SZKOLENIE
OCHRONA RADIOLOGICZNA PACJENTA NA ODLEGŁOŚĆ (ON-LINE)
OCHRONA RADIOLOGICZNA PACJENTA
Wielkości i jednostki radiologiczne stosowane w danej dziedzinie
OCHRONA RADIOLOGICZNA PACJENTA
Promieniowanie jonizacyjne – rodzaje
promieniowania i wielkości je charakteryzujące.
Jonizacja.
Dozymetria – sposoby mierzenia promieniowania.
Rodzaje dawek – wielkości i jednostki fizyczne.
Dawki graniczne.
Napromienienie a otrzymana dawka.
OCHRONA RADIOLOGICZNA PACJENTA
Rodzaje promieniowania
Korpuskularne Elektromagnetyczne
Wielkości charakterystyczne
Aktywność,
Okres połowicznego rozpadu Energnia, Długość fali
Sposoby wytwarzania, pochodzenie
Źródło promieniotwórcze
(izotop) Urządzenia RTG, izotop
OCHRONA RADIOLOGICZNA PACJENTA
PROMIENIOWANIE ELEKTROMAGNETYCZNE:
promieniowanie jonizujące przenoszone za pomocą kwantu energii.
Przykłady: X, gamma Pojęcia związane:
●
energia,
●
długość fali,
●
częstotliwość fali.
OCHRONA RADIOLOGICZNA PACJENTA
Wielkości radiologiczne związane ze urządzeniami radiologicznymi
Energia Długość fali Częstotliwość Prędkość fali
E =hf = hc
λ λ = c
f [ E ]=eV
[ λ ] =m
1 eV =1,602⋅10−19J
[ v ]= m
s
h - stała Plancka ; c – prędkość światła
f = c
λ v = λ ⋅ f
[ f ] = Hz
OCHRONA RADIOLOGICZNA PACJENTA
JONIZACJA: jest to zjawisko odrywania elektronów od atomu. W jego wyniku z obojętnego elektrycznie atomu powstaje naładowany dodatnio jon i swobodne elektrony naładowane ujemnie.
OCHRONA RADIOLOGICZNA PACJENTA
DOZYMETRIA : jest działem fizyki technicznej obejmującym zagadnienia pomiarów i obliczeń dawek oraz innych parametrów promieniowania jonizującego, które mają wpływ na skutki oddziaływania promieniowania z materią, a w szczególności z ciałem człowieka.
Kluczowym zagadnieniem dozymetrii jest odpowiedni wybór mierzonych wielkości i metod pomiarowych, tak aby mogły one zostać zastosowane w ochronie radiologicznej, poprzez możliwie prosty sposób przeliczania.
OCHRONA RADIOLOGICZNA PACJENTA
WIELKOŚCI DOZYMETRYCZNE
Nazwa Symbol Wzór Jednostka
KERMA K
DAWKA
EKSPOZYCYJNA X
DAWKA
POCHŁONIĘTA D
DAWKA
RÓWNOWAŻNA H T
DAWKA
SKUTECZNA E
K = dE
kdm X = dQ
dm D= dE
śrdm
H
T= ∑
Rw
R⋅D
T , RE = ∑
Tw
T⋅H
T[ kg C ] [ R]
[ kg J ]
[Gy ;rd ; R]
[ kg J ]
[Gy ]
[ kg J ]
[ kg J ] [ Sv ]
[ Sv ;rem]
OCHRONA RADIOLOGICZNA PACJENTA
KERMA (Kinetic Energy Released per unit Mass): jest sumą początkowych energii kinetycznych cząstek naładowanych, uwolnionych w materiale o masie dm przez cząstki pośrednio jonizujące.
dEk - oznacza średnią wartość energii przekazanej; dm - oznacza masę materii zawartej w elemencie objętości.
Wielkość ta została wprowadzona przez ICRU (Międzynarodowa Komisja Radiologiczna ds.
Jednostek i Pomiarów) w roku 1963.
Kerma odnosi się wyłącznie do promieniowania pośrednio jonizującego, a więc promieniowania neutronowego, gamma i X.
Zawsze należy określać w jakim materiale wyznaczona została ta wielkość.
Najczęściej kermę mierzy się w powietrzu.
Jednostką kermy w układzie SI jest J/kg, zastępczą jednostkę nazywa się grejem, która ma symbol [Gy].
K =dEk dm
OCHRONA RADIOLOGICZNA PACJENTA
DAWKA EKSPOZYCYJNA: jest to iloraz wartości bezwzględnej sumy ładunków jonów jednego znaku dQ, wytworzonych przez fotony w suchym powietrzu, gdy wszystkie elektrony uwolnione w powietrzu o masie dm zostaną całkowicie w powietrzu zahamowane przez dm.
dQ – suma ładunków wytworzonych w czasie jonizacji; dm - oznacza masę materii zawartej w elemencie objętości.
Dawka ekspozycyjna stosowana jest do określania ilości promieniowania X i gamma, i tylko w powietrzu.
Historyczną (dawniej używaną) jednostką dawki ekspozycyjnej jest rentgen [R].
Zależność między jednostkami .1 R=2,58· 10−4C /kg
X = dQ dm
OCHRONA RADIOLOGICZNA PACJENTA
DAWKA POCHŁONIĘTA: jest to średnia energia, jaką traci promieniowanie, a pochłania ośrodek, przez który to promieniowanie przechodzi, przypadająca na jednostkę masy tego ośrodka.
dEśr - oznacza średnią wartość energii straconej; dm - oznacza masę materii zawartej w elemencie objętości.
Jednakowe dawki pochłonięte różnych rodzajów promieniowania wywołują niejednakowe skutki biologiczne.
Jednostką dawki pochłoniętej w układzie SI jest J/kg, zastępczą jednostkę nazywa się grejem, która ma symbol [Gy].
Jednostką pozaukładową (dawniej używaną) jest rad [rd].
Zależność między jednostkami 1 rd = 0,01 Gy = 10 mGy.
Na dawkę pochłoniętą w powietrzu wyrażaną w grejach [Gy] może być również przeliczany Roentgen [R]: 1R = 8,77 mGy.
D= dE
śrdm
OCHRONA RADIOLOGICZNA PACJENTA
DAWKA RÓWNOWAŻNA: jest to dawka pochłonięta w tkance lub w narządzie T, ważona dla rodzaju i energii promieniowania R.
dDT,R - oznacza średnią wartość energii straconej; wR – czynnik wagowy promieniowania.
Przy ocenie narażenia na różne rodzaje promieniowania nie można sumować dla jednej osoby dawek pochłoniętych. Można natomiast sumować dawki równoważne.
Ponieważ czynnik wagowy promieniowania jest wielkością niemianowaną dawkę równoważną wyraża się tak jak dawkę pochłoniętą w J/kg, ale pod inną nazwą, to znaczy siwert [Sv].
Jednostką dawniej stosowaną był rem [rem].
Zależność między jednostkami 1 rem = 0,01 Sv = 10 mSv.
H
T= ∑
Rw
R⋅D
T , ROCHRONA RADIOLOGICZNA PACJENTA
● Wartości czynników wagowych wR promieniowania są związane z biologiczną skutecznością promieniowania i ulegają okresowym przeszacowaniom, w miarę gromadzenia nowych danych.
● Zalecane wartości tych współczynników podawane są w raportach ICRP (Międzynarodowa Komisja Ochrony Radiologicznej), jako mniej lub bardziej obowiązujące w Dyrektywach Rady Unii Europejskiej, a w poszczególnych krajach w odpowiednich przepisach prawnych.
● Jako promieniowanie wzorcowe uważa się promieniowanie rtg przy napięciu lampy 250 kV.
● Czynnik wagowy dla tego promieniowania RTG jest równy 1.
ROZPORZĄDZENIE RADY MINISTROW Z DNIA 18 STYCZNIA 2005 R. W SPRAWIE DAWEK GRANICZNYCH PROMIENIOWANIA JONIZUJĄCEGO (DZ.U. NR 20, POZ.168) – reguluje wartości czynników wagowych wR w Polsce.
OCHRONA RADIOLOGICZNA PACJENTA
DAWKA SKUTECZNA (efektywna): jest to suma dawek równoważnych pochodzących od zewnętrznego i wewnętrznego narażenia, wyznaczona z uwzględnieniem odpowiednich współczynników wagowych narządów lub tkanek, obrazująca narażenie całego ciała.
dHT, - dawka równoważna; wT – czynnik wagowy narządu, tkanki T.
O dawce skutecznej (efektywnej) mówimy, wtedy kiedy mamy do czynienia z napromieniowaniem nie jednego narządu lub tkanki a całego ciała.
Dawka efektywna jest podstawową wielkością stosowaną do oceny ryzyka przy napromienieniu całego ciała oraz w przepisach prawnych limitujących narażenie na promieniowanie.
Ponieważ czynnik wagowy narządu, tkanki jest wielkością niemianowaną dawkę równoważną wyraża się tak jak dawkę pochłoniętą w J/kg, ale pod inną nazwą, to znaczy siwert [Sv].
E = ∑ w ⋅H ∑ w ∑ w D
E = ∑
Tw
T⋅H
TOCHRONA RADIOLOGICZNA PACJENTA
●
Czynnik wagowy w
Tcharakteryzuje zdolność pochłaniania
promieniowania przez narząd lub tkankę.
●
Wartość dla całego ciała wynosi 1.
ROZPORZĄDZENIE RADY MINISTROW Z DNIA 18 STYCZNIA 2005 R. W SPRAWIE DAWEK GRANICZNYCH
PROMIENIOWANIA JONIZUJĄCEGO (DZ.U. NR 20, POZ.168) – reguluje wartości czynnika w
T.OCHRONA RADIOLOGICZNA PACJENTA
Wielkości pomocnicze w ochronie radiologicznej
Nazwa Symbol Wzór Jednostka Definicja
Moc dawki ekspozycyjnej
Jest miarą przyrostu dawki ekspozycyjnej dX w czasie dt.
Moc dawki pochłoniętej
Jest miarą przyrostu
dawki pochłoniętej dD w czasie dt.
Moc dawki równwoważnej
Jest miarą przyrostu dawki równoważnej dH w czasie dt.
˙X
˙D H ˙
˙X = dX dt
˙D= dD dt H = ˙ dH
dt
C kg⋅s Gy
s Sv
s
OCHRONA RADIOLOGICZNA PACJENTA
DAWKI GRANICZNE: wartość dawki promieniowania jonizującego, wyrażoną jako dawka skuteczna lub równoważna, dla określonych osób, pochodzącą od kontrolowanej działalności zawodowej, której, poza przypadkami przewidzianymi w ustawie, nie wolno przekroczyć.
DAWKI GRANICZNE (w ciągu roku kalendarzowego)
OGÓŁ LUDNOŚCI PRACOWNICY
