Maria Staszkiewicz-Skowrońska,
Małgorzata Wrzołek-Romańczuk
Kilka uwag w sprawie środków
prawnych służących zwalczaniu
dyskryminacji na rynku pracy
Palestra 38/1-2(433-434), 18-26
Maria Staszkiewicz-Skowrońska
Małgorzata Wrzołek-Romańczuk
I
Kilka uwag w sprawie środków
prawnych służących zwalczaniu
dyskryminacji na rynku pracy
I. WprowadzenieO gólnie p o żą d an em u przek ształca niu polskiej g osp o d ark i w kierunku g o sp o d ark i rynkow ej tow arzyszy wiele zjaw isk patologicznych. W śród nich szczególną uw agę zw racają różne prze jaw y dyskrym inacji na rynku pracy. Są
one konsekw encją bezrobocia, jak ie ujaw niło się w w yniku gw ałtow nego sp a d k u aktyw ności gospodarczej w pie rwszych latach przekształceń.
N a w ystępow anie dyskrym inacji na ry n k u p racy w skazują zaró w no dane z bieżącej rejestracji bezrobocia, jak i w yniki b a d a ń specjalnych1. „Z jaw isko d yskrym inacji n a ry nk u pracy w ystępu je w ów czas, gdy m ożna w yróżnić grupy o só b dośw iadczających trudn ości w podjęciu pracy, aw ansie czy uzys k an iu odp ow iedn ieg o w ynagrodzenia ze w zględu na ok reślo n ą cechę (płeć, n aro d o w o ść, religia, rasa) m im o tego, że p o siad ają one te sam e zdolności i kw alifikacje” 2. Jed n ą z postaci działań dyskrym inu jących są oferty pracy (m .in. p u b lik o w an e w prasie) u sta n a w iające ścisłą granicę wieku (np. 25, 35, rz ad k o 40 lat) dla osób, k tó re m ogą ubiegać się o zatrudnienie. W skutek tego w p ra k ty c e osoby w w ieku niem o- bilnym p o szu k u ją pracy znacznie d łu
żej, przy czym kobiety n a p o ty k a ją z n a cznie większe trud no ści niż mężczyźni. Poza kolejnym ju ż zw róceniem u w a gi na to niepo ko jące zjaw isko, w niniej szych rozw ażan iach m am y na celu przeprow adzenie w stępnej analizy in stru m en tó w cyw ilno-praw nych po d k ą tem ich p rzyd atn ości dla o ch ro n y o sób ubiegających się o za tru d n ien ie przed dyskry m inacją ze w zględu n a wiek. C hcem y też zachęcić do dalszych w y po wiedzi n a tem at różnych asp ek tó w tego zagadn ien ia. O kazuje się bow iem , że p ró b y rozw iązania tej w ażnej ze społe cznego p u n k tu w idzenia kwestii w p ro w adzają w dość złożoną i d otychczas bliżej nie ro zw ażan ą w tym aspekcie p roblem aty kę. D alsza część arty k u łu zaw iera m ateria ł p ra w n o -p o ró w n aw - czy oraz w nioski de lege feren da .
II. Cywilnoprawne środki ochrony przed dyskryminacyjnymi „oferta mi” pracy
1. Z asa d a rów ności
Z g odnie z art. 67 ust. 2 K on sty tucji R zeczypospolitej Polskiej obyw atele m ają rów ne p raw a bez w zględu na płeć, urodzenie, zaw ód, n aro d o w o ść, rasę, w yznanie o raz p ochod zen ie społeczne. O m aw iane d ziałania dy skrym inujące
K ilka uw ag w spraw ie środków praw nych służących zw alczaniu dyskrym inacji na ry n k u pracy
osoby powyżej pew nej granicy w ieku, oznaczonej w ofercie pracy, n aruszają zasad ę rów ności. Jed n a k że sam fak t n aru szen ia tej zasad y nie daje jeszcze p o d staw d o sform u ło w an ia k o n k re tn e go roszczenia. D ziałania tak ie pow inny być n a to m ia st uznan e za bezpraw ne. W d o k try n ie cyw ilistycznej przyjm uje się obiektyw ne pojęcie bezpraw ności, w edług którego bezp raw ne jest z a ch o w anie się sprzeczne z n o rm am i praw a lub zasadam i w spółżycia społecznego, bez w zględu na w inę sp raw cy3.
2. O c h ro n a d ó b r osobistych
W myśl art. 23 k.c. d o b ra osobiste człow ieka, takie zw łaszcza jak : zd ro wie, w olność, cześć, sw o b o d a sum ienia, nazw isko lub p seudon im , w izerunek, tajem nica korespon dencji, niety k al ność m ieszkania, tw órczość n au k o w a, artystyczna, w ynalazcza i racjo n aliza to rsk a , p o zo stają p o d o c h ro n ą p raw a cyw ilnego niezależnie od o ch ro n y prze w idzianej w innych przepisach. P rzy kładow y jedynie c h a ra k te r wyliczenia zaw artego w art. 23 k.c. nie zam yka drogi do poszuk iw ania o ch ro n y prze w idzianej w tym przepisie w w y padku n aruszenia innych jeszcze d ó b r o sob is tych. 1 chociaż najczęściej przed m iotem procesów sądow ych o o ch ro n ę d ó b r osobistych jest naruszenie czci, g o d n o ści, d o b re g o im ienia, zdrow ia, sfery życia zaw odow ego i pry w atn eg o , to k atalo g d ó b r osobistych nie jest za m knięty i w p rak ty ce p o jaw iają się spraw y o och ro n ę d ó b r osobistych wcześniej nie sko nk retyzow an ych.
W prak ty ce n ierzad k o w y stęp u ją tru dności z klasyfikacją n iektórych d ó b r osobistych i k o n k rety zacją poszczegól nych d ó b r osob istych4. T ak je st niew ąt
pliwie także w om aw ian ym w y p ad k u działań dyskrym inujących. T ym czasem praw idłow a k o n k rety zacja n a ru sz o n e go d o b ra jest zawsze w aru n k iem sk u te cznej och ro n y na p o dstaw ie art. 23 i 24 k.c. W w yroku z 6.08.1987 r. II C r 199/875 Sąd N ajw yższy zw rócił bow iem uw agę n a konieczność o kreślenia, z a ró w no w pozw ie, ja k i w to k u p o stę p o w a nia przed sądem I instancji, ja k ie d o b ro zostaje naruszone.
O ile uznanie w ieku danej oso by ja k o jej d o b ra osobistego m oże budzić pew ne zastrzeżenia, o tyle w ydaje się u za sa d nione p o tra k to w a n ie om aw ianych działań dyskrym inacyjnych ja k o sw ois tej postaci naruszen ia godności o so b is tej. Staw ianie bow iem ścisłych o g ra n i czeń co d o wieku poszukiw anych p ra cow ników pow oduje, w edług o b iek ty wnej reakcji społecznej, u zasad n io n e odczucia sw oistego p oniżenia i gorsze go tra k to w a n ia starszych k an d y d a tó w w sto su n k u do m łodszych w iekiem a posiadających tak ie sam e k w alifik a cje i predyspozycje.
A rt. 24 § 1 k.c. uzależnia o ch ro n ę d ó b r osobistych od dw óch przesłanek: zagrożenia lub n aruszen ia d o b ra o so b i stego o raz bezpraw ności d ziałania. Ż ą d ający och ro n y m usi u do w o dn ić, że d o b ro osobiste zostało zagrożo ne lub naruszone. D ziałający m usi w ykazać, że jego działanie nie było bezpraw ne.
A rt. 24 § 1 k.c. przew iduje dw a podstaw ow e roszczenia - żąd anie za niechania d ziałan ia zagrażającego d o bru osobistem u oraz - w razie d o k o n a nego naru szenia - żądan ie, ażeby o so ba, k tó ra dopuściła się n aruszen ia, d o pełniła czynności potrzeb n y ch d o u su nięcia jego skutków . G d y chodzi o p ier wsze ze w skazanych roszczeń, w p ra k
M aria Staszk iew icz-S k o w ro ń sk a, M ałg o rza ta W rzołek-R om ańczuk
tyce w om aw ianych sytuacjach m ogło by o n o być sprecyzow ane przez żąd anie z a k azu pub lik o w an ia „ o fe rty ” pracy ustanaw iającej granicę wieku. Ż ąd an ie pozw u p o w inno być skierow ane p rze ciw ko konk retn ej osobie6 fizycznej lub p raw nej, co w p rak tyce nie zawsze m usi nastręczać nadzw yczajne tru dn ości, gdyż zazwyczaj pu b lik o w an a oferta p racy zaw iera oznaczenie pracodaw cy p o szukującego praco w n ik ó w 7. N iekie dy jed n ak ż e oznaczenie pozw anego m oże p ow od ow ać d o d atk o w e kłopoty.
W obec u stalonego pogląd u, że nie m a p o d staw do żąd an ia zaniechania dalszych naruszeń d ó b r osobistych, je żeli naruszenie łączy się tylko z p o je dynczym w ypadkiem 8, do chodzenie o ch ro n y przy w ykorzystaniu o m aw ia nego roszczenia m oże mieć o g ran iczo ne znaczenie. W procesie pozw any p ra codaw ca m oże się bow iem bronić tw ier dzeniem , że nie ponow i ju ż publikacji oferty pracy sform ułow anej tak jak poprzednio.
R ozw ażenia w ym aga też kw estia żą d an ia przez osobę ubiegającą się o p ra cę dopełn ien ia przez pracodaw cę, o g ła szającego dyskrym inującą ofertę, czyn ności p o trzebny ch do usunięcia sk u t ków n aruszen ia d o b ra osobistego. G e neralnie, n a tle art. 24 § 1 k.c. zakres tych czynności nie nadaje się d o ja k ie gokolw iek w yczerpującego wyliczenia. W om aw ian ym w y padku czynności p o trzebne do usunięcia skutków d o k o n a nego n aruszenia m ogłyby polegać na zm ianie treści oferty przez pom inięcie w szelkich ograniczeń dotyczących wie ku ubiegających się o pracę.
Z k a talo g u czynności prow adzących do usunięcia sk u tk ó w naru szenia d o b ra osob istego, jak ich m ożna się d o m a
gać na p odstaw ie a rt. 24 § 1 k.c., należałoby n ato m iast w ykluczyć d o m aganie się przez k a n d y d a ta , k tó reg o wiek przekracza granicę o zn aczo n ą w ofercie, przym usow ego zaw arcia um ow y o pracę (w trybie art. 64 k.c.). W ydaje się bow iem , że dopuszczenie takiej m ożliwości p ozo staw ało b y w sprzeczności z za sad ą sw ob od y um ów .
R am y arty k u łu nie p ozw alają na głębsze w nikanie w zło żo n ą p ro b le m a tykę sw obody um ów , a zw łaszcza w kwestię jej o bow iązyw ania w dziedzi nie p raw a pracy9. K onieczne jest zatem odw ołanie się d o p o g ląd u w ypow ie dzianego w literatu rze, iż z treści prze pisów kodeksu p racy w ynika sw oboda zaw arcia um ow y o p racę, k ształto w a nia jej treści n a korzyść p racow nika o raz sw oboda d o b o ru k o n tra h e n ta 10. Sw oboda um ów d ozn aje w praw dzie w praw ie pracy licznych ograniczeń, ale m ają one źródło w k on k retn y ch u n o r m ow aniach (jak przepisy przew idujące roszczenie o naw iązan ie stosu n k u p ra cy). R egulacja p ra w n a w yjątków od zasady sw obody n aw iązania stosun ku pracy jest kazuistyczna - w przepisach p raw a w ym ienia się o kreślon e sytuacje, w k tó rych ogran iczen ia tej sw obody w ystępują o raz p o d m io ty , k tórym przysługują te o g ra n ic zen ia11. W o d niesieniu do rozw ażanej przez nas p ro blem atyki oznacza to, że wobec b ra k u przepisu szczególnego możliwego do zastosow an ia ja k o p o d staw a d o m ag a nia się o zatru d n ien ie pom iniętego s ta r szego k a n d y d a ta , nie m a m ożliwości w ym uszenia zaw arcia um ow y o pracę.
Szczególne tru d n o ści w znalezieniu właściwej form y o ch ro n y p ow staną w sytuacji, gdy ju ż doszło d o zaw arcia
K ilka uwag w spraw ie środków praw nych służących zw alczaniu dyskrym inacji na rynku pracy
u m ow y o pracę z innym , m łodszym k an d y d a te m o rów norzędnych kw alifi kacjach. T ru d n o byłoby w skazać p o d staw ę p ra w n ą do podw ażenia takiej um ow y.
3. N a p raw ien ie szkody m ajątkow ej Stosow nie d o art. 24 § 2 k.c., w sy tu a cji, gdy w skutek naruszenia d o b ra o so bistego zo stała w yrządzona szko da m a ją tk o w a , poszk o d o w an y m oże żądać jej n ap raw ien ia na zasad ach ogólnych przew idzianych w a rt. 415 i n. k .c.12. N a tej p odstaw ie ubiegający się o pracę, a p om inięty jedynie z uwagi na prze kroczenie w ieku określonego w ofercie, m ógłby d o m ag ać się u traco n y ch z a ro b ków za czas po zo staw an ia bez pracy. T rzeb a je d n a k zdać sobie spraw ę z wiel kich tru d n o ści dow odow ych, jak ie p o w stają przy w ykazaniu, że nie doszło do naw iązania sto su n k u pracy tylko ze względu na wiek. Z resztą ciężar p rzed staw ienia w szystkich dow odow ych przesłanek odpow iedzialności spoczy wa w takiej sytuacji na p o szk o d o w a nym , co staw ia go w w yjątkow o trudnej sytuacji.
T rzeba jeszcze do dać, że w myśl art. 36 ust. 2 ustaw y z 26.01.1984 r. - praw o prasow e13, ogłoszenia i reklam y zam ie szczane w prasie nie m ogą być w praw dzie sprzeczne z praw em lub zasadam i w spółżycia społecznego, ale stosow nie do art. 42 ust. 2 ww. ustaw y w ydaw ca i re d ak to r nie ponosi o d p ow iedzialno ści za treść ogłoszeń i reklam . Ew en tualne roszczenia m ogą być więc k iero w ane w yłącznie przeciw ko a u to ro m ogłoszeń.
4. P ow ództw o o ustalenie
W piśm iennictw ie przyjm uje się, iż
treść art. 24 § 1 k.c. nie wyłącza w dzie dzinie och ro n y d ó b r osobistych p o w ó dztw a o ustalenie (art. 189 k .p .c .)14. U znaje się, że u p raw n io ny m oże mieć interes praw ny w uzyskaniu od p o w ied niego ustalenia w odniesieniu d o d o k o nanego ju ż naruszenia. W szczególno ści w ytoczenie takiego pow ód ztw a m o że być ak tu aln e w sytuacji, gdy żądanie zaniechania nie będzie ju ż w chodziło w grę w obec b ra k u obaw y pow tó rzen ia się n aru szenia, a pow ód nie będzie m iał interesu p raw nego w żą d an iu jakiejś określonej czynności potrzebnej do usunięcia sku tk ó w naruszenia. W in teresującym nas zakresie orzeczenie ustalające naruszenie d o b ra osobistego m oże jedynie daw ać pow odow i satys fakcję o raz mieć pewien w alor prew en cyjny. O rzeczenie ustalające nie będzie n ato m iast stanow ić realnego śro d k a och ro n y osoby, której o d m ów io no za tru d n ien ia z uwagi na wiek.
5. A rt. 439 k.c.
U n orm ow anie zaw arte w art. 439 k.c., uznane w piśm iennictw ie za p o d staw ę do form ułow an ia żąd an ia pozw u w sposób zm ierzający d o realizow ania funkcji prew encyjnej w razie n aru sze nia d ó b r o so b isty c h 15, nie stanow i śro d ka o ch ro n y praw nej ad ek w atn ego do rozw iązania om aw ianego problem u. M im o uznania, że art. 439 k.c. m a zastosow anie do wszelkiego rodzaju szkodliw ych działań , a ruch przedsię biorstw a jest w nim w ym ieniony przy k ład o w o 16, tru d n o w p rakty ce w yob razić sobie prew encyjne w ytaczanie p o w ództw przeciw ko p raco d aw co m , k tó rzy m ogliby w ystąpić z d yskry m in u ją cymi ofertam i.
M a ria Staszkiew icz-Skow rońska, M ałg o rza ta W rzołek-R om ańczuk
żań należy stwierdzić, że o ch ro n a p ra w na przed om aw ianym i działaniam i dys krym inującym i przew idziana w p rzea nalizow anych przepisach jest iluzorycz na. Posługiw anie się om ów ionym i in strum entam i w ym aga pro w adzenia fi nezyjnego p o stępow an ia dow odow ego, co staw ia poszukującego zatru d n ien ia w trudnej sytuacji.
S tan zarysow any w d o tych czaso wych rozw ażaniach skłania d o p oszu kiw ania bardziej skutecznych rozw ią zań w ustaw odaw stw ie zagranicznym oraz do w ysunięcia w niosków de lege ferenda. Ja k o przykład całościowej re gulacji om aw ianej prob lem atyki p rzed staw iam y w dalszej części opraco w an ia system istniejący w praw ie am ery k ań s kim.
III. Ochrona prawna osób dyskrymino wanych ze względu na wiek na ryn ku pracy w prawie federalnym Sta nów Zjednoczonych
1. Ź ró d ła praw a
P odstaw ow ym aktem praw nym , k tó ry m a za zadanie och ronę osób z a tru d nionych lub ubiegających się o z a tru d nienie, jest Ustawa o dyskryminacji ze
względu na wiek w stosunkach pracy
(A ge Discrimination in E m ploym ent A ct), zw ana w skrócie A D E A , z 1967 r. G łów nym celem ustaw odaw cy było p ro m ow anie zatru d n ien ia starszych pracow ników ze względu na p o siadan e przez nich kw alifikacje, a nie wiek danej osoby. S tw ierdzono bow iem czę sto w ystępujące tru dności w znalezie niu pracy przez starszych p racow ni ków, zwłaszcza gdy zostali oni up rzed nio zw olnieni, a także pow szechną w 1967 r. p ra k ty k ę ustalan ia lim itów
wieku niezależnie od m ożliw ości w y k o nyw ania pracy przez d a n ą o so b ę17.
W w yniku kolejnych p o p ra w ek w niesionych do ustaw y chro ni o n a o so by, k tó re ukończyły 40 lat. W myśl przepisów A D E A za k aza n a je s t o d m ow a za tru d n ien ia, rozw iązan ia sto sun k u pracy i jak ak o lw ie k in n a fo rm a dyskrym inacji ze w zględu na wiek. U staw a przew iduje kilka w yjątkó w , u stalając gó rn ą i d o ln ą granicę w ieku dla pilotów i policjantów . A D E A z a k a zuje klasyfikow ania i lim ito w an ia p ra cow ników z uwagi na ich w iek, co m iałoby negatyw ny wpływ na ich za trudnienie. U staw a uznaje za sprzeczną z praw em działalno ść agencji p o śre d nictw a pracy w sytuacji, gdy agencja dyskrym inuje o so by u biegające się o p racę ze w zględu na wiek przez odm ow ę alb o nie p rzekazyw anie ofert pracy oraz klasyfikow anie p o ten cja l nych praco w n ik ów w zależności od wieku. D otyczy to za ró w n o instytucji pobierających o p łatę za swoje usługi, ja k i działających b e z p ła tn ie 18.
N ależy podkreślić, że z uwagi na różny poziom wiedzy p racow nikó w o przysługującej im o chro n ie praw nej, u staw odaw ca n ak a zał p raco d aw co m wywieszenie w w idocznym m iejscu w zak ład ach pracy inform acji o ist nieniu A D E A i o przepisach zaw arty ch w tym akcie.
2. Instytucje po w o łane d o p rz ep ro w a d zan ia p o stęp o w an ia w spraw ach o dyskrym inację i zakres ich działan ia
K om isja do S praw R ó w n o u p ra w n ie nia w Z atru d n ie n iu (E qual E m ploym ent O pportunity Com m ission), w skrócie zw ana E E O C , jest niezależną agencją w której skład w chodzi 5 o sób , pow oły
K ilk a uw ag w spraw ie środków praw nych służących zw alczaniu dyskrym inacji na rynku pracy
w anych przez P rezy den ta S tanów Z jed no czonych i zatw ierdzan ych przez Se n a t19, a p o d p o rz ą d k o w a n e jej są u tw o rzone ad m inistracy jnie centrale, dys try k ty i okręgi. K o m isja zajm uje się także innym i form am i dyskrym inacji, m. in. ze w zględu na płeć i rasę.
E E O C m a spełniać n astępujące fu n kcje:
1. P rzep ro w ad zać po stępow anie w spraw ach i zm ierzać d o p ojedn ania stro n . Jeśli p o stęp o w an ie pojednaw cze nie przynosi oczekiw anego rezultatu , stro n y zostają p o uczone o m ożliwości w niesienia p o w ód ztw a we w łasnym im ieniu.
2. W ytaczać p o w ó d ztw a w spraw ach oraz u stanaw iać się w ch a rak terze p o w oda przeciw ko p ry w atn em u p ra c o d a wcy, ja k rów nież przystępow ać d o to czącego się postęp o w an ia.
3. P rzeprow adzać w ykładnię o b o w ią zujących przepisów , k tó ra nie m a w p ra wdzie m ocy bezw zględnie o b o w iązu ją cej, ale w yw iera duży wpływ na in terp retację p ra w a przez agencje w yk onaw cze (enforcing agency) i przez sądy. 4. W drażać zasady p ostęp o w an ia przeciw ko p ra co d aw co m w instytuc jach federalnych.
W spraw ach, k tó re nie zostały ro z strzygnięte przez E E O C , stro ny m ogą wnieść pozew zaró w n o d o S ądu F ede ralnego, ja k też stanow ego.
E E O C jest o rg an em właściwym do ro z p atry w an ia spraw y w edług p rzepi sów ustaw y A D E A , jeżeli spraw a ta dotyczy „ p raco d a w cy ” . W rozum ieniu ustaw y p raco d aw cą jest zaś o so b a lub instytucja, k tó ra z a tru d n ia co najm niej 20 pracow ników w ciągu co najm niej 20 tygodni w bieżącym alb o poprzednim ro k u kalendarzow ym . Jed n ak że p ra co
wnicy zatru d n ien i w instytucjach o trzy m ujących jakąk olw iek p om oc fin an so wą lub dotacje od rząd u są objęci o ch ro n ą przew idzianą w Ustawie o dys
kryminacji ze względu na wiek z 1975 r.,
k tó ra m a zastosow anie w odniesieniu do pracodaw ców zatrud niających mniej niż 20 o só b 20. Pracow nikiem w rozum ieniu ustaw y jest każdy z a tru d niony (kw alifikujący się ze względu na wiek) z w yjątkiem osób w ybranych w głosow aniu i pełniących liczne fu n k cje polityczne.
A D E A zakazuje dy skrym inow ania w szystkich p racow ników bez względu na zajm ow ane przez nich stanow isko. N ie są objęci tym aktem praw nym m .in. zaw odow i w ojskow i i osoby pełniące w ysokie funkcje państw ow e21.
3. Postępow anie w spraw ach o dys krym inację
O soba, której d o b ro zostało n a ru szone przez d ziałania dyskrym inujące, jest zo bo w iązana złożyć skargę do E E
O C. T erm in do w niesienia skargi w yno si 180 dni od d aty zdarzenia. S karga w inna zaw ierać: d atę zdarzenia, nazw i ska lub nazw y stro n, istotne o k oliczno ści spraw y oraz nazw iska św iadków 22. P odstaw ow ym celem p o d aw an ia tych inform acji jest zaw iadom ienie w szyst kich potencjalnych pozw anych i ro z poczęcie działań zm ierzających do za w arcia przez stron y ugody. P raco d aw ca p o w iadom ion y o zarzucie d ysk ry m i nacji m a m ożliw ość sam o rzu tnego za p rzestan ia działania i nap raw ien ia szkody. S karga m oże zostać o d d alo n a, jeżeli o soba po szk o d o w an a nie wskaże właściw ego p o w o d a23.
S tro n a sk arżąc a m oże w ytoczyć p o w ó dztw o przed sądem po upływ ie 60
M a ria Staszkiew icz-Skow rońska, M ałg o rza ta W rzołek-R om ańczuk
dni o d w niesienia spraw y do E E O C . W tym okresie K o m isja pod ejm u je d ziała n ia zm ierzające do p o lu b o w n e go ro z w iązan ia k o n flik tu n a w a ru n kach, k tó re są m ożliw e d o z a a k c e p to w an ia dla o b u stro n . D o w niesienia spraw y d o sąd u nie je st w ym ag an a zg o d a E E O C . P o w ó d ztw o m usi zostać w ytoczone w term inie 2 la t od d a ty zd a rze n ia , a jeśli d y sk ry m in acja n a stąp iła z w iny um yślnej, w term inie 3 lat. W sytuacji, gdy E E O C sk iero w a ła spraw ę d o sądu, nie je st m ożliw e w ytoczenie p o w ó d z tw a przez tego s a m ego sk arżąc eg o 24. W sytuacji o d w ro tnej, K om isja m oże w nieść d ru g i n ie zależny pozew.
S to sunko w o dużo spraw w niesio nych d o E E O C zostaje za k o ń czo nych ugodą. W ów czas z zasady po- zw any-pracodaw ca zobow iązuje się za płacić zadośćuczynienie pieniężne i zw rócić koszty zastępstw a ad w o k ac kiego w um iarkow an ym zakresie, s k a r żący zaś zw alnia pracodaw cę od o d pow iedzialności w pozostałym z a k re sie.
4. P ostępow anie dow odow e przed są dem
Część sądów federalnych stw ierdziła, że dla udo w od nienia dyskrym inacji p ri m a fa c ie w ym agane jest w ykazanie n a stępujących faktów : (1) pow ód należy do grupy wiekowej podlegającej o c h ro nie p raw a, (2) po w ód p o siad a kw alifi kacje p otrzeb n e do w ykonyw ania danej pracy, (3) m im o tego stan u został on p o tra k to w a n y w spo sób d y sk ry m in u ją cy (ad\ersly affected), (4) pozw any p o szukiw ał innej osob y z pod o b n y m i kw alifikacjam i do w ykonyw ania danej pracy25.
Po w ykazaniu przez p o w o d a p rz e słanek kwalifikujących p o stępow an ie pozw anego ja k o dyskrym inujące, p o zw any musi w skazać n a okoliczności wyłączające bezpraw ność jego d ziała nia26. Jedn ą z dróg o b ro n y jest u d o w o d nienie, że przyczyną podjętej decyzji nie była dyskrym inacja, ale in n a ra cjo n aln a przesłanka. Z kolei p ow ód m oże d o w o dzić, że podaw ane w trakcie p ro cesu pow ody zw olnienia lu b n iezatru dn ien ia stanow iły jedynie p retek st do dy skrym i nacji {proof o f p retex t)21. M ożliw e jest w procesie posługiw anie się przez p o w o d a danym i statystycznym i w celu u d o w odnienia naruszenia p ra w a28.
N ależy podkreślić, iż decy du jące dla u do w odnienia dyskrym inacji jest w y kazanie, że p o d staw o w ą p rz esłan k ą, k tó rą kierow ał się p ra co d aw c a był wiek p o w o d a29.
5. R ozstrzygnięcie sądu
A D E A przew iduje dw a p o d staw o w e roszczenia: (1) żądan ie zad ośću czy nie nia pieniężnego (m onetary relief) o raz (2) żądan ie zan iech an ia d ziała n ia (in junctive relief).
Sądy są u p ra w n io n e d o w y daw an ia orzeczeń, na m ocy k tó ry ch p ra co d aw c a jest zobow iązany d o z a tru d n ie n ia p o w oda, przyw rócenia go d o p racy ja k rów nież aw an so w an ia. N ajczęściej w om aw ianych sp raw ach z a p ad ają orzeczenia zasąd zające n a rzecz p o w o d a u trac o n e z a ro b k i30. W w y padk u ustalen ia, że pozw an y um yślnie n a r u szył praw o, zasąd zan e są liquidated damages, k tó re p o d w a ja ją w ysokość utraco n y ch za ro b k ó w . M o g ą rów nież zo stać zasąd zon e u tra c o n e przez p o w o d a d o ch o d y z ty tu łu ud ziału w zysku przedsiębiorstw a {profit sharing bene fits).
K ilk a uw ag w spraw ie środków praw nych służących zw alczaniu dyskrym inacji na rynku pracy
W nioski końcow e
R easu m u jąc niniejsze rozw ażania, trz e b a uznać, iż n iek tó re z przed staw io nych rozw iązań przyjętych w p ra w o daw stw ie am ery k ań sk im m ogłyby p o służyć ja k o m odel d la polskich regulacji w tym zakresie.
N ie k w e stio n u je m y , iż p ew ne fo rm y d y sk ry m in a c ji ze w zględu n a w iek istn ia ły o d d a w n a , lecz było to zjaw is ko m a rg in a ln e . N a to m ia s t w obecnej sy tu a c ji w y so k ieg o b e z ro b o c ia , gdy
ró ż n e fo rm y d y sk ry m in acji n a ry n k u p ra c y p rz y b ie ra ją n a sile, n ie u n ik n io n a w ydaje się in g ere n cja u s ta w o d a w cy w tej dzied zin ie, jeśli nie w fo rm ie o d rę b n e j u staw y , to m oże p rzy o k azji p rz y g o to w y w an ej o b ec n ie i d y s k u to w anej n o w elizacji k o d e k su pracy . C h o d z iło b y p rz ed e w szystkim o u s ta no w ien ie w y ra źn eg o z a k a z u d y s k ry m in acji ze w zględu n a w iek o ra z o u re g u lo w an ie p ro c e d u ry eg zek w o w an ia teg o za k a z u .
Przypisy:
1 D an e te o m aw ia szczegółow o I.E . K o to w sk a: D y skrym inacja kobiet na rynku p racy w Polsce
w latach 1990-1992, „ P ra c a i zabezpieczenie społeczne” 1993, n r 4, s. 14 i n.
2 I.E . K o to w sk a: op. cit., s. 15.
3 P or. S. G rzy b o w sk i w: S y stem praw a cywilnego, część o g ó ln a, W rocław -W arszaw a-K ra k ó w - G d a ń sk -Ł ó d ź 1985, s. 206; K. Piasecki w: K odeks cyw ilny z k o m en ta rzem (p o d red. J. W iniarza) W arszaw a 1980, s. 42 o ra z cy to w an e tam orzecznictw o.
4 P or. S. R u d n ick i: O chrona dóbr osobistych na podstaw ie art. 23 i 24 k.c. w orzecznictw ie Sądu
N ajw yższego w latach 1985-1991, „P rzeg ląd S ąd o w y ” 1992, n r 1, s. 31.
5 W yrok zo sta ł p rzy to czo n y przez S. R udnickiego: op. cit., s. 34.
6 Z o b . też orzeczenie SN z 10.10.1989 II C Z 167/89 p rzy to c zo n e przez S. R udnickiego: op. cit., s. 67 i n.; p ogląd w ypow iedziany przez SN m o żn a o d p o w ie d n io odnieść d o o m aw ianych sytuacji.
7 P o n a d to w m yśl a rt. 36 ust. 5 ustaw y z 26.01.1984 r .- p r a w o praso w e (D z. U. n r 5, poz. 2 4 z p ó ź n . zm .) n a ż ą d a n ie o rg an ó w u p o w ażn io n y c h d o tego n a p o d staw ie o d ręb n y ch przepisów w ydaw ca lub re d a k to r są o b o w iązan i d o ujaw n ien ia p o siad an y ch n azw i a d resó w p o d m io tó w go sp o d arczy ch lub o só b fizycznych zam ieszczających o d p ła tn e ogłoszenia lub rek lam y w sp raw a ch d ziałalności g o sp o d a r czej.
8 Z ob. H . D ą b ro w sk i w: K odeks cyw ilny. K om entarz, to m I, W arszaw a 1972, s. 95; K. Piasecki: op. c it., s. 43 o ra z cy to w an e tam orzecznictw o; S. R udnicki: o p .cit., s. 68.
9 W tej m ate rii zob. bliżej M . G ersd o rf-G ia ro : Z aw arcie um ow y o pracę, W arszaw a 1985, s. 19 i n. o ra z c y to w an a tam lite ratu ra .
10 M. G e rsd o rf-G ia ro : op. cit., s. 65 i n. 11 M. G e rsd o rf-G ia ro : o p . cit., s. 44.
12 Z ob. S. G rzy b o w sk i: op. cit., s. 305, K . Piasecki: op. cit., s . 44. 13 Dz. U. n r 5, poz. 24 z późn. zm.
14 Por. H. D ąb ro w sk i: op. cit., s. 97 i n., K . Piasecki: op. cit., s. 43.
15 Por. S. R u d n ick i: op. c it., s. 68; J. Szachułow icz: Glosa do w yroku SN z 17.03.1988 r. IV C R 64/88. O S PiK A 1989, poz. 35.
M a ria Staszkiew icz-S kow rońska, M ałg o rza ta W rzolek-R om ańczuk
17 Z ob. D .P . O ’M eara: The age discrimination in em ploym ent act, U niversity o f P en n sy lv an ia, 1989, s. 4.
18 M .A . Player: E m ploym ent discrim ination law , W est p u blishing co., 1988. 19 24 U S C P a r. 2000 i n.
20 Guidebook to fa ir em ploym ent practices, C om m erce C learin g -H o u se, 1993, s. 254. 21 G a rv ett v. Phillip Mill: Inc. 721 F. 2d 979.
22 B.D. F retz, N .S. D u dovitz: The law o] age discrim ination, W ash in g to n , s. 15. 23 R o m ain v. Shear, 799 F. 2d 1416.
24 29 U S C P ar. 626 (c) (1).
25 P. G ro ssm an : E m ploym ent discrim ination law , A m erican B ar A ss., 1983, s. 498. 26 P. G ro ssm an , op. cit., s. 500.
27 G eller v. M a rk h am , 635 F 2d 1027. 28 P. G ro ssm an , op. cit., s. 502.
29 Kelly v.: A m erican Standard, Inc. 640 F 2d 974. 30 D .P. O ’M e a ra , op. cit., s. 6.
