Inwentarz postaw twórczych – próba
analizy właściwości i przydatności
Studia Pedagogiczne. Problemy Społeczne, Edukacyjne i Artystyczne 7, 87-97
1993
Kieleckie Studia Pedagogiczne i Psychologiczne, T. 7! 1993
Henryka Długosz
INWENTARZ POSTAW TWÓRCZYCH
— PRÓBA ANALIZY WŁAŚCIWOŚCI I PRZYDATNOŚCI
Wprowadzenie
W dotychczasowej praktyce psychologicznej pomiar twórczych
możliwości, zachowań i postaw nie jest zbyt rozpowszechniony. Sy
tuacja taka wynika bezpośrednio z braku metod spełniających wymo
gi stawiane technikom pomiarowym. Pośrednią przyczyną są rozbież
ności dotyczące przedmiotu pomiaru, to znaczy twórczości, jej natu
ry, kryteriów, wskaźników.
Niniejsze opracowanie jest relacją z prac nad badaniem właściwo
ści psychometrycznych i przydatności Inwentarza Postaw Twórczych
(IPT) opracowanego wspólnie przez W. Dobrołowicza1 i H. Długosz.
Przedmiotem pomiaru za pomocą tego inwentarza mają być po
stawy twórcze. Przyjmuję, że aktywność twórcza jest ukierunkowana
na przekształcanie świata (kreacja) oraz siebie (autokreacja) i może
1
W. D o b r o ł o w i c z , O niektórych metodach i technikach badania zdol
ności i postaw twórczych.
, „Studia Kieleckie” 1983,1. Doc. dr bab. W. Dobro-
łowicz będąc współautorem pierwotnej wersji wyraził zgodę na kontynuowanie
mieć charakter aktualny (jest uzewnętrzniona, realizowana) lub po
tencjalny (nie jest uzewnętrzniona). Ważnym czynnikiem dynamizu
jącym, ukierunkowującym czynności poznawcze i działania są posta
wy2. W relacji zewnętrznej postawę określa się jako złożony (intele-
ktualno-motywacyjno-behawioralny) związek podmiotowo-przedmio-
towy, natomiast w relacji wewnętrznej jako organizację elementów
poznawczych, emocjonalno-motywacyjnych i behawioralnych jedno
stki3. Takie komponenty można wyłonić także w postawie twórczej
— obejmowałaby ona poznawczo-uczuciowo-behawioralny stosunek
do przekształcenia świata i siebie, do zmian i nowości. Ludzie nie
wątpliwie różnią się postawami wobec nowości i zmian.
Analizowany IPT ma w założeniu badać postawy, które Z. Pietra-
siński4 wymienia jako postawy wobec innowacji: pionierską, rece
pcyjną, zachowawczą. Postawa pionierska oznacza pozytywny stosu
nek do zmian, nowości i innowacji. Postawa recepcyjna charakte
ryzuje się ostrożnością wobec zmian i innowacji, raczej adaptacją no
wości niż ich tworzeniem. Postawę zachowawczą cechuje niechęć
wobec zmian i nowości, konserwatyzm. W pierwotnej wersji IPT za
wiera skale dotyczące tych trzech rodzajów postaw twórczych. Obok
skal postaw wobec nowości w skład IPT wchodzą skale, które mają
mierzyć postawy wobec takich wartości, jak rozwój osobisty, życie
rodzinne i stosunki osobiste, uczestnictwo w życiu społecznym, god
ność własna, powodzenie u płci przeciwnej, poznawanie świata, do
brobyt.
2 T. M ą d r z y cki,
Psychologiczne praw idłow ości kształtow ania się postaw ,
Warszawa 1977; S. M i k a,
Psychologia społeczna,
Warszawa 1982.
3 T. M ą d r z y c k i ,
Psychologiczne prawkBow oścL.
Inwentarz Postaw Twórczych
89
Przebieg prac nad doskonaleniem budowy IPT
1. Etap pierwszy — przyporządkowanie stwierdzeń do skał
Pierwotną wersję IPT, obejmującą 96 stwierdzeń5, uzupełniono o
4 dalsze. Listę 100 stwierdzeń ułożono w losowej kolejności i pod
dano ocenie 4 sędziów kompetentnych, którymi byli psychologowie,
pracownicy naukowo-dydaktyczni. Sędziowie nie znali wcześniej in
wentarza, pracowali niezależnie, według następującej instrukcji:
INSTRUKCJA DLA SĘDZIÓW
Zadaniem Pana(i) będzie uporządkowanie stw ierdzeń zam ieszczonych na dołączonym arku szu.
K olejne stw ierdzenia należy zaklasyfikować do wymienionych niżej kategorii i wpisać numer stw ierdzenia obok numeru kategorii na arkuszu odpow iedzi
W zasadzie każde stw ierdzenie powinno być zaklasyfikowane tylko do jednej kategorii gdyby jednak to się Panu(i) nie udało, proszę numer danego stwierdzenia w pisać do dwu lub więcej
kategorii
O to numery kategorii i ich krótka charakterystyka:
I. UCZESTNICTWO W ŻYCIU SPOŁECZNYM
obejmuje przejaw y pozytyw nej postaw y na rzecz innych ludz i i instytucji U. POSTAWA RECEPCYJNA
obejmuje przejaw y ostrożności wobec nowości i innowacji
HI. DOBROBYT
obejmuje pozytywny stosunek do polepszenia standardu żyda, zdobywania dóbr materialnych
IV. POSTAWA PIONIERSKA
pozytyw na postaw a wobec nowości i innowacji
V. ŻYCIE RODZINNE
nastawienie na realizację i zapewnienie szczęśliw ego ży d a rodzinnego
VI.. POSTAWA ZACHOWAWCZA
obejmuje przejaw y niechęd wobec nowości i innowacji, konserwatyzm
VU. ROZWÓJ OSOBISTY
obejmuje m atow ienie na doskonalenie się rozw ój osobisty
vm . INNE
obejmuje stosunek do różnych wartości, takich ja k : godność własna, pow odzenie u p łc i przeciw nej, satysfakcjonujące spędzanie czasu wolnego, sztuka, poznawanie św iata.
Dokonano szczegółowej analizy wyników pracy sędziów. Przyję
to arbitralnie, że zgodność 3 sędziów co do przyporządkowania
stwierdzenia do skali jest wystarczającym warunkiem, aby na tym
etapie prac to stwierdzenie włączyć do danej skali. W rezultacie uzy
skano listę 82 stwierdzeń odnoszących się do ośmiu skal.
I — uczestnictwo w życiu społecznym — 15 stwierdzeń (1, 12,
23, 30, 31, 32, 37, 45, 50, 60, 67, 72, 73, 77, 80)
II — postawa recepcyjna — 9 stwierdzeń (2, 13, 20, 24, 38, 39,
54, 61, 75)
III — inne wartości — 11 stwierdzeń (3, 9, 27, 34, 40, 47, 53, 55,
62, 63, 69)
IV — dobrobyt — 11 stwierdzeń (4, 10, 15, 16, 21, 28, 35, 48, 56,
70, 76)
V — postawa pionierska — 12 stwierdzeń (5, 11, 17, 22, 29, 36,
41, 49, 57, 64, 71, 81)
VI — życie rodzinne i stosunki osobiste — 5 stwierdzeń (6, 18, 42,
65, 78)
VII — postawa zachowawcza — 8 stwierdzeń (7, 26, 43, 51, 58,
66, 79, 82)
VIII — rozwój osobisty — 11 stwierdzeń (8, 14, 19, 25, 33, 44, 46,
52, 59, 68, 74)
Inwentarz Postaw Twórczych
91
2. Etap drugi — weryfikacja empiryczna i statystyczna
Wersję IPT obejmującą 82 itemy (pozycje) poddano weryfikacji
empirycznej i statystycznej6.
Dla ustalenia diagnostyczności IPT dokonano zbadania jego traf
ności zewnętrznej i wewnętrznej. Przyjęto założenie, że w zakładzie
pracy czynni racjonalizatorzy i wynalazcy prezentują postawy twór
cze wobec nowości i zmian, w przeciwieństwie do pracowników,
którzy nie składają projektów racjonalizatorskich. Za pomocą IPT w
wersji złożonej z 82 itemów przebadano 86 pracowników jednego z
zakładów przemysłowych na terenie Kielc. W badanej grupie było
54 racjonalizatorów i 32 osoby, które do chwili badania nie składały
projektów racjonalizatorskich. Badania przeprowadzono w paździer
niku 1988 roku. Oczekiwano, że porównanie wyników badania w
obu grupach (racjonalizatorów — R i nieracjonalizatorów — NR)
wskaże na różnice w zakresie poszczególnych skal i itemów IPT.
Współczynniki korelacji poszczególnych pozycji skali z ogólnym wy
nikiem skali miały wskazywać na trafność wewnętrzną IPT.
3. Uzyskane wyniki
Analiza wariancji, którą posłużono się dla wykrycia różnic mię
dzy skalami w grupie N i NR, nie dała oczekiwanych rezultatów.
Wobec tego, że wyniki nie są istotne statystycznie, zostaną pominięte
w tym opracowaniu.
Zbadanie trafności wewnętrznej IPT za pomocą obliczenia współ
6
Tą drogą składam serdeczne podziękowanie mgr. Andrzejowi Wiśniewskiemu,
pracownikowi Katedry Psychologii WSP w Kielcach, za rady i konsultacje sta
tystyczne oraz dokonanie obliczeń przy pomocy EMC, co umożliwiło przygo
towanie tego opracowania.
czynników korelacji poszczególnych itemów z wynikiem ogólnym
skal dało rezultaty zadowalające. Przytoczono je w tabeli 1. Uznano,
że trafność wewnętrzna mierzona współczynnikiem korelacji itemów
z wynikiem ogólnym skal nie może być jedyną podstawą do przyję
cia lub odrzucenia poszczególnych stwierdzeń. Jako drugie kryterium
przyjęto zdolność dyskryminacyjną poszczególnych itemów w bada
nych grupach R i NR przez obliczenie „t”. Zrezygnowano tutaj z
przytoczenia wyników szczegółowych, gdyż poszerzyłoby to ramy
niniejszego opracowania.
4. Budowa inwentarza w nowej wersji
W wyniku analizy statystycznej dokonano wyboru 30 stwierdzeń,
które przypuszczalnie są specyficzne dla grup R i NR. Hipotezę tę
zweryfikowano dokonując analizy wariancji dla grupy R i NR ze
względu na te przypuszczalnie specyficzne itemy w poszczególnych
skalach. Uzyskane rezultaty przedstawiono w tabeli 2.
Skale I, II, III, V, VII — jak się okazało — różnicują więc grupy
R i NR, gdy w analizie uwzględniono wybrane stwierdzenia. Wydaje
się, że wyniki te można uznać za wystarczające na tym etapie prac
do budowy skali twórczości niezależnej od pozostałych skal inwenta
rza. Skala ta pozwalałaby na różnicowanie osób o postawach twór
czych (wysokie średnie wyniki w grupie R) od osób o postawach
nietwórczych (wysokie wyniki w grupie NR). W skład skali postaw
twórczych wchodziłyby itemy 1, 17, 29, 36, 60, 64, 71, 73, 80, nato
miast postaw nietwórczych — 2, 75, 47, 63, 69, 40, 7, 58, 66, 79, 82.
Trafność wewnętrzna inwentarza pozwala na przypuszczenie, że
pozostałe skale mogą służyć diagnozie, jednak nie różnicują grup R
i NR.
Wydaje się, że pożądana byłaby ponowna weryfikacja empiryczna
wartości diagnostycznej obecnej postaci IPT.
T a b e la 1 . W sp ó łc zy n n ik i k o r e la c ji r p o s z c z e g ó ln y c h it e m ó w z w y n ik ie m o g ó ln y m d a n e j sk a li , N » 8 6 I n II I IV V V I V II v m N r it em u r N r it em u r N r it em u r N r it em u r N r it em u r N r it em u r N r it em u r N r it em u r 1 0 ,3 0 8 * 2 0 ,2 8 7 * 3 0 ,3 4 4 * • 4 0 34 2** 11 0, 309 6 0 ,7 4 3 * • 7 0 ,6 8 2 * * 8 0 ,4 6 5 * • 1 2 0 ,4 4 7 * * 1 3 0 ,6 2 3 * * 9 0 3 2 3 * • 1 0 0 3 8 * • 1 7 0 ,6 1 4 * * 1 8 0336 ** 2 6 0 ,5 0 4 « * 1 4 03 58* * 23 0 ,5 7 1 * * 20 0 ,6 3 1 * * 27
0
3
2
2
** 1 5 0346 ** 22 0 ,3 9 * * 42 0 ,7 1 3 * * 4 3 0 ,7 1 3 * * 1 9 0 ,7 5 5 * * 3 0 0 ,5 1* * 24 0 3 1 6 * 3 4 0 ,6 7 6 * * 1 6 0 ,6 2 1 * * 29 0 ,4 7 5 * * 6 5 0 ,7 4 7 « * 51 0386«* 2 5 0 ,6 0 7 * * 3 1 0 ,4 6 8 * * 3 8 0 ,5 9 3 * • 4 0 0 ,7 1 3 * • 2 1 0 ,7 1 5 * * 3 6 0 3 8 2 * • 7 8 0 ,7 21 • • 5 8 0 ,4 6 3 * * 3 3 0 ,6 2 8 * * 32 0 ,6 1 3 * * 3 9 0388* * 4 7 03* * 2 8 0 ,6 2 8 * * 4 1 0 ,4 6 5 * * 6 6 0 ,7 0 2 * * 44 0 ,4 1 6 * * 37 0, 4 7 5 * * 5 4 0375 ** 5 3 0 3 5 8 * • 3 5 037** 4 9 0 ,6 2 8 * * 7 9 0 ,6 8 4 * • 4 6 0 ,7 9 6 * * 4 5 0, 4 3 * * 6 1 0 35 5* * 5 5 0 ,4 3 1 * * 4 8 0 ,6 1 5 * * 5 7 0 ,4 8 6 * • 8 2 0 ,6 0 4 * • 5 2 0 ,6 7 3 •• 50 0 ,5 4 9 * • 7 5 0 ,2 9 6 * 6 3 0 ,4 9 * * 5 6 0 39 7** 6 4 0 ,4 6 5 * • 59 03 95 * * 6 0 0 ,5 6 9 * • 6 9 039 ** 7 6 0 33 1** 7 1 0 3 0 7 * 68 0 ,4 8 2 * * 6 7 0 ,6 0 7 * • 8 1 0 ,4 1 5 * * 7 4 0 ,6 8 8 * * 7 2 0 ,6 8 7 * * 73 0 ,5 2 6 * • 77 0 3 9 5 * • 8 0 0398** ••— r i st o tn e n a p o zi o m ie 0, 001 • — r i st o tn e n a p o zi o m ie 0, 01T a b el a 2 . W y n ik i a n a li zy w a ri a n c ji F d la g ru p R i N R w z a k re si e w y b ra n y c h s tw ie rd ze ń ( u w zg lę d n io n o t y lk o s k a le , w k tó ry c h w y n ik i o k is to tn e n a p o zi o m ie 0 ,0 5 l u b 0 ,0 1 ) S k a la N u m er y s tw ie rd ze ń Ś re d n ia w g ru p ie F Is to tn e n a po ziom R N R I 1 , 60 , 73 , 8 0 6,888 6,218 4 ,0 1 4 0,05 II 2, 7 5 4, 64 8 5, 406 9 3 2 4 0, 0 1 n i 47 , 63 , 6 9 , 4 0 2 ,5 8 1 3, 25 2 3 3 0 1 0,05 V 17 , 29 , 36 , 64 , 7 1 15 ,4 5 2 1 4, 00 6, 16 3 0 ,0 1 V II 7, 58 , 66 , 79 , 8 2 7, 722 9 ,6 56 4, 16 9 0, 05
Inwentarz Postaw Twórczych
95
IP T — wersja eksperymentalna
Poniższa lista zaw iera 82 różne stwierdzenia, z którym i m ożesz całkowicie zgadzać sią tylko częściowo zgadzać się, częściowo nie zgadzać s ię całkowicie nie zgadzać się lub mo żesz na dany tem at nie m ieć wyrobionego zdania.
Zadaniem Twoim będzie ocena tych stwierdzeń, czyli ustosunkowanie się do każdego z nich zgodnie z własnymi odczuciam i i przekonaniam i
N ależy przeczytać każde podane zdanie, odpowiednio się do niego ustosunkować i swoją ocenę w pisać do odpowiedniej kratki w „Arkuszu odpow iedzi”. Zam iast słów posługiw ać się będziesz następującymi symbolami:
+ + wpisujesz wówczas, gdy z danym stwierdzeniem zgadzasz się całkowicie, bez zastrzeżeń,
nie w ątpisz w jeg o słuszność
+ będzie oznaczało „ częściow o zgadzam s ię ”
- - wpisujesz wówczas, gdy z danym stwierdzeniem „nie zgadzasz się zupełnie” - będzie oznaczało częściowo nie „zgadzam s ię ”
„ O ” oznacza, że je st C i to obojętne, nie m asz na ten tem at wyrobionego zdania.
Pam iętaj, że nie ma tu ani dobrych, ani dych stwierdzeń, dlatego nie m yśl o tym, co inni sądzą na dany temat, napisz szczerze sw ą opinię.
N ie musisz się spieszyć, ale nie zastanawiaj się zb yt długo nad każym zdaniem. J eśli masz jak ieś wątpliwości, zw róć się do osoby prow adzącej badania.
1. Sprawia mi przyjem ność robienie czegoś dla innych.
2. Jestem przekonany, że w szelkie nowości p rzed zastosowaniem w praktyce należy dokład nie wypróbować.
3. Uważam, że należy postępow ać tak, aby przede wszystkim zachować godność w łasną 4. D użą przyjem ność spraw iałoby m i posiadanie komfortowego mieszkania.
5. Uważam, że zm iany i nowości należy przyjm ow ać entuzjastycznie. 6. B ędę dążyć do zapewnienia sobie szczęśliw ego życia rodzim ego.
7. Jestem przekonany, że należy unikać, tak długo ja k się tylko da, wprowadzania w życie
nowych pom ysłów, gdyż zaw sze w iąże się z tym niepewność.
8. Jestem bardzo zadowolony, je śli udaje m i się przezw yciężyć sw oje wady i słabości 9. B ardzo mnie cieszy pow odzenie u p łc i przeciw nej.
10. D ążę do zdobycia ja k najwięcej pieniędzy. 11. N ie lubię rutyny.
12. Uważam, że należy dbać przede wszystkim o zdobycie zaufania innych. 13. Zanim wprowadzam jakieś zmiany, długo się nad tym zastanawiam. 14. R ąbię wszystko, aby być dobrym fachowcem.
15. K ażdy człow iek powinien m ieć dużo czasu i pieniędzy na rozryw ki
16. W ydaje m i się, że ludzie, którzy dorobili się mieszkania, samochodu, oszczędności są godni podziw u.
17. B ędę stera ł się wysuwać nowe pom ysły i realizow ać je sam lub p rzy pom ocy istnych. 18. Lubię ciche i spokojne życie rodzinne.
19. B ędę dążyć do tego, aby być lepszym, doskonalszym.
20. W szystkie nowe pom ysły będę ste ra ł się uprow adzać z dużą ostrożnością
(samochodu, ubiorów, oszczędności itp ).
22. Uważam, że trzeba samemu tw orzyć nowe, a nie korzystać z gotowych, rozwiązań. 23. Lubię przebyw ać w gronie przyja ció ł
24. D ążę do tęg ą aby unikać w życiu niespodzianek.
25. C ieszę się bardzą gdy mogę doskonalić sw e umiejętności fachowe.
26. Wolę wykorzystywać fachowe rozwiązania niż trw onić czas i pieniądze na wymyślanie nowości.
27. Uważam, że konieczny dla człowieka je s t kontakt ze sztuką
28. C ieszyłoby mnie posiadanie luksusowego, bardzo drogiego samochodu. 29. Staram się lub będę się starał zm ieniać świat.
30. Jestem przekonany, że nie można żyć bez m iłości i przyjaźn i
31. We wszystkim, co robię, staram się uwzględniać interesy innych lu dzi 32. D ążę i będę dążył do tęg ą aby być aktywnym w życiu społecznym.
33. W ydaje m i się, że w arto zdobywać kwalifikacje, aby być sprawnym w sw ojej dziedzinie. 34. Staram się utrzymywać kontakt ze sztuką
35. Lubię imponować innym przez posiadanie czegoś, czego inni nie mają (ubiorów, samo chodu, oszczędności itp.).
36. C ieszy mnie wprowadzanie zmian, nowości, mimo iż to się w iąże z ryzykiem. 37. D ążę do tęg ą aby m ieć bliskich przyjaciół i znajomych.
38. W ydaje m i się, że przed uprowadzeniem wszelkich zmian należy się bardzo pow ażnie zastanowić.
39. Sądzę, że nowości należy uprowadzać, je śli są wyraźnie opłacalne. 40. Sprawia m i przyjem ność obcowanie ze sztuką
41. Chciałbym zm ienić świat.
42. Staram się być (postaram się być) najlepszym współmałżonkiem i ojcem (matką). 43. Uważam, że nowości są niepewne i niebezpieczne.
44. Byłbym nieszczęśliwy, gdybym nie m ógł realizow ać swoich zainteresowań. 45. Uważam, że trzeba pom agać innym ludziom.
46. Cieszy mnie doskonalenie swych umiejętności, gdyż przez to staję się lepszym fachowcem. 47. Staram się i będę się sta n d o powodzenie u p łc i przeciw nej.
48. W ydaje mi się, że zadowolenie można zyskać p rzez posiadanie tęg ą czego inni nie mają (pieniędzy, samochodu, mieszkania itp.).
49. Staram się wysuwać nowe pom ysły i uprow adzać w życie nowe naw iązania. 50. N ajwiększą przyjem ność spraw ia mi, gdy uda m i się zdobyć zaufanie innych. 51. N ie lubię nowości, zmian w życiu.
52. Trzeba dążyć do tę g ą aby być lepszym, doskonalszym. 53. Lubię kierować innym i
54. N owości wprowadzam w życie jedyn ie wtedy, gdy są wyraźnie opłacalne.
55. Lubię czytać.
56. D ążę i będę dążył do tęg ą aby być bogatszym niż mm.
57. Jestem przekonany, że m e należy ograniczać się w e uprowadzaniu w życie nowych p o m ysłów i wynalazków.
58. Uważam, że najważniejsze je s t ciche i spokojne życie rodzinne.
Inwentarz Postaw Twórczych
97
60. Sądzę, że powinno się aktywnie uczestniczyć w życiu społecznym. 61. N ie lubię realizow ać nowych pom ysłów, chyba że są wyraźnie opłacalne. 62. W żadnej sytuacji nie należy rezygnować z godności własnej.
63. Staram się i będę się starał w przyszłości wzbogacać sw oją kolekcję ulubionych przed m iotów (znaczków, staroci, książek, sprzętu radiotechnicznego itp.).
64. C ieszę się, gdy wpadnę na ja k iś nawy pom ysł.
65. Uważam, że przede wszystkim powinno się być dobrym współmałżonkiem, ojcem (matką). 66. W przyszłości będę unikał zmian, gdyż są niebezpieczne i niepewne.
67. Lubię aktywnie uczestniczyć w życiu społecznym.
68. Jestem szczęśliwy, gdy uda m i się zrealizow ać sw oje aspiracje, coś osiągnąć. 69. D ążę do tęg ą aby móc podróżow ać
70. C ieszy umie zdobycie jakiejś w artościow ą rzeczy do mieszkania, do kolekcji ulubionych przedm iotów .
71. Uważam, że należy unikać rutyny. 72. D ążę do zyskania sobie zaufania burych. 73. Staram się pom agać innym ludziom.
74. Staram się doskonalić sw oje umiejętności, aby być sprawnym fachowcem. 75. Sądzę, że dobrze je s t unikać odpowiedzialności.
76. Uważam, że w wyborze pracy liczy się przede wszystkim wysokość zarobków. 77. D ążę i będę dążył do stw orzenia czegoś dla przyszłych pokoleń
78. Chciałbym być dobrym współmałżonkiem i ojciem (matką).
79. W ydaje m i się że nie należy wprowadzać w życie żadnych nowatorskich pom ysłów. 80. Sprawia mi przyjem ność kontakt z innym człowiekiem
81. Uważam, że każdy nowy pom ysł należy wprowadzać w życie.
82. Uważam, że najlepsze i najbardziej niezawodne są tradycyjne, sprawdzane sposoby ^ stępowania.
