Mirosława Jamrożek
Rodzina zastępcza - przeobrażenia i
stan badań
Studia Pedagogiczne. Problemy Społeczne, Edukacyjne i Artystyczne 11, 57-72
1996
Kieleckie Studia Pedagogiczne i Psychologiczne, T. 11/1996
M irosław Jamrożek
RODZINA ZASTĘPCZA - PRZEOBRAŻENIA I STAN BADAŃ
Rodzina zastępcza sensu largo oznacza „każdą formę opieki, przez którą zapewnia się potrzebującemu warunki ogniska domowego i to zarówno w gronie dalszych stopniem krewnych (poza rodzicami biologicznymi) lub rodzinie obcej, czy nawet u osoby samotnej, jak też w ramach organiza cyjnych instytucji społecznej lub zakładu publicznego”1.
Rodzina zastępcza sensu stricto jest formą całkowitej, okresowej opieki nad dzieckiem osieroconym lub z innych przyczyn pozbawionym właściwej opieki rodziców generacyjnych. Powstaje wtedy, gdy małżeństwo albo oso ba nie pozostająca w związku małżeńskim bierze na wychowanie (opierając się na decyzji władz sądowych lub oświatowych) nie więcej niż troje dzieci (chyba że chodzi o rodzeństwo), przy czym między tymi osobami a dziećmi nie powstają takie same skutki prawne, jak przy adopcji2.
Pełnienie funkcji rodziny zastępczej może być powierzone małżeństwu lub osobie nie pozostającej w związku małżeńskim, jeżeli spełniają nastę pujące warunki:
1. Dają rękojmię należytego wykonywania zadań rodziny zastępczej. 2. Mają obywatelstwo polskie, stałe miejsce zamieszkania w Polsce i ko rzystają z pełni praw cywilnych i obywatelskich.
3. Nie były pozbawione praw rodzicielskich i opiekuńczych.
4. Nie są chore na chorobę uniemożliwiającą właściwą opiekę nad dziec kiem, co zostało stwierdzone zaświadczeniem lekarskim.
5. Mają odpowiednie warunki mieszkaniowe oraz stałe źródło utrzymania3.
W. C z a c h ó r s k i , O p o trz e b ie b a d a ń p ra w n o -p o ró w n a w czych w odn iesien iu d o p r o b le
m atyki ro d zin za stęp czyc h , w: P ra ce z p ra w a cyw iln eg o . W ydane d la u czczen ia p ra c y n au kow ej p ro feso ra J ó zefa S ta n isła w a P ią tk o w sk ieg o , Wrocław 1985, s. 264.
M. J a m r o ż e k , R o d zin a za stę p c za, w: E n cyklopedia p ed a g o g iczn a , pod red W. Pomykały,
Warszawa 1993, s. 703,
3
U staw a z 7 w rześn ia 1991 r. o system ie o św ia ty , „Dziennik Urzędowy” (dalej: Dz. U.) 1991, nr 95, poz. 425.
55
W doborze rodziny zastępczej uwzględnia się ponadto następujące wa runki:
1. Pierwszeństwo mają rodziny spokrewnione lub spowinowacone z dziećmi, albo wskazane przez rodziców.
2. Rodzeństwo powinno być umieszczone w jednej rodzinie zastępczej. 3. Między rodziną zastępczą a małoletnimi powinna być odpowiednia różnica wieku; zastrzeżenie to nie dotyczy przypadku powierzenia funkcji rodziny zastępczej rodzeństwu małoletniego.
4. Umieszczenie w danej rodzinie małoletniego, który ukończył 13 lat, wymaga jego zgody.
5. Kandydaci do pełnienia funkcji rodziny zastępczej dla dzieci dotknię tych trwałym kalectwem, wymagających pielęgnacji, albo z innymi zabu rzeniami, które muszą być objęte pomocą specjalistyczną, powinni być spe cjalnie przygotowani do sprawowania opieki nad tymi dziećmi4.
Zakres zadań opiekuńczo-wychowawczych rodziny zastępczej nie wy różnia jej spośród rodzin naturalnych, choć częściej muszą one kompenso wać braki rozwojowe wychowanków. Rozwiązanie umowy powierzenia dziecka z rodziną zastępczą następuje po upływie 3 miesięcy od jej wypo wiedzenia przez jedną ze stron lub ze skutkiem natychmiastowym w sytu acji rażącego niewywiązywania się opiekunów z przyjętych zadań bądź ustania warunków wymaganych do pełnienia funkcji rodziny zastępczej.
Rodzina zastępcza w sensie praktycznym jest formą odwiecznie stoso waną. Rozwinął ją pod koniec XVI w. francuski duchowny św. Wincenty a Paulo, który z uwagi na 80-90% śmiertelności dzieci w domach opieki dla ubogich lokował niemowlęta u kobiet na wsi, uzyskując pozytywne efekty.
Podstawowe założenia rodziny zastępczej ukształtowały się w toku jej historycznego rozwoju. Pierwszy etap ewolucyjnych przeobrażeń rodziny zastępczej na ziemiach polskich zakończył się w 1926 r. W okresie po przedzającym nowoczesne jej stosowanie, na obszarach będących pod za borem rosyjskim i pruskim prawo opiekuńcze przewidywało możliwość przyjęcia przez rodzinę dziecka obcego, za zgodą jego rodziców lub rady familijnej. Regulację prawną stanowił m.in. przepis z 7(19) lipca 1868 r.5 Umieszczanie dzieci w rodzinach zastępczych zapoczątkował na szerszą skalę Warszawski Dom Wychowawczy im. ks. Baudouina6. Podczas I woj
4 Rozporządzenie Rady Ministrów z 27 października 1993 r. w sprawie rodzin zastępczych, Dz. U. 1993, nr 103, poz. 470.
^F. R o d o s z e w s k i, Co mówi prawo o dzieciach i opiece nad nimi. Warszawa 1906,
s 51-52.
6 J. C. B a b i c k i , Opieka nad dziećmi w rodzinach zastępczych, „Praca i Opieka Społeczna”
ny światowej akcję powierzania dzieci rodzinom wiejskim podjęła Rada Główna Opiekuńcza. Negatywne rezultaty tych poczynań zahamowały roz wój tej formy opieki na kilkadziesiąt lat, a wynikały one z braku właściwej pomocy i kontroli rodzin zastępczych7. Podobną działalność od 1920 r. podjęło Towarzystwo Opieki nad Sierotami Żydowskimi.
Lata 1926-1934 to okres ostrożnego, ograniczonego terytorialnie ekspe rymentowania, podjętego początkowo przez Wydział Opieki Społecznej w Łodzi. Pozytywne efekty były skutkiem zastosowania m.in. precyzyjnych diagnoz selekcyjnych opiekunów i dzieci, właściwej pomocy i kontroli ro dzin zastępczych8. Od 1931 r. zbliżoną działalność z inicjatywy Wandy Szuman podjął Warszawski Komitet Umieszczania Dzieci w Rodzinach9. W 1933 r. wznowił działalność w tym zakresie Dom Wychowawczy im. ks. Baudouina10. Od 1934 r. Ministerstwo Opieki Społecznej oficjalnie usankcjonowało tę formę opieki, dla której nazwę określił Józef Czesław Babicki.
Lata 1934-1939, nazywane okresem „preferencji w stosowaniu”, chara kteryzował dynamiczny rozwój liczbowy rodzin zastępczych na terenie kra ju. W 1936 r. wychowywało się w nich 8175, a w 1938 r. - 10 617 dzieci. Wyraźna dominacja w stosowaniu i progresja liczbowa były postrzegane niekiedy jako nie przygotowany odwrót od form zakładowych, wynikający głównie z trudności finansowych związków samorządowych11.
W latach 1939-1945 spontanicznie tworzono nieformalne rodziny zastęp cze, co wynikało z konieczności walki o biologiczne przetrwanie narodu. Znaczącą rolę w koordynacji działań odegrały instytucje religijne, „Patro nat”, PCK, RPZ, RGO. Na ziemiach włączonych do Rzeszy rodziny zastę pcze stały się przedmiotem grabieży i germanizacji (nun. odbierano i umiesz czano dzieci w rodzinach niemieckich)12.
Okres bujnego liczbowego rozwoju omawianych rodzin, będącego im plikacją potrzeb w zakresie kompensacji sieroctwa oraz ograniczonych mo żliwości stosowania form alternatywnych, przypadł na lata 1945-1949.
Ro-R odzin a za stę p c za 5 9
7 J. C. B a b i c k i, U m ieszczan ie d zie c i w rodzin ach za stęp czych , „Życie Dziecka” 1935,
nr 7-8, s. 201-207.
^ R odzin y za stę p c ze Ł o d zi, pod red. A. Majewskiej, Łódź 1948.
9 R. K i s i e l e w s k a - Z a w a d z k a , D zieck o w ro d zin ie p rzy b ra n e j, „Opiekun Społeczny”
1937, nr 15, s. 48.
10H. M i U e r ó w n a - C s o . r b o w a , / n lo c o p a re n tis, „Opiekun Społeczny” 1947,
nr 3-4, s. 122-134.
11F. B r a n n y, K ilk a u w ag o o p ie ce za stę p c ze j n a d d zieck iem , „Samorząd” 1937, nr 38,
s. 577-579.
^ K. K o w a l i k , O pieka n a d d zieck iem w ta ta ch o k u p a cji h itle ro w sk iej, „Problemy Opie
60
dżiny zastępcze, które wychowywały 74 000 dzieci, zostały otoczone wspo magającą opieką przez ponad 10 000 nauczycieli13. Z inicjatywy Samorzą du Terytorialnego Stolicy tworzono rodziny „czasowo zastępcze”, dq któ rych kierowano dzieci m.in. w celu uzyskania poprawy stanu ich zdrowia somatycznego i psychicznego14.
Lata 1950-1971 określić można, jeśli chodzi o rodziny zastępcze, okre sem głębokiego kryzysu i prób przezwyciężania go. Kosztem opieki otwar tej, rodzin zastępczych, świetlic, ogrodów jordanowskich rozwijano domy dziecka15. Iluzoryczną pomoc finansową dla wychowanków utrzymano do 1971 r. Spowodowało to spadek liczby rodzin zastępczych. Szczególnym wyrazem regresu były znaczne rozmiary akcji kierowania dzieci z rodzin zastępczych do domów dziecka16. W 1958 r. resort zdrowia powołał do życia rodziny opiekuńcze dla dzieci od 6 miesiąca życia do 3 lat, co uru chomiło wielopłaszczyznowe działania początkujące wyjście z głębokiej depresji. Ilustruje ją fakt, iż w 1972 r. w rodzinach zastępczych przebywało zaledwie 4476 wychowanków.
Ponowne zainteresowanie rodziną zastępczą nastąpiło po 1971 r. Było ono wynikiem krytyki wychowania zakładowego, nadmiernego zagęszcze nia w placówkach opiekuńczo-wychowawczych oraz wysokich kosztów ich utrzymania. Podniesiono wysokość świadczeń finansowych na rzecz wy chowanków z rodzin nie zobowiązanych do alimentacji. Uchwałą Rady Mi nistrów z 10 maja 1974 r.17 ujednolicono szereg uprawnień we wszystkich typach rodzin zastępczych, wyróżnionych na podstawie kryterium stopnia pokrewieństwa dziecka z opiekunami.
Przełomowe znaczenie dla funkcjonowania rodzin zastępczych miały rozwiązania przyjęte w rozporządzeniu Rady Ministrów z 26 stycznia 1979 r.18, znaczny zaś ich rozwój liczbowy był wynikiem podpisywania umów, m.in. z osobami de facto sprawującymi opiekę nad wychowankami. W 1980 r. w rodzinach zastępczych znalazło opiekę 20 402 dzieci, tj. o 183 osoby więcej niż w domach dziecka. Kolejne akty normatywne przyniosły modyfikacje w zakresie wysokości świadczeń finansowych oraz rozszerzały i wzbogacały zakres uprawnień. Wychowankowie nabyli prawo m.in. do
13 F. P a w u 1 a, Opieka nad dzieckiem w Polsce Ludowej, „Dom Dziecka 1954, nr 3, s. 10.
14 Z. R y 1 1 o w a, Opieka nad dzieckiem m. Warszawy, „Opiekun Społeczny 1947, nr 2, s. 75.
15J. W o s z c z a k, Piętnaście lat opieki nad dzieckiem w Polsce Ludowej, „Chowanna”
1959, nr 1/2, s. 63.
16 W. B o c i a n , Opieka nad dzieckiem osieroconym w rodzinie zastępczej w okresie 10-lecia
Polski Ludowej, „Dom Dziecka” 1954, nr 4, s. 35. * 17 Uchwała Rady Ministrów w sprawie pomocy materialnej dla dzieci i młodzieży w rodzinach zastępczych, „Monitor Polski” (dalej: M.P.), nr 22, poz. 127; nr 30, poz. 184.
61
bezpłatnego korzystania ze żłobków i przedszkoli, różnych form wypoczyn ku i świadczeń służby zdrowia, a także do otrzymania mieszkania na za sadach przewidzianych dla wychowanków państwowych domów dziecka. Przyjęte rozwiązania stymulowały pojawianie się nowych wariantów zasto sowań (np. rodziny zastępcze - terapeutyczne). W 1987 r. z tej formy opieki korzystało 36 506, 1989 r. zaś - 34 792 dzieci.
Kolejne uregulowania prawne, oprócz modyfikacji w zakresie świadczeń materialnych, nie wniosły istotnych zmian w podstawowe założenia doty czące rodzin zastępczych. Podkreślić należy przyjęcie niekorzystnego roz wiązania polegającego na likwidacji funkcji nauczyciela-opiekuna, reali zującego na rzecz rodzin zastępczych zadania kompensacyjno-kontrolne. Na marginesie należy odnotować, że amerykańskie centra organizacyjne „zatrudniają pracowników socjalnych, z których każdy ma pod swoją pieczą pięć rodzin zastępczych. Jeżeli w rodzinie zastępczej nie ma problemów, pracownik socjalny odwiedza ją raz w tygodniu, jeżeli pojawiają się jakie kolwiek kłopoty [...] kontaktuje się z rodziną w takim zakresie, jaki uzna za niezbędny i pomaga w rozwiązywaniu problemów”19.
W Polsce - w myśl ustaleń zawartych w rozporządzeniu Rady Ministrów z 21 października 1993 r. w sprawie rodzin zastępczych20 - zobligowano kuratorów oświaty do powierzania zadań opiekuńczych ośrodkom adopcyj no-opiekuńczym. Zasługujące na uznanie są modyfikacje zawarte w tym rozporządzeniu odnoszące się do dzieci i młodzieży, które mogą być umie szczane w rodzinie zastępczej. Przyjęto bowiem, że dzieci spełniające wa runki pozwalające na umieszczenie ich w rodzinach zastępczych, a jedno cześnie odbiegające od normy rozwojowej, kwalifikujące się na podstawie i na zasadach określonych w odrębnych przepisach do kształcenia specjal nego, pomocy profilaktyczno-wychowawczej lub resocjalizacyjnej, mogą być umieszczone w rodzinie zastępczej mającej pełne rozeznanie dotyczące występujących zaburzeń oraz posiadającej odpowiednie warunki i możli wości zapewnienia tym dzieciom specjalistycznej opieki i wychowania, sto sownie do potrzeb. Stworzono także możliwości pozwalające na preadopcję dziecka.
Rozwiązanie to pozwala na tworzenie profesjonalnych, specjalistycz nych rodzin zastępczych, w których realizowane mogą być zadania kom pensacyjne o charakterze: rewalidacyjnym, rehabilitacyjnym, ieedukacyj- nym czy resocjalizacyjnym.
R odzin a za stę p c za
19
[E. H o 1 e w i ń s k a - Ł a p i fi s k a], O pieka z a st& c za n a d d zie ćm i w USA. W ypow iedź
d r W illiam a L. P ierce, p re ze sa N a tio n a l C o tm cil F o r A d o p tio n , „Problemy Opiekuńczo-Wy chowawcze” 1993, nr 9, s. 398.
20
R o zp o rzą d zen ie R a d y M in istró w z 21 p a źd ziern ik a 1 993 r. w sp ra w ie rodzin za stęp czych .
Znacznie mniej optymistycznie przedstawiają się ustalenia w zakresie pomocy materialnej świadczonej na rzecz wychowanków (rodzice zastęp czy pełnią funkcję bezpłatnie), gdyż przepis zawarty w rozporządzeniu Ra dy Ministrów z 28 grudnia 1994 r. zmniejsza miesięczną pomoc dla dziecka z 60% do 40% przeciętnego wynagrodzenia21.
W ciągu kilkudziesięciu lat istnienia rodzin zastępczych ich liczbowy rozwój implikowany był nie tylko potrzebami w zakresie kompensacji sie roctwa, lecz także, przede wszystkim, przyjmowanymi rozwiązaniami uwa runkowanymi możliwościami, a nawet założeniami ideologicznymi.
W 1990 r. w 29 531 rodzinach zastępczych wychowywało się 37 215 dzieci, w 1993 r. w 31 950 rodzinach - 40 788 wychowanków, w 1995 r. zaś w 35 838 rodzinach opieką wychowawczą objęto 46 101 dzieci.
Historia roli rodzin zastępczych w systemie opieki nad dzieckiem zato czyła zatem koło i przypomina okres międzywojenny. Pamiętać więc należy o ocenach sformułowanych przez F. Brannego22.
Progresji liczbowej nie towarzyszył jednak wzrost zainteresowania ba daczy rodziną zastępczą jako przedmiotem eksploracji naukowych. Wynika to m.in. z faktu, że jest ona stosunkowo trudnym obiektem badań empiry cznych z uwagi na znaczne rozproszenie w terenie.
Analizując literaturę naukową, która ukazała się po 1945 r., zarejestro wano zaledwie 31 sprawozdań naukowych (nie licząc nie publikowanych wyników badań prowadzonych na potrzeby przygotowywanych prac magi sterskich). Jest to stan dalece niewystarczający, zważywszy na rolę, jaką odgrywały i odgrywają rodziny zastępcze w systemie opieki nad osieroco nym dzieckiem (szczególnie w ostatnich latach). Szczegółowy wykaz badań wraz z ich charakterystyką zestawiono w tabeli.
Wyniki analiz naukowych dowodzą istnienia szeregu niekorzystnych rozbieżności między określonymi w przepisach normatywnych warunkami i zadaniami, jakie winni spełniać i realizować rodzice zastępczy, a społe czną praktyką. W heterogenicznym obrazie rodzin zastępczych korzystnie wyróżniają się środowiska tworzone przez osoby obce z dzieckiem, co jest wynikiem m.in. procesów selekcyjnych. Niektóre jednak braki rodzin two rzonych przez osoby spokrewnione wyrównuje atmosfera wychowawcza oparta na naturalnych więziach emocjonalnych. Generalnie jednak rzecz ujmując, rodziny zastępcze odgrywają pozytywną rolę w zakresie kompen sacji sieroctwa.
21 Rozporządzenie Rady Ministrów z 28 grudnia 1994 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie rodzin zastępczych, Dz. U. 1994, nr 140, poz. 751.
Pamiętać jednak należy o istotnych zagrożeniach dobra dziecka wów czas, gdy rodzina zastępcza nie wywiązuje się należycie ze swych obo wiązków. Niewłaściwe postawy wychowawców i innych pracowników do mów dziecka wobec dzieci łatwiej zauważyć i wyeliminować. Rodzice za stępczy natomiast - nawet gdy są systematycznie kontrolowani - mogą przez dłuższy czas i w istotny sposób naruszać dobro dziecka, zanim zo stanie to wykryte23.
Dotychczasowe doświadczenia sugerują, że rozwój i skuteczność tej for my opieki zależy od właściwej selekcji opiekunów i dzieci, postępującej profesjonalizacji, wielości typów, optymalnej pomocy i kontroli oraz wielo wariantowości zastosowań.
Rodzina zastępcza 63
W y k a z i c h a r a k te r y st y k a b a d a ń n a d r o d z in a m i z a st ę p c z y m i L p . A u to r i ty tu ł p u b li k a cj i R o k b a d a ń L ic ze b n o ść p ró b y b a d a w cz ej T er en b a d a ń P o d ję te z a g a d n ie n ia b a d a w cz e Z a sto so w a n e m et o d y i te ch n ik i b ad ań R W i 2 3 4 5 6 7 8 1. A . K e 1 m , Fo rm y o p ie k i n a d d zie ck ie m w P o ls c e L u d o w e j, W a rs za w a 1 9 8 3 ; t eg o i, 0 n iek tór yc h f o rm a c h o p ie k i n a d d zie ck ie m w r o d zi n ie , .P rz yj ac ie l D zi ec k a” 1 9 6 2 , n r 10 1 9 5 9 --1 9 6 1 b ra k d a n y ch w o je w ó d ztw o k a to w ic k ie i w ro cł a w sk ie t y p y r o d zi n za stę p cz y ch w a ru n k i m a te ri a ln e ro d zi n a tm o sf er a wy ch o w a w cz a w y p eł n ia n ie z a d a ń op ie k u ń cz o -wychow aw cz yc h p rz ez ro d zi có w za st ęp cz y ch a n a li za d o k u m en tó w w y w ia d 2. K . R y t e 1 , R o d zin a z a s tę p c za j a k o ś ro d o w is k o w y c h o w a w c ze , p ra ca d o k to rs k a , w y n ik i b a d a ń c y t: H . I z d e b s k a , W yb ran e fo rm y o p ie k i n a d d zie c k ie m w P o ls c e L u d o w e j, „ S tu d ia P ed ag o gi cz n e” t . 1 2 , 1 9 6 4 1 9 6 2 --1 9 6 3 21 3 4 d zi el n ic a W o la w W a rs za w ie w y k szt a łc en ie i w iek ro d zi có w s k ła d sp o łe cz n y ro d zi n a tm o sf er a wyc ho wa wc za s ta n o p ie k i n ad d zi ec k iem s ta n z d ro w ia d zi ec i p ra ca n au cz y ci el i o p ie k u n ó w a n a li za d o k u m en tó w — w yw ia d 3. A . J a g i e 1 s k a , Z . S z u -s t k i e w i c z , B . B u t r y - m o w i c z, Ł ó d zk ie r o d zi n y za st ę p c ze i o p ie k u ń c ze , „ S tu d ia Pe d a g o g ic zn e” t . 1 6, 1 9 6 8 1 9 6 6 30 3 0 d zi el n ic a B a łu ty w L o d zi p rz y cz y n y p o d ję ci a o p ie k i k o n ta k ty w y ch ow an k ó w z ro d zi ca m i n a tu ra ln y m i w a ru n k i m a te ri a ln o -b y to w e s ta n o p ie k i n a d d zi eć m i w sp ó łp ra ca i n st y tu cj i p a ń stw o w y ch z ro d zi n a m i a n a li za d o k u m en tó w w y w ia d
cd . ta b e li 1 2 3 4 5 6 7 8 4 . E . R ó ż a ń s k a , A . f y -n e 1 s k i, R o d zin a z a st ę p c za ja k o f o rm a o p ie k i n a d d zi e c kiem, K ie lc e 1 9 8 1 1 9 7 3 1 2 0 1 2 0 w o je w ó d zt w o k ie le ck ie -st ru k tu ra r o d zi n za stę p cz y ch w a ru n k i m a te ri a ln o -b y to w e a tm o sf er a wy ch o w a w cz a n a u k a s zk o ln a w y ch o w a n k ó w w d ra ża n ie w y ch ow an k ó w d o ży ci a sp oł ecz n eg o z a sp o k a ja n ie p o tr ze b k u lt u ra ln y ch w y ch o w a n k ó w a n a li za d o k u m en tó w w y w ia d r o zm o w a k ie ro w a n a 5 , T . M a t e r n y, R o d zin y za st ę p c ze , „ P ro b le m y W y m ia ru S p ra w ie d li w o śc i” 1 9 7 4 , n r 6 1 9 7 3 -9 5 8 te re n P o ls k i ce ch y ro d zi n g en er a cy jn y ch w iek r o d zi có w z a stę p cz y ch r o d za je i s tr u k tu ra r o d zi n t ru d n o śc i w ych ow aw cze a n k ie ta a k to w a 6 . B . K a m i ń s k a , R o d zin y za st ę p c ze -o p ie k uń cz e o rg a n i zo w a n e p rz e z o śr o d e k a d o p c y jn o-op ie ku ń c zy T P D , „ S tu d ia P ed a g o g ic zn e” t . 3 3 , 1 9 7 5 1 9 7 3 15 -W a rs za w a t ru d n o śc i w ych ow aw cze z d zi eć m i a n a li za d o k u m en tó w w y w ia d 7 , A . T y n e 1 s k i, Ro dz in a za st ę p c za j a k o ś ro d o w is k o o p ie k u ń c zo -w y c h o w a w c ze , ,J P ro b le m y O p ie k u ń cz o -W y ch o w aw cz e” 1 9 7 6 , n r 3 1 97 4--1 9 7 5 5 3 5 8 d zie ln ic e W a r sz a w y ( P ra g a , O ch o ta , Żo li b o rz ) m o ty w y p o d ję ci a o p ie k i n ad d zi ec k ie m w iek i w y k sz ta łc en ie r o d zi có w za stę p cz y ch s tr u k tu ra r o d zi n z a st ęp cz y ch a tm o sf er a wy ch o w a w cz a k ar ie ra s zk o ln a w y ch o w a n k ó w a n a li za d o k u m en tó w w y w ia d a n k ie ta py Rodzina zastępcza
o O c d . ta b e li 1 2 3 4 5 6 7 8 8 . A . P e t r y k a , Wy brane p ro b le m y p ra c y o p ie ku ń cz o--w y c h o w a w c ze j rod zi n z a st ę p c zyc h , „ B iu le ty n T W W P Cz ło w ie k w p ra cy i o si ed lu ” 1 9 7 8 , n r 2/ 7 2 /X V II 1 9 7 4 --1 9 7 5 5 3 5 8 d zie ln ic e W a r sz a w y ( P ra ga , O ch o ta , Żo li b o rz ) w ie k i w y k szt ał ce n ie ro d zi có w z a stę p cz y ch m o ty w y p o d ję ci a o p ie k i n a d dz ie c k ie m s to so wa n e p rz ez ro d zi có w m eto d y wychowa wcz e k ar ie ra s zk o ln a w y ch ow an k ó w f o rm y s p ęd za n ia p rz ez wy ch o wa n k ó w c za su wol ne go p ra ca n au cz y ci el i o p iek u n ó w a n a li za d o k u m en tó w w y w ia d a n k ie ta 9, M . S a f j a n , In st y tu c ja ro dz in za st ę p c zy c h . P ro b le m y p ra w n o -o rg a n iz a c y jn e , W a rs za w a 1 9 82 1 97 4 --1 9 7 5 -3 8 7 7 o k rę g ó w s ą d o w y ch w za ch o d n ie j, c en tr a l n ej i p o łu d n io w ej P ol sce rze cz yw ist y u d zi a ł są d ó w w o rg a n iz o w a n iu pieczy n ad m a ło le tn im w r o d zi ni e za st ęp cz ej c zy n n ik i w p ły w a ją ce n a zwięk sze nie lu b z m n iej sze n ie efekty wn oś ci po stę p o w a n ia o p ie k u ń cz eg o p o w ią za n ia m ięd zy s ą d em o p ie k u ń czym a i n st y tu cj a m i p o za są d o w y m i a n k ie ta a k to w a 10 . G . J a g 1 a r s k a, S o c jo lo g ic zn e a sp e k ty fu n k c jo n o w a n ia ro d zi n za st ę p c zy c h n ie sp o k re w n io n y c h w św ie tl e o p in ii ic h d o ro sł y c h w y c h o w a n k ó w , „ P ro b le m y R o d zi n y ” 1 9 7 9 , n r 5 1 9 7 6 3 4 2 2 W a rs za w a e fe k ty r ea li za cj i p rz ez r o d zi n y z a stę p c z e f u n k cj i: o p ie k u ń cz o -z a b ez p ie cz a ją - ce j, wyc h o wa wc zo -so cj a li za cy jn ej i psy ch o lo g ic zn ej a n k ie ta Mirosław Jamrożek
c d . ta b e li 1 2 3 4 3 6 7 8 U -D . G ł u s z a k , R o d zin y za st ę p c ze j a k o j e d n a z f o rm c a łk o w it e j o p ie k i n a d d zi e c kiem , w : Z za g a d n ie ń w y c h o w an ia w ro d zi n ie , p o d r ed . J. C h a m o t, B yd goszcz 1 9 7 7 1 9 7 6 22 3 4 w o je w ó d zt w o b y d g o sk ie p rz y cz y n y u m ie szc za n ia d zie ci w r o d zi n a ch z a stę p cz y ch m o ty w y z a ło że n ia r o d zi n y z a st ęp cz ej k ar ie ra s zk o ln a w y ch o w a n k ó w t ru d n o śc i wyc ho waw cze z w yc h o w a n k a m i p la n y ro d zi có w z a stę p cz y ch w o b ec d zi ec i w yw ia d 12 . A . T y n e 1 s k i, Wy peł n ia n ie z a d a ń o p ie k u ń c zo -w y c h o w a w c zy c h w ro d zi na c h za st ę p c zy c h w ś ro d o w is k u w ie js k im , w ; Z b a d a ń n a d młodzieZą w ie js k ą, t. 2 6 , W a rs za w a 1 9 8 1 1 97 6 --1 9 7 7 74 8 3 w sie woje w ó d zt w : cie ch a n o w sk ie g o , ło m ży ń sk ie g o , o st ro łęck iego , stoł ecz n eg o w a rs za w sk ieg o w a ru n k i m a te ri a ln o -b y to w e ro d zi n a tm o sf er a wy ch ow aw cza n a u k a s zk o ln a w y ch o w a n k ó w cz a s wo ln y z a sp o k a ja n ie p o tr ze b k u lt u ra ln y ch do św ia d cz en ie p ed a g og icz n e ro d zi ców z a stę p cz y ch b ra k d a n y ch 1 3 . C . S łu g o c k i , R o d zin y za st ę p c ze w G o rz o w sk ie m , .P ro b le m y O p ie k u ń cz o - -W yc h ow aw cz e” 1 9 7 9 , ń r 3 1 9 7 7 13 7 17 1 w o je w ó d ztw o g o rz o w sk ie w y k szt ał ce n ie i p o ch o d ze n ie sp ołecz n e ro d zi có w z a st ęp cz y ch w a ru n k i m a te ri a ln o -b y to w e ro d zi n t ru d n o śc i i sa ty sf a k cj a z p ra cy z d zi eć m i w y w ia d -a n k ie ta 1 4 . M . A n t o n i e w i c z , M o ty w a c ja z a ło ie n ia ro d zi ny za st ę p c ze j, „ P ro b le m y R o d zi n y ” 19 7 9, n r 5 1 9 7 8 1 2 6 14 1 W ro cł a w wi ek i w y k sz ta łc en ie r o d zi có w z a stę p cz y ch m o ty w y za ło że n ia r o d zi n y z a st ęp cz ej a n a li za d o k u m en tó w wy wi a d O s
f
it
c d . ta b e li Go 1 2 3 4 j 6 7 8 15 . V . Będ kowska, S y tu a cj a e m oc jo n al n a d zi e c i w rod zi nac h za st ę p c zy c h , „ P ro b le m y R o d zi n y ” 1 9 7 9 , n r 5 1 9 7 8 1 2 6 14 1 W ro cł a w sa m o p o cz u ci e dz ieci w yc h o w u ją cy ch się w r o d zi n a ch z a stę p cz y ch z a le żn oś ci m ię d zy w y b ra n y m i a sp ek ta m i fu n k cj o n o w a n ia r od zi n za stę p cz y ch a s a m o p o cz u ci em w y ch o w y w a n y ch w n ic h dzi eci a n a li za d o k u m en tó w w yw ia d 16 . L . M o ś c i c k a , K on flik tog en n y u kł ad r o d zi n y j a k o sty m u la to r za c h o w a ń d e w ia cy jnyc h, w : R o d zin a a d e w ia c je w za c h o w a n iu , p o d r ed . te jż e, W ro cł a w 1 9 8 4 1 9 7 8 210 -W ro cł a w m o ty w a cj a za ło że n ia r o d zi n y z a stę p cz ej s ta tu s sp o łe cz n y r o d zi n y w a ru n k i m a te ri a ln o -b y to w e ro d zi n za st ęp cz y ch p o sta w y ro d zi ci el sk ie sa m o p o cz u ci e wy ch ow an k ów w r o d zi n ie a n a li za d o k u m en tó w w yw ia d 17 . J. P i o t r o w s k a , D ia g n o za s p o łe c zn a d zi e c k a n a tl e ro d zi n y n a p rz y k ła d zi e ro d zi n za st ę p c zy c h , w : P e d a g o g ik a op ie k u ń cz a , p o d r ed . I. L ep a l-cz y k , E . M a ry n o w ic z-H et k i, Ł ó d ź 1 9 8 0 B ra k d a n y ch (p rz ed 1 9 8 0 r .) 14 łm Ł ó d ź w a ru n k i m a te ri a ln o -b y to w e i k u lt u ra l n e ro d zi n z a stę p cz y ch r o zw ó j fiz yczny i umysłowy wycho w a n k ó w a n a li za dokumentów, - o b se rw a cj a w yw ia d 18 . B . B a r a n , W y ob ra że n ia 0 w ła sn e j p rz y sz ło śc i d zi e c i w y c h o w y w a n y c h p o za ro d zi n ą , w : R o zw ó j d zi e c k a w r o d zi n ie 1 p o za r o d zi n ą , p o d r ed . M . T y sz k o w ej, P o zn a ń 1 9 8 5 1 9 7 6 --1 9 8 0 -5 0 S zcz ec in , w o je w ó d zt w o szc ze ci ń sk ie w y o b ra że n ia wy ch o w a n k ó w o p ra cy za w o d o w ej , w y k sz ta łc en iu i r o d zi n ie a n a li za d o k u m en tó w a n a li za w y tw o ró w w y w ia d Mirosław Jamrożek
