Ewa Kawalec, Teresa Gabryś, Tomasz Brzostek, Agata Reczek, Iwona Malinowska-Lipień, Barbara Cichoń
Zakład Pielęgniarstwa Internistycznego i Środowiskowego Instytutu Pielęgniarstwa i Położnictwa, Wydział Nauk o Zdrowiu Collegium Medium Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie
zynniki ryzyka choroby niedokrwiennej serca u kobiet pracujących umysłowo
Ischaemic heart disease risk factors among women performing mental work
STRESZCZENIE
Wstęp. Choroby układu sercowo-naczyniowego są przyczyną 70–80% zgonów w krajach gospodarczo roz- winiętych i 40–50% w krajach rozwijających się. Główny wpływ na ograniczenie częstości ich występowania ma zdrowy styl życia, czyli indywidualne postępowanie sprzyjające utrzymaniu lub wzmocnieniu zdrowia.
Cel pracy. Celem pracy była ocena czynników ryzyka choroby niedokrwiennej serca wśród kobiet pracujących umysłowo.
Materiał i metody. Badania przeprowadzono w grupie 232 kobiet w wieku 20–59 lat pracujących umysło- wo. W badaniu posłużono się metodą sondażu diagnostycznego oraz analizy dokumentacji medycznej.
Wyniki. Swoje zdrowie jako dobre lub bardzo dobre oceniło 87% badanych, istotnie częściej osoby młodsze (p < 0,001). Najczęściej wskazywanym przez ankietowane źródłem wiedzy na temat zdrowia były prasa i książki (81,5%). Do regularnego palenia tytoniu przyznało się 16,4% badanej populacji. Wypo- czynek bierny preferowała większość badanych osób — 74,1% w wolnym czasie najchętniej oglądało telewizję. Podwyższone stężenie cholesterolu całkowitego stwierdzono u 32% badanych kobiet. Pod- wyższone stężenie glukozy we krwi stwierdzono u 14% objętej badaniem grupy. Nadwaga dotyczyła 26,7%, otyłość — 11,2% kobiet. U 10,8% badanych osób stwierdzono podwyższone wartości skurczowe- go ciśnienia tętniczego krwi. W większości badane miały świadomość swojego stanu zdrowia i prawidło- wo interpretowały otrzymane wyniki badań. Ponad połowa badanych uznała warunki swojej pracy za stresujące, a u co 5. stwierdzono występowanie somatycznych objawów wzmożonego napięcia emocjo- nalnego. Większość ankietowanych wymienia sposoby świadczące o unikowym stylu radzenia sobie w sytuacjach trudnych (czyli prace domowe — 44,8%, rozmowa z przyjaciółką — 30,6%).
Wnioski. Pomimo zadowalającego poziomu wiedzy na temat prozdrowotnego stylu życia i świado- mości własnego stanu zdrowia u większości badanych kobiet stwierdzono występowanie modyfiko- walnych czynników ryzyka chorób układu sercowo-naczyniowego.
Problemy Pielęgniarstwa 2008; 16 (4): 325–330 Słowa kluczowe: czynniki ryzyka, choroba niedokrwienna serca, kobiety
ABSTRACT
Introduction. Cardiovascular-system diseases account for 70–80% of deaths in economically develo- ped countries and 40–50% in developing countries. The major influence on limiting the frequency of their occurrence is exerted by a healthy lifestyle, which amounts to an individual conduct conducive to maintaining or strengthening health.
Aim. The purpose of the work was to evaluate the risk factors of the ischaemic heart disease among women performing mental work.
Material and methods. The study was conducted in a group of 232 women performing mental work within the age range of 20–59 years. The study employed the method of a diagnostic survey and an analysis of medical records.
Adres do korespondencji:
Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum Wydział Nauk o Zdrowiu Instytut Pielęgniarstwa i Położnictwa Zakład Pielęgniarstwa Internistycznego i Środowiskowego
ul. Kopernika 25, 31–501 Kraków tel.: (0 12) 430 32 19
e-mail: instpiel@cm-uj.krakow.pl, e.kawalec@interia.pl
C
Wstęp
Według danych Światowej Organizacji Zdrowia (WHO, World Health Organization) „choroby stylu życia”, w tym choroby układu krążenia o podłożu miażdżycowym, są przy- czyną 70–80% zgonów w krajach gospodarczo rozwinię- tych i 40–50% w krajach rozwijających się. W Polsce, w porównaniu z krajami Europy Zachodniej, poziom zacho- rowalności i umieralności jest nadal zbyt wysoki [1]. O ile śmiertelność w wyniku chorób układu krążenia zależy przede wszystkim od jakości opieki medycznej, to zapadal- ność na nie w głównej mierze wiąże się z występowaniem czynników mających wpływ na rozwój miażdżycy, tym sa- mym potencjalnie może być skutecznie modyfikowana.
Zgodnie z obecnie obowiązującym podejściem profilakty- ka chorób układu sercowo-naczyniowego, w tym choroby niedokrwiennej serca, jest ukierunkowana na zwalczanie wszystkich udokumentowanych czynników ryzyka, głównie tych związanych ze zmianą stylu życia, czyli indywidualne- go postępowania sprzyjającego utrzymaniu lub wzmocnie- niu zdrowia. Działalność ta może w znacznym stopniu zmniejszyć niekorzystne wskaźniki stanu zdrowia.
Wiele programów profilaktycznych zmierzających do zmiany indywidualnych zachowań do niedawna nie- słusznie kierowanych było jedynie do mężczyzn jako grupy wysokiego ryzyka. Tymczasem w Europie około 55% kobiet umiera z przyczyn kardiologicznych, głów- nie z powodu choroby wieńcowej i udaru mózgu.
W Polsce choroby układu krążenia są przyczyną aż 53%
zgonów w grupie kobiet i 43% w grupie mężczyzn. Nie bez znaczenia jest także fakt, że czynniki ryzyka cho- rób układu sercowo-naczyniowego są podobne u ko- biet i mężczyzn, co potwierdziły opublikowane w 2004 roku wyniki badania Interheart [2]. Zatem, pomimo przesunięcia epidemiologicznego zachorowań na te
choroby u kobiet średnio o 10 lat, zasady prewencji po- winny być oparte na podobnych zaleceniach prozdro- wotnego trybu życia, niezależnie od płci.
Celem pracy była ocena czynników ryzyka choroby nie- dokrwiennej serca wśród kobiet pracujących umysłowo.
Pytania badawcze:
1. Które czynniki ryzyka choroby niedokrwiennej ser- ca dominują w badanej grupie?
2. Jaka jest samoocena stanu zdrowia badanych kobiet?
3. Jakie zachowania zdrowotne prezentuje badana grupa kobiet?
4. Czy poziom wiedzy na temat czynników ryzyka cho- roby niedokrwiennej serca zależy od cech socjo- demograficznych badanych kobiet?
5. Jaką wiedzę na temat własnego stanu zdrowia po- siada badana grupa kobiet?
Materiał i metody
Badania przeprowadzono wśród kobiet pracujących umysłowo. Kompletne dane uzyskano od 232 osób w wieku 20–59 lat.
W badaniach posłużono się metodą sondażu diagno- stycznego z wykorzystaniem opracowanego w tym celu kwestionariusza ankiety oraz analizy dokumentacji. Kwe- stionariusz ankiety zawierał pytania dotyczące: cech so- cjodemograficznych badanej grupy (wiek, wykształcenie, charakter pracy, miejsce zamieszkania, stan cywilny), subiektywnej oceny stanu zdrowia, stylu życia (w tym podejmowanych działań prozdrowotnych), a także wie- dzy kobiet na temat czynników ryzyka choroby niedo- krwiennej serca, wyników badań laboratoryjnych (nor- my stężenia cholesterolu całkowitego i stężenia glukozy we krwi) oraz oceny stanu własnego zdrowia.
Results. 87% of the subjects judged their health to be good or very good, younger persons claiming so significantly more frequently (p < 0.001). The source of knowledge regarding health most often indicated by the surveyed women included newspapers, periodicals, and books (81.5%). 16.4% of the examined population admitted to regular smoking. The majority of the examined persons favoured passive recre- ation — 74.1% were most willing to watch television in their leisure time. Elevated values of total cholesterol were found among 32% of the surveyed women. An elevated blood-glucose level was found among 14%
of the group subjected to the study. Overweight affected 26.7%, while obesity 11.2% of the women.
10.8% of the examined persons exhibited elevated values of systolic arterial blood pressure. The subjects were generally aware of their health condition and correctly interpreted the study results obtained. More than half the number of the subjects deemed the conditions of their work to be stressful, while every fifth examined person was found to exhibit somatic symptoms of increased emotional tension. The majority of the surveyed women indicated measures representing evasive techniques of coping with difficult situ- ations (i.e. routine domestic tasks — 44.8%, conversation with a friend — 30.6%).
Conclusion. Despite a satisfactory level of knowledge regarding a proper health-promoting lifestyle and an awareness of their own health condition, the majority of the surveyed women were found to exhibit modifiable risk factors pertaining to the cardiovascular system.
Nursing Topics 2008; 16 (4): 325–330 Key words: risk factors, ischaemic heart disease, women
Analiza dokumentacji medycznej badanych dostar- czyła danych dotyczących: glikemii i stężenia choleste- rolu całkowitego we krwi, wartości ciśnienia tętniczego krwi, wzrostu, masa ciała (co umożliwiło wyliczenie wskaźnika masy ciała (BMI, body mass index).
Analizy statystycznej dokonano za pomocą specjalistycz- nego pakietu programu komputerowego SAS. Dane o cha- rakterze liniowym przedstawiono za pomocą następujących parametrów: średnia arytmetyczna (x), odchylenie standar- dowe (SD, standard deviation) oraz wartość minimalna i maksymalna. Zmienne jakościowe (kategoryzowane) opi- sano przez zestawienie bezwzględnej liczby przypadków i procentowy ich udział w analizowanej grupie. Porównanie zmiennych o charakterze jakościowym zostało przeprowa- dzone na podstawie tabel kontyngencji. Weryfikacji hipo- tezy o zależności wyników 2 zmiennych kategoryzowanych dokonano za pomocą testu c2, zaś zmiennych o charakterze ilościowym — testem t-Studenta lub F-Snedecora.
Aby wstępnie scharakteryzować zależności badanych cech, obliczono współczynnik korelacji prostoliniowej Pearsona. Poziom istotności testu statystycznego okre- ślono na poziomie £ 0,05.
Wyniki
Badaniem objęto 232 kobiety. Najliczniejszą grupę pod względem demograficznym stanowiły osoby w wie- ku 40–49 lat (38,4%). W strukturze badanej populacji do- minowały kobiety zamężne (71,6%), mieszkające w mie- ście (58,6%), mające średnie wykształcenie (50,9%).
Odsetek kobiet określających stan własnego zdrowia jako „raczej dobry” wyniósł 46,5%; „dobry” — 41%. Pro- cent osób oceniających stan swojego zdrowia jako „bar- dzo dobry” i „raczej zły” wyniósł odpowiednio 6,5%
i 6,0%. Nieco lepiej stan swojego zdrowia oceniały osoby mieszkające w mieście w porównaniu z mieszkającymi na wsi. Liczba osób oceniająca stan własnego zdrowia jako
„raczej dobry” lub „dobry” nie zależała jednak od miej- sca zamieszkania i nie różniła się w sposób istotny w obu porównywanych grupach (c2 = 9,56; p > 0,05). Samooce- na zdrowia różniła się w sposób istotny w zależności od wieku ankietowanych. Większość ankietowanych po 45.
roku życia (średni wiek: 46,5 roku) oceniła stan swojego zdrowia jako „raczej zły”. Im młodszy wiek, tym wyższa samoocena stanu zdrowia (F = 7,82; p < 0,001).
Poprzez analizę uzyskanych wyników wykazano, że w grupie badanych preferowanym źródłem wiedzy na temat zdrowia były prasa i książki (81,5%). Ponad poło- wa (52,2%) za wiarygodne źródło informacji uznała tak- że lekarza i pielęgniarkę. Nie wykazano istotnych staty- stycznie różnic w zależności od cech socjodemograficz- nych badanej grupy (wiek, wykształcenie, charakter pra- cy, miejsce zamieszkania, stan cywilny).
Spośród wymienionych w kwestionariuszu czynników mających wpływ na rozwój choroby niedokrwiennej ser-
ca zdecydowana większość respondentek poprawnie wskazała na stres (90,9%), palenie papierosów (80,6%), siedzący tryb życia (78%) oraz wysokokalo- ryczną dietę (75,4%). Niewielki odsetek kobiet wska- zał natomiast na czynniki niemające wpływu na roz- wój choroby niedokrwiennej serca, czyli nagły ubytek masy ciała, kamica dróg żółciowych, ciąża. Większość ankietowanych poprawnie określiła normy stężenia cholesterolu całkowitego i stężenia glukozy we krwi (odpowiednio 81,4 i 85,3%). Zapytane o powikłania nieleczonego nadciśnienia tętniczego, respondentki najczęściej wskazywały na wylew krwi do mózgu (97,5%) oraz zawał serca (90,5%); tylko niewielki pro- cent badanych udzielił błędnych odpowiedzi. Poziom wiedzy badanych nie zależał od wykształcenia.
Z deklaracji ankietowanych wynika, że w rodzinach osób obciążonych dodatnim wywiadem rodzinnym, schorzeniami najczęściej występującymi były: nadciś- nienie tętnicze (40,5%), zawał serca (23,7%) oraz cho- roba niedokrwienna serca (22%). Występowanie miażdżycy i otyłości u bliskich krewnych deklarowało po 17,7% badanych kobiet.
W wyniku analizy dokumentacji medycznej wyka- zano, że podwyższone stężenie cholesterolu całkowi- tego we krwi dotyczyło 1/3 badanych i istotnie wzra- stało wraz z wiekiem (r = 1,31; p < 0,0001) (ryc. 1).
Większość ankietowanych potrafiła prawidłowo zin- terpretować otrzymane wyniki badań. Ponadto osoby, u których stwierdzono podwyższone stężenie choleste- rolu całkowitego we krwi w większości podejmowały działania zmierzające do jego normalizacji. Kobiety ze stwierdzoną hipercholesterolemią najczęściej konsul- towały się z lekarzem podstawowej opieki zdrowotnej (38,4%), przy czym do zażywania leków hipolipemizu- jących przyznała się co 10. (10,8%) respondentka. Zmia- nę diety na niskocholesterolową deklarowało 21,6%
kobiet, zwiększenie aktywności fizycznej — 9,5%. Brak podjęcia jakichkolwiek działań, pomimo stwierdzonych nieprawidłowości, deklarowało 2,2% badanych.
U blisko 2/3 badanych kobiet wartości skurczowego ciśnienia tętniczego mieściły się w granicach normy (optymalne — 37,5%; prawidłowe — 31,9%; wysokie prawidłowe — 19,8%), podwyższone wartości stwier- dzono u 10,8% badanej populacji. Większość, bo 78,9%
kobiet, miało prawidłowe wartości rozkurczowego ci- śnienia tętniczego krwi (optymalne — 31,5%; prawi- dłowe — 40,5%; wysokie prawidłowe — 6,9%), warto- ści podwyższone stwierdzono u co 5. badanej osoby.
Wykazano istotną statystycznie zależność pomiędzy wartościami skurczowego ciśnienia tętniczego krwi a wiekiem badanych (r = 0,59; p < 0,0001) (ryc. 2).
Z przeprowadzonych badań wynika także, że warto- ści rozkurczowego ciśnienia tętniczego krwi dodatnio ko- relowały z wiekiem badanych kobiet (r = 0,24; p <
< 0,0001).
W grupie respondentek ze stwierdzonym nadciśnie- niem tętniczym przyjmujących leki hipotensyjne (12%), zarówno wartości skurczowego, jak i rozkurczowego ciś- nienia tętniczego krwi były istotnie niższe, w porówna- niu z osobami, u których nie stwierdzono konieczności farmakologicznego leczenia nadciśnienia tętniczego — odpowiednio o 19 i 10 mm Hg (p < 0,001).
Spośród objętych badaniem kobiet podwyższone stęże- nie glukozy we krwi (> 100 mg%) wykazano u 14%, nato- miast u 4,7% stężenie glukozy we krwi było poniżej normy.
Wartość wskaźnika BMI mieściła się w granicach 16,5–39,4 kg/m2, a średnia jego wartość wynosiła 24,4 kg/m2. Prawidłową masę ciała miała nieco ponad poło- wa (55,8%) badanej populacji. Na podstawie wartości
wskaźnika BMI, u blisko 1/3 badanych kobiet (26,7%) rozpoznano nadwagę, a u co 10. — otyłość (11,2%).
Niedowagę stwierdzono u 6,3% badanych (ryc. 3).
Wartość wskaźnika BMI zwiększała się istotnie wraz z wiekiem i u osób powyżej 45 roku życia była średnio o 2,58 wyższa, w porównaniu z młodszymi (p < 0,0001) (ryc. 4).
Ankietowane o niższym BMI istotnie lepiej ocenia- ły własny stan zdrowia (p < 0,005).
Spośród działań podejmowanych w celu obniżenia masy ciała badane najczęściej deklarowały spożywanie mniejszej ilości posiłków (32%), a co 4. — zwiększenie aktywności fizycznej. Ponad 8% badanych, mimo stwierdzonej nieprawidłowej masy ciała, nie podjęło żadnych działań zmierzających do jej normalizacji.
Jak wykazano w badaniach, zdecydowana większość ankietowanych nigdy nie paliła papierosów (72,4%). Do aktualnego palenia przyznało się 16,4% kobiet, a 7% przy- znawało się do palenia tytoniu w przeszłości. Ponad 4%
Rycina 4. Zależność wartości BMI w stosunku do wieku badanych Figure 4. Interrelation between the age of the subjects and their BMI values
Rycina 3. Wartości BMI badanej grupy kobiet — rozkład procentowy Figure 3. The BMI values of the examined group of women sub- jects — percentage distribution
Rycina 2. Zależność wartości ciśnienia skurczowego w stosunku do wieku badanych
Figure 2. Interrelation between the age of the subjects and their systolic pressure values
Rycina 1. Zależność stężenia cholesterolu całkowitego we krwi w stosunku do wieku badanych
Figure 1. Interrelation between the age of the subjects and their total blood-cholesterol concentration
badanej populacji to osoby biernie narażone na działanie dymu tytoniowego. Wśród palących najliczniejszą grupę stanowiły osoby ze średnim wykształceniem (c2 = 9,316;
p < 0,05). Spośród aktualnie palących kobiet taki sam procent deklarował wypalanie do 10 i do 20 papierosów dziennie (po 36,8%). Ponad 20% palaczek przyznało, że wypala dziennie nie więcej niż 5 papierosów.
Większość palących przyznała, że w przeszłości próbo- wała zerwać z nałogiem, a 4% nigdy nie podjęło takiej próby. Spośród osób, które próbowały zaprzestać pale- nia, jako najczęstszy powód ankietowane wymieniały oba- wę przed chorobą (40%), życzenie rodziny (21,7%), a tak- że względy finansowe (16,7%) i zalecenie lekarskie (15%).
Poprzez analizę stylu życia ankietowanych wykazano po- nadto, że większość (60%) badanych spędza w pracy do 8 godzin, 24,1% — do 10, a 11,2% — do 12 godzin dziennie.
Blisko 5% respondentek pracowało powyżej 12 godzin na dobę. Ponadto ponad połowa ankietowanych (51,3%) oce- niła, że często zdarzało się im pracować w pośpiechu, 1/3 łatwo traciła cierpliwość, a co 5. często miewała bóle głowy i źle sypiała (odpowiednio 28,5 i 18,1%). Na kłopoty z kon- centracją uwagi skarżyło się 12% badanych. Najmniej ko- biet (6%) cierpiało na częste bóle serca. Swoją pracę zawo- dową za bardzo stresującą uznało 37% badanych.
Zapytane o sposoby radzenia sobie ze stresem, bada- ne na pierwszym miejscu wymieniały prace domowe (44,8%), nieco rzadziej jedzenie słodyczy (36,6%), spa- cer na świeżym powietrzu (31,9%) oraz rozmowę z bliską osobą (30,6%). Do sięgania po alkohol w sytuacjach trud- nych przyznało się 6% ogółu badanych — istotnie czę- ściej osoby rozwiedzione (c2 = 18,021; p < 0,001).
Analiza relacji panujących w rodzinach ankietowa- nych wykazała, że lepiej oceniły je osoby młodsze w po- równaniu ze starszymi (p < 0,05). Kobiety zamężne istot- nie częściej uważały, że mają wspaniałą rodzinę, w po- równaniu z samotnymi (c2= 15,223; p < 0,01). Jedno- cześnie, w porównaniu z osobami samotnymi, to one oczekiwały więcej od życia, (c2 = 15,687; p < 0,01). Po- nadto ocena sytuacji życiowej zależała od wieku ankie- towanych: kobiety młodsze (średnia wieku 40,9 roku) istotnie częściej wskazywały, że mają wspaniałą rodzinę niż starsze (średnia wieku 43,4 roku); (p < 0,05).
W wolnym czasie ankietowane najchętniej oglądały telewizję (74,1%). Czytanie książek i prasy było prefe- rowanym sposobem spędzania czasu wolnego dla blisko połowy badanych (44,4%). Z aktywnych form wypoczyn- ku na pierwszym miejscu wymieniano pracę na działce (46%) i spacery (40%). Nieco ponad 20% responden- tek przyznało, że ich głównym rodzajem aktywności była jazda na rowerze. Aerobik i jogging uprawiała co 10.
ankietowana (odpowiednio 11,6 i 10%). Spośród aktyw- nych form spędzania wolnego czasu osoby młodsze istot- nie częściej wybierały aerobik (p < 0,01), pływanie (p <
< 0,001), czy jazdę na rowerze (p < 0,001), zaś starsze (średnia wieku 45 lat) — pracę na działce (p < 0,01).
Dyskusja
Do niedawna nie w pełni dostrzegano rangę zagro- żenia związanego ze wzrostem zachorowań na choroby układu sercowo-naczyniowego (CVD, cardiovascular diseases) o etiologii miażdżycowej w grupie kobiet, bagate- lizując ten problem i traktując go jako problem mniej istot- ny zarówno z medycznego, jak i społecznego punktu wi- dzenia.
Epidemiologia CVD, objawy, możliwości diagno- styczne i terapeutyczne, a tym samym tempo progresji oraz rokowanie są wyraźnie różne wśród kobiet i męż- czyzn. W ciągu całego życia prawdopodobieństwo wy- stąpienia choroby układu sercowo-naczyniowego i zwią- zanej z tym niepełnosprawności jest u kobiet większe w porównaniu z mężczyznami [3], mimo że zachoro- wania i zgony spowodowane CVD w grupie kobiet wy- stępują później o około 10 lat niż w grupie mężczyzn.
Ocenia się, że w Europie 55% kobiet umrze z powodu chorób układu krążenia, zaś z powodu choroby wień- cowej (CHD, coronary heart disease) — 23%. W grupie mężczyzn odsetek ten wynosi odpowiednio 43 i 21%
[3]. Również czynniki ryzyka są podobne u obu płci.
Potwierdzeniem tego są między innymi wyniki wielo- ośrodkowego badania Interheart (2004), w którym wy- kazano, że 6 czynników ryzyka (zaburzenia lipidowe, palenie, nadciśnienie tętnicze, cukrzyca, otyłość brzusz- na, czynniki psychospołeczne) oraz 3 czynniki kardio- protekcyjne (zwiększenie spożycia warzyw i owoców, umiarkowane spożycie alkoholu, aktywność ruchowa) odpowiadają razem za 90% zawałów serca u mężczyzn i 94% u kobiet [2].
Głównymi badaniami, które przyczyniły się do po- znania sytuacji epidemiologicznej w zakresie rozpo- wszechnienia czynników ryzyka chorób miażdżycopo- chodnych wśród kobiet w Polsce, są opublikowane nie- dawno wyniki ogólnokrajowych badań NATPOL PLUS [4] i WOBASZ [5].
Szacuje się, że na nadciśnienie tętnicze w Polsce choruje 8,6 miliona osób [4]. Częstość jego występo- wania jest podobna u obu płci i istotnie wzrasta u ko- biet po menopauzie [3]. W badaniu własnym podwyż- szone wartości skurczowego ciśnienia tętniczego roz- poznano u 10,8%, a rozkurczowego — u 21,1% kobiet.
Wykazano ponadto dodatnią korelację pomiędzy war- tościami skurczowego i rozkurczowego ciśnienia tętni- czego a wiekiem badanych, co jest zbieżne ze zdaniem wielu badaczy. Hipercholesterolemia dotyczyła co 3.
badanej osoby, a stężenie cholesterolu całkowitego istotnie wzrastało wraz z wiekiem (p < 0,0001).
Jak wynika z danych uzyskanych w badaniu WO- BASZ, na cukrzycę choruje 6% populacji Polski.
W przeprowadzonym badaniu podwyższone stężenie glukozy we krwi na czczo (> 100 mg/dl) dotyczyło 14%
badanych. Różnica ta może być wynikiem odmiennej
metodologii oraz jednorodności grupy pod względem płci. Według angielskich autorów częstość występowa- nia cukrzycy szybko rośnie wraz z wiekiem [6], prze- prowadzone badania własne nie potwierdziły istnienia tej zależności, co prawdopodobnie wynika z małej i se- lektywnej grupy osób objętych badaniem.
Otyłość (BMI ≥ 30 kg/m2) i nadwaga dotyczą odpo- wiednio 19 i 29% Polaków. Opierając się na tych samych kryteriach rozpoznawania [7], w badaniach własnych oty- łość stwierdzono u 11%, a nadwagę u 27% badanej po- pulacji, zaś wartość wskaźnika BMI istotnie wzrastała wraz z wiekiem. Uzyskane wyniki są spójne z wynikami autorów The Melbourne Women’s Midlife Health Project.
Stwierdzili oni, że otyłość, zwłaszcza typ brzuszny, wy- stępuje częściej u kobiet w okresie menopauzy [3].
Podobnie dane dotyczące częstości palenia tytoniu w objętej badaniem grupie kobiet jest porównywalna z częstością rozpowszechnienia tego nałogu w popula- cji ogólnej naszego kraju. Autorzy badania NATPOL PLUS podają, że częstość palenia tytoniu wynosi 25,5%, przy czym częściej palą mężczyźni niż kobiety [4].
W badaniach własnych do aktualnego palenia przyznało się 16% ankietowanych, a 7% deklarowało palenie ty- toniu w przeszłości.
W badaniach wielu autorów wykazało, że przyna- leżność do niskiej klasy społeczno-ekonomicznej wią- że się z antyzdrowotnym stylem życia (palenie papie- rosów, stres, nieprawidłowe odżywianie), sprzyjającym zwiększeniu zachorowalności na CVD [8]. Pracujące kobiety odznaczają się większą aktywnością fizyczną, rzadziej palą papierosy w porównaniu z osobami bier- nymi zawodowo, choć są częściej narażone na wystą- pienie objawów wynikających z wysokiego poziomu stresu w pracy i w domu [9]. W badaniu własnym pracę zawodową za bardzo stresującą uznało aż 40% ankie- towanych, większość (60%) spędzała w niej poniżej 8 godzin dziennie. W wolnym czasie respondentki naj- chętniej oglądały telewizję (74%) lub czytały (44%).
Aktywne formy wypoczynku preferowała mniejszość badanych osób, częściej osoby młodsze w porównaniu ze starszymi.
Uzyskane wyniki nie mogą stać się punktem wyjścia do tworzenia uogólnionych wniosków. Należy je od- nosić jedynie do określonej grupy kobiet. Ponadto ba- daną grupę stanowiły kobiety o ponadprzeciętnym sta- tusie społeczno-ekonomicznym (pracownicy umysłowi), co istotnie wpłynęło na uzyskane wyniki.
Wnioski
1. Poprzez analizę uzyskanych wyników wykazano, że im młodszy wiek ankietowanych, tym wyższa samo- ocena stanu zdrowia (F = 7,82; p < 0,001).
2. Nie wykazano istotnych statystycznie różnic pomię- dzy poziomem wiedzy a cechami socjodemograficz- nymi badanej grupy (wiek, wykształcenie, charak- ter pracy, miejsce zamieszkania, stan cywilny).
3. Podwyższone stężenie cholesterolu całkowitego we krwi dotyczyło 1/3 badanych i istotnie wzrastało wraz z wiekiem (r = 1,31; p < 0,0001). Hiperglikemię stwierdzono u 14% kobiet.
Podwyższone wartości skurczowego ciśnienia tętni- czego rozpoznano u 10,8% kobiet, a rozkurczowe- go u co 5. osoby. Wykazano istotną statystycznie za- leżność pomiędzy wartościami ciśnienia tętniczego, a wiekiem badanych kobiet (p < 0,0001).
Blisko 1/3 badanych (26,7%) miała nadwagę, a co 10 otyłość (11,2%). Ankietowane o niższym BMI istot- nie lepiej oceniały własny stan zdrowia (p < 0,005).
4. Do aktualnego palenia przyznało się 16% kobiet, a 7% paliło tytoń w przeszłości.
5. Zdecydowana większość ankietowanych preferowa- ła bierne formy wypoczynku; 74,1% przyznało, że w wolnym czasie najchętniej ogląda telewizję.
6. Swoją pracę za bardzo stresującą uznało 37% re- spondentek, a ponad połowa (51,3%) oceniła, że często zdarza się im pracować w pośpiechu.
7. Relacje panujące w rodzinie istotnie lepiej oceniły osoby młodsze w porównaniu ze starszymi (p < 0,005).
Piśmiennictwo
1. Notes & News. World Health Forum 1990; 122.
2. Collins P., Rosano G., Casey C. i wsp. Management of cardio- vascular risk in the peri-menopausal woman — a consensus statement of European cardiologists and gynecologists. Eur.
Heart J. 2007; 28: 2028–2040.
3. Yusuf S., Hawken S., Ounpuu S. i wsp. Effect of potentially modifiable risk factors associated with myocardial infarction in 52 countries (the INTERHEART study): case-control stu- dy. Lancet 2004; 364: 937–952.
4. Zdrojewski T., Bandosz P., Szpakowski P. i wsp. Rozpowszech- nienie głównych czynników ryzyka układu sercowo-naczynio- wego w Polsce. Wyniki Badania NATPOL PLUS. Kardiol. Pol.
2004; 61 (supl. IV): 5–26.
5. Rywik S., Broda G., Piotrowski W. i wsp. Wieloośrodkowe Ogólnopolskie Badanie Stanu Zdrowia Ludności, Program WOBASZ. Stan zdrowia populacji polskiej w wieku 20–74 lat w okresie 2003–2005. Podstawowe wyniki badania przekrojo- wego. Próba ogólnopolska. Instytut Kardiologii im. Prymasa Tysiąclecia Stefana Kardynała Wyszyńskiego, Warszawa 2005.
6. Forouhi N.G., Merrick D., Goyder E. et al. Diabetes prevalen- ce in England, 2001 – estimates from epidemiological model.
Diabet. Med. 2006; 23: 189–197.
7. Babińska Z., Hebanowski M. Otyłość — światowa epidemia.
Medycyna po Dyplomie 2001; 9/10: 12–21.
8. Tobiasz-Adamczyk B. Społeczne uwarunkowania chorób serca u kobiet. Forum Profilaktyki 2006; 3 (4): 3–4.
9. Steptoe A., Lundwall K., Cropley M. Gender, family structure and cardiovascular activity during the working day and eve- ning. Soc. Sci. Med. 2000; 50; 3: 531–532.
