St. Siek
"Psychotherapy and the Behavioral
Sciences", L.R. Wolberg, New York
1966 : [recenzja]
Studia Philosophiae Christianae 4/2, 189-196
r ią i p r a k ty k ą p sychoanalizy, ale nie m ożna odm ów ić ty m m yślom w arto śc i poznaw czych i h eu ry sty c z n y c h w dziedzinie psychologii. P ism a tego p sy c h o a n a lity k a p o m a g ają zrozum ieć w iele „b ezsen so w n y ch ” o b ja w ów zachow ania człow ieka i w iele w y tw o ró w działalności k u ltu ro w e j.
St. S ie k
W olb erg L. R.: P sy c h o th e ra p y and the Behavioral Sciences.
G ru n e —S tra tto n , N ew Y ork, 1966.
A u to r „P sy c h o te ra p ii i n a u k o za ch o w a n iu ” je st pro fe so re m p s y c h ia trii n a U n iw ersy te cie Nowego Y o rk u i d y re k to re m c e n tru m dosko n a le n ia zaw odow ego w psychologii klin iczn ej.
G łów nym celem jego k siążk i je st p rz e d sta w ie n ie te o rii i p ra k ty k i p sy c h o terap ii n a tle ro zw o ju n a u k biologicznych, te o rii osobow ości m o deli p rzy sto so w a n ia i n a u k społecznych. K siążk a W olberga sk ła d a się z c z te rn a stu rozdziałów .
R ozdział I za ty tu ło w a n y : „P odejście neu ro fizjo lo g iczn e” (do p ro b le m ów te ra p ii) p rz e d sta w ia te o rie i p ra k ty c z n e w y n ik i b a d a ń zw iązane z fizjologią u k ła d u nerw ow ego i ich k o n se k w e n cje te o re ty cz n e. I ta k te ra p ia som atyczna, zw łaszcza c h iru rg ia m ózgu, o p ie ra się n a te o rii lokalizacji, n a te o rii hom eostazy, n a te o rii śla d ó w ' pam ięciow ych, n a te o rii ośrodków pod k o ro w y ch jako ź ró d ła „ n a p ę d u ” dla fu n k c jo n o w a n ia m ózgu.
N eu ro fa rm a k o lo g ia i p sy ch o farm ak o lo g ia, k tó ry m pośw ięcony je st ro zdział II, o p ie ra się, zdaniem W olberga, n a te o rii biochem icznych in te ra k c ji. W olberg p rz y jm u je tu pięć hipotez, k tó re tłu m ac zą działan ie środków chem icznych (leków) n a życie psychiczne:
1) Fizjologiczne fu n k c je ciała, zw łaszcza m ózgu i sy stem u nerw ow ego, są reg u lo w a n e przez re a k c je biochem iczne.
2) E nzym y w y tw a rz a ją sta le złożone chem iczne su b stan cje, k tó re p rz e n ik a ją do tk a n e k i są p o d sta w ą m etabolizm u.
S) N adw yżki i b ra k i isto tn y c h chem icznych su b s ta n c ji zaznaczają się w p atologicznym fu n k c jo n o w a n iu tych. elem en tó w o rganizm u, k tó re zależą od praw id ło w eg o m etabolizm u.
4) D ziedziczenie lu b choroba m oże zakłócić m etabolizm enzym ów . T akie za b u rzen ia u n ie m o żliw iają p raw id ło w e g ro m ad z en ie p o trze b n y ch su b sta n c ji chem icznych lu b d ziała ją toksycznie n a organizm .
5) S k u tk i w ad liw ej g o sp o d a rk i chem icznej o rg an izm u m ogą być z n e u tra liz o w a n e lu b przezw yciężone przez p ew n e leki.
Ja k o k o n se k w e n cję ty c h hipotez, a u to r k sią żk i p rz e w id u je coraz sk u teczn iejszą farm ak o lo g iczn ą k o n tro lę obszarów za chow ania o b e jm u ją cych patolo g iczn e m y ślen ie uczucia i postępow anie.
R ozdział I II z a ty tu ło w a n y : „G e n ety k a , zach o w an ie d e te rm in o w a n e genetycznie, e to lo g ia” — p rz e d sta w ia n ie k tó re w rodzone czy n n ik i d e te rm in u ją c e życie psych iczn e człow ieka. Z d an iem W olberga, genety czn ie zd e te rm in o w a n a je st, np.: in te lig e n c ja człow ieka, m ongolizm , schizo fre n ia.
W a ru n k o w a n iu n eu ro lo g iczn y ch obszarów je s t pośw ięcony rozd ział IV. W olberg o m aw ia tu te o rię n a b y w a n ia od ru ch ó w w a ru n k o w y c h w ed łu g P aw ło w a, S k in n e ra , in n e p o d sta w o w e fo rm y uczenia się (b ad an ia L in d - s a y ’a), dzięki k tó ry m p o w sta ją in d y w id u a ln e cechy osobow ości i sposoby zachow ania.
K ró tk i rozd ział V — „S tre ss i a d a p ta c ja ” — je s t g ra n ic ą książki, od k tó re j za czy n ają się psychologiczne i społeczne te o rie zachow ania. S tre ss u jm u je W olberg w edług m odelu zbliżonego do S ecyle’go, a o b ja w y s tre s su tłu m ac zy m ech an izm em hom eostazy, k tó ry zm ierza do
o siągnięcia ró w n o w a g i o rg an izm u i p sy c h ik i „w y p aczo n ej” przez bodźce stressotw órcze. Is to tn ą r e a k c ją stresso w ą je s t n iepokój i stra c h .
R ozdział VI — „D o jrz ew an ie o n to g e n ety c zn e”, V II ·— „ te o ria u czenia i zasad y u cz en ia” , V III — „T e o ria p sy c h o a n a lity c z n a ” , IX ■— „T eoria ró l społecznych, te o ria dynam icznego o d d ziały w a n ia g ru p y n a je d n o stk ę ” — są n ajcie k aw sz y m i p a rtia m i k sią ż k i i w a rto zapoznać się z n im i b ard z iej g ru n to w n ie. H ipotezy i w y n ik i b ad a ń d ośw iadczalnych dotyczących ro zw o ju osobow ości człow ieka m a ją , zdaniem W olberga, isto tn e znaczenie d la działalności p sj'c h o te ra p e u ty . W ro zd ziale o d o j rz e w a n iu o n to g en ety czn y m fo rm u łu je a u to r sw o ją k oncepcję osobo w ości i p sy c h o te ra p ii ja k o k o n se k w e n cję stu d ió w n a d n a u k a m i b io logicznym i i społecznym i. P rz e d sta w ić ją m ożna w ośm iu p u n k ta ch . 1) R ozw ój człow ieka m a za zad an ie p rz e k szta łc ić am o rfic zn y stw ó r, ja k im je st dziecko, w cyw ilizow anego, p rzy sto so w a n eg o społecznie, dorosłego człow ieka. A by te n cel. osiągnąć, dziecko m u si nauczyć się o graniczać sw o je biologiczne im p u lsy , ro zw in ą ć zdolność in fo rm a c ji sym bolicznej (m ow a, m yślenie) u ła tw ia ją c e j k o m u n ik o w a n ie się z in n y m i, n ab y ć u m ie ję tn o ść w spółżycia z g ru p ą i nauczyć się te ch n ik , k tó re pozw olą m u tw órczo ro zw in ą ć sw oje p o te n c ja ln e m ożliw ości.
2) R ozw ój je st k ie ro w a n y szeregiem p r a w rozw ojow ych, na p rz y k ła d : „ p ra w o d o jrz e w a n ia ”. W edług tego p ra w a o k reślo n e bodźce um o żliw iając e rozw ój m ogą działać sk u te cz n ie ty lk o w o k reślo n y m i o g ra niczonym czasow o o k resie cy k lu rozw ojow ego, p oniew aż u k ła d n e r w ow y je st p o d a tn y n a „w chłonięcie” o k reślo n y c h bodźców ty lk o w ściśle o k reślo n y m czasie cyklu rozw ojow ego. P ra w o to zw rac a uw agę n a „ k ry ty c z n e ” o k resy ro zw o ju p sy c h ik i człow ieka i tłu m a c z y in d y w i d u a ln e różnice ro zw o ju je d n o ste k w ró żn y c h w a ru n k a c h życiow ych.
3) R ozw ój p rze b ieg a w zasadzie pod o b n ie u w szy stk ich dzieci, ale- w y stę p u ją duże ró żn ice w sty lu i te m p ie w zrostu.
4) R ozw ój człow ieka m ożna um o w n ie podzielić n a szereg sta d ió w odpow iednio do la t w ieku.
5) Różne o k resy ro zw oju (różne la ta rozw oju) p o sia d ają c h a r a k te ry styczne p otrzeby, k tó re m uszą być zaspokojone, stressy , k tó re m uszą być rozład o w an e, sp e cja ln e spraw ności, k tó re m uszą się rozw inąć. Z d ro w a s tr u k tu r a osobow ości ro z w ija się po w y k o n a n iu ty c h „z a d a ń ” sta n o w iąc y ch p o d sta w ę do p rze jścia na n a s tę p n y etap rozw oju m a jąc y znów sw oje o k reślo n e cele rozw ojow e.
6) T rudności rozw ojow e p o w sta ją stąd, że nie zaw sze m ożna w szy st k ie p o trze b y zaspokoić w sposób doskonały, nie zaw sze m ożna ro z ła dow ać w szy stk ie stre s sy i w yćw iczyć p o trz e b n e spraw ności. Te „ n ie p ow odzenia” ro zw o ju u p o śled zają p rzy szłe zdolności a d a p ta c y jn e i s ta now ią g ó rn ą p o d sta w ę dla p rze jśc ia n a n a s tę p n y e tap rozw oju.
7) Jeżeli nie zo staną w y tw o rz o n e w aż n e dla praw id ło w eg o ro zw o ju
cechy, osobowości (w ytw orzone w o d pow iednim czasie), d orosła je d n o stk a będzie obciążona pozostałościam i dziecięcych p otrzeb, p o sta w i sposobów w alk i z sy tu a c ja m i stresso w y m i. T e an a ch ro n ic zn e te n d e n cje p o w sta ją w k o n flik c ie z w y m ag a n ia m i zdrow ego biologicznie i spo łecznie p rz3'sto so w an ia. P ry m ity w n e d ąż en ia i sposoby w idzenia św iata, w czesne lęk i i n a b y te poczucie w iny w y tw a rz a ją m echanizm y o b ro n n e stosow ane n a w e t w ted y , jeżeli p ie rw o tn e bodźce nie w y stę p u ją w sw o je j zw yczajnej postaci.
8) O sobow ość, k tó ra je st p ro d u k te m w zajem n eg o w sp ó łd z iałan ia n a cisków biologicznych i d e te rm in a n t społecznych, n ie je s t zbiorem , czy sk ład em o k reślo n y ch cech, spraw ności, postaw . O sobow ość je st k o n s tru k c ją o b ejm u ją cą k ażdy asp e k t ze w n ętrzn eg o i w ew n ętrz n eg o p rz y sto so w an ia człow ieka.
O m aw iając ró żn e te o rie osobow ości i zach o w an ia o w sp ó n ej n azw ie te o ria uczenia (Rozdział VII), W olberg dzieli je n a dw ie g ru p y . P ie r w sza — a s o c ja c y jn o -p e ry fe ria listy c z n e te o rie, ta k ie ja k C. H u lla i N. M illera. T eorie te u jm u ją proces uczenia się i n a b y w a n ia cech osobo w ości ja k o proces k o ja rz e n ia b o d ź c a -re a k c ji w działan iu w yzw olonym przez dążenie do re d u k c ji n ap ięc ia popędów i p o trze b (p o zytyw na p rzy je m n o ść lu b u n ik a n ie bólu i lęku). T eorie te nie w y ja ś n ia ją w szy stk ich ty p ó w uczenia się, ale b ard z o p o m a g a ją w w y ja ś n ia n iu zachow ania człow ieka kiero w an eg o przez sprzeczne dążenia, za ch o w a n ia k onfliktow ego, szczególnie k o n flik tu zb liże n ia -o d d a lan ia .
D ruga g ru p a te o rii uczenia w y ró ż n io n a przez W olberga, to „ teo rie p oznaw cze” (cognitive theories), ta k ie ja k E. T olm ana, te o rie psy ch o logów postaci. T eorie te p rz y p isu ją proces uczenia się d ziała n iu m ózgu. U czenie w y ra ż a się w s tr u k tu r a c h poznaw czych (na p rz y k ła d w zm ia n a c h p ercepcji), a n ie w re a k c ja c h . U czenie u jm o w a n e je s t ja k o proces re o rg a n iz a c ji pola pod w pływ em now ych in fo rm a c ji. N apędem tego
p ro cesu je s t konieczność ro zw ią zy w an ia sta w ia n y c h p rze d je d n o stk ą zadań i sta n y oczekiw ania. W olberg om aw ia w sposób dość o ry g in aln y zastosow anie zasad te o rii u czenia się do p ro cesu p sy c h o terap ii. Są one n astęp u jące .
1. Z asa d a m otyw acji. M o ty w a cy jn e siły w p o staci p rze w id y w a n ej n a gro d y i u n ik n ię cie bólu siln ie w p ły w a ją n a n a b y w a n ie now ych n a w y ków. N a p rz y k ła d człow iek ch o ry m oże zdobyć się n a w iele w ysiłku, jeżeli w ierzy, że zm ian a p o stę p o w an ia (nabycie now ych sposobów reag o w an ia) zm niejszy jego n iepokój, p rzy k ro ść i p o p ra w ia sam opo czucie.
2. Z asa d a re d u k c ji niepo k o ju . E m ocje s tra c h u i n iepokoju, ja k ie p o w sta ją u p a c je n ta w czasie p rz e d sta w ia n ia m u p ew n y ch w skazów ek, są je d n y m z n a jb a rd z ie j h am u ją c y c h (otam ow ujących) czyn n ik ó w w k o n stru k ty w n y m uczeniu. T e ra p e u ta rozpoczyna proces re d u k c ji niep o k o ju przez u ja w n ia n ie ob jaw ó w lę k u i w y ja ś n ia n ie jego źródeł. W a tm o sfe rze p rzy zw o len ia i a k c e p ta c ji tego, co p a c je n t m ów i, zachęca p a c je n ta do m ó w ien ia o sw oich lę k ac h i tym , czego się boi, uczy się tolerow ać, znosić lęki tw o rzy szące słow om , uczy się, że p o ja w ien ie się lę k u nie d ez in te g ru je, że m ożna go znieść. Uczy się ta k ż e o d słan iać jego korzenie i lep iej rozum ieć p ew n e zw iązki. W czasie p sy c h o te ra p ii zo staje u ja w nio n a w rogość i poczucie w in y w a tm o sferze ak c e p ta c ji, k tó ra pozbaw ia ich o dw etow ej, k arz ące j siły (p ac jen t m oże m ów ić o w rogości i poczuciu w iny i „nic się nie dzieje”). P a c je n t uczy się stopniow o znosić m yśli coraz silniej n a ła d o w a n e lękiem . V/ te ra p ia c h b e h a v ie ra ln y c h w gląd w źródło lę k u je st u w aż an y za czynnik isto tn y dla p ro cesu w ygaszania.
3. Z asa d a w y g aszan ia n iepokojących, za k łó c ają cy c h sposobów rea g o w ania. Jeżeli bodziec w a ru n k o w y nie je st w zm acniany, siła u w a ru n k o w a n e j re a k c ji będzie stopniow o się zm n iejszała, a re a k c je w końcu znikną. Je że li proces w y g asz an ia n a s tą p i w k ró tk im czasie, m oże p rzejść w fazę w ypoczynku, k tó r a zazw yczaj p ro w a d zi do fazy spontanicznego n a w ro tu w ygaszanej re a k c ji. O b jaw y zach o w an ia i o b serw ow ane u „dziw acznego chorego” są k o n se k w e n cją nieo d p o w ied n iej g en eralizacji. P s y c h o te ra p e u ta u św ia d am ia n a jp ie rw p a c je n to w i n iew łaściw e dla p ro cesu p rzy sto so w a n ia re a k c je i ich sym boliczne w y g aszan ie (objaw y z a chow ania, cechy c h a ra k te ru ) oraz czyn n ik i ich w zm a cn ian ia d ziałające w jego otoczeniu. M ów ienie o ty c h o b ja w a ch p rzez te ra p e u tę , a p ro b a ta tych p o tęp io n y ch re a k c ji, łagodne, d e z ap ro b u ją ce k o m e n ta rz e (w fazie z a d aw a n ia p y ta ń ), in te rp re ta c ja , k ie d y d e s tru k c y jn e zachow anie je st re fe ro w a n e — p o w o d u je osłab ien ie ty c h w zm ocnień. Słabość w b lokadzie w zm ocnień je s t zapew n io n a przez sy stem a ty cz n y reż y m sp o tk a ń z te r a p e u tą . P sy c h o te ra p e u ta m usi sta le k o n tro lo w a ć opór p rze d w ygasze niem , ab y p a c je n t n ie w rócił do sta ry c h naw yków .
ciw ą se lek c ję rea k c ji. S ek w en cje zach o w an ia sk o ja rz o n e z n eg a ty w n y m i uczuciam i zm ierza ją do o ta m o w an ia i w ygaszania, a se k w e n cje zacho w a n ia sk o ja rz o n e z p o zy ty w n y m i uczuciam i m a ją te n d e n c je do n a w ro tu i tw o rze n ia n aw y k o n y c h sch em ató w d ziałania. S ele k cja re a k c ji m a m iejsce w p ro cesie p sy c h o te ra p e u ty c z n y m w ted y , gdy p sy c h o te ra p e u ta d o sta rc za p a c je n to w i w skazów ek, k tó re u ła tw ia ją now e sp o jrze n ie na rzeczyw istość i u sto su n k o w a n ie do otoczenia. P a c je n t je s t coraz b a rd z iej „zbliżony” do odpow iedniego sposoby re a g o w a n ia w sw oim otoczeniu. 1 ta k , np.: o słabia się skłonności m a so ch isty cz n e p rzez w y ja ś n ia n ie ich początków i celów, in te r p re tu je się opór p rzed w p ro w a d ze n iem do św ia dom ości now ych dośw iadczeń i p rzy je m n y ch m yśli o p ro d u k ty w n e j d zia łalności. W ygaszanie sym ptom ów i w a ru n k o w a n ie p o zy ty w n y ch m yśli i czynów zm ierza ją cy ch do p rzy jem n o ści je s t w ty m p rz y p a d k u z a sa d n i czym zadaniem .
5. Z asa d a w zm acniania. R eakcje, k tó re n a s tę p u ją w ra z ze w zm a cn ia ją cy m bodźcem lu b w k ró tk im czasie po nim , s ta ją się coraz silniejsze. W p sy c h o te ra p ii p o zy ty w n e m y śli i k o n s tru k ty w n e d ziała n ie są w zm ac n ia n e przez n ag ro d y ja k im i je st u ja w n ia n ie a k c e p ta c ji lu b u zn a n ia przez te ra p e u tę . N eg aty w n e w zm ocnienie p rz e ja w ia się w p o staci b ardzo ła godnych re p ry m e n d lu b d ez ap ro b aty w obec u ja w n io n y ch d e s tru k c y jn y c h im pulsów . D latego w a ru n k ie m p sy c h o te ra p ii je st u sta le n ie o d pow ied niego sto su n k u p a c je n t-p s y c h o te ra p e u ta . A by p sy c h o te ra p e u ta był osobą znaczącą.
6. Z asa d a g en e raliz ac ji bodźca i rea k c ji. Z chw ilą, k ie d y bodziec zacznie w y zw alać sk ie ro w a n ą n a o k reślo n y cel re a k c ję , podobny bo dziec będzie w y w o ły w ał tę sam ą re a k c ję . N aw y k i społeczne i m ow a p o w sta ją drogą ta k ie j w łaśn ie g e n e ra liz a c ji bodźców . R ów nież w y tw o re m g en e raliz ac ji są fobie, p a ra n o id a ln e p ro je k c je , n ie ra c jo n a ln e opory d ziałania. W p ro cesie p sy c h o te ra p ii w y w o łan ie, w zbu d zen ie pozy ty w n y ch uczuć i sposobów rea g o w a n ia i w iąz an ie ich z je d n ą osobą p sy c h o te ra p eu ty , u ła tw ia now e g en e raliz ac je in n y c h in te rp e rso n a ln y c h stosunków . P o d o b n ie ja k p rzy o m aw ian iu te o rii u czenia się, ró w n ież p rzy o m a w ian iu p sy c h o an a lity c zn y c h te o rii p sy c h o terap ii, W olberg podzielił je n a g ru p y : te o ria ’p sy c h o te ra p ii F re u d a ; te o rie w u jęciu tzw . an a lity k ó w ego (H a rtm a n n , R a p a p o rt, A n n a F re u d ), te o rie p sy c h o te ra p ii w u jęciu n eo -p sy c h o a n a lity k ó w (np. : A. A dler). F re u d o w sk a te o ria p sy c h o te ra p ii o p a rta je s t n a k ilk u hipotezach:
1) n a h ip o te zie psychicznego d eterm in iz m u ,
2) dynam icznego w p ły w u nieśw iadom ości n a życie codzienne, 3) n a hip o tezie w y p ie ra n ia (repression) ja k o b a rie ry dla św iadom ości, 4) d eterm in u ją ce g o w p ły w u psychospołecznego ro zw o ju dziecka na
ew o lu cję osobowości, m echanizm y o b ro n n e i s tr u k tu r ę c h a ra k te ru , 13 — S t u d i a P h i l . C h r i s t i a n a e 4(1968)2
5) „zanieczyszczania” za ch o w an ia dorosłego człow ieka n ie d o jrzały m i p o trz e b a m i i k o n flik ta m i,
6) n a h ipotezie o c e n tra ln e j ro li n ie p o k o ju i lę k u w genezie m e c h a nizm ów o b ro n n y ch i o b ja w a ch za b u rzeń życia psychicznego. Z w olennicy „a n alizy ego” w y su w a ją ró w n ież sw o je h ip o tezy m a jąc e k o n se k w e n cje p sy c h o terap e u ty c zn e:
1) zach o w an ie człow ieka je s t d eterm in o w an e przez in n e siły, niż in s ty n k ty — przez ego,
2) ego, ja k o au to n o m iczn a jedność d y n am iczn a i s tru k tu r a ln a , je st o d sep aro w a n e od in sty n k tó w i od rzeczyw istości,
3) ego „ p o p ie ra ” dążenie do o p an o w a n ia otoczenia i ad a p ta c y jn e g o u czenia się, k tó re p o zo stają w sprzeczności z in s ty n k ta m i ag re sy w ności i sek su aln y m ,
4) a d a p ta c y jn y a s p e k t w yuczonego zach o w an ia je s t ta k sam o w ażny, ja k za chow anie k ie ro w a n e in s ty n k ta m i i m a sw o je w łasn e p ra w a i ź ró d ła nagród,
5) n ależy położyć w iększy n ac isk n a b a d a n ie ro li środow iska, zd ro w ia, a nie n a za chow anie patologiczne,
6) społeczeństw o n ie zaw sze je s t za p o rą d la e k s p re sji in sty n k tó w człow ieka, an i nie godzi w biologiczną n a tu rę człow ieka; sp o łe czeństw o w y w ie ra n a człow ieka k o n s tru k ty w n y w p ły w przez m o d y fik a c ję jego p ry m ity w n y c h , in sty n k to w n y c h popędów ,
7) św iadom ość i w yuczone re a k c je są p o d sta w ą ludzkiego p rzy sto so w ania.
P sy c h o te ra p ia w u ję ciu n eo -p sy c h o an a lity k ó w k ie ru je się jeszcze in n y m i h ip o tezam i i założeniam i:
1) O sobow ość je s t fo rm o w a n a rac zej p rzez k u ltu ro w e niż przez in sty n k to w n e siły. S y stem w arto śc i spo łeczeń stw a z o staje in k o rp o - ro w a n y w s tr u k tu r ę c h a ra k te ru je d n o stk i i d e te rm in u je jego d zia ła n ie. K o n flik ty w e w n ę trz n e są p ro d u k te m różnorodnych, nacisków p ły n ą cy c h z w e w n ą trz i z z e w n ą trz jed n o stk i.
2) P o n iew aż w fo rm o w a n iu osobow ości b ie rz e udział niezliczona ilość czynników , n a jb a rd z ie j ow ocne w y d a je się p o d ejście p sy c h o te ra p e u ty c z n e całościow e, holistyczne,
3) F re u d o w sk ie te o rie libido, in s ty n k tu śm ierci, in fa n ty ln e g o s e k s u a lizm u nie w y ja ś n ia ją n ależycie asp e k tó w no rm aln eg o i n ie n o rm a l nego za ch o w an ia się człow ieka.
4) T e ra p ia pośw ięcona a k tu a ln e j sy tu a c ji chorego o d g ry w a w iększą rolę, niż te ra p ia pośwńęcona o d rea g o w a n iu w czesnych, tr a u m a ty czn y ch przeżyć. T e ra p ia a k tu a ln e j sy tu a c ji u ła tw ia sa m o -a k ce p - tację.
5) P ro ces p sy c h o te ra p ii w y m ag a giętkości, elastycznego podejścia m etodologicznego. Na człow ieka n ależy m ieć o p ty m isty c zn e sp ó
j-rżen ie jako na isto tę tw órczą, zdolną do m iłości i pokojow o u sp o sobioną.
P sy c h o te ra p ii o p a rte j n a te o rii ró l lu b n a te o rii dynam icznego o d d ziały w a n ia g ru p y n a je d n o stk ę p ośw ięca a u to r IX rozdział sw ojej książki. W p sy c h o te ra p ii te j p rz y jm u je się założenie, że je d n o stk a m a ją ca siln ą m o ty w a cję „bycia w g ru p ie ” je s t b a rd z ie j o p o rn a (niż je d n o stk a o słabszej m o tyw acji) n a zm ianę p o stę p o w a n ia będącego w k o liz ji z n o rm am i a k c ep to w a n ej g ru p y (np.: g ru p y przestęp có w , alk o h o li ków). P sy c h o te ra p ia w ty m u ję ciu zm ierza do zm ian y n o rm p o stęp o w a n ia je d n o stk i. P rz ed m io tem zabiegów p sy c h o te ra p e u ty c z n y c h są p r a w id ło w e re a k c je n a n ac isk i n a je d n o stk ę g ru p społecznych (np.: r o dziny, śro d o w isk a pracy), p ro b lem id e n ty fik a c ji z . g ru p ą. N a tych h ip o te za ch o p a rte są n ie k tó re g ru p o w e p sy c h o terap ie, ja k na p rzy k ła d p sy c h o d ra m aty cz n a m eto d a p sy c h o te ra p ii M oreno.
O prócz om ów ionych w yżej p roblem ów , zn a jd u je m y w książce W ol- b e rg a u w agi o zasto so w an iu w y n ik ó w b a d a ń tzw. a n tro p o lo g ii k u ltu ra ln e j do p ro b lem ó w p sy c h o terap ii (Rozdział X). W yniki b ad a ń n ad g ru p a m i o różn y ch k u ltu ra c h , n ad ró żn y m i g ru p a m i etn iczn y m i pozw a la ją p sy c h o te ra p e u c ie i p a c je n to w i n a szersze sp o jrze n ie n a ró żn e n a ciski g ru p , k tó re są ap ro b o w an e w je d n e j g ru p ie k u ltu ro w e j, a z a k a zane w drugiej.
U w agi o p o w iązan iach c y b e rn e ty k i z p sy c h o te ra p ią za w ie ra ro z dział X I. C y b e rn e ty k a p rz y jm u je p o dobne założenia, ja k n ie k tó re te o rie zachow ania. W olberg w sp o m in a o te o rii h om eostazy sp rzę że n ia z w ro t nego, p rze k azy w a n ia in fo rm ac ji. O m ów ienie te o rii pola i w k ła d u jej tw ó rcy , K u rta L ew ina, do dziedziny ekologii pośw ięcony je s t ro z dział X II. K siążkę kończy rozdział o p e rsp e k ty w a c h p sy c h o terap ii. Z a w ie ra on w zm ian k i o p ra k ty c z n y c h za sto so w an iach o m aw ian y ch teo rii p rzy sto so w a n ia do celów p sy c h o terap ii. P e rsp e k ty w y p sy c h o te ra p ii do strze g a W olberg w ek lek ty ź m ie i łączen iu raz em k ilk u sposobów p o d ejścia do za g ad n ien ia p rz e k sz ta łc a n ia osobow ości człow ieka — p o d ejścia fizjologa i chem ika, psychologa i socjologa, filozofa i k ap łan a . K sią żk a a m ery k ań sk ieg o p sy c h ia try i psychologa d o sta rc za w ielu cen n y ch in fo rm a c ji dotyczących p sy c h o terap ii. S y m p atie W olberga są po stro n ie eklektyków . Ja k o cel zabiegów p sy c h o terap e u ty c zn y ch , w y su w a osobow ość ja k o sy stem sa m o a k tu a liz u ją c y się, ro z w ija ją c y w ie lość p o te n c ja ln ie tk w ią c y c h tw ó rczy ch m ożliw ości je d n o stk i. U jęcie to p rzy p o m in a kon cep cję M aslow a i R ogersa. W olberg je s t zw olennikiem p sy c h o te ra p ii o p a rte j n a te o ria c h uczenia się oraz n a holisty czn y ch uję cia ch te o rii osobow ości i zachow ania. E k le k ty zm i szerokość h o ry zontów m ożna uznać za c h a ra k te ry sty c z n e p o d ejście do pro b lem ó w p sy c h o te ra p ii tego a u to ra . W yrazem tej te n d e n c ji je s t id ea w łączania do procesów p sy c h o terap ii, obok p u n k tu w id zen ia psychologa (p ra w i
dłow ość psychologicznego rozw oju), socjologa (przy sto so w an ie do n a cisk ó w i n o rm grupy), ta k ż e p u n k tu w id ze n ia m o ra listy i filozofa (sens życia, sk a la w artości).
W olberg w y k ła d a sw oje poglądy ja sn o i zw ięźle. W sposobie w y k ła d u je s t zw olennikiem re k a p itu la c y jn y c h syntez. K sią żk a zaw iera, n a p rz y k ła d , ta b lic e z e sta w iają ce podejścia p sy c h o te ra p e u ty c z n e ró żn y ch k ie ru n k ó w (str. 173) oraz ta b lic ę p o d ając ą e ta p y ro zw o ju w ażniejszych ele m e n tó w s tr u k tu r y osobow ości (postaw , em ocji, p otrzeb, spraw ności), w aż n iejsze cele rozw ojow e w poszczególnych etap a ch , ty p o w e u razy z w ią za n e z określo n y m i fazam i ro zw o jo w y m i oraz o b ja w y złego p rz y sto so w a n ia u człow ieka dorosłego zw iązane z ty m i dziecięcym i n ie p ra w id ło w o ściam i ro zw o ju (str. 63).
J a k o d ro b n e „skazy” książki, m ożna w y tk n ą ć p ew n e „n ieró w n o ści” w tra k to w a n iu te m ató w . N a p rz y k ła d — szeroko o m a w ian e te o rie ucze n ia się p rzy k ró tk ic h w zm ian k a ch o te o ria c h k u ltu ra listy c z n y c h . N iezbyt ja s n e w y d a je się k ry te riu m doboru o m aw ian y ch teorii. W edług ty tu łu k sią ż k i m a ją to być te o rie b eh a v io ra ln e , a je s t om aw iana, n a p rzy k ła d , te o ria F re u d a nie — b eh a v io ra ln a . M ożliw e, że a u to r ro zu m ie w y ra że n ie „ b e h a v io ra ln e ” w sensie w szelkich te o rii fu n k c jo n o w a n ia osobowości. J e ś li ta k , to po w in n y być ta k ż e u w zględnione w książce te o rie tzw. p sy c h o te ra p ii eg zy ste n cja listy cz n ej, n a p rz y k ła d — le g o te ra p ii F ra n k la .
