Brachyantyklina Bystrzycy Kłodzkiej

(1)

A C T A G E O L O G I C A P O L O N I C A

Vol. XIV 1964 No. 1

.JADWIGA KOMUDA i .1ERZY DON

BrachyantyklinaBystrzycy Klodzkiej

·STEESZCZEII.''iIE: W okoliey Bystrzycy Klodzkiej, W ~todkowej cz~~cl g6mokredo- wego rowu Nysy, przeSledzono porudnikowo wydluZion'l .struktur~ brachyanty>kli-

Jiabili-

vi j~e jej wyst~uj, piasko'Yce eiosowe ~rodk.owego turonu, otOC7JOtle letltcymi wyzej utworami marglisto-Uastymi. T~ wreIkopromienn, strukturf; fal-

daw, przecin~ uskok 0 kierUillku NWiW -SEE. .

Budowa geologiczna roWu Nysy wyjaSniona byla dotychczas

W og6Jnych zarysach (fig. I, A). Z dawnych opraoowait geologicznych wyni1;talo; ze warstwy g6.mokredowe leUi w nim mniej ·1U'b -wi~cej plasko i poddarte s~ jedynie silniej wzcUuZ blokowo wypi~trzanych ma:- syw6w krystalicznych, obrzeiajllcych poludnikowo wydlut.<my

raw, .

od strony wachod:ni.ej i pn.-wschodniej (metamorfik Snie:in'ika), jak: i· od strony pd.-zachodniej (metamorfik G6r Bystrzyckich). Ostatnio w opra- oowaniu, poSwi~ym stratygrafii i litologii kredy w rowie Ny8Y, C. Pachucki (1959) wspomina 00 dw6Ch poprzecznych elewacjach we- wnl4trz tego rowu, stwierdronych kolo Dlugopola Zdroju,()raz · nieoo dalej ku p6mocy w Bystrzycy Klodzkiej. W jlldrze pierwszej z ,ni~h,

spod osad6w kredowych wylania . si~ pod1Qzemetamorficzne. Druga

~lewacj~ zazna~ si~

juz

siabiej, a w jl4<irze jej Odslam8jll si,~ pi~skowce BrQdk:owotu.ro(lskie, ·lD.a kt6rych zbudowano··By8trZ.yC~·_KlodZkll. (Leppla 1900). AurOO! ten pomstawil :Otwar-tl4 kwesti~. charakteru tych elewacji, nie okreEilajl4c, czy w zamen.iaCh ich-.q.ominuje tektcmika fa)d.owa czy

wz

uskOllroWa.

RoZw1l4zandem tego· 'Zagadnleriia zaj~li8my si~

w

^-^ram·^ach^·^{prac· ma-}

gisterskich Katedry Geologii Og6lilej Uniwersytetu Wroclawskiego, za-

ch~eni przez prof. dr H. Teisaeyre'oa,ktOremu serdeczniedziekuJemv za wBkaz6vrki ~e~yc~· i opiek~~ -

Vf

Bystrzycy Klod7!kie~ oraz W bezpoSrf?dlJli~j O'kQlicy miaSta

(fig:

¹⁾

Vry~P.lijl4 . w licznych .lOdSloni~acli ~tuJ,'a·1,riYch. i . sz.tU:cmiych jasri.~i"e iUh.

jaShoi61te

pias~wce ark~· dTO~ i ~mQozi~e, ~i~~8,mi zlepienoowate. Tworqolie grub~.: kill,tumetrow:~ ·~aWi~, ~kane· pros~"7 padle do pl~zczyZn uwarstWienia' i

iia

podst8wie_ tycli cech 814 ___ ~aiiczane

~(j . pla.~cOWcioSowyCh. Ich sklad ~eralny j~sf ~z:x#aloOO;ly

-:

~bok ~a-m -kWarcu 2muwaZ'yc rooma sporo' silnie ZWietrzalych skaleili;

(2)

170 JADWIGA KOMUDA 1 maZY DON

Fig. 1

Mapka geologicma Bystrzycy Klod'zkiej .

J srodkowotU1'ODSkie plaskowce ci<lSOwe, 2 srodkowoturonskie mul>Owcemargliste.

A poloienie Bystrzy'CY K1od1lkiej na tIe rozmieS'Z~enia utworow g6rnokredowycil (zalm-opkowane) w Zlemi IOodzkiej

Geologic sketch map of Bystrzyca Klodzka

1 Middle Turonian "quader" sandst9Des, 2, Middle Turonian marli iSil1ls1lones. A po- sition of, Bystrzyca Klodzka in the 'hackground of Upper Creta«eous deposits ~tted)

in the Krodzko Region

nieco muskowitu, lidytu i mineral6w ci~Zkich. Partie zlepienoowaie ~

bardziej monogeniczne. Przewaiajll w nich 'otoczaki kwarcu (9()11/o),

pod.rz~niewyst~pujll kwarcyty, a bardzo rzadko lidyty. Spoiwo pias-:

kowc6w jest krzemionkowe lub tez krzem:ionkowo-ZelaZliste. SIl stosun- kowo odporne na wietI-zenie i dajll dodatnie formy morfologj.czne. Wy- korzystywane 'byly lokalnie jako material budowlany.

lPiaskowce, te wydzielH F. Sturm (1901:), pod nazwll bystrzyckich, i zaliczyl do cenoma,nu. H. Andert (1934), K. Rode (1934), C. Pachucki

(3)

BBAOHYANTYXLINA BYSTBZYOY DOOZKIBJ 171

(1959) i S. Radwaitski (1960) udowodnm, Ze nalezll one do Srodkowego turonu, do. pozio.mu lnoceramus lamarcki .

. Welewacji bystrzyckiej nie znamy Bpllgu piaskowc6w ~rodko.Wo

turoilskich. Na podstawie profi16w 'z fleksur brzemych oraz elewacji Dhlgopola Zdroju mo.ma waUoskowac, ze le:i'~ one. r6wniez i w s~

wej ^cz~Scirowu Nysy na marglach i ilowcach marglistych dolnego turonu, zaliczanych do. poziomu Inoceramu8 labiatu8. Pi·askowce te roz-'

poczynaj~ nowy, drugi z kolei cykl sedymentacyjny utwar6w kredowych na tym obszarze (B. i J. Danowie 1960). Tworzll one dose wyrazny i staly poziom litologiczny. Wyk1inowuj~ si~ og6lnie w kierunku pohldniowym i pd.-wscoodnim i w tym tez kierunku maleje ich ziarno. W p6mocnej

<:~~ci rowu Nysy kolo Krosnowic millZ'szoSC tych piaskowc6w dochodzi do. 100 m (J. i A. Grocholscy 1958)' i spada do ki]ft{,u metrOw w cz~sci

poIudniowej rowu: .

Poniewaz BPllg omawianych piaskowc6w w' elewacji bystrzyckiej :znajduje si~ ponizej dzisiejszego poziomu morfologicznego, nie moZna bezpoSrednio obliczyc tutaj ich mi~Zsz06ci. G~~bako woi~ta w piaskowce dolina Nysy K~odzkiej ,pozwala wniosko.wac, ze millZszoSC ich przekra- ezana elewacji 45 m.

Strop piaskowc6w srodkowoturonskich ods~ania si~ w wie-Iu miej- 'Bcach wo.k61· Bystrzycy Klodzkiej. TWIOl"Z~ one zasadniczo. ostrll i ~atwo wyznaczal~ gra'nic~ z wyilej lezllcymi mu~owcami ma1'lglistymi i zwi~z- . Iymi. marglami, nalezllcymi podobnie jak opisane piaskowce r6wniez do .srodlrowego tW,'()ll):U, do poziomu Inoceramus lamarcki.·

Mulowce margliste SIl w -sPllgu mdejscami mniej lub wi~cej piasz- oCzyste, a w p6lnoonej ,c~sci rowu Nysy zjawi:a si~ w nich tuz nad g~6w

nym poziom.em jes.zcze jeden kilkumetrowy horyzont piaskoW'C6w, wy- klinowujllcy si~ r6wniez w kierunku pohldniowym. Zanikanie tego horyzontu o.bserwuje si~ w odsloni~ach na terenie Bystrzycy IOodzkriej.

Fig. 2

SchematycZIlY przekr6j prz~ brachya.ntyklin~ Bystrzycy KIodzkiej

1 srodko()w()turo~kie piaskowce ciosDwe, 2 srodkdWOturonskie mulowce maTgliste Diagrammatic section through the bTachyanticline of Bystrzyca KIodzka 1 Middle Turonian "quader" Bands tones, 2 Middle Turanian marly Biltstones

(4)

17.2 JADWIGA XOM"ODA 1 JIIlRZY DON

Mi~Zszos6 serii marglistej srodkowego turonu jest 'znaczna i prz.e- kracza wedlug C. lPachuckiego (1959) 100 m. Mulowce margliste i margle·

poziomu Inoceramus lamarckj przechodz~ wyzej w margle g6rnoturon- sIde oraz tzw. ily idzikowskie, nalez~ce do kon1aku (Radwanska 1960) ..

. Aby odtworzyc iksztalt icbarakte:r;- elewacji bystrzyckiej dot14d ...

szczeg610lWo nie skartowanej, przesledziliSmy dopl]dadnie zasi~g Piaskow-··

c6w s,rodkowoturonskich i wyznaczyliSmy przebioeg ich .granJicy z .lez~-:.

cymi wyzej utworami mal'lgUstymi. Granic«:: .t~ moma obserw9Wa6 bezpoSredlnio w licznych odsloni~ciach. naturalnych i sztucznych, a po ....

nadto zaZIlacza si~ ona w morfologii chamkterystycznym zalamaniem zboczy. Ta:k: przesledzona wychodnJia. stropowej powi·erzchnipiaskowc6w·

zamyka si.~ wok.61 Bystrzycy Klodzkiej . w fomlie poludniko·wo wydlu-·

ronej eH·psy, otoczonej. wychodniami margli i. mulowc6w marglistych-:

Jej oS podluZna ma okoloO 2 km dlugoSci i odchyla si~ niemacznie od.

kierunku poludlnikc?wego ku 2'Jachodowi. StoBunek tej osi do osi po_.

przecznej ma si~ jak 5:3. PoniewaZ bezpoSrednio nad. piask'oOwcami margle. S14 litologicznie zr6zni!!Owane, tworz14 w morlologii kolejne kilku-·

metrowej wysolroSci grz~dy, WY'preparowane r6wnolegle do wychodni.

stropu piaskOlWca ·(fig. 2). Szc.zeg61nie wyraznie za'znaczaj~si~ one swym.

kolistym uloZeniem w p6mocnej i pn.-zachodniej cZ~Sci elewacji 'bystrzyckiej. Natomiast w cz~sci poludniowej o·braz ten zac-iera' w pe'W!Ilym stopniu gl~boko wcj~ta w .elewaej~ dolilD.a Nysy Klodzkiej i Bystrzycy- . f.omnickiej.

Biegi warstw, pomierzone w licmych ods1:oni~ciaeh zar6wnoO w -pias-·

kowcach jak i margla·ch, ukladaj~ s.i~ mniej wi~ej r6wnolegle do przebiegu wyznaewnej granicy, 'a upady skierowane s~ wsz~zie

na zeWn~trz elewacji, patwierdzaj14c zapadaJIlie wars'bw piaSkowoow- we wBzystkich kierunka-ch pod margle. Upady -te wahaj~ si~ w granicach od 5° do 25°, przy czym !Ilajwi~ksze warto6ci obserwuje si~ na 'skrzydle- . wschodnim i zachodnim, co ,zgodne jest z poIudnikOwy'm wydluzeniem- elewacji.

Przebieg granic litologicznych oraz pomial'Y 'biegu i zapadu 'WI9.rstw

oki-eslaj~ brachyantyklinalny charakter opisywanej elewacji, kt6r~ pro- ponujemy nazywa6 brachyantyk1in~ Bystrzycy Kloozkiej.

Brachyantytkl1na' Bystrzycy Klodzkiej przechodzi w kierunku wschodnim .poprzez· stromy, do 40° 'lla-chylony sklon. w brachysynklin~:

IdzikoWa~' wyznaczon~ w r. 1960przez B. iJ. Don6w.

Wewn~z rowu Nysy zaznacza si~ wi~c wyrama budowa faldowa,.

podkreslona miejscami dodatkolWo przez -uskOiki, poIW'Stale w p6z.niejszym.

etapie ikBzbaltawania ^si~tej jednostki g.eologicmej. Takie nast~pstwo

w rozwoju tektonicznym rowu wyraznie zaznacza si~ w budoQW'ie brachy-·

antykHny Bymrzycy Klodzkiej. Jej wielkopromi-enn14 8truktur~ faldow~

przecina .uslrok 00 kierunku NWW-SEE, ·kt6ry sledzic mozna przez caly r6w Nysy, . od okolic Idzikowa· pOprzez ... Plawnic~. i·. BystrzycE} . KlodzJat

(5)

173-

(B. i J. Donowie 1960) az do Nowej Bystrzycy (Dumicz 1964 i

:1.

Gier-:

wielaniec,

w.

uama). ·P6~w.schodnie skrzydlo tego uskoku, zwa- nego bystrzyckim (.]3. i J. Donowie 1960), Zostalo ZTZuoone, rprzy czym wielko&: zrzutu jest zmienna. W okierunk~ pn.-mchodnini· roSnie ana od Idzikowa do Plaw.nicy, -gdiie szacunkawo wynosi po~d 100 rn, riast~pnie·

maleje wckolicy Bystrzycy· Klodzkiej do okoJ:,o 15 m i ~i~ksza si~

ponoWlllie do okolo 150 m mi~zy S~ a Now~ Bystrzyc~, w pd.-zachod-

·niej cz~Sci rowu Nysy (J. Gierwieiatniec, hnf.· ustna). Tej panad 15 km dlugiej linii· dyslokacyjnej towarzYsZlil nmiejsze uskoki, trudniejsze

do·

uchwy.cenia, ^,twor~c'l'azem ^stref~ dysIokacyjnl4 o1roIo pOl ^kilom~

8Zerok~. .

Brachyantyklinaaystrzycy· . KlooZJkiej, charakteryzuj~ca si~ wy- rainym wygii~ciem stropOwej powierzchni piaskowc6w SrodkOWOll;uron-:

skich, zazna~za 8i~ w dalszej okoHcy podobnym ulozeniem· wyzszych warstw, 00 wym:ika zprzf;!biegu wychodni

naw

idzikowskich, kt6rymf z kalei otoczon~ SlI w badooej strukturze margle Srodkawo- i gorno- turo:6skie.

Dalsze badania geologiczne rzu<:~ . prawdopodobnie swiatlo na.

zMlilzek hrachyantykliny Bystrzycy IGodzldej z og6ln~ budowlil rowu.

Nysy~ Wydaje si~ ·bowiem, ze badana ·przez nas .struktura wchodzi w sklad starszej elewacji podIuZnej, zaznaczajlilcej si~ vi osi. rowu na.

przestrzeni od Gorzanowa (Komuda 1962), poprzez By8trzyC~ Klodzklil.

az do Dlugopola Zdroju. Elewacja ta ;"'zostala nast~pnie zundulowana w wyni'ku .nacisk6w wzdluz kierunku SW-NE w pojedyncze brachy- arntyQtIiny, podkreSlone dooattlwwo poprzecznymi uskok!ami 0 kierunku.

NW-SE (uskok Gorzanowa.;.Sokol6wki, Bystrzycy Klodzkiej i Dlugopola..

Dt>Inego).

KatedrIJ Ge~logiiOg61ne;

Uniwer8t/tetu Wroclawskiego Wroclaw. w maju 1962 r.

Lrl'ERATURA CYTOWA'1<IA

ANDERT H. 1934. Die Kreideablagerlmgen zwiscben Elbe und Jeschken. - Abh~

. ·Geol. L.-A., N.rF., H. 159.

DONOWIE B. i J. 1960. Geneza rowu Nyosy na tIe badafl wylronanych w. okalicach' Idzikowa (Notes on the origin of the Nysa grabeon). - Ada Geol. Pol ...

voL Xl1. Warszawa.

DUMICZ M. 1964. Budowa geologicma k1ry.stalmiku G6r Byetrzyddch. - Geologia.

Sudetica. t. I (w druIru).

GROCHO:USCY J . .1 A. 1958~ Tektonika pn.-W1IChodn.iej cz~§ci rowu Nysy (Tectoo.ics.

of the northeastern part of the Nysa Xlodzka graben). - Przeg1fl(l GeoL ..

nr 8/9. Warsza·wa.

(6)

174 JADWlGA KOMt1DA 1 JEBZY 00Jq

KOMUDA J. 1962. 2Jdj~cie geologic:m.e obszaru polozcmego mi~d-zy Bystrzycil Kl!odz·

k~ a KrosnowIcami. Maszynopis pracy -magisterskiej w Archiwum Katedry Geologii Og6lnej U.Wr. Wroclaw.

LEPPLA A. 1000. Geologisch-hydrog·raphische Beschreibung des Niederschlagsge- bietes deT Glatzer Neisse (oberhalb der Steinemiindung). - Abh. Preuss.

Gool. L.-A., N.F., 32. BE!Tltin.

:PACH'UCKI C. 1959. 0 stratygrafii i litologii kredy w row~e NY'sy Klodzkiej (ttber die Stratigraphie und Lit,hologie der Kreide im Neisse IGraben). - Ann. Uni;v.

M. Cu·rie-Sk!odoWS'ka. Sectio B, vol ~II. Lublin.

EADWA1(JSKA Z. 19608. !Problem g6mego turonu w kredde dolnoSi~kiej (The problem of the Upper Turonian in the Lower :Silesian). - Kwartalnik Geol., t. 4, z. 1. Wa-rszawa.

1960b.O wiekutzw.

"naw

idzikow.skich" (On the age of the -so called "Idzik6w clays"). W: Z badan .geologicznych na Domym SlllSku, t. -VIII (In: From the geologi-cal researches -in Lower Silesia, v. VIII). - Biul 1.0.. (Bull. Inst.

Geol. Pol.) 151. Wa,rszawa. -

RADWA1(JSKI S. 1961. Deltowe osady koniaku w okolicy Id2ikowa (Delta deposits of the Coniacian in the region of ldzik6w, Lower Silesia). - Kwartalnik Gaol., t. 5, 2. 1. Warszawa.

BODE K.1934a. Mezozoische Krustenbewegungen in ,Schlesien. - ZtBchr. Dt. Geol.

Ges., Bd. 86.

- 1934b. Die saxonische TektOlD:i:k in Schlesien. - Ibidem.

STORM F. 1901. DeT Sandstein van Kieslingswalde in derGrafschaft Glatz und seine Fauna (piaslrowiec ;z Idzikowa w rejonie Klodzkim i jego fauna).

Jb. P:reuss. Geol. L.-A., Bd. 21. Berlin .

..T. KOMUDA & J. DON

ON THE BRACBYANTlCLINE IN BYSTRZYCA KWDZKA (SUDETEN MTS., POLAND)

(Summary)

The occurrence is reported of an E-W brachyanticlinal structure, traced in Bystrzyca Klodzka, within the -central !part of the Upper Cretaceous iNysa graben ,(fig. 1). "Quader"sandstones of the Middle Turonian, surrounded by the overlying marly-clay complex (fig. 2)' occur :in the core of the brachyanticline. This brachyanticline is traversed by a N'WW-SEE fault.

Department - of General Geology Wroclaw University

Wroclaio, May 1962