1
Martyna Magaj
„Maquiladoras a środowisko naturalne Meksyku”
Wstęp
Od lat 90. XX wieku region przy granicy Meksyku ze Stanami Zjednoczonymi obejmuje jeden z najbardziej dynamicznych i złożonych obszarów przemysłowych na świecie. Szybki rozwój przemysłu maquiladora i perspektywa Północnoamerykańskiej Umowy o Wolnym Handlu (North American Free Trade Agreement - NAFTA) skupiły uwagę na związku między środowiskiem a handlem. W listopadzie 1990 roku prezydent Meksyku - Carlos Salinas de Gortari i prezydent Stanów Zjednoczonych – George Bush omówili między innymi kwestie ochrony środowiska dotyczące regionu przygranicznego1. Spotkanie zaowocowało zobowiązaniem do ściślejszej współpracy między Agencją Ochrony Środowiska Stanów Zjednoczonych (United States Environmental Protection Agency - EPA) a meksykańskim
Sekretariatem ds. Rozwoju Miejskiego i Ekologii (Secretaria de Desarrollo Urbano y Ecologia - SEDUE)2.
Obecnie, zgodnie z danymi Narodowej Rady Maquiladori i Eksportowego Przemysłu Przetwórzego (Consejo Nacional de la Industria Maquiladora y Manufacturera de Exportación - CNIMME3) na obszarze stref wolnego handlu w Meksyku działa około 3000 maquiladoras, zatrudniając około 1,5 miliona osób. Większość z nich znajduje się w północnych miastach Tijuana i Ciudad Juárez. Meksykańska maquila ma kluczowy wpływ na zmiany zachodzące w omawianym regionie. W okresie od 1993 do 1998 roku maquiladoras generowały 41,5%
średniej wartości meksykańskiego eksportu, w latach 1994-2000 udział meksykańskich montowni w bezpośrednich inwestycjach zagranicznych wzrósł z 6% do 21,4%4. Jak
1 Zob. J. A. Kotvis, NAFTA's Impact on the Environmental Management of the U.S./Mexico Border Lands, „Law
and Business Review of the Americas”, Vol. 2 No. 2,
https://scholar.smu.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1658&context=lbra (dostęp: 5 maja 2019), s. 54. Prezydent Salinas i prezydent Bush spotkali się w Monterrey, aby omówić różne kwestie, w tym powstanie NAFTA oraz problemy dotyczące ochrony środowiska. Obaj prezydenci zdawali sobie sprawę, że NAFTA może mieć znaczące konsekwencje środowiskowe. Rosnąca populacja i uprzemysłowienie wzdłuż granicy z Meksykiem już stanowią wyzwania, które należy rozwiązać bez względu na to, czy NAFTA zostanie zatwierdzona.
2 G. Santos, Environmental Risks Related to the Maquiladora Industry and the Likely Environmental Impact of NAFTA, „La Raza Law Journal”, Vol. 6 No. 2, Berkeley 1993, s. 175.
3 W języku angielskim głównym obowiązującym skrótem jest „INDEX”.
4 E. Dussel, Un análisis de la competitividad delas exportaciones de prendas de vestir de Centroamérica utilizando los programas yla metodología CAN y MAGIC, „estudios y perspectivas”, SEDE SUBREGIONAL DE LA CEPAL EN MEXICO, Mexico 2001, s. 44.
2
wspomniał prezydent Enrique Peña Nieto w swoim przemówieniu podczas Zebrania Plenarnego CNIMME:
„Obecnie 88 procent eksportu generuje przemysł przetwórczy: od 2012 do 2018 roku eksport produktów nieropopochodnych wzrósł o 31,5 procent” 5.
W ciągu 50 lat6 maquilas stały się głównym źródłem zatrudnienia, reprezentowały połowę meksykańskiego eksportu i 40% osób pracujących w przemyśle7. Jednakże, chociaż rozwój przemysłu wiąże się ze wyrostem gospodarczym oraz jest swego rodzaju generatorem bogactwa materialnego8, powoduje on również negatywne skutki, między innymi wyczerpanie zasobów naturalnych (np. konsumpcja dóbr takich jak woda czy emisja szkodliwych gazów do atmosfery), produkcję niebezpiecznych odpadów oraz emisję różnego rodzaju zanieczyszczeń. W szczególności wybór lokalizacji i szybki rozwój przemysłu maquili stanowią prawdziwe kontrowersje. Eksploatowany w coraz większym tempie jest ograniczony obszar, konsekwencje intensywnej ingerencji człowieka w regionie przygranicznym widoczne są już teraz. Ilustracją problemu może być region Tijuany, który jest wyjątkowo podatny na erozję, powodzie i osuwiska. Wycinka drzew prowadzona w celu zwiększenia terenów pod nowe fabryki oraz urbanizacja idąc w parze z brakiem odpowiedniej polityki ekologicznej pogłębia problemy środowiska naturalnego Tijuany i prowadzi do coraz częstszych kataklizmów na tym obszarze9.
W świetle rosnącej ilości nowopowstałych maquiladoras oraz ich znaczącej roli dla gospodarki Meksyku warto zastanowić się nad konsekwencjami ich istnienia dla środowiska naturalnego. Industria Maquiladora de Exportación (IME)10 jest jednym z najczęściej dyskutowanych zjawisk społecznych i ekonomicznych w północnym Meksyku. To
5 “Today, 88 percent of exports are manufactured: from 2012 to 2018, non-oil exports rose by 31.5 percent”., wypowiedź prezydenta z 27 lipca 2018 roku przytoczona na stronie rządowej Meksyku, strona rządowa Meksyku, https://www.gob.mx/epn/prensa/plenary-meeting-of-national-council-of-maquiladora-and-export- manufacturing-industry-167531?idiom=en (dostęp: 9 maja 2019).
6 Początki maquiladoras sięgają lat 50-60. XX wieku. Zob. D. H. Villavincecio, La emergencia de dinamicas institucionales de apoyoa la industria maquiladora de Mexico, UNIVERSIDAD AUTNONOMA METROPOLITANA: UNIDAD XOCHIMILCO, Mexico 2006, s. 5.
7 O. Contreras, F. Munguía Luis, Evolución de las maquiladoras en México. Política industrial y aprendizaje
tecnológico, „Región y sociedad” vol. 19, Enero 2007,
http://www.scielo.org.mx/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S1870-39252007000400005, (dostęp: 5 maja 2019).
8 Zob MEXICO: LA INDUSTRIA MAQUILADORA, ESTUDIOS e INFORMES de la CEPAL (95), NACIONES UNIDADA PARA AMERICA LATINA Y EL CARIBE, Santiago de Chile 1996, s. 17-21.
9 Zob. L. Ojeda-Revah, Land use and the conservation of natural resources in the Tijuana River Basin, „Shared Spaces: Mexico-United States Environmental Future”, Center for U.S. México Studies. UCSD, 1999, s. 211-232.
10 Pełna nazwa meksykańskich montowni brzmi właśnie: Industria Maquiladora de Exportación, bądź w wersji amerykańskiej Maquiladora Export Inudstry (MEI), popularnie fabryki tego typu są nazywane jednak maquilas lub maquiladoras.
3
zainteresowanie wynika jednak głównie z rosnącej wagi tego rodzaju przedsiębiorstw we wskaźnikach gospodarczych kraju. Kwestie pozaprzemysłowe takie jak ekologia czy problemy socjologiczne, często są w opracowaniach pomijane.
W niniejszym eseju pragnę wykazać, że wzrost liczby powstałych maquiladoras industiries ma negatywny wpływ na środowisko naturalne Meksyku, a gwałtowny wzrost nowopowstałych maquilas implikuje między innymi niezrównoważone wykorzystanie zasobów naturalnych w półpustynnej strefie przygranicznej Meksyku Północnego, produkcję niebezpiecznych odpadów oraz wzrost zanieczyszczenia powietrza. Kolejno przedstawię charakterystkę meksykańskich maquili, ich wpływ na niezrównoważone wykorzystawanie zasobów naturalnych, gdzie uwage poświęcę gospodarce wodnej, następnie przedstawię problem związany z generacją niebezpiecznych odpadów, na końcu natomiast zaprezentuję konsekwencjie emisji zanieczyszczeń do wody i atmosfery.
I. Maquila i jej wyjątkowość
Mając na względzie specyfikę przmysłu maquiladora, a także samych fabryk tego typu (od położenia, przez obszary przemysłu, którymi się zajmują po struturę zatudnienia), warto wyjść od charakterystyki meksykańskich montowni.
Termin maquila pochodzi z języka arabskiego i oznacza część ziaren, mąki lub oleju, która przysługuje młynarzowi za mielenie. Odwołuje się więc do czynności produkcyjnej, w której producent-wytwórca (w rozumieniu „przedsiębiorca”), nie jest właścicielem surowców użytych w procesie produkcji11. Współcześnie określenie maquila odnosi się do systemów przemysłowych obecnych w całej Ameryce Łacińskiej, w tym głównie w Meksyku, Nikaragui, Republice Dominikany i Salwadorze. Schemat działania jest tym co pozwala zaklasyfikować fabrykę do maquiladoras. Zakłady maquiladora industries przyjmują surowce, montują produkt tj. wytwarzają lub przetwarzają i eksportują gotowy towar, co najistotniejsze działają głównie w opraciu o regulacje pozwalające na obrót bezcłowy12.
W drugiej połowie lat 60 XX w. branża maquiladora gwałtownie rozwinęła się pod względem ekonomicznym oraz rozszerzyła obszar występowania, w 1985 roku stała się
11 R. Buitelaar, R. Padilla, R. Urrutia, CENTROAMERICA, MEXICO Y REPUBLICA DOMINICANA:
MAQUILA Y TRANSFORMACION PRODUCTIVA, CUADERNOS DE CEPAL (85), NACIONES UNIDADA PARA AMERICA LATINA Y EL CARIBE, Santiago de Chile 1999, s. 16.
12 L. Sklair, Assembling For Development: The Maquila Industry in Mexico and the United States, Oxon and New York 2011, s. 10.
4
drugim co do wielkości źródłem dochodu Meksyku z eksportu, zaraz po ropie naftowej13. Cechy charakterystyczne, które można przypisać współczesnej meksykańskiej maquili14 to przede wszystkim właśnie dynamiczny rozwój i rosnące znaczenie dla eksportu. Ponadto warto wskazać na rosnący odsetek wykwalifikowanego personelu technicznego (choć nadal jest on dość niski15), powstawanie firm pochodzenia azjatyckiego i europejskiego (wcześniej maquilas były oparte wyłącznie na kapitale amerykańskim), zmianę w strukturze zatrudnienia (w 2002 roku średnio większość stanowisk kierowniczych obejmowali azjaci i meksykanie16), oraz możliwość dostarczania produktów na rynek meksykański.
Przedstawiając pozytywne przemiany, których doświadczyły maquilas na przełomie lat nie można jednak nie wspomnieć o nadal istniejących charakterystycznych problemach przemysłu maquiladora. W Ciudad Juarez , w 2006 roku 85% siły roboczej w maquiladoras stanowiły kobiety17. Molestowanie seksualne w pracy nie jest rzadkością, w wielu przypadkach kobiety skarżą się, że pracownicy średniego szczebla kierowniczego proszą o przysługi seksualne w zamian za bezpieczeństwo pracy18. Kolejnymi cechującym meksykańskie montownie problemami są niskie dochody pracowników, nieuczciwe warunki pracy i brak reprezentacji pracowników w postaci związków zawodowych19.
II. Niezrównoważone wykorzystanie zasobów naturalnych - gospodarka wodna
Luki prawne i niemożność wyegzekowania stworzenia odpowiednich regulacji dotyczacych systemu IME odziałuje nie tylko na kwestie socjo-ekonomiczne, jest także główną przyczyna klęski w obszarze ekologii i ochrony środowiska. Zarówno rządy Stanów Zjednoczonych, jak i Meksyku twierdzą, że są zaangażowane w sprawy ekologii, jednak polityka ochrony środowiska nie zawsze była egzekwowana pomimo faktu, że maquiladoras są zobowiązane do uzyskania certyfikatu i wydania oświadczenia o oddziaływaniu na
13 E. Stoddard, Maquila: Assembly Plants in Northern Alaska, 1987, s. 2.
14 Za wpółcześnie funkcjonujące maquilas przyjmuję te, które dziłają od wejścia w życie Północnoamerykańskiego Układu o Wolnym Handlu z 1994 roku. Był to niewątpliwie moment przełomowy dla rozwoju meksykańskiego handlu.
15 Zob. dz. cyt. D. H. Villavincecio, La emergencia…, s. 154.
16 Tamże, s. 157.
17 P. Fernandez Kelly, The 'Maquila' Women, nacla.org, 25 września 2007, https://nacla.org/article/maquila- women, (dostęp: 6 maja 2019).
18 Zob. C. Quintero Ramírez , Female Work in Mexican Maquiladoras: “Naturally” Unskilled Work or Creating Unskilled Work for Women Workers, XIV International Economic History Congress, 25 sierpień 2006, Helsinki.
19 D. Bacon, The Maquiladora Workers of Juárez Find Their Voice, The Nation, 20 września 2015, https://www.thenation.com/article/the-maquiladora-workers-of-juarez-find-their-voice/ (dostęp: 6 maja 2019)
5
środowisko20. Oficjalne meksykańskie normy (Normas Oficiales Mexicanas - NOM) dotyczące kwestii ekologicznych zostały opracowane właśnie w celu uregulowania
wykorzystania zasobów naturalnych21. Normy jednak nie zawsze są przestrzegane, a konsekwencje mają odzwierciedlenie w problemamch ekologicznych i spolecznych.
Zajmując się kwestią wykorzystania zasobów naturalnych w systemie maquili szczególną uwagę należy poświęcić zasobom wodnym. Mimo iż, przemysł motoryzacyjny i odzieżowy nie pochnia dużych ilości wody, elektronika i chemia wykorzystują znaczne zasoby22. Ponadto wszystkie stany graniczne (z wyjątkiem Coahuili) doświadczają wyższego przyrostu ludności niż średnia krajowa, a co za tym idzie wymagają większych zasobów wodnych.
Stany takie jak Kalifornia Dolna czy Chihuahua, są coraz bardziej zależne od odległych źródeł dostaw. W 2000 roku 55,9% wody spożywanej w Tijuanie i Tecate pochodziło ze Stanów Zjednoczonych23. Ponadto fakt, że znaczna część wody dostępnej w regionie jest aktywem transgranicznym, sprawia, że kwestia ta stanowi poważny problem zarówno dla Meksyku, jak i USA. Spory o transgraniczne transakcje wodne, które mają miejsce na linii USA - Meksyk są wynikiem nieprawidłowości w administrowaniu zasobami naturalnymi po obu stronach granicy24.
Maquiladoras co do zasady nie wykorzystują bezpośrednio znaczących ilości wody.
Problem polega raczej na tym, że maquile znajdują się na obszarach, w których dostępność wody jest uważana za wyjątkowo niską w stosunku do populacji zamieszkującej teren. Jak zostało wspomniane we wstępie problem złej godpodarki wodnej dotyka w szczególności Kalifornię Dolną, która jest uważana za jeden z trzech najbardziej narażonych obszarów Meksyku ze względu na jego naturalną suchość25. Przewiduje się również, że zmiany klimatu mogą wywołać skutki społeczne, ekologiczne, gospodarcze i polityczne w stanach granicznych, takich jak Sonora i Chihuahua.
20 Zob. R. Kamel, A. Hoffman, The maquiladora reader: cross-border organizing since NAFTA, Philadelphia 2002.
21 B. I. Vasquez, T. E. Cueva, Normas ambientales y maquiladoras de autopartes en Matamoros y Reynosa,
„Comercio Exterior”, Vol. 52, Nr. 2, 2 lutego 2002, s. 120.
22 Zob. C. Murillo Silva, Subprocuraduría de Verificación Industrial, PROFEPA, 3 kwietnia 2002, Ciudad de Mexico.
23 Zob. K. Kopinak, S. Guzmán García, Residuos industriales peligrosos en Tijuana y sus proximidades a poblaciones locales, dokument zaprezentowany na konferencji o wolnym handlu, integracji ii pryszłości przemysłu maquiladora, Comisión Económica para América Latina y el Caribe (CEPAL)/El Colegio de la Frontera Norte, 2000
24 J. Carrillo, C. Schatan, El medio ambiente y la maquila en México: un problema ineludibl, Comisión Económica para América Latina y el Caribe (CEPAL) Sede Subregional de la CEPAL en México, wrzesień 2005, Ciudad de Mexico, s. 53.
25 We wstępie został zaprezentowany przykład Tijuany, jednego z głównych miast Kaliforni Dolnej, gdzie według climate-data.com średni roczny opad wynosi jedynie około 214 mm.
6
W tym kontekście ekspansja maquiladoras stanowi wyzwanie w kwestii zaopatrzenia w wodę, zwłaszcza biorąc pod uwagę, że w ostatnich dziesięcioleciach odnotowano wzrost siły roboczej w maquiladoras, co wywarło presję na regionalne zasoby naturalne.
III. Zarządzanie niebezpiecznymi odpadami
Wytwarzanie niebezpiecznych odpadów i odpowiednie zarządzanie stanowią poważne wyzwania dla Meksyku. Statystyki dają wyobrażenie o skali problemu, w 1996 roku szacunkowa ilość niebezpiecznych odpadów wytwarzanych przez podsektor produkcyjny
„produktów metalowych, maszyn i urządzeń” wynosiła 152 286 ton, czyli około 15%
całkowitej produkcji meksykańskiego przemysłu w tymże roku26. W dokumencie z 1998 roku CESPEDES (Centro de Estudios del Sector Privado para el Desarrollo Sustentable) podał, że około 33 765 ton niebezpiecznych odpadów wytwarza się co rok w regionie przygranicznym Meksyku (definiowanym jako obszar w odległości 100 km od granicy USA). Dla porównania podano iż w centralnych stanach meksykańskich wytwarza się 5 114 507 ton27.
W Meksyku większość właścicieli maquiladoras to globalni gracze, którzy stosują międzynarodowe standardy w zakresie przetwarzania odpadów i ich utylizacji, które przewyższają meksykańskie standardy i które wymagają, aby wszelkie odpady generowane były ponownie eksportowane. Umowa z La Paz podpisana przez Meksyk i Stany Zjednoczone w 1983 roku stanowi, że niebezpieczne odpady wytworzone przez korporacje Stanów Zjednoczonych mają zostać przetransportowane z powrotem do USA w celu ich usunięcia.
Jednak Agencja Ochrony Środowiska Stanów Zjednoczonych donosi, że tylko 91 z 600 maquiladoras zlokalizowanych wzdłuż granicy z Teksasem i Meksykiem zwróciło niebezpieczne odpady do USA od 1987 roku28. USGS (The United States Geological Survey29) twierdzi, że New River (hiszp. Rio Nuevo), która płynie z Mexicali (Kalifornia Dolna) w pobliżu granicy Meksyku ze Stanami Zjednoczonymi jest „najbrudniejszą rzeką
26 Zob. Promoción de la minimazión y manejo integral de residuos peligrosos, Secretaría de Medio
Ambiente, Recursos Naturales y Pesca (SEMARNAP), Insituto Nacional de Ecología (INE), Ciudad de Mexico 1999.
27 Zob. Residuos industriales en México: Una torre de Babel ecológica, Centro de Estudios del Sector Privado para el Desarrollo Sustentable (CESPEDES), Mexico 1998
28 M. E. Kelly, Free Trade: The Politics of Toxic Waste, nacla.org, 25 września 2007, https://nacla.org/article/free-trade-politics-toxic-waste (dostęp: 7 maja 2019), s. 48.
29 USGS to amerykańska agencja naukowo-badawcza, założona 3 marca 1879 roku, zajmująca się problemami z zakresu czterech dyscyplin nauk o Ziemi: biologii, geografii, geologii i hydrologii. Najważniejsze badania prowadzone w niej dotyczą przemian krajobrazu Stanów Zjednoczonych, rozmieszczenia bogactw naturalnych oraz ryzyka wystąpienia zagrożeń naturalnych.
7
Ameryki”30. Obecność toksycznych odpadów w miastach w pobliżu maquili doprowadziła do negatywnych skutków zdrowotnych dla mieszkających tam ludzi.
W latach 1988–1992, w Ciudad Juarez 163 dzieci urodziło się bez mózgu, co można przypisać toksycznym substancjom chemicznym pochodzącym z fabryk31.
Na początku lat 90. XX wieku oszacowano, że 65% maquiladoras w północnych stanach Meksyku nie zwróciło swoich niebezpiecznych odpadów32. Od tego czasu nastąpiła jednak radykalna poprawa. Założenie PROFEPA33 w 1992 roku dało początek bardziej rygorystycznym ramom instytucjonalnym, a w 1994 roku powstała pierwsza meksykańska inwentaryzacja odpadów niebezpiecznych34. Niemniej jednak w 1996 roku INE nadal brakowało zapisów na temat około 26% szkodliwych odpadów wytwarzanych przez maquile35.
Dane dotyczące niebezpiecznych odpadów są jedynym dostępnym wskaźnikiem wytwarzania rzeczonych odpadów i nie zapewniają pełnego odniesienia dla rzeczywistych ilości. W ciągu pierwszych ośmiu miesięcy 1999 roku maquile zwróciły 97 301 ton niebezpiecznych odpadów. Ponadto między rokiem 1996, a 1999 zwrócony tonaż wzrósł o 35%36. W latach 1996 – 2000 nastąpił wzrost niebezpiecznych odpadów generowanych przez montownie. Zwiększenie wytwarzania niebezpiecznych odpadów nie znalzało jednak odzwierciedlenia w danych dotyczących liczby katastrof ekologicznych. W rzeczywistości z 26 głównych wypadków ekologicznych w okresie od 1996 do 2000 roku tylko jeden miał
miejsce w maquiladorze. Wypadek polegał na wycieku alkoholu etylowego i krzemu w fabryce Daewoo Orion Mexicana produkującej elementy elektryczne37. Statystyka nie
uwzględnia jednak wypadków, które miały miejsce podczas transportu.
30Zob. P. Gruenberg, New River Pollution: The historical overview, Regional Water Quality Control Board, 1
grudnia 1998,
https://web.archive.org/web/20071025163927/http://www.swrcb.ca.gov/rwqcb7/newriver/Historical/NewRiverH istory.pdf (dostęp: 6 maja 2019).
31 D. Bacon, dz. cyt.
32Zob. E. Mendez, La industria maquiladora en Tijuana: riesgo ambiental y calidad de vida, „Comercio Exterior”, Vol. 45, nr. 2, 1995.
33 Procuraduría Federal de Protección al Ambiente –urząd federalnego prokuratora ds. ochrony środowiska utworzony 4 czerwca 1992 roku, jako oddział Ministerstwa Środowiska i Zasobów Naturalnych (SEMARNAT - Secretaría de Medio Ambiente y Recursos Naturales).
34 Zob. K. Kopinak, S. Guzmán García, dz. cyt.
35 C. Curys More questions than answers: Hazardous waste management and the border: Problems with practices and oversight continue, „Borderlines”, Vol. 6 (5), Czerwiec 1998
36 P. Stromberg, The Mexican Maquila Industry and the Environment; An Overview of the Issues, „estudios y perspectivas”, SEDE SUBREGIONAL DE LA CEPAL EN MEXICO, Mexico 2002, s. 26.
37 Zob. C. Murillo Silva, dz. cyt.
8
Sukces systemu maquili wprowadził znaczące problemy środowiskowe do obszaru przygranicznego. Chociaż maquiladoras obejmują wiele tak zwanych lekkich gałęzi przemysłu (elektronika, sprzęt elektryczny, ceramika, części samochodowe i zabawki), w tych lekkich gałęziach przemysłu stosuje się duże ilości rozpuszczalników i innych szkodliwych substancji (kwasy, węglowodory, dioksyny38 i produkty ropopochodne), co skutkuje produkcją niebezpiecznych odpadów. Chociaż niebezpieczne odpady same w sobie nie stanowią problemu, to ich problematyczność rośnie wraz z brakiem kontroli przestrzegania przepisów prawnych, urządzeń i infrastruktury do właściwego usuwania toksycznych materiałów wzdłuż granicy39.
IV. Emisje atmosferyczne i zanieczyszczanie wód
Rejestr Emisji i Transferu Zanieczyszczeń (Registro de Emisiones y Transferencia de Contaminantes - RETC), departament meksykańskiego ministerstwa środowiska, poinformował w 2007 roku, że 212 milionów ton zanieczyszczeń skaziło środowisko naturalne, z czego 99% trafiło do atmosfery40. Rosnące stężenia szkodliwych substancji w atmosferze są problemem szczególnie miast wzdłóż granicy. Mieszkańcy pogranicza są narażeni codziennie na bardzo wysokie poziomy zanieczyszczeń powietrza, w tym podniesiony poziom tlenku węgla. Podobnie jak większość obszarów metropolitalnych na granicy amerykańsko-meksykańskiej, obszar od Ciudad Juárez w Chihuahua, po El Paso w Teksasie doświadczył konsekwencji działalności maquiladoras dla środowiska.
Przemysłowe procesy czyszczenia, przędzenia i tkania jednego elementu odzieży generują średnio 1,4 kg dwutlenku węgla, jednego z głównych gazów odpowiedzialnych za globalne ocieplenie41.
38 Dioksyny to ogólna nazwa silnie trujących chemicznych związków należących do rodzaju chlorowanych węglowodorów aromatycznych. Ich obecność może skutkować niepłodnością oraz mutacją zachodzącą w kodzie genetycznym, mają wpływ na pojawienie się i rozwój nowotworów, mogą być również wykorzystywane jako broń chemiczna. Często znajdują się w środowisku, wpływając negatywnie na samopoczucie i zdrowie.
39 J. A. Kotvis, NAFTA's Impact on the Environmental Management of the U.S./Mexico Border Lands, „Law and
Business Review of the Americas”, Vol. 2 No. 2,
https://scholar.smu.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1658&context=lbra (dostęp: 5 maja 2019), s. 51.
40 E.Godoy, MEXICO: Maquiladora Factories Manufacture Toxic Pollutants, 23 sierpnia 2011, Inter Press Service, http://www.ipsnews.net/2011/08/mexico-maquiladora-factories-manufacture-toxic-pollutants/ (dostęp: 9 maja 2011).
41 Tamże.
9
Produkcja jednego mikroukładu komputerowego wymaga zużycia 20 litrów wody, 45 gramów chemikaliów i 1,8 kilowatogodzin energii elektrycznej, a według Uniwersytetu Narodów Zjednoczonych42 emituje 17 kg płynnych pozostałości i 7,8 kg stałych odpadów.
Zła jakość powietrza jest największą bolączką przede wszystkim wschodniej części obszaru przygranicznego. Ciudad Juárez przekracza krajowe normy jakości powietrza dla ozonu, tlenku węgla i cząstek stałych o średnicy poniżej 10 mikronów (PM10), natomiast El Paso przekracza krajowe normy jakości powietrza atmosferycznego dla ozonu, PM10 i tlenku węgla43. Zanieczyszczenie powietrza przez maquiladoras ma poważne konsekwencje dla zdrowia ludzkiego, w tym chorób układu oddechowego i przedwczesnej śmiertelności. Jednak według badań Allen Blackman, Michael’a Batza i Davida Evansa dla Resources For Future maquile nie są główną przyczyną zanieczyszczenia powietrza w pasie przygranicznym44.
Przechodząc do kwesti zanieczyszczania wody warto zauwazyć, że wykorzystywanie zasobów wodnych przez przemysł maquiladora nie jest głównym problemem, jednak generowanie zanieczyszczeń przez maquile jest katastroflane w skutkach. Przemysł
włókienniczy jest uważany za jeden z głównych generatorów zanieczyszczeń wody i niebezpiecznych odpadów. W branży odzieżowej stosuje się niebezpieczne substancje takie
jak formaldehyd, soda kaustyczna, kwas siarkowy, brom i sulfonamid, które stanowią zagrożenie dla zdrowia. Znaczna ilość zanieczyszczeń, które są wrzucane do Rio Grande, powoduje zatrucia ludzi i zwierząt oraz zwiększa ryzyko wystąpienia zapalenia wątroby typu A.
Jakość wody stanowi problem dla prawie wszystkich meksykańskich miast granicznych.
Nawet w tych regionach, w których programy uzdatniania wody są stosunkowo dobrze rozwinięte, ilość wody jest często ograniczona. Jednakże wydaje się, że ścieki generowane przez maquile są jeszcze większym problemem niż zanieczyszczona woda. Wiele miast
czerpie zapasy wody ze źródeł powierzchniowych, które zostały zanieczyszczone lub z warstw wodonośnych45 skażonych odpadami chemicznymi i ściekami ludzkimi.
Maquiladoras przyczyniły się bezpośrednio do tych problemów, dotyczy to zwłaszcza
42 Uniwersytet Narodów Zjednoczonych (University of The United Nations - UNU) jest globalnym think tankiem i ośrodkiem nauczania podyplomowego z siedzibą w Japonii. Misją Uniwersytetu ONZ jest przyczynianie się, poprzez wspólne badania i edukację, do wysiłków na rzecz rozwiązania naglących globalnych problemów społecznych, rozwojowych i ekonomicznych, które są przedmiotem działań ONZ.
43 A. Blackman, M. Batz, D. Evans, Maquiladoras, Air Pollution, and Human Health in Ciudad Juárez and El Paso, Resources for the Future, Kwiecień 2003, Washington DC, s. 1.
44 Tamże, s. 19.
45 Inaczej aquifery to podziemne kolektory wody o zmiennych na ogół granicach, zlokalizowane w skałach.
10
przemysłu tekstylnego i odzieżowego46. Problem ścieków jest szczególnie widoczny w Ciudad Juarez, gdzie dopiero w 2000 roku zaczęła działać pierwsza oczyszczalnia
ścieków, kolejna była wtedy w budowie. Jeszcze w latach 90. XX wieku ponad 200 milionów litrów ścieków wyprodukowanych przez miasto i dodatkowe duże ilości odpadów przemysłowych przepływało przez otwarty trzynastokilometrowy kanał ściekowy, który przemierzał tereny mieszkalne od centrum przez pola uprawne, aż do Rio Grande47. Budowa oczyszczalni ścieków była planowana od wielu lat, ale prace zostały opóźnione z kilku powodów: trwających w Meksyku kryzysów finansowych, biurokracji i problemów politycznych. Inne miasta borykają się z podobnymi problemami. Tylko w dwóch z ośmiu głównych przygranicznych ośrodków miejskich istnieje pełny system oczyszczania ścieków.
Podsumowanie
W konsekwencji nierozwiązanych problemów środowiskowych oraz braku koordynacji polityki przemysłowej i ekologicznej, zagrożona jest długoterminowa stabilność regionu przygranicznego. To z kolei wywołuje serię złożonych problemów społecznych, politycznych i międzynarodowych. Najistotniejszą kwestią środowiskową jest wzrost populacji oraz co za tym idzie zwiększone zapotrzebowanie na wodę. Przepływy migracyjne do Stanów Zjednoczonych, a także zachęcające warunki oferowane przez rząd meksykański dla powstawania maquili, zachęciły zagraniczne firmy do lokalizowania fabryk w suchej części północnego Meksyku.
Analizując najbardziej alarmujący problem w systemie maquilas – gospodarkę wodną – nasuwające się wnioski są jasne, decyzje o lokalizacji kolejnych montowni zasługują na pełną uwagę władz i ogółu społeczeństwa, a także wymagają długoterminowego planowania, tak by nowe zakłady przestrzegały zrównoważonego wykorzystywania zasobów naturalnych oraz norm dotyczących generowania szkodliwych odpadów. Biorąc pod uwagę złożoność problemu i wielorakie powiązania między podażą i popytem na wodę, jedynym realnym sposobem na zrównoważony rozwój jest zastosowanie podejścia zintegrowanego planowania, które obejmuje interesy społeczństwa, przedsiębiorców oraz decydentów politycznych po obu stronach granicy. Jednakże podstawowy powód powstawania i funkcjonowania maquiladoras - niski koszt pracy - pozostawia niewiele miejsca na inwestycje środowiskowe. Infrastruktura wymagana do odpowiedniego zarządzania zasobami wodnymi i koszty związane z redukcją
46 D. M. Williams, N. Homedes, The Impact of the Maquiladoras on Health and Health Policy along the U.S.- Mexico Border, “Journal of Public Health Policy”, Vol. 22, Nr. 3, 2001, s. 328.
47 Tamże, s. 329.
11
zanieczyszczeń skłaniają do wniosków, że technologia oraz środki finansowe mogą odegrać kluczową rolę w zapewnieniu zrównoważonego rozwoju IME.
Jak już zostało wspomniane, ramy instytucjonalne nakładają na maquiladoras obowiązek zwrotu niebezpiecznych odpadów do Stanów Zjednoczonych. Zgodnie danymi tonaż odpadów zwrócony w ostatnich latach wzrósł, jednakże, albo z powodu większej zgodności z przepisami, albo jedynie z powodu rzeczywistego wzrostu produkcji odpadów.
Kluczowym obszarem prowadzonej polityki powinno stać się zapewnienie, że maquiladoras działają zgodnie z przepisami dotyczącymi niebezpiecznych odpadów, tak aby przemysł, a nie społeczeństwo, absorbował koszty negatywnych efektów środowiskowych.
Dostępne źródła wykazują, że w ciągu ostatniej dekady maquiladoras poprawiły swoje wyniki w zakresie ochrony środowiska, co jest następstwem silnej presji politycznej i społecznej oraz postępu technologicznego. Nie ma jednak wystarczających dowodów na
poparcie tych opinii w solidny sposób, ponieważ działania w zakresie monitorowania i kontroli wprowadzone przez władze są ograniczone i cechują się zmianami na przestrzeni
lat. Potwierdza to fakt, że liczba inspekcji zakładów typu maquiladora spadła w latach 1993-2001 w wyniku ograniczeń budżetowych (pomimo spektakularnego wzrostu liczby jednostek zarejestrowanych między tymi latami). Chociaż argumentuje się, że najbardziej rygorystyczne stosowanie prawa w latach 1998-1999 poprawiło wyniki w zakresie przestrzegania norm środowiskowych przez przedsiębiorstwa i wymagana była mniejsza kontrola, zmniejszenie liczby inspekcji skłania do refleksji, że mógł nastąpić rzeczywisty wzrost globalnej liczby naruszeń, choć nie został zarejestrowany48. Ponadto, analizując całokształt negatywnego wpłwu przemysłu maquiladora na środowisko naturalne przygranicznej strafy Północnego Meksyku konieczne jest zapewnienie spójności polityki między umowami handlowymi i inwestycyjnymi, a także porozumieniami społecznymi i środowiskowymi, aby zminimalizować obszary potencjalnego konfliktu. Wydaje się, że brak informacji czy też świadomości ekologicznej ze strony społeczeństwa i interesariuszy, niedobór wskaźników oraz danych w wyniku braku regularnych kontroli i badań, a także luki prawne i niejasności oraz niewystarczające fundusze stanowi sedno problemu jakim jest negatywny wpływ maquili na środowisko naturalne.
IME jest jednak sytemem o dużym potencjale, a przeznaczenie większych funduszy na ochronę środowiska i zadbanie o przestrzeganie norm przez fabryki wydaje się być opłacalne
48 J. Carrillo, C. Schatan, dz. cyt., s. 60.
12
w kontekście zysków jakie generują maquiladoras. Działania polityczne powinny zatem zmierzać do zmniejszenia kosztów transakcji między zainteresowanymi stronami w zakresie pozyskiwania informacji, w tym na przykład szkoleń technicznych. Zatem jeśli Meksyk podąży za światowym trendem, preferencje zainteresowanych stron będą coraz ważniejszym czynnikiem odpowiedzialnego zachowania korporacyjnego.
13
Bibliografia
Publikacje drukowane:
Ambiente, Recursos Naturales y Pesca (SEMARNAP), Insituto Nacional de Ecología (INE), Ciudad de Mexico 1999
Blackman Allen, Batz Michael, Evans David, Maquiladoras, Air Pollution, and Human Health in Ciudad Juárez and El Paso, Resources for the Future , Kwiecień 2003, Washington DC
Buitelaar Rudolf, Padilla Ramón, Urrutia Ruth, CENTROAMERICA, MEXICO Y REPUBLICA DOMINICANA: MAQUILA Y TRANSFORMACION PRODUCTIVA, CUADERNOS DE CEPAL (85), NACIONES UNIDADA PARA AMERICA LATINA Y EL CARIBE, Santiago de Chile 1999
Carrillo Jorge, Schatan Claudia, El medio ambiente y la maquila en México: un problema ineludibl, Comisión Económica para América Latina y el Caribe (CEPAL) Sede Subregional de la CEPAL en México, wrzesień 2005, Ciudad de Mexico.
Dussel Enrique, Un análisis de la competitividad delas exportaciones de prendas de vestir de Centroamérica utilizando los programas yla metodología CAN y MAGIC, "estudios y perspectivas”, SEDE SUBREGIONAL DE LA CEPAL EN MEXICO, Mexico 2001
Frey R. Scott, The Transfer of Core-Based Hazardous Production Processes to the Export Processing Zones of the Periphery: The Maquiladora Centers of Northern Mexico, “Journal Of World-Systems Research” IX/2, s. 317-354, Lato 2002
Guajardo Quiroga Ramón G., Efectos de las maquiladoras en el producto, el ingreso y el empleo en México, “Comercio Exterior”, vol. 42 nr. 1, Mexico 1992
Kamel Rachel, Hoffman, Anya, The maquiladora reader: cross-border organizing since NAFTA, American Friends Service Committee, Philadelphia 2002
Mendez Elisabeth, La industria maquiladora en Tijuana: riesgo ambiental y calidad de vida,
“Comercio Exterior”, Vol. 45, nr. 2, 1995
MEXICO: LA INDUSTRIA MAQUILADORA, ESTUDIOS e INFORMES de la CEPAL (95), NACIONES UNIDADA PARA AMERICA LATINA Y EL CARIBE, Santiago de Chile 1996
14
Murillo Silva Carlos, Subprocuraduría de Verificación Industrial, PROFEPA, 3 kwietnia 2002, Ciudad de Mexico
Ojeda-Revah Llina, Land use and the conservation of natural resources in the Tijuana River Basin, “Shared Spaces: Mexico-United States Environmental Future”, Center for U.S.
México Studies. UCSD, s. 211-232, 1999
Promoción de la minimazión y manejo integral de residuos peligrosos, Secretaría de Medio Quintero Ramírez Cirila , Female Work in Mexican Maquiladoras: “Naturally” Unskilled Work or Creating Unskilled Work for Women Workers?, the Panel of Gender Studies of XIV International Economic History Congress, 25 sierpień 2006, Helsinki
Residuos industriales en México: Una torre de Babel ecológica, Centro de Estudios del Sector Privado para el Desarrollo Sustentable (CESPEDES), Mexico 1998
Santos Gomez, Environmental Risks Related to the Maquiladora Industry and the Likely Environmental Impact of NAFTA, “La Raza Law Journal”, Vol. 6 Nr. 2, s. 174-201, Berkeley 1993
Sklair Leslie, Assembling For Development: The Maquila Industry in Mexico and the United States, Taylor & Francis, Oxon and New York 2011
Stromberg Per, The Mexican Maquila Industry and the Environment; An Overview of the Issues, "estudios y perspectivas”, SEDE SUBREGIONAL DE LA CEPAL EN MEXICO, Mexico 2002
Villavicencio C. Daniel, La emergencia de dinamicas institucionales de apoyoa la industria maquiladora de Mexico, UNIVERSIDAD AUTNONOMA METROPOLITANA: UNIDAD XOCHIMILCO, Mexico 2006
Williams M. Darryl , Homedes Nuria, The Impact of the Maquiladoras on Health and Health Policy along the U.S.-Mexico Border, “Journal of Public Health Policy”, Vol. 22, Nr. 3, 2001, s. 320-337
Publikacje elektroniczne:
Bacon David, The Maquiladora Workers of Juárez Find Their Voice, The Nation, 20 września 2015, The Nation, https://www.thenation.com/article/the-maquiladora-workers-of-juarez-find- their-voice/ (dostęp: 6 maja 2019)
15
Contreras Óscar F., Munguía Luis Felipe, Evolución de las maquiladoras en México. Política industrial y aprendizaje tecnológico, “Región y sociedad” vol.19, Styczeń 2007, http://www.scielo.org.mx/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S1870-39252007000400005 (dostęp: 5 maja 2019)
Fernandez Kelly Patricia, The 'Maquila' Women, , strona North American Congress on Latin America – nacla.org, 25 września 2007, https://nacla.org/article/maquila-women, (dostęp: 6 maja 2019)
Godoy Emilio, MEXICO: Maquiladora Factories Manufacture Toxic Pollutants, 23 sierpnia 2011, Inter Press Service, http://www.ipsnews.net/2011/08/mexico-maquiladora-factories- manufacture-toxic-pollutants/ (dostęp: 9 maja 2011)
Gruenberg Phil, New River Pollution: The historical overview, Regional Water Quality
Control Board, 1 grudnia 1998, web.archive.org,
https://web.archive.org/web/20071025163927/http://www.swrcb.ca.gov/rwqcb7/newriver/His torical/NewRiverHistory.pdf (dostęp: 6 maja 2019)
Kelly Mary E., Free Trade: The Politics of Toxic Waste, strona North American Congress on Latin America – nacla.org, 25 września 2007, https://nacla.org/article/free-trade-politics- toxic-waste (dostęp: 7 maja 2019)
Kotvis Jill A., NAFTA's Impact on the Environmental Management of the U.S./Mexico Border Lands, “Law and Business Review of the Americas”, Vol. 2 Nr. 2, s. 50-101, https://scholar.smu.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1658&context=lbra (dostęp: 5 maja 2019) Maquiladoras at a Glance, CorpWatch, 30 czerwca 1996, https://corpwatch.org/article/maquiladoras-glance (dostęp: 5 maja 2019)
Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie stosunków UE-Meksyk (2006/C 88/17), 11 kwietnia 2006, prawo.pl, https://www.prawo.pl/akty/dz-u-ue-c-2006-88- 85,67599881.html (dostęp: 5 maja 2019)
Presidencia de la República EPN, Plenary Meeting of National Council of Maquiladora and Export Manufacturing Industry, 27 lipca 2018, strona rządowa Meksyku, https://www.gob.mx/epn/prensa/plenary-meeting-of-national-council-of-maquiladora-and- export-manufacturing-industry-167531?idiom=en (dostęp: 9 maja 2019)
16
Ramos Beatriz, Labrecque Marie, Prólogo: Las maquiladoras del sur de México y de América Central: trabajo, género e identidad, Journals Open Edition, https://journals.openedition.org/trace/742, (dostęp: 5 maja 2019)
The Benefits Of Setting Up Maquiladoras In Mexico, Such As Lower Production Costs, Outweigh The Hurdles, Acrecent Financial Corporation, https://www.acrecent.com/maquiladoras-in-mexico-benefits-and-challenges/ (dostęp: 5 maja 2019)
