Warsztat edytora i redaktora

Warsztat edytora i redaktora

Humanistyka drugiej generacji, (e-)pisarstwo i edytorstwo komputerowe, III rok, semestr zimowy 2015/16

Zajęcia z 23 listopada 2015 roku, Anetta Kuś

1. Formy typograficzne pisma

2. Dzielenie wyrazów i rozdzielanie różnego typu zapisów na końcu wiersza

Pismo tekstowe/podrzędne – minuskuła

Pismo wersalikowe – majuskuła

Pismo kapitalikowe – mediuskuła

Podstawowe formy typograficzne pisma

Znaki diakrytyczne

Frakcje (indeksy) górne i dolne

Elementy budowy liter

Wydłużenie dolne:

część litery tekstowej lub wersalikowej znajdująca się poniżej podstawowej linii pisma i stykająca się z dolną linią pisma.

Wydłużenie górne:

część litery tekstowej znajdująca się powyżej linii środkowej i stykająca się z górną linią pisma.

Łuk:

zaokrąglona, otwarta lub zamknięta kreska litery.

Światło wewnętrzne znaku:

powierzchnia między kreskami znaku.

Kreska główna:

grubsza kreska litery dwuelementowej.

Kreska cienka:

kreska o mniejszej grubości od kreski głównej litery dwuelementowej.

Kreska cieniująca:

kreska litery o zmiennej grubości.

Kreska pionowa:

kreska prostopadła do linii pisma.

Kreska pozioma:

kreska równoległa do linii pisma.

Kreska ukośna:

kreska nachylona w stosunku do linii pisma.

Typy szeryfów

czcionka a font

Ligatura – połączenie dwóch lub trzech liter stanowiące pojedynczy znak pisma

Cel zastosowań: zwiększenie estetyki tekstu (gdy litery sąsiadujące kolidują ze sobą) Nie należy stosować ligatur, gdy pismo wyróżnione jest rozstrzeleniem

5 ligatur standardowych występujących w większości fontów

Tu: krój Bembo Italic

Specyficzna ligatura polska łł Tu: krój Monotype Script

Przykład ligatur estetycznych Przykład ligatur językowych

Antykwy renesansowe

Antykwy barokowe

Antykwy klasycystyczne

Antykwy linearne

bezszeryfowe

Antykwy linearne szeryfowe

Odmiana kroju pisma różnicuje pisma jednego kroju ze względu na grubość, szerokość i pochylenie.

Zbiór odmian jednego kroju pisma nazywany jest rodziną kroju pisma.

Grubość:

- pismo bardzo cienkie: poniżej 0,2 mm, - pismo cienkie – od 0,2 do 0,3 mm,

- pismo zwykłe – powyżej 0,3 do 0,4 mm, - pismo półgrube – powyżej 0,4 do 0,6 mm, - pismo grube – powyżej 0,6 do 0,85 mm, - pismo bardzo grube – powyżej 0,85 mm.

Grubość w nomenklaturze anglojęzycznej:

- thin, - light, - regular, - book, - medium, - bold, - black, - heavy.

Szerokość

- pismo bardzo wąskie – poniżej 25 mm, - pismo wąskie – od 25 do 30 mm,

- pismo normalne – powyżej 30 do 35 mm, - pismo szerokie – powyżej 35 do 40 mm, - pismo bardzo szerokie – powyżej 40 mm.

Szerokość w nomenklaturze anglojęzycznej:

- narrow, - condensed, - thin,

- compressed, - compact, - extended, - expanded.

Pochylenie

Kursywa to pismo odmiany pochylonej towarzyszące pismu odmiany prostej.

Pisanka (skryptura) to rodzaj pisma naśladujący pismo odręczne (wykonane różnymi narzędziami:

piórem, patykiem, pędzlem itp.).

Wielkość (stopień) pisma wyrażana jest w punktach typograficznych

(w Europie: system Didota – punkt równa się 0,376 mm; w USA i WB: system Pica – punkt równa się 0,351 mm)

Teksty zasadnicze typowych publikacji – 9-12 punktów

Tekst tekst tekst tekst Tekst tekst tekst tekst Tekst tekst tekst tekst Tekst tekst tekst tekst

Teksty uzupełniające – 7-8 punktów (lub mniejsze)

Tekst tekst tekst tekst Tekst tekst tekst tekst

Słowniki i encyklopedie – zwykle 8 punktów (czasem 6 punktów)

Tekst tekst tekst tekst

Tekst tekst tekst tekst

Teksty dla dzieci w wieku 8-10 lat – 16 lub 18 punktów

Tekst tekst tekst tekst

Tekst tekst tekst tekst

Rodzaje pisma

Pismo proste (antykwa) -teksty zasadnicze publikacji

-cyfry arabskie, rzymskie znaki liczbowe (również w indeksach górnych i dolnych) -symbole matematyczne

-oznaczenia jednostek miar

-symbole pierwiastków chemicznych

Pismo pochyłe (kursywa, italic)

-tytuły książek, tomów, wierszy etc. (można też antykwą ujętą w cudzysłów)

-nazwy łacińskie w biologii, astronomii

-wyrazy, wyrażenia, całe zdania funkcjonujące na prawach cytatu z języka obcego, z

wyjątkiem wyrazów/wyrażeń powszechnie stosowanych

-didaskalia

-opis zachowań niewerbalnych w wywiadach -terminy objaśniane, definiowane

-definicje, twierdzenia, prawa -opis elementów językowych

-cytaty i przytoczenia wypowiedzi ustnych -informacje uzupełniające

-dedykacje Kursywa a cudzysłów

Terminy, definicje, przykłady, cytaty etc. oddane kursywą

nie ujmuje się dodatkowo w cudzysłów

Ale: w tekście oddanym kursywą (cytat) tytuły lub inne wyróżnione elementy ujmuje się w cudzysłów lub zapisuje antykwą

Pismo proste (antykwa) teksty zasadnicze publikacji

symbole pierwiastków chemicznych

cyfry arabskie, rzymskie znaki liczbowe; również w indeksach górnych i dolnych 5² m³ t₁ b₄

stałe symbole funkcyjne w matematyce sin, cos, tg, ctg

w fizyce i technice zapisy w indeksach dolnych odwołujące się do zjawisk lub stanów fizycznych

P_m (moc mechaniczna)

oznaczenia jednostek miar A ( = amper), J ( = dżul)

Fe, H, O

Pismo proste (antykwa)

Pismo pochyłe (kursywa, italic)

tytuły książek, tomów, wierszy etc. (można też antykwą ujętą w cudzysłów)

Ziemia obiecana, Cudzoziemka, Nowy Korbut, Szkło kontaktowe

„Ziemia obiecana”, „Cudzoziemka”, „Nowy Korbut”, „Szkło kontaktowe”

nazwy łacińskie w biologii, astronomii Rosa rugosa; Gemini, Cenaturus

wyrazy, wyrażenia, całe zdania funkcjonujące na prawach cytatu z języka obcego, z wyjątkiem wyrazów/wyrażeń powszechnie stosowanych (np. postscriptum, incognito)

Madame, alter ego

didaskalia

STOMIL Później, później. (wypija łyk kawy z filiżanki…) opis zachowań niewerbalnych w wywiadach

Tępiłam te tureckie sweterki. (śmiech) Robiłam w nich dziury. (mrugnięcie okiem)

terminy objaśniane, definiowane

Zjawisko to zostało nazwane realizmem socjalistycznym.

definicje, twierdzenia, prawa

Mianownik to pierwszy przypadek deklinacji, odpowiadający na pytania: kto? Co?

opis elementów językowych

Zaimki kto, co nie mają liczby mnogiej.

cytaty i przytoczenia wypowiedzi ustnych

- Zadzwonię później – powiedziała i zamknęła drzwi.

informacje uzupełniające

Maria Janion publikowała w latach 1944-1968 – przyp. tłum.

dedykacje

Książkę tę dedykuję mojej córce Irenie

Pismo pochyłe (kursywa, italic)

Kursywa a cudzysłów

Terminy, definicje, przykłady, cytaty etc. oddane kursywą nie ujmuje się dodatkowo w cudzysłów Ale: w tekście oddanym kursywą (cytat) tytuły lub inne wyróżnione elementy ujmuje się

w cudzysłów lub zapisuje antykwą Tekst zasadniczy i cytat:

Problem z zaimkami użytymi w funkcji tytułów pojawił się już wcześniej, Stanisław Ignacy Witkiewicz jest bowiem autorem dramatu Oni (1920), w latach osiemdziesiątych zaś Teresa Torańska ogłosiła zbiór wywiadów pod tym samym tytułem. W obu wypadkach przyjęła się przewrotna odmiana: w Onych itd.

Problem z zaimkami użytymi w funkcji tytułów pojawił się już wcześniej, Stanisław Ignacy Witkiewicz jest bowiem autorem dramatu Oni (1920), w latach osiemdziesiątych zaś Teresa Torańska ogłosiła zbiór wywiadów pod tym samym tytułem. W obu wypadkach przyjęła się przewrotna odmiana: w Onych itd.

Problem z zaimkami użytymi w funkcji tytułów pojawił się już wcześniej, Stanisław Ignacy Witkiewicz jest bowiem autorem dramatu „Oni” (1920), w latach osiemdziesiątych zaś Teresa Torańska ogłosiła zbiór wywiadów pod tym samym tytułem. W obu wypadkach przyjęła się przewrotna odmiana: w „Onych” itd.

Problem z zaimkami użytymi w funkcji tytułów pojawił się już wcześniej, Stanisław Ignacy Witkiewicz jest bowiem autorem dramatu „Oni” (1920), w latach osiemdziesiątych zaś Teresa Torańska ogłosiła zbiór wywiadów pod tym samym tytułem. W obu wypadkach przyjęła się przewrotna odmiana: w „Onych” itd.

Pismo mniejsze od pisma zasadniczego tekstu

(testy wyróżniane mniejszym stopniem pisma powinny być umieszczane w osobnych wierszach)

1. motta

2. materiały uzupełniające tekst zasadniczy: teksty tabel, schematów, wykresów, aneksy, przypisy, bibliografię

3. materiały informacyjno-pomocnicze publikacji: wykazy skrótów, znaków graficznych, spis treści, streszczenia obcojęzyczne, paginację, żywą paginę, indeksy

4. wyodrębniane z tekstu obliczenia, rozwiązania, wskazówki, przykłady etc.

5. dłuższe cytaty prozą oraz cytaty z poezji

Motto

Tytuł rozdziału

■--- --- --- --- --- --- --- --- ---

Tytuł rozdziału

Motto

■--- --- --- --- --- --- --- --- --- Motta

Pismo mniejsze od pisma zasadniczego tekstu

paginacja zwykła żywa pagina

■--- --- --- --- --- --- --- --- --- --- --- ---

42

■--- --- --- --- --- --- --- --- --- --- --- ---

42 Tytuł książki/rozdziału

Funkcja:

orientacja w tekście czytelność

nawigacja

Paginacja zwykła i żywa pagina Pismo mniejsze od pisma zasadniczego tekstu

Żywa pagina: nr strony + opis (np. tytuł rozdziału, nazwisko autora)

Frakcje (indeksy)

litery, cyfry lub inne znaki odpowiednio zmniejszone w stosunku do normalnej wielkości danego stopnia pisma

Frakcje górne

-odsyłacze cyfrowe, literowe, gwiazdkowe (⁴,⁹,³), (^a,^b,^c), (^*,^**,^***) do przypisów

-wykładniki potęg 2², (a + b)³

-oznaczenia jednostek powierzchni i objętości km², cm³

Frakcje dolne

-wskaźniki cyfrowe i literowe w tekstach specjalistycznych d_a, b_α

-liczbę atomową pierwiastka chemicznego CH₃C₆H₅

-symbole cyfrowe witamin B₁₂ D₅

Frakcji górnych i dolnych używa się do składu ułamków zwykłych, np. 1¹/₂

Indeksy Pismo mniejsze od pisma zasadniczego tekstu

Wyrazem tego było zamieszczanie w dziełach dedykacji czy to dla konkretnych patronów, czy dla instytucji. Powodem ich umieszczania była nadzieja na korzyści.

To, co autorzy otrzymywali od ich patronów, było nagrodą lub sposobem uhonorowania za ich usługi i pracę, a idea, że autor może być właścicielem swojej literackiej lub artystycznej twórczości dzięki systemowi praw własności, nie mieściła się w tradycyjnym systemie patronatu.

Thomas Babington Macaulay w połowie XIX wieku w przemówieniu w parlamencie angielskim, wspominając czasy patronatu, mówił:

Nie mogę sobie wyobrazić systemu bardziej zgubnego dla integralności i niezależność pisarzy niż ten, w którym pisarze muszą zabiegać o względy ministrów i dostojników, aby zarobić na chleb.

Nie mogę wyobrazić sobie systemu, który w tak niezawodny sposób zmieniałby te umysły, które zostały uformowane przez naturę, aby być błogosławieństwem i ozdobą naszego gatunku, w publicznych skandalistów i szkodników.

Nic więc dziwnego, że autorzy chcieli oderwać się od łaski i zależności wobec swoich patronów. Emancypacja od patronatu następowała m.in. dzięki przejściu na system handlu urynkowioną literaturą.

K. Gliściński, Dyskursy prawa autorskiego. Krótka historia

Cytaty prozą, cytaty z poezji

Pismo mniejsze od pisma zasadniczego tekstu

Dzielenie wyrazów i rozdzielanie różnego typu zapisów na końcu wiersza

Zasady pisowni polskiej + wymagania edytorskie Nie wolno! rozdzielać pomiędzy kolejne wiersze oraz dzielić i przenosić do następnego wiersza:

1. Liczb podzielonych na grupy cyfrowe: 1ǀ 000 ǀ 000

2. Liczb między którymi stoi znak proporcji: w skali 1 : ǀ 10 000

3. Jednostki miar, skrótów, symboli, liczb, pomiędzy którymi występuje ukośnik:

120 km/ ǀ godz., na przełomie XIX/ ǀ XX wieku

4. Wyrazu obcego i połączonej z nim apostrofem rodzimej końcówki gramatycznej lub rodzimego przyrostka: Kerryʼ- ǀ ego, Taineʼ- ǀ owski

5. Skrótowców zapisywanych wielkimi literami: UNI- ǀ CEF, Zbo- ǀ WiD

6. Liczby i następującego po niej skrótu, symbolu, jednostki miary: 5 ǀ zł, 1945 ǀ r., VIII ǀ w., 50 ǀ km 7. Elementu słownego/literowego i cyfrowego, które tworzą logiczno-treściową całość:

Listopad' ǀ 85, I ǀ wojna światowa, rozdział ǀ 8, s. ǀ 40, t. ǀ 4

8. Oznaczeń wyliczenia wypunktowanego i jego tekstu składanego w ciągu: a) ǀ literatura, b) ǀ film

Nie należy rozdzielać pomiędzy kolejne wiersze oraz dzielić i przenosić do następnego wiersza:

1. Skrótowca i połączonej z niej dywizem końcówki gramatycznej lub przyrostka: ONZ- ǀ etu, UOP- ǀ owski 2. Wyrazów skróconych: nad- ǀ bryg.

3. Inicjału imienia i nazwiska: A. ǀ Sokołowska, E. ǀ Kowalski 4. Wyrazu i następującego po nim skrótu: psy, koty ǀ itd.

5. Skrótów i występujących po nich wyrazów:

Wczoraj rano, tj. ǀ 18 czerwca; polscy pisarze, np. ǀ Twardoch; premier, tzn. ǀ Prezes Rady Ministrów 6. Składników daty zapisanych cyframi: 5 ǀ V ǀ 2013

W wierszach powyżej 40 znaków nie należy dzielić i przenosić do następnego wiersza:

1. Wyrazów dwusylabowych liczących trzy lub cztery litery: lu- ǀ pa, wo- ǀ da, mi- ǀ la 2. Wyrazów po pierwszej literze: u- ǀ czynny, o- ǀ bawa

3. Sylaby fi- na początku wyrazu (szczególnie w postaci ligatury): fi- ǀ zyka, fi- ǀ nanse 4. Sylaby -li na końcu wyrazu: robi- ǀ li, zmywa- ǀ li, jeże- ǀ li, powo- ǀ li

wiersze powyżej 40 znaków

Nie należy pozostawiać na końcu wiersza jednoliterowych spójników i przyimków (sieroty, zawieszki):

Spacja twarda (niełamliwa) CTRL+SHIFT+SPACJA

a, i, o, u, w, z, A, I, U, W, Z

spacja twarda

Należy unikać podziału pomiędzy kolejne wiersze:

Liczb połączonych separatorem liczbowym (półpauza, łącznik, kreska liczbowa), jeśli nie da się uniknąć takiego podziału to:

………2013- 2015……….

Liczb, pomiędzy którymi występuje znak mnożenia x, jeśli nie da się uniknąć takiego podziału to:

………200 x x 200 cm………..

Wyrazy złożone oraz nazwy podwójne połączone łącznikiem, np. słodko-gorzki, Golub-Dobrzyń, należy ustawić tak, by dzielenie przypadło na łącznik:

………słodko- (znak przeniesienia) -gorzki……… (łącznik)

Wyrazy połączone półpauzą, np. pakt Ribbentrop–Mołotow, w okresie jesień–zima, należy ustawić tak, by dzielenie przypadło na półpauzę:

………pakt Ribbentrop–

Mołotow………....

Wyrazy pomiędzy występuje ukośnik, np. plik/plik, należy ustawić tak, by dzielenie przypadło na ukośnik:

………owoce/

warzywa……….

stronica parzysta

stronica nieparzysta

Nie należy dzielić wyrazu i przenosić z końca stronicy nieparzystej (prawej) na następną (lewą)

Maksymalna liczba kolejnych przeniesień:

do 40 znaków – 5 przeniesień (jedno za drugim) 41-60 znaków – 4 przeniesienia

powyżej 60 znaków – 3 przeniesienia