J. Herbut
Sprawozdanie z Konferencji
Profesorów Filozofii w Wyższych
Uczelniach Katolickich w Polsce
Studia Philosophiae Christianae 14/2, 239-249
w idzenia filo z o fii k la s y c z n e j s f o rm u ło w a ł p ro f. M. G ogacz, rz e c z n ik re a listy c z n e j m e ta fiz y k i to m is ty c z n e j, p o d d a ją c k r y ty c z n e j o c e n ie k o n cepcję filo z o fii tr a n s c e n d e n t a ln e j, s fo rm u ło w a n e j p rz e z K a n ta i k o n ty n u o w a n e j p rz e z fe n o m e n o lo g ó w .
N a jc z ę śc ie j d y s k u to w a n o ta k ie p ro b le m y , ja k : 1) z a g u b ie n ie w n e o - p la to n iź m ie a n a liz s a m o d z ie ln y c h s t r u k t u r b y tu n a k o rz y ś ć t r a k t o w a nia go, ja k o u k ła d u o d n ie s ie ń ; 2) w ią ż ą c y się z ty m z a n ik p r o b le m a ty k i m e ta fiz y c z n e j, b a d a ją c e j re a ln o ś ć i to ż s a m o ść b y tu ; 3) p ie r w o t- ność d o ś w ia d c z e n ia o d rę b n o ś c i re a ln y c h b y tó w p rz e d u św ia d o m ie n ie m sobie is tn ie n ia czy f a k t u p o z n a w a n ia ; 4) b łę d n e ro z p o c z y n a n ie m e t a fizyki od te o r ii p o z n a n ia , k tó r e j ję z y k je s t n ie p r z e k ła d a ln y n a ję z y k m e ta fiz y k i; 5) to, iż m e ta fiz y k i n ie w y z n a с - a k u lt u r a , tr a d y c ja , ś w ia to p o gląd, lecz r e a l n a rz e c z y w is to ść ; 6) m o żliw o ść n ie w y p rz e d z a re a ln o ś c i; 7) o n to lo g ia In g a r d e n a n ie je s t o d c z y ta n ie m rz e c z y w is to śc i, a le n a r z u ceniem je j s t r u k t u r tw o rz o n y c h p rz e z in te le k t.
O b ro ń c y filo z o fii tr a n s c e n d e n t a ln e j s tw ie rd z a li w o d p o w ie d z i, że: 1) je d y n ie tr a n s c e n d e n ta liz m p o tr a f i p rz e k ro c z y ć w p o z n a n iu b a r i e r ę p o jęć i w y jś ć p o z a m y ś le n ie , p o n ie w a ż p ie r w o tn e w a r u n k i p o z n a n ia : czas, p rz e s trz e ń , m y ś le n ie , n ie są p o ję c ia m i, lecz e m p iry c z n ie s tw ie r - d z a ln y m i f a k ta m i; 2) n ie m o ż n a b a d a ć b y tu n ie u w z g lę d n ia ją c r e la c ji p o zn aw czej, p o n ie w a ż p o d m io t p o z n a ją c y i p rz e d m io t p o z n a n ia w s p ó ł- k o n s ty tu u ją się w r e l a c ji p o z n a w c z e j; 3)· je d y n ie p rz e z z g łę b ie n ie ś w ia dom ości m o ż n a s tw ie rd z ić fa k ty c z n ie o b ie k ty w n o ś ć św ia ta .
Z a k o ń c z e in a i p o d s u m o w a n ia s e s ji d o k o n a ł p ro f. M. G ogacz, k tó r y p o d zięk o w ał w s z y s tk im p rz y b y ły m g o ścio m i u c z e s tn ik o m za a k ty w n y i tw ó rc z y u d z ia ł w d y sk u s ji.
B o g d a n Ł o s z e w s k i
SPRAWOZDANIE Z KONFERENCJI PROFE SORÖ W FILOZOFII W WYŻSZYCH UCZELNIACH KATOLICKICH W POLSCE
W d n ia c h 20—21 w rz e ś n ia 1977 r. o d b y ła się w g m a c h u A k a d e m ii T eologii K a to lic k ie j w W a rs z a w ie K o n fe re n c ja K się ż y P ro f e s o ró w w y k ła d a ją c y c h w w y ż sz y c h s e m in a ria c h d u c h o w n y c h lo g ik ę , o g ó ln ą m e to d o lo g ię n a u k , te o r ię p o z n a n ia o ra z h is to rię filo z o fii w s p ó łc z e s n e j. Z a sa d n ic z y m c e le m te j K o n fe re n c ji b y ło p rz e d ło ż e n ie i p rz e d y s k u to w a n ie p e w n y c h p r o p o z y c ji o b e jm u ją c y c h w ła ś c iw y d o b ó r m a t e r i a łu z w y m ie n io n y c h d y s c y p lin o ra z sp o só b ic h w y k ła d u .
K o n fe re n c ję o tw o rz y ł P r o f . S t . K a m i ń s k i ( a k tu a ln y P r z e w o d n i czący S e k c ji P ro f e s o ró w F ilo z o fii W y ższy ch U c z e ln i K a to lic k ic h w P o
l-see i po p o w ita n iu z e b ra n y c h — w lic z b ie 37 — p o d a ł do w iad o m o ści, że w d n ia c h 22— 23 s ie r p n ia 1978 r. m a o d b y ć się w K ra k o w ie s y m p o z ju m filo z o fic z n e n a te m a t: c z ło w ie k a filo z o fia (te m a ty szczegóło- w sze: p ro b le m k o n c e p c ji filo zo fii, c z ło w ie k a B óg, c z ło w ie k a k u ltu r a ) .
W e w ła ś c iw y m z a g a je n iu K o n fe re n c ji P ro f. K a m iń s k i p o d k re ś lił, że m a o n a k o n c e n tr o w a ć się n a s p r a w a c h d y d a k ty k i d y s c y p lin filo z o fic z n y c h w s e m in a ria c h d u c h o w n y c h . P o tr z e b a d y s k u s ji ty c h s p r a w b ie rz e się s tą d , iż n a u c z a n ie filo z o fii to rz e c z tr u d n a . J e s t t a k z n a s tę p u ją c y c h p o w o d ó w : 1° filo z o fia s ta w ia n a jb a r d z ie j g e n e r a ln e p y ta n ie i sa m o z ro z u m ie n ie ic h se n s u , a ty m b a rd z ie j p o s z u k iw a n ie o d p o w ied zi n a n ie w y m a g a u m ie ję tn o ś c i m y ś le n ia a b s tra k c y jn e g o i k ry ty c z n e g o , 2° filo z o fia je s t w ie d z ą a u to n o m ic z n ą , a le z a ra z e m w ią ż e się z in n y m i n a u k a m i i z ro z u m ie n ie ty c h z w ią z k ó w n ie je s t ła tw e , 3° w y n ik i ro z w a ż a ń filo z o fic z n y c h m a j ą siln y w y d ź w ię k św ia to p o g lą d o w y , a n g a ż u ją e m o c jo n a ln o - w o lity w n ą s f e rę c z ło w ie k a i tr u d n o w ty c h ro z w a ż a n ia c h z a c h o w a ć p o s ta w ę o b ie k ty w n ą , 4° w ie lu lu d z i u w a ż a , że m a k o m p e te n c je do w y p o w ie d z i n a te m a ty filo zo ficzn e, a ty m c z a se m t a k ie k o m p e te n c je z d o b y w a się d o p ie ro p rz e z s y s te m a ty c z n e s tu d ia . W y k ła d o w c y w s e m in a ria c h d u c h o w n y c h w y p ra c o w u ją so b ie p e w n e w ła sn e sp o so b y n a u c z a n ia d y s c y p lin filo z o fic z n y c h . C h o d zi o p o ró w n a n ie ty c h sp o so b ó w , w y s e le k c jo n o w a n ie n a jp r z y d a tn ie js z y c h i u s ta le n ie n a t e j p o d s ta w ie sp o s o b u w n a s z y c h w a r u n k a c h o p ty m a ln e g o . P r o g r a m K o n fe re n c ji o b e jm o w a ł n a s tę p u ją c e r e f e r a ty : 1) P r o f A. S tę p ie ń , W y k ła d y z te o r ii p o zn a n ia , 2) D r h ab . E. N ie z n a ń s k i, W y k ł a d y z lo g ik i, 3) P ro f . S t. K a m iń s k i, W y k ł a d y z o g ó ln e j m e to d o lo g ii n a u k ,
4) M g r A. W a w rz y n ia k , W y k ła d y z h is to r ii filo z o fii w s p ó łc z e s n e j, 5) P ro f. S t. K a m iń s k i, W y k ła d y z filo z o fii d zie jó w .
N in ie js z e s p r a w o z d a n ie o b e jm u je s tre s z c z e n ia ty c h r e f e r a tó w o ra z z e b r a n e w p u n k ta c h w y p o w ie d z i D y s k u ta n tó w (n a z w is k a p o d a n e są ty lk o p rz y ty c h w y p o w ie d z ia c h , k tó r e ro z w ija n o szerzej).
P r o f . A. S t ę p i e ń : Wykłady z teorii poznania — czego i jak uczyć.
1) Z a s a d n ic z a p ro b le m a ty k a te o rio p o z n a w c z a . E le m e n ta r n y k u r s te o r ii p o z n a n ia m u s i z a w ie ra ć n a s tę p u ją c e g r u p y z a g a d n ie ń : a) co to je s t p o z n a n ie (w s tę p n e o k re ś le n ie cz y n n o śc i p o z n a w czy ch p o d le g a ją c e s to p n io w e j p re c y z a c ji), b) ja k p o z n a je m y (o p is i a n a liz a p o z n a n ia o ra z jeg o ź ró d e ł, c) co p o z n a je m y (u s ta le n ie c h a r a k t e r u p rz e d m io tu p o z n a n ia i jeg o g ra n ic ), d) k ie d y p o z n a je m y p r a w d z i w ie (d e fin ic ja p r a w d y i je j p o z n a w a ln o ść , k r y t e r ia p ra w d z iw o ś c i p o z n a n ia ). P o d s ta w o w e ź ró d ła p r o b le m a ty k i te o rio p o z n a w c z e j to : a) f a k t
ro zbieżności r e z u lta tó w lu d z k ie g o p o z n a n ia , b) f a k t d o g m a ty c z n o śc i n a u k (nauki o p ie r a ją się n a p e w n y c h z a ło ż e n ia c h i s to s u ją m e to d y , k tó r y c h sam e n ie m o g ą u s p r a w ie d liw ić ) P o s z u k u ją c o d p o w ie d z i n a p y ta n ia , d o tyczące ty c h fa k tó w , n ie k tó rz y filo z o fo w ie n o w o ż y tn i o d w o ły w a li s ię do m e ta fiz y k i, lo g ik i lu b p sy c h o lo g ii; in n i — o p o w ia d a ją c się za t r a n s c e n d e n ta ln ą k o n c e p c ją p o z n a n ia — ro z w in ę li o so b n ą d y s c y p lin ę filo z o fic z ną ( n u r t k a n to w s k i, fe n o m e n o lo g ic z n y , to m iz m u tra n s c e n d e n ta ln e g o ). W spółcześnie a k tu a l n e s ą n a s tę p u ją c e k o n c e p c je te o r ii p o z n a n ia : lo - g ik aln a, se m a ty c z n a , lin g w is ty c z n a , sc ie n ty s ty c z n a , m e ta f iz y k a ln a i tr a n s c e n d e n ta lis ty c z n a .
2) S p o só b w y k ła d u
Przy w y k ła d z ie te o r ii p o z n a n ia w ie lk ą ro lę o d g ry w a w y b ó r w ła ś c iw e j jej k o n c e p c ji. J e ś li w y b ie rz e się u ję c ie p rz e d m io to w e , t r a k t u j ą c e te o r ię p o zn an ia ja k o m e ta fiz y k ę , p sy c h o lo g ię , lu b so cjo lo g ię p o z n a n ia , to d y s cy p lin a t a s t a je się n a u k ą z a le ż n ą od in n y c h n a u k i n ie je s t w s ta n ie przezw y cięży ć ic h d o g m a ty z m u . N a jw ła ś c iw s z ą je s t m e ta p rz e d m io to w a k o n cep cja a u to n o m ic z n a (tra n s c e n d e n ta lis ty c z n a ) , g d y ż ty lk o ta k a p o zw ala o s ta te c z n ie w y ja ś n ić i u p ra w o m o c n ić w s z e lk ie r o d z a je p o z n a n ia . P re f e ro w a n y p rz e z n e o p o z y ty w is tó w sp o só b b a d a ń te o r ia p o z n a w c z y c h o g ran icza się do a n a liz y r e z u lta tó w p o z n a n ia w y ra ż o n y c h ję z y k o w o . Je s t to sp o só b n ie a d e k w a tn y , bo k a w a łk u je c z y n n o śc i p o z n a w c z e w y s tę p u ją c e ja k o p e w n a c a ło ść i p o n a d to d o ty c z y ic h ty lk o p o ś re d n io . N ależy o p is y w a ć i a n a liz o w a ć p rz e d e w s z y s tk im sa m p ro c e s p o z n a w czy (p o z n a n ie w je g o s ta w a n iu się), z ło żo n y w ró ż n y c h p ro p o r c ja c h z e le m e n tó w z m y s ło w y c h i in te le k tu a ln y c h . N ie z b ę d n a je s t do te g o w p r a wa w d o s trz e g a n iu w ła s n y c h a k tó w p o z n a w c z y c h (teg o , co się ja w i w św iad o m o ści i ja k się ja w i) i to ja k o p e w n y c h cało ści. D o ta k ie g o d o strz e g a n ia d o b rz e p rz y g o to w u je w y r a b ia n ie w ra ż liw o ś c i e s te ty c z n e j. W n a le ż y ty m p ro w a d z e n iu w y k ła d u te o r ii p o z n a n ia w a ż n ą s p r a w ą p r a k ty czn ą je s t w re s z c ie d o b ó r o d p o w ie d n ic h te k s tó w do ćw iczeń . W j ę zyku p o ls k im m a m y ta k i e te k s ty E. G ils o n a i M. A. K r ą p c a (k o n c e p cja m e ta fiz y k a ln a ), R. I n g a r d e n a (k o n c e p c ja fe n o m e n o lo g ic z n a i c zęścio wo tr a n s e e n d e n ta liz u ją c a ) , A. A jd u k ie w ic z a (k o n c e p c ja s e m a n ty c z n a ). D y s k u s j a
W d y s k u s ji po r e f e r a c ie P ro f. S tę p n ia o m a w ia n o n a s tę p u ją c e s p r a wy. 1) N a k tó r y m r o k u s e m in a r y jn y c h s tu d ió w n a le ż y w y k ła d a ć te o rię p o z n a n ia ? P r o g r a m stu d ió w , z a le c o n y s e m in a rio m w 1973 r. a d e x p e rim e n tu m n a o k re s 5 la t , p r z e w id y w a ł w y k ła d y z te j d y s c y p lin y na p ie rw s z y m k u r s ie je d n o c z e ś n ie z w y k ła d a m i ze w s tę p u do filo z o fii ( w I se m e s trz e ), lo g ik i, m e ta fiz y k i i h is to r ii filo z o fii s ta r o ż y tn e j. N ie k tó rz y z d y s k u ta n tó w w y r a ż a li o p in ię , że je s t to w ła ś c iw e u m ie j sco w ien ie te o r ii p o z n a n ia , p o n ie w a ż n a u k a t a — o b o k lo g ik i i o g ó ln ej
m e to d o lo g ii n a u k — s ta n o w i p rz y g o to w a n ie do s y s te m a ty c z n e g o p o z n a w a n ia ró ż n y c h d z ia łó w filo zo fii b y tu o ra z h is to rii k ie r u n k ó w f i lo zo ficzn y ch . Z d a n ie m P ro f. K a m iń s k ie g o w y k ła d y z te o r ii p o z n a n ia n a le ż y p rz e s u n ą ć n a d ru g i k u rs . J e s t to b o w ie m d y s c y p lin a t r u d n a i je j s tu d iu m z a k ła d a ju ż p e w n ą w ie d z ę filo z o fic z n ą . W ła ś c iw a k o le jn o ść d y s c y p lin ,n a rz ę d n y c h ” p o w in n a b y ć t a k a : lo g ik a ję z y k a , lo g ik a f o r m a ln a , o g ó ln a m e to d o lo g ia n a u k , te o r ia p o z n a n ia . .
2) N a u c z a n ie filo zo fii w s e m in a ria c h d u c h o w n y c h m a w z a sa d z ie c e le u słu g o w e : ch o d zi 1° o u ro b ie n ie k ry ty c z n e j f o r m a c ji in te le k tu a ln e j u a lu m ó w , 2° o p o d a n ie im z a so b u w ie d z y n ie z b ę d n e j do u tw o rz e n ia ra c jo n a ln e g o ś w ia to p o g lą d u i d y s k u s ji ś w ia to p o g lą d o w y c h , 3° o p r z y g o to w a n ie ic h do s y s te m a ty c z n e g o s tu d iu m teo lo g ii. Z u p o rz ą d k o w a n e g o lo g ic z n ie i rzeczo w o z b io ru z a g a d n ie ń te o rio p o z n a w c z y c h tr z e b a do w y k ła d u s e m in a ry jn e g o w y b r a ć te , k tó r e m a ją p ie rw s z o rz ę d n e z n a c z e n ie d la o sią g n ię c ia w s k a z a n y c h celów . Z e w z g lę d u n a sz c z u p łe c z a sow o r a m y w y k ła d u , w y p a d a s k o n c e n tro w a ć się n a k w e s tia c h p o d s ta w o w y c h , a le o m ó w ić je d o g łęb n ie.
3) W ięk szo ść s tu d e n tó w s e m in a rió w d u c h o w n y c h n ie m a d o b re g o p rz y g o to w a n ia do s tu d ió w filo z o fic z n y c h (szk o ły ś re d n ie , łą c z n ie z l i c e a m i o g ó ln o k s z ta łc ą c y m i, n ie d a ją ta k ie g o p rz y g o to w a n ia ). W y k ła d o w c y filo z o fii n ie ła tw o je s t w ię c tr a f ić do u m y s ło w o śc i słu c h a c z y . A by w z b u d z ić w n ic h z a in te re s o w a n ie i w c ią g n ą ć ic h w ro z w a ż a n ia filo z o ficzn e, n a le ż y w w y k ła d z ie n a w ią z a ć do z n a n y c h im p ro s ty c h s y tu a c ji p ro b le m o w y c h , w p r z y p a d k u te o r ii p o z n a n ia — n p. do z n a n y c h z co d z ie n n e g o d o ś w ia d c z e n ia p o m y łe k czy ro z b ie ż n o śc i w p o z n a n iu o ra z z a le ż n o śc i jeg o w y n ik ó w od ró ż n y c h c z y n n ik ó w u b o c z n y c h .
4) Z e w z g lę d u n a w s p o m n ia n y w y ż e j b r a k p rz y g o to w a n ia słu c h a c z y , z a le c a się p ro w a d z ić n ie ty le w y k ła d y w s ty lu a k a d e m ic k im , ile l e k c je z w s z y s tk im i ic h d y d a k ty c z n y m i e le m e n ta m i (p ro f. K a m iń s k i). A w ię c s tre s z c z a ć n a p o c z ą tk u n o w e j le k c ji m a t e r i a ł p o d a n y n a le k c ji p o p rz e d n ie j, z a d a w a ć p y ta n ia k o n tr o ln e , p ro w a d z ić p e w n e ć w ic z e n ia p o g łę b ia ją c e i u tr w a la ją c e p rz e k a z a n e w iad o m o ści.
D r h a b. E. N i e z n a ń s k i : Wykłady z logiki — cele i środki nauczania.
1) J a k ie k w a lif ik a c je m a u ro b ić w s tu d e n ta c h w y k ła d lo g ik i? U cząc lo g ik i m o ż n a k ła ś ć n a c is k n a p rz e k a z a n ie słu c h a c z o m p e w n e g o za so b u w ie d z y lo g ic z n e j lu b n a z d o b y c ie p rz e z n ic h s p r a w n o ś c i lo g iczn y ch . P rz y u s łu g o w y m k u r s ie lo g ik i, a ta k i p ro w a d z i się w s e m in a ria c h d u c h o w n y c h , w a ż n e są p rz e d e w s z y s tk im s p r a w n o ś c i lo g iczn e, d a ją c e się s p r o w a d z ić do p o p ra w n e g o m o d e lo w a n ia rz e c z y w is to śc i za p o m o c ą p o ję ć i są d ó w o ra z u z a s a d n ia n ia s ą d ó w d ro g ą w n io s k o w a n ia .
2) Ś ro d k i n a u c z a n ia .
N ależy w y k ła d a ć p rz e d e w s z y s tk im w s p ó łc z e s n ą lo g ik ę k la s y c z n ą i to w w e r s ji p o s łu g u ją c e j się d e d u k c y jn o ś c ią n a tu r a ln ą . J e s t to b o w ie m w e rsja ła tw ie js z a do o p a n o w a n ia n iż w e r s ja o p a r ta n a m e to d z ie a k s jo - m a ty c z n e j i p rz y ty m b liż sz a p r a k ty c e d o w o d o w e j z n a n e j ju ż s t u d e n tom z le k c ji m a te m a ty k i w szk o le ś r e d n ie j. E le m e n ty lo g ik i t r a d y c y j nej u w z g lę d n ić w w y k ła d z ie ty lk o w w y m ia r z e k o n ie c z n y m do le k t u r y te k s tó w a u to r ó w ś re d n io w ie c z n y c h . W ia d o m o śc i z h is to rii lo g ik i są r a czej zb ęd n e. 3) Z e s ta w z a g a d n ie ń . a) T e o rio m n o g o śc io w y w s tę p do se m io ty k i lo g ic z n e j. P o d e jś c ie te o r io - m nogościow e je s t tu k o rz y s tn ie js z e n iż tr a d y c y jn e (o b e c n ie w p ro w a d z a się je ju ż w s z k o le p o d s ta w o w e j. N a le ż y tu p o d a ć ipojęcia: z b io ró w , sto su n k ó w m ię d z y z b io ra m i, d z ia ła ń n a z b io ra c h , p o d z ia łu lo g iczn eg o , re la c ji i ic h w ła sn o ś c i, b) W y b ra n e z a g a d n ie n ia se m io ty k i lo g ic z n e j. M ają o n e z a w ie ra ć c h a r a k t e r y s t y k i z n a k ó w ję z y k o w y c h i ic h d e n o ta tó w (nazw , z d a ń , d e s y g n a tu , z a k re s u , tr e ś c i, k o n o ta c ji, f u n k c ji s e m a n ty c z nych w y ra ż e ń ). N a s tę p n ie n a le ż y o m ó w ić w ie lo z n a c z n o ść w y r a ż e ń zło żonych o ra z sp o s o b y je j e lim in o w a n ia , ze szcz e g ó ln y m z a a k c e n to w a niem r o li d e fin ic ji, c) W sp ó łc z e sn e z a ło ż e n io w e lo g ik i fo r m a ln e . Id z ie tu o r a c h u n e k z d a ń i r a c h u n e k p r e d y k a tó w z p r a w a m i id e n ty c z n o śc i, d) L o g ik a tr a d y c y jn a u ję t a ja k o f r a g m e n t te o r ii p re d y k a tó w , e) W p ro w ad z e n ie do o g ó ln e j m e to d o lo g ii n a u k i. J e ś li d y s p o n u je się czasem , m ożna p o d a ć p o ję c ia n ie z b ę d n e w w y k ła d z ie m e to d o lo g ii n a u k i (p o ję cia: lo g ic z n e g o w y n ik a n ia , d e d u k c ji, b łę d ó w f o r m a ln y c h i m a te r ia ln y c h ro zu m o w ań ). 4) P o d rę c z n ik i.
Do w y k ła d u części se m io ty c z n e j z a le c a się : Z. Z ie m b iń s k ie g o L o g ik ą
p r a k ty c z n ą , K . A jd u k ie w ic z a Z a r y s lo g ik i o ra z L o g ik ą p r a g m a ty c z n ą ,
K. P a se n k iew ü eza L o g ik ą o g ó ln ą , M ałą E n c y k lo p e d ią L o g ik i (o d e f i n i cjach). D o 'w y k ła d u lo g ik i fo r m a ln e j n a jb a r d z ie j w s k a z a n e s ą : L . B o r ko w sk ieg o E le m e n ty lo g ik i fo r m a ln e j i L o g ik a fo r m a ln a , J . S łu p e c kiego i L. B o rk o w sk ie g o E le m e n ty lo g ik i m a te m a ty c z n e j i te o r ii m n o
gości.
5) S p r a w y d y d a k ty k i.
D obry w y k ła d p o w in ie n ce c h o w a ć się s y s te m a ty c z n o ś c ią (w y k ła d o w c a m a w y r a ź n ie u ś w ia d a m ia ć so b ie s t r u k t u r ę c a ło śc i m a te r ia łu ) , p r z e j rz y s to śc ią (ja s n e ro z p la n o w a n ie je d n o s te k w y k ła d u , s to s o w a n ie s c h e m a tó w ) o ra z p o g lą d o w o śc ią (k o n k r e ty z o w a n ie o k re ś le ń i w y ja ś n ia n ie ich n a p r z y k ła d a c h ). Z g o d n ie z ty m , co p o w ie d z ia n o w p u n k c ie (1), n a leży k ła ś ć n a c is k n a c z y n n e o p a n o w a n ie lo g ic z n e j a p a r a t u r y p o ję c io
w e j i u m ie ję tn o ś c i s to s o w a n ia je j w p r a k ty c e . P rz e s z k o d y w r e a liz a c ji ty c h z a d a ń to : sz c z u p ła lic z b a g o d z in w y k ła d o w y c h o ra z b r a k g o d zin n a ć w ic z e n ia . P e w n ą p rz e s z k o d ę s ta n o w i ró w n ie ż b r a k s e m io ty k i lo g ic z n e j d la p o ję ć filo z o fii tr a d y c y jn e j. D y s k u s j a W y p o w ie d z i d y s k u s y jn e d o ty c z y ły n a s tę p u ją c y c h sp ra w . 1) C zy i w ja k im z a k re s ie u w z g lę d n ia ć lo g ik ę tr a d y c y jn ą ? Z a w y k ła d e m te j lo g ik i p rz e m a w ia ją (oprócz r a c ji w s k a z a n e j p rz e z p re le g e n ta w p u n k c ie (2)) w z g lę d y h is to ry c z n e o ra z to , że je j p r a w a — p rz y s to su n k o w o p r o s te j a p a r a t u r z e p o ję c io w e j — p o z w a la ją ro z s trz y g a ć o d e d u k c y jn y m c h a r a k te r z e n ie k tó ry c h p o to c z n y c h w n io sk o w a ń . N ależy je d n a k p a m ię ta ć , że sy lo g is ty k a tr a k to w a n a ja k o część r a c h u n k u p r e d y k a tó w n ie w y c z e rp u je k o n c e p c ji d a w n e j s y lo g is ty k i, w k tó r e j p r a k ty c z n ie b ra n o p o d u w a g ę ta k ż e r e la c je tr e ś c io w e m ię d z y te r m in a m i i z d a n ia m i. W ed le d z is ie jsz e j n o m e n k la tu r y b y ła to p e w n a p o sta ć lo g ik i n ie k la s y c z n e j. R ó żn e lo g ik i n ie k la s y c z n e d a w n ie js z e i w sp ó łc z e ś n ie ro z w ija n e — p rz e d e w s z y s tk im lo g ik a d e o n ty c z n a — są b a rd z o u ż y te c z n e w r o z w a ż a n ia c h filo z o fic z n y c h i te o lo g ic z n y c h , s tą d tr z e b a je w p r o w a d z a ć w w y k ła d y s e m in a r y jn e (P ro f. K a m iń s k i).
2) K w e s tia se m io ty k i te o rio m n o g o śc io w e j. O b e c n ie p o d k re ś la ś się, że k a te g o r ie te o rio m n o g o śc io w e o d g ry w a ją z n a c z n ą ro lę w ro z w o ju u m y sło w y m d zieci. N a ty m z a ło ż e n iu o p ie r a ją się w p ro w a d z a n e u n a s m e to d y u c z e n ia a r y t m e t y k i w szk o le p o d s ta w o w e j. N ie w o ln o je d n a k z a p o m in a ć , iż s e m io ty k a te o rio m n o g o śc io w a o p ra c o w a n a je s t n a u ż y te k lo g ik i, m a te m a ty k i i n a u k p rz y ro d n ic z y c h , a n ie w y s ta r c z a d la w ie d z y filo z o fic z n e j. W s e m in a r y jn y c h w y k ła d a c h se m io ty k i w a ż n a je s t o g ó l n a te o r ia z n a k ó w o ra z te o r ia ję z y k a , d o s ta r c z a ją c a p o ję c io w e j a p a r a t u r y do o m ó w ie n ia z a g a d n ie ń h e r m e n e u ty k i (P ro f. S tę p ie ń ).
3) W ja k ic h p r o p o r c ja c h u w z g lę d n ia ć p o szczeg ó ln e d z ia ły lo g ik i (sze ro k o p o ję te j) ? D y s p o n u ją c 3 godz. w y k ła d u ty g o d n io w o (w d w u s e m e s tra c h ) z a le c a się o m a w ia ć k o le jn o : se m io ty k ę lo g ic z n ą , lo g ik ę f o r m a l n ą , o g ó ln ą m e to d o lo g ię n a u k . N ie m a p o tr z e b y sz e ro k ie g o z a jm o w a n ia s ię s t r u k tu r a m i fo r m a ln y m i, k o s z te m o p isu i a n a liz y ję z y k a n a t u r a l nego.
4) S p ra w a p o d rę c z n ik ó w . N ie u k a z a ł się jeszcze p o d rę c z n ik z a w ie r a j ą cy c a ły m a t e r i a ł z a le c a n y do w y k ła d u lo g ik i w s e m in a ria c h d u c h o w n y ch . D o stę p n e są je d n a k lic z n e b a rd z o d o b re p o d rę c z n ik i, z k tó r y c h m o ż n a k o rz y s ta ć p rz y o m a w ia n iu p o szc z e g ó ln y c h d z ia łó w lo g ik i.
P r o f . St. K a m i ń s k i : Wykłady z ogólnej metodologii nauk — dys kusja materiału do wykładów z uwzględnieniem różnych jego ujęć.
1) S z e ro k o p o ję ta m e to d o lo g ia n a u k o b e jm u je : s e m io ty k ę lo g iczn ą, lo g ik ę fo r m a ln ą , te o r ię ro z u m o w a ń i ś c iśle w z ię tą m e to d o lo g ię
n au k . D z ia ły te n ie o d g ra n ic z a ją się m ię d z y s o b ą o stro , w ię c p e w n e z a g a d n ie n ia — z a le ż n ie od ic h u ję c ia — m o g ą n a le ż e ć do je d n e g o lu b d ru g ie g o z n ic h (np. d e fin ic je , p o d z ia ł lo g ic z n y — m o ż n a o m a w ia ć b ą d ź w lo g ic e ję z y k a , b ą d ź w m e to d o lo g ii ściśle w z ię te j; te o r ia ro z u m o w a ń d a je s ię w łą c z y ć do lo g ik i fo r m a ln e j lu b w ła ś c iw e j m eto d o lo g ii). W d a ls z y m c ią g u b ę d z ie m o w a o m e to d o lo g ii n a u k w w ą s k im sen sie. W ią że s ię o n a z lo g ik ą , bo u fo r m o w a ła s ię ja k o je j p r a k ty c z n e w y k o rz y s ta n ie p r z y a n a liz ie lu b p r o je k to w a n iu m e to d b a d a n ia i s y s te m a ty z o w a n ia n a u k o w e g o . D zieli się o n a n a : a) o g ó ln ą — tr a k t u j ą c ą o m e to d a c h w sp ó ln y c h w s z y s tk im n a u k o m lu b c a ły m ic h g ru p o m (s tą d n a z w a m e to d o lo g ia n a u k i ) o ra z b) szczeg ó ło w ą — o m a w ia ją c ą m e to d y w ła ś c i w e p o sz c z e g ó ln y m n a u k o m (m e to d o lo g ia n a u k ).
2) O b o k n a z w y „m eto d o lo g ia n a u k i” w u ż y c iu są jesz c z e in n e : filo z o fia n a u k i, e p is te m o lo g ia , lo g ik a n a u k i, te o r ia n a u k i ... N ie są to je d n a k s y n o n im y . F ilo z o fia n a u k b y w a ró ż n ie u p r a w ia n a . W ro z u m ie n iu w ą sk im z a jm u je s ię m n ie j w ię c e j ty m sa m y m , co lo g ik a n a u k i: b a d a n iem s t r u k t u r y s y s te m u , z d a ń , p o ję ć o ra z r e g u ł b u d o w a n ia ję z y k a n a u kow ego. N ie k tó r z y do filo z o fii n a u k i ch cą s p ro w a d z ić c a łą p r o b le m a ty k ę filo z o fic z n ą i w te d y p o d je j z a k re s p o d p a d a ją ta k ż e a n a liz y g łó w n y ch p o ję ć n a u k o w y c h (np. c zasu , p rz y c z y n y , k o n ie c z n o śc i d e te r m in iz - m u). E p is te m o lo g ia to p rz e w a ż n ie te o r ia p o z n a n ia n a u k o w e g o (jeg o g r a nic, g e n e z y , k ry te r ió w w a rto ś c i). T e o ria n a u k i c zęsto n ie r ó ż n i się od e p is te m o lo g ii (np. u a u to r ó w fr a n c u s k ic h ) . W z ię ta b a rd z ie j t r a d y c y j nie — z a jm u je się k o n c e p c ją , p rz e d m io te m , z a d a n ia m i n a u k i o ra z je j ty p o lo g ią . 3) M e to d o lo g ia n a u k i z m ie rz a p rz e d e w s z y s tk im do o p ty m a liz a c ji m e to d n a u k o w y c h o ra z p rz e d s ta w ie n ia ro z w o ju n a u k i i je j fu n k c jo n o w a n ia. M oże b y ć u p r a w ia n a w sp o só b o p is o w o - w y ja ś n ia ją c y lu b n o r m a ty w n y . S p o so b y te n ie w y k lu c z a ją się : n o r m a ty w n y z a k ła d a w ja k im ś s to p n iu o p is o w o - w y ja ś n ia ją c y . W b a d a n ia c h n a tu r y n a u k i w sp ó łc z e ś n i s to s u ją ró ż n e p o d e jś c ia : a) lo g iczn e (p r z e p ro w a d z a się lo g ic z n ą r e k o n s t r u k c ję z a b ie g ó w n a u k o w y c h ), b) s e m io ty c z n e (u p r a w ia n ie n a u k i t r a k t u j e się ja k o tw o rz e n ie je j ję z y k a ), c) e p is te m o lo g ic z n e (b a d a się w a r to ść p o z n a n ia n a u k o w e g o ), d) p ra k s e o lo g ic z n e ( r o z p a tr u je się s p ra w n o ś ć i s k u te c z n o ś ć z ab ie g ó w n a u k o w y c h ), e) h is to ry c z n o -so c jo lo g ic z n e (roz w a ż a s ię ro lę n a u k i w ro z w o ju k u ltu r y ) . P rz e w a ż n ie są to je d n a k p o d e jś c ia k o m p le m e n ta r n e i ró ż n e z a g a d n ie n ia d o b rz e je s t tr a k to w a ć o d m ie n n ie .
4) Z e w z g lę d u n a to , ja k ie z a b ie g i n a u k o tw ó rc z e lu b ic h zesp o ły w y ró ż n ia się, w ła ś c iw a m e to d o lo g ia n a u k i m oże b y ć w y k ła d a n a sp o so b e m tr a d y c y jn y m lu b n o w o czen y m . W p ie rw s z y m p r z y p a d k u m ó w i się 0 m e to d z ie n a u k o w e j i je j o d m ia n a c h : d e d u k c y jn e j, in d u k c y jn e j, s t a ty s ty c z n e j, in t e r p r e ta c ji h u m a n is ty c z n e j. W d ru g im — r o z p a tr u j e się r o d z a je i s t r u k t u r ę cz y n n o śc i w ie d z o tw ó rc z y c h (p o z n a n ie b e z p o śre d n ie , d e fin io w a n ie , m y ś le n ie d y s k u s y jn e , tw o rz e n ie i s p r a w d z a n ie h ip o tez) o ra z n a tu r ę te o r ii n a u k o w y c h (ich ję z y k , s e m a n ty k ę , s t r u k tu r ę , ro z w ó j). O b o k ta k p o ję te j m e to d o lo g ii n a u k i sto i te o r ia n a u k i, z a jm u ją c a się p rz e d m io te m , ce le m i ty p a m i n a u k . W w y k ła d z ie s e m in a ry jn y m (czasow o b a rd z o o g ra n ic z n y m ) m o ż n a j ą o puścić. N a d o ty c h c z a so w y m e ta p ie sw eg o ro z w o ju m e to d o lo g ia n a u k i n ie je s t jesz c z e d y sc y p lin ą p o d rę c z n ik o w ą . W je j w y k ła d z ie n a le ż y w ię c k o rz y s ta ć z o p ra c o w a ń c z ą s tk o w y c h , ro z s ia n y c h po ró ż n y c h p u b lik a c ja c h . D y s k u s j a
T e m a ty p o ru s z a n e w d y s k u s ji d a ją się s tre ś c ić w ta k ic h o to p u n k ta c h . 1) Czy n ie le p ie j zacząć w y k ła d od z a ry s u te o r ii n a u k i i m e to d y b a d a ń p o tr a k to w a ć ja k o je d e n z e le m e n tó w te j te o r ii? Z d a n ie m P r e le g e n ta m o ż n a w y b ra ć i ta k ie p o d e jś c ie , a le ty lk o w te d y , g d y te o r ię n a u k i p o j m u je się o d p o w ie d n io sz e ro k o i filo z o fic z n ie (u w z g lę d n i się g e n e z ę n a u k i, je j z a ło ż e n ia , ro z w ó j, w a rto ś ć re z u lta tó w ).
2) N a u c z a ją c y m e to d o lo g ii m a do d y sp o z y c ji n a jw y ż e j 1 godz. ty g o d n io w o (w d w u se m e s tra c h ), ja k ie w ię c z a g a d n ie n ia p o w in ie n szczeg ó ln ie w y a k c e n to w a ć w .w y k ład zie ? Z e w z g lę d u n a s p e c y fik ę s tu d ió w s e m i n a r y jn y c h p ie rw s z o rz ę d n e z n a c z e n ie p o s ia d a z a g a d n ie n ie w s p ó łc z e s n y c h m e to d filo z o fii i te o lo g ii o ra z z a g a d n ie n ie o d rę b n o ś c i ty c h d y s c y p lin w s to s u n k u do p rz y r o d o z n a w s tw a . T rz e b a je d n a k p a m ię ta ć , iż d o g łę b n e o m ó w ie n ie ty c h z a g a d n ie ń n ie je s t o b o w ią z k ie m ty lk o m e to d o lo g a ; p rz y w y k ła d z ie p rz e d m io to w y m d z ia łó w filo z o fii i p o szcz e g ó ln y c h tr a k ta t ó w te o lo g ic z n y c h je s t ta k ż e m ie js c e n a r e f le k s ję m e to d o lo g ic z n ą (J. H e r - b u t). N a sz e rsz e p o tr a k to w a n ie z a s łu g u je ró w n ie ż te o r ia ro z u m o w a ń , o b e jm u ją c a fo r m y m y ś le n ia d y s k u s y jn e g o i jeg o ty p o w e b łę d y (p r z e m a w ia ją za n ią w z g lę d y p ra k ty c z n e ). 3) Je ż e li w y k ła d o w c a m e to d o lo g ii n a u k i n ie je s t s p e c ja lis tą w te j d z ie d z in ie , m ie w a tr u d n o ś c i w p r z y g o to w a n iu w y k ła d u , a to z u w a g i n a b r a k o d p o w ie d n ic h o p ra c o w a ń p o d rę c z n ik o w y c h . N ie s te ty , m e to d o lo g ia n a u k i, z w ła sz c z a w p o sta c i w s k a z a n e j d la s tu d ió w s e m in a ry jn y c h , p o z o s ta je in s t a t u fie ri. T rz e b a w ię c z b ie r a ć m a t e r i a ł z lit e r a tu r y m e to d o lo g iczn ej), p rz y czy m w a ż n e je s t sz e ro k ie p o d e jś c ie do ró ż n y c h u ję ć 1 d o jr z e n ie ich k o m p le m e n ta rn o ś c i. Z e w z g lę d ó w id e o lo g ic z n y c h p r z e d
s ta w ia się n ie k ie d y s ta n o w is k a u z u p e łn ia ją c e s ię ja k o a n ta g o n is ty c z n e (P rof. S tę p ie ń ).
4) C zęść g o d zin w y k ła d o w y c h n a le ż y p rz e z n a c z y ć do ć w ic z e n ia . U r a b ia niu k r y ty c z n e j p o s ta w y d o b rz e słu ż y te o rio p o z n a w c z e a n a liz o w a n ie a p a r a t u r y p o ję c io w e j o ra z to k u ro z u m o w a ń w y s tę p u ją c y c h w te k s ta c h filo zo ficzn y ch .
M g r A. Wawrzyniak: Historia filozofii współczesnej — problemy związane z jej nauczaniem.
1) F ilo z o fią w sp ó łc z e s n ą w śc isły m s e n s ie n a z y w a s ię p r ą d y filo z o ficzn e o b e c n ie p o d tr z y m y w a n e i r o z w ija n e ; w s e n s ie sz e rs z y m — p r ą d y filo zo ficzn e n a sz e g o w ie k u . N ie k tó rz y a u to r z y (T a ta rk ie w ic z , G ils o n -L a n - g a n -M a u e r) do filo z o fi w sp ó łc z e s n e j z a lic z a ją n a w e t k ie r u n k i filo z o fic z n e d z ie w ię tn a s te g o w ie k u p o w s ta łe p o w y c z e rp a n iu się n ie m ie c k ie go id e a liz m u . W p r a k ty c e n a jle p ie j je s t p o s łu g iw a ć s ię ty m d ru g im o k re ś le n ie m filo z o fii w sp ó łc z e s n e j, g d y n ie d a się d o g łę b n ie o m ó w ić a k tu a ln y c h p r ą d ó w filo z o fic z n y c h bez p rz e d s ta w ie n ia teg o , co d ziało się w filo z o fii od p rz e ło m u X IX i X X w .
2) W w y k ła d a c h s e m in a r y jn y c h zac h o d z i k o n ie c z n o ść s e le k c ji k ie r u n ków filo z o fic z n y c h . Ic h a k tu a ln o ś ć w y z n a c z a : a) tr a d y c ja k u ltu r o w a n a szego k r a j u o ra z b) ro la o d g ry w a n a w filo z o fii w sp ó łc z e s n e j. P o d s ta w ow y m a t e r i a ł do e g z a m in u n a le ż y p rz e r o b ić n a w y k ła d a c h , d ru g o rz ę d n y — z a le c ić do p r z e s tu d io w a n ia z p o d rę c z n ik ó w lu b k a n o n u le k t u r o b o w ią z k o w y c h . W ła śc iw y k u r s filo z o fii w sp ó łc z e s n e j p o w in ie n b y ć p o p rz e d z o n y w y k ła d e m w p ro w a d z a ją c y m ( r e f le k s ja n a d k u l t u r ą w s p ó ł c zesn ą, z e s ta w c e n tr a ln y c h p y ta ń filo z o fic z n y c h , o k re s y czaso w e) o ra z z a m k n ię ty w y k ła d e m p o d s u m o w u ją c y m (z e s ta w ie n ie g łó w n y c h ro z w ią zań p ro b le m ó w filo z o fic z n y c h , lin ie ic h ro z w o ju , p e r s p e k ty w y n a p r z y szłość).
3) W sp ó łc z e sn e k ie r u n k i filo z o fic z n e m o ż n a k la s y fik o w a ć z u w a g i n a ró ż n e a s p e k ty sy s te m a ty c z n e : a) e p is te m o lo g ic z n y (filo zo fie s c ie n ty s ty - czne, r a c jo n a ln o - a p o s te r io ry c z n e , ra c jo n a ln o - a p r io r y c z n e , ir a c jo n a lis ty c z - ne), b) p rz e d m io to w y (filo z o fia b y tu , p rz y r o d y , ję z y k a , id e i ...), c) a s p e k t ich f u n k c j i (n a u k o w e j, św ia to p o g lą d o w e j, re lig ijn e j, id eo lo g ic z n e j). D la celó w w y k ła d u w s e m in a ria c h n a jw ła ś c iw s z y m w y d a je się b y ć p o d z ia ł na n a s tę p u ją c e b lo k i te m a ty c z n e : 1° fe n o m e n o lo g ia , filo z o fia H e id e g g e ra , e g z y s te n c ja liz m , h is to ry z m D ilth e y ’a , h e r m e n e u ty k a ; 2° p o g lą d y B lo n d e la , B e rg so n a , filo z o fia r e f le k s y jn a (g łó w n ie ze w z g lę d u n a m e to d ę r e f le k s j i p rz y jm o w a n ą p rz e z n ie k tó r y c h n e o sc h o la sty k ó w ); 3° n e o - p o z y ty w iz m , sz k o ła a n a lity c z n a , d r u g a filo z o fia W ittg e n s te in a ; 4° n e o - s c h o la s ty k a w ró ż n y c h je j o d m ia n a c h ; 5° m a r k s iz m ; 6° s t r u k tu r a liz m ; 7° filo z o fia w P o lsce.
W w y k ła d z ie n a le ż y a k c e n to w a ć w ą tk i i id e e a n tro p o lo g ic z n e : k im je s t c zło w ie k , w y m ia r y i p rz e ja w y jeg o tr a n s c e n d e n c ji, p ła s z c z y z n y j e go z b a w ie n ia itd . D y s k u s j a G ło sy z d y s k u s ji d a ją się z e b ra ć w n a s tę p u ją c e p u n k ty 1) Z u w a g i n a s p e c y f ik ę s tu d ió w s e m in a rió w d u c h o w n y c h d u ż e z n a c z e n ie p o s ia d a ją p ro b le m y a te iz a c ji i s e k u la r y z a c ji sp o łe c z e ń stw , w s k a z a n e w d e k re ta c h II S o b o ru W a ty k a ń s k ie g o . P ro b le m y te o m a w ia n e są n a k u r s ie teo lo g ii, a le p o s ia d a ją o n e ró w n ie ż a s p e k t filo z o fic z n y i tr z e b a się n im i z a ją ć n a w y k ła d z ie filo z o fii w sp ó łc z e s n e j. M ożna n p . w y ró ż n ić tr z y id e e z b a w ie n ia c z ło w ie k a lu b sp o łe c z e ń s tw a g ło szo n e o d p o w ie d n io p rz e z c h r z e ś c ija ń s tw o , k ie r u n k i h u m a n is ty c z n e , m a r k s iz m (D oc. D em b o w sk i). 2) P o d o b n ie ja k p rz y w y k ła d z ie in n y c h d z ia łó w filo z o fii i p rz y o m a w ia n iu w s p ó łc z e s n y c h p rą d ó w filo z o fic z n y c h za c h o d z i k o n iecz n o ść z n a c z n e j s e le k c ji m a te r ia łu . W y d a je się, że w s y tu a c ji filo z o fic z n e j i te o lo g ic z n e j a k tu a l n e j u n a s m o ż n a bez w ię k s z e j szk o d y z re z y g n o w a ć z p r z e d s ta w ia n ia b lo k ó w te m a ty c z n y c h o b e jm u ją c y c h filo zo fię B lo n - d e la , B e rg so n a i filo z o fię re f le k s y jn ą o ra z s tr u k tu r a liz m . R o zw ó j m e to d y re f le k s y jn e j d a je się s k ró to w o p rz e d s ta w ić w z w ią z k u z tr a n s c e n - d e n ta lis ty c z n y m n u r te m n e o s c h o la s ty k i, a filo z o fia s tr u k tu r a li s ty c z n a n ie m a u n a s w ię k sz e g o o d d ź w ię k u (J. H e rb u t).
3) P o ż y te c z n e b y ły b y w y k ła d y z w y b r a n y c h z a g a d n ie ń filo z o fii w s p ó ł c z e sn e j d la w y ż sz y c h k u rs ó w . M ożna b y n a n ic h p re z e n to w a ć te k ie r u n k i filo zo ficzn e, z k tó r y m i z w ią z a n y je s t ro z w ó j a k tu a l n e j teo lo g ii, z a ró w n o n a p ła s z c z y ź n ie m e to d o lo g ic z n e j, ja k i p rz e d m io to w e j. 4) W w y k ła d z ie n a le ż y u n ik a ć id e o lo g iczn eg o p o d e jś c ia do k ie r u n k ó w filo z o fic z n y c h , d b a ć o o d p o w ie d n ie p r o p o r c je w ic h u ję c iu i z a c h o w y w a ć r e f le k s y jn y d y s ta n s w z g lę d e m n ic h (P ro f. K a m iń s k i). 5) Z e s ta w l e k t u r do sa m o d z ie ln e g o p rz e r o b ie n ia p rz e z s tu d e n tó w p o w in ie n b y ć t a k o b sz e rn y , b y s tu d e n c i n ie w y m a w ia li się m a łą lic z b ą p o z y c ji w b ib lio te c e s e m in a r y jn e j. P rz e r o b ie n ie ty c h l e k t u r tr z e b a s p r a w d z a ć n a o k re s o w y c h k o lo k w ia c h lu b n a e g z a m in a c h s e m e s tr a l n y c h . R e f e r a t P r o f . S t . K a m i ń s k i e g o p r z e d s ta w ia ją c y m a te r ia ł do w y k ła d ó w filo zo fii d z ie jó w m a b y ć o p u b lik o w a n y in e x te n s o . N ie p o d a je m y w ię c jeg o stre s z c z e n ia , a ty lk o w y p o w ie d z i z d y s k u s j i o d b y te j po jeg o w y g ło sz e n iu .
1) W p rz e d c h r z e ś c ija ń s k ie j filo zo fii s ta r o ż y tn e j n ie b y ło m ie js c a n a z ro z u m ie n ie h is to rii (p o jm o w a n o j ą ja k o p ro c e s c y k lic z n y i p o d le g ły
n ieo so b o w ej m o cy losu). D o p ie ro c h rz e ś c ija ń s k ie s p o jrz e n ie n a h is to rię jako d z ie je z b a w ie n ia lu d z i n a d a ło je j p e łn y sen s. P ie r w s z e s y s te m a ty czn e o p ra c o w a n ie te g o s e n s u p ró b o w a ł d a ć św . A u g u s ty n i je g o kon-r cep cja m ia ła z w o le n n ik ó w a ż po c z a sy n a jn o w s z e . O b e c n ie o d c z u w a się p o trz e b ę s tw o r z e n ia k o n c e p c ji c h rz e ś c ija ń s k ie j p e łn ie js z e j i to n ie t y l ko p o d n a c is k ie m ró ż n y c h h is to rio z o fii w y c h o d z ą c y c h z la ic k ic h z a ło żeń, a le ta k ż e d la te g o , że s a m a w sp ó łc z e s n a m y ś l c h r z e ś c ija ń s k a z m ie rza do u ję c ia h is to ry c z n e g o w y m ia r u ż y c ia i s e n s u ro z w o ju c a łe g o ś w ia ta. C h rz e ś c ija ń s k a h is to rio z o fia łą c z y się z te o lo g ią d z ie jó w , je d n a k n ie znaczy to , że b y n ie m o g ła by ć u p r a w ia n a b ez teo lo g ic z n e g o d o p e łn ie nia, ja k o czy sto r a c j o n a ln a re f le k s ja — k o ń c o w y d z ia ł filo z o fic z n e j a n tro p o lo g ii (zob. n p . E. C o re th , W a s is t d e r M e n sc h ? , I n n s b r u c k 1973, rozdz. IV).
2) D la s tu d ió w s e m in a r y jn y c h n a jle p s z y m ro z w ią z a n ie m b y łb y w y k ła d w ią ż ą c y filo z o fię d z ie jó w z te o lo g ią d z ie jó w (a le b e z ic h u to ż s a m ia n ia ). J e d n a k a k tu a l n ie n ie w ie lu je s t p ro f e s o ró w p rz y g o to w a n y c h do ta k ie j pracy . P o z o s ta je w ię c w y k ła d h is to rio z o fii p ro w a d z o n y w r a m a c h h is to rii filo z o fii lu b a n tr o p o lo g ii filo z o fic z n e j. W obec d u ż e j lic z b y p r z e d m io tó w n a u c z a n y c h w s e m in a ria c h , tr u d n o je s t d o m a g a ć się o so b n y c h godzin le k c y jn y c h d la h is to rio z o fii.
3) M ożna z a le c ić s tu d e n to m do c z y ta n ia p o z y c je z li t e r a t u r y p ię k n e j z a w ie ra ją c e j r e f le k s je h is to rio z o fic z n e .
