Ustanie członkostwa w spółdzielniach budownictwa mieszkaniowego i jego skutki

Lesław Myczkowski

Ustanie członkostwa w

spółdzielniach budownictwa

mieszkaniowego i jego skutki

Palestra 9/11(95), 33-54

1965

Nr 11 (95) Ustanie czlonk. w spółdzielniach budown. mleszk. 33

wygasa także wtedy, gdy przepisy praw a pracy przew idują w ygaśni;cie umowy o pracę z mocy praw a. Tak więc do spółdzielczego stosunku pracy ma zastosowanie również przepis art. 4 dekretu z dn. 18 stycznia 1£56 r., w myśl którego w razie tymczasowego aresztow ania pracow nika umowa o pracę wygasa z upływem 3 m ie­ sięcy nieobecności w pracy, chyba że zakład pracy rozwiązał wcześniej bez wy­ powiedzenia umowę o pracę z w iny pracow nika. Jednocześnie jednak trzeba za­ znaczyć, że sytuacja przew idziana w art. 4 dekretu nie uzasadnia sam a przez się w ykluczenia czło n k aIe.

LESŁAW MYCZKOWSKI

Ustanie członkostwa w spółdzielniach budownictwa

mieszkaniowego i jego* skutki

U staw a z dnia 17.11.1961 r. o spółdzielniach i ich związkach (Dz. U. N r 12, poz. $1) w Części pierwszej norm uje w tytule I zagadnienia wspólne dla wszystkich spółdzielni, a w tytule II zawiera przepisy specjalne dotyczące tylko niektórych

z nich, m.in. spółdzielni budow nictw a mieszkaniowego (art. 134—157).

Zagadnienia o znaczeniu zasadniczym unorm ow ane są w ustaw ie w sposób obli­ gatoryjny (m.in. dotyczy to podstawowych zasad nabycia i u tra ty członkostwa), inne — głównie o charakterze podrzędnym — ustaw a przekazuje do uregulow ania w statutach. Należy mieć przy tym na uwadze, że w zg'ędna swoboda w tw orzenia przepisów statu tu przez poszczególne spółdzielnie podlega istotnem u ograniczeniu przez tzw. zasady statutow e ustalane przez w łaściwe centralne związki spółdziel­ cze, to jest przez zasady, którym powinny odpowiadać postanowienia statutów

zrzeszonych organizacji spółdzielczych (art. 162 p k t 3 ustaw y z dn.. 17.11.1961 r.). Niezależnie od tego, przez w ydawanie uchwał wiążących wszystkie zrzeszone spół­ dzielnie, centralne związki mogą wpływać rów nież na ukształtow anie poszczegól­ nych postanowień sta tu tu (art. 175 § 1 ustaw y z dn. 17.11.1961 r.). Należy w końcu dcdać, że zasady statutow e, stanow iące wytyczne o charakterze wiążącym podległe spółdzielnie, obowiązują członków tych spółdzielni jedynie poprzez konkretne po­ stanow ienia statu tu , a nie bezpośrednio.

Zasady statutow e dla spółdzielni budownictwa mieszkaniowego w ydane zostały w r. 1961 przez Związek Spółdzielni M ieszkaniowych i Budowlanych, który uwzględnił podział na 3 zasadnicze typy spółdzielni, przyjęty przez ustaw ę ,z dn. 17.11.1961 r., a mianowicie podział na: spółdzielnie mieszkaniowe (popularnie zwane

i« w o rz e c z e n iu z d n . 16 c z e rw c a 196t r . I P R 21’/61 (n ie o p u b lik o w a n y m ) S ą d N a jw y ż s z y w y ja ś n ił, że p r z e p is y d o ty c z ą c e sp ó łd z ie lc z e g o s to s u n k u p r a c y w y łą c z a ją m o ż liw o ść u s ta n ia c z ło n k o s tw a ze s k u tk ie m w y k lu c z e n ia p rz e z s a m f a k t n ie o b e c n o ś c i p r a c o w n ik a w p r a c y n a s k u te k ty m c z a s o w e g o a re s z to w a n ia t r w a ją c e g o d łu ż e j n iż 3 m ie sią c e . J e ś li z a ś ty m c z a ­ so w e a r e s z to w a n ie p o w s ta je w z w ią z k u z w łaszcza z p o p e łn ie n ie m p rz e stc p s tw a z c h ę c i z y s k u l u b n is k ie j p o b u d k i, to ty lk o te n f a k t m o ż e sta n o w ić p o d s ta w ę w y k lu c z e n ia .

„lokatorskim i”), spółdzielnie budow lano-m ieszkaniow e (tzw. własnościowe) i spół­ dzielnie zrzeszenia budowy domćw jednorodzinnych *.

Z kolei w ydane zostały — oddzielnie dla każdego typu spółdzielni budownictwa mieszkaniowego — tzw. statu ty ram owe, n a których opierają się obecnie statuty wszystkich spółdzielni zrzeszonych w CZSBM. W w yniku zm ian wprowadzonych uchw ałą Rady M inistrów ń r 122 z dn. 22 m aja 1965 r. w spraw ie zapewnienia w arunków dalszego rozwoju spółdzielczego budow nictw a mieszkaniowego (Mon. Pol. N r 27, poz. 133), a zwłaszcza w związku z wprowadzeniem nie znanej dotych- czach tego typu spółdzielniom instytucji „kandydatów ” — przew iduje się rea­ sum pcję i zm iany niektórych zasad statutow ych. Zm iany te nie dotyczą jednak za­ kresu tematycznego niniejszego artykułu, wobec czego nie zostaną tu omówione.

i

Przed przystąpieniem do zasadniczego tem atu, należy pokrótce omówić praw a i obowiązki członków spółdzielni budownictwa mieszkaniowego, k tóre dzielą się- na dwie zasadnicze grupy:

A. P raw a i obowiązki o charakterze m ajątkowym . B. P raw a i obowiązki o charakterze organizacyjnym. Ad A. Do pierwszej grupy praw i obowiązków zaliczamy:

1) udziały, 2) w kłady,

3) spółdzielcze praw o do lokalu,

4) korzystanie ze wspólnych urządzeń gospodarczo-kulturalnych, 5) świadczenia i opłaty związane z korzystaniem z lokalu.

1. Udziały

Obowiązek w niesienia udziałów zadeklarow anych przez członka w ynika z a rt. 16 § 1 ustaw y z dn. 17.11.1961 r. Z udziałów tw orzy się fundusz udziałowy, z k tó ­ rego m i.' pokryw a się stra ty spółdzielni. Członek uczestniczy w tych stratach jedynie do wysokości zadeklarow anych udziałów, ale nie odpowiada wobec w ie­ rzycieli spółdzielni za jej zobowiązania (art. 16 § 3 ustawy).

W spółdzielniach budow nictw a mieszkaniowego istnieje obowiązek wniesienia jedynie jednego udziału (w wysokości 400—600 zł) przez osoby fizyczne oraz co najm niej dwóch udziałów przez osoby praw ne w charakterze członków spółdzielni (w praktyce osoby praw ne wnoiszą n a ogół 5 udziałów).

2. W kłady

Na w kład członka spółdzielni budow nictw a mieszkaniowego składają się jego Świadczenia m ajątkow e, które są przeznaczone na pokrycie kosztów budowy m ieszkania (domku jednorodzinnego). W kłady mogą być wnoszone bądź w gotówce

l Z a sa d y s ta tu to w e u s ta liła u c h w a ła R a d y i Z a rz ą d u Z w ią z k u S p ó łd z ie ln i M ie sz k a n io w y c h i B u d o w la n y c h z d n . 19.IX.1951 r., o p u b lik o w a n a w „ I n f o r m a c ja c h 1 K o m u n ik a ta c h Z S M iB " n r 9/54 z w r z e ś n ia 1931 r.

W r . 1962 z w ią z e k S p ó łd z ie ln i M ie s z k a n io w y c h 1 B u d o w la n y c h z o s ta ł p rz e k s z ta łc o n y w C en­ t r a l n y Z w ią z e k S p ó łd z ie ln i B u d o w n ic tw a M ie s z k a n io w e g o (w s k r ó c ie CZSB M ).

Nr 11 (95) Ustanie cztonk. w spółdzielniach budown. mleszk. 35

(przeważająca forma w kładu), bądź uzupełniająco w postaci p racy w łasnej lub m ateriałów budowlanych. Zależnie od typu spółdzielni w kłady członków mogą mieć charakter:

a) w kładu mieszkaniowego — w spółdzielniach mieszkaniowych,

b) w kładu budowlanego — w spółdzielniach budowlano-m ieszkaniowych i w spółdzielczych zrzeszeniach budowy domów jed­ norodzinnych.

Przez w k ł a d m i e s z k a n i o w y ustaw a rozumie c z ę ś ć k o s z t ó w b u d o ­ w y l o k a l u , k tć rą członek spółdzielni obowiązany jest wnieść przed przyjęciem

i otrzym aniem m ieszkania (art. 144 § 3 ustaw y z dn. 17.11.1961 r. w związku z § 12

ust. 1 sta tu tu ramowego). Koszt budowy obejm uje przy tym udział w finansow aniu urządzeń o charakterze wspólnym, zagospodarowanie teren u osiedla itp.

Wysokość w kładu m e zkaniowego określana jest w stosunku procentow ym do kosztów budowy, ułam ek ten jednak nie jest podany ani w ustaw ie, ani naw et w statucie. Tłumaczy się to potrzebą elastyczności w określaniu wysokości w kładu zależnie od aktualnej sytuacji gospodarczej, popytu na m ieszkania, wolnych środ­ ków finansow ych na budownictwo itp. Należy poza tym pam iętać, że kredyto­ w anie budow nictw a mieszkaniowego jest jedynie częściowo problem em finanso­ wym; bardziej istotne są kry teria rzeczowe, ja k np. moc produkcyjna przedsię­ biorstw w ykonaw stw a inwestycyjnego, ilość m ateriałów itp., które m uszą pokry­ wać pomoc finansową.

Do 31 m aja 1965 r. (a dla niektórych członków spółdzielni — ulgowo jeszcze do 31 grudnia 1935 r.) w kład mieszkaniowy wynosił 15°/o kosztów budowy miesz­ kania, obecnie zaś został on zróżnicowany cytowaną na w stępie uchw ałą Rady M inistrów n r 122 z dnia 22 m aja 1965 r. zależnie od stan d ard u wykończenia i lo­ kalizacji mieszkania i wynosi od 15 do 22% w artości mieszkania.

Część w kładu mieszkaniowego może być pokryta ze środków zakładowego fu n ­ duszu mieszkaniowego bądź specjalnego kredytu bankowego, jednakże wysokość tej pomocy nie może przekraczać % w kładu; pomoc może być zw rotna lub bez­ zwrotna.

Odmiennie niż w pozostałych typach spółdzielni, spłaty kredytu bankowego do­ konywane przez członka spółdzielni m ieszkaniow ej2 n i e są m u zaliczane na w kład mieszkaniowy, lecz stanow ią jeden z elem entów miesięcznych opłat za m ie­ szkanie, które ustaw a z dn. 17.11.1961 r. doić niefortunnie określiła m ianem „czyn­ szu”, co prowadzi do skojarzeń ze stosunkiem najm u.

Definicja w k ł a d u b u d o w l a n e g o zaw arta jest w art. 148 § l ustaw y z dn. 17.11.1961 r., który określa go jako c a ł o ś ć k o s z t ó w b u d o w y l o k a l u .

S tatut ram ow y w § 12 ust. 1 precyzuje w kład budow lany bardziej szczegółowo stw ierdzając, że „wkład budow lany członka służy na całkowite pokrycie kosztów budowy względnie nabycia przydzielonego mu lokalu oraz wspólnych urządzeń pomocniczo-gospodarczych i k u lturalnych”.

Wysokość w kładu u stalana jest: wstępnie — na podstawie planow anych kosz­ tów budowy oraz ostatecznie — na podstawie faktycznych kosztów budow y przy­ padających n a dany lokal.

W kład budow lany wnoszony jest przez członka w form ie z a l i c z k i płatnej przed rozpoczęciem budowy oraz przez s p ł a c a n i e k r e d y t u udzielonego na

* P rz e z s p ła tę k r e d y t u b a n k o w e g o n ie n a le ż y ro z u m ie ć , że c z ło n e k b e z p o ś re d n io z a c ią g a w b a n k u z o b o w ią z a n ie i ró w n ie ż b e z p o ś re d n io w o b e c b a n k u je r e a liz u je : k r e d y t n a b u d o w ą z a c ią g a w b a n k u s p ó łd z ie ln ia , c z ło n e k ' z a ś ty lk o u c z e s t n i c z y w sp ła c ie te g o k r e d y tu ( a rt. 139 u s ta w y z d n . 17.11.1961 r.), d o k o n u ją c w p ła t d o k a s y sp ó łd z ie ln i.

budowę. Spłaty kredytu zaliczane są na osobiste konto w kładu poszczególnych członków.

Wysokość zaliczki na w kład budow lany nie jest określona ani w ustawie, ani w statucie; zależy ona od wysokości kredytu, jak i w yjedna spółdzielnia n a b u ­ dowę domu. M aksym alne wysokości kredy!u bankowego, które określają w p ra k ­ tyce wysokość zaliczki na w kład budowlany, podane są w cytowanej uchwale Rady M inistrów n r 122 z dn. 22.V.1965 r. w sposób procentowy: spółdzielnie budo- wlano-mieszkanlow e mogą uzyskać na budowę domów wielorodzinnych kredyt do 50—6C"/o kosztów budowy w zależności od standardu wyposażenia, a spółdziel­ cze zrzeszenia budowy domów jednorodzinnych mogą się ubiegać o kredyt w wy­ sokości od 75 do 80% kosztów budowy, przy czym wyższy kredyt przew idziany jest d la budowy domów jednorodzinnych w m ałych miejscowościach i na Ziemiach Zachodnich oraz Północnych.

Pomoc, jak a może być udzielona członkowi na w n'es:en:e zaliczki, nie może prze­ kraczać lt°/o kosztów budowy lokalu (domu) i nigdy nie może mieć charakteru bezzwrotnego.

3. Spółdzielcze prawo do lokalu

Spółdzielcze praw o do lokalu jest instytucją nową, w prow adzoną dopiero przez ustaw ę z dn. 17.11.1961 r. W prawdzie ■ jeszcze przed uchwaleniem tej ustaw y znane było w praktyce upraw nienie członka spółdzielni budow nictw a mieszkaniowego do otrzym ania przydziału lokalu, jednakże wynikało ono jedynie ze statu tu i nie było określane w sposób jednoznaczny.

U staw a z dn. 17.11.1961 r. przez jedną wspó’ną nazwę „spółdzielcze praw o do lo k alu ” rozumie jednak dwa różne upraw nienia, których zakres zależny jest od ty p u spółdzielni:

a) w s p ó ł d z i e l n i a c h m i e s z k a n i o w y c h — jest to praw o uży­ w ania przydzielonego członkowi m ieszkania w domu stanowiącym w łas­ ność spółdzielni, które jest praw em n i e z b y w a l n y m i nie podle­ gającym egzekucji; o pow ierzchni lokalu decyduje przede wszystkim stan rodzinny, a następnie — wysokość w kładu i inne kryteria określone w sta­ tucie (art. 135 § 2 oraz art. 144 § 1 ustaw y z dn. 17.11.1961 r.). Przez „inne k ry te ria ” należy rozumieć praw o do dodatkowej powierzchni mieszkalnej, przydzielonej zgodnie z uchw ałą R ady M inistrów n r 583 z dn. 9.VII. 1952 r. w spraw ie dodatkowej powierzchni mieszkalnej, (Mon. Pol. N r A-83, poz. 1326), bądź też praw o do powierzchni dodatkow ej na wykonywanie zawodu;

b) spółdzielcze praw o do loka’u w s p ó ł d z i e l n i a c h , b u d o w l a n o - - m i e s z k a n i o w y c h . Jest ono w praw dzie również praw em używania przydzielonego lokalu w domu stanowiącym własność spółdzielni, jednakże jest to prawo z b y w a l n e , przechodzące na spadkobierców i podlegające egzekucji, przy czym ustaw a określa je jako „ograniczone praw o rze­ czowe na nieruchomości spółdzielczej”; o powierzchni lokalu decyduje przede wszystkim wysokość w kładu budowlanego, a dopiero potem inne k ry teria określone w statucie (art. 135 § 3 oraz art. 147 ustaw y z dn. 17.11.1961 r.). Przez „inne k ry te ria ” należy rozumieć stan rodzinny, prawo do dodatkowej powierzchni mieszkalnej oraz praw o do powierzchni do­ datkowej na wykonyw anie zawodu.

Nr 11 (95) Ustanie czlonk. w spółdzielniach budown. mieszk. ₃₇

Należy zaznaczyć, że w praktyce (co najm niej do r. 1S70) stan rodzinny odgrywać b ę d z e równie dorr.inującą rolę przy określaniu w ie kości miesz­ kania jak i w spółdzielniach mieszkaniowych, a tylko norm y zaludnienia są tu nieco wyższe.

Co się tyczy zbywalności spółdzielczego praw a do lokalu, to jest ono ogra­ niczone w arunkiem przyjęcia nabywcy praw a w poczet członków spół­

dzielni (art. 147 § 1 ustaw y z dn. 17.11.1961 r.).

Ja k więc w ynika z powyższego, najbardziej istotna różnica w z a k re sie . spół* dzielczego praw a do lokalu sprowadza się' do tego, ie w spółdz'elni budow lano- -mieszkaniowej jest ono ograniczonym praw em rzeczowym na nieruchomości spół­ dzielczej, które może być zbyte, dziedziczone i podlega egzekucji, gdy tym czasem takież praw o członka spółdzielni mieszkaniowej jest jedynie praw em względnym» o charakterze osobisto-m ajątkowym .

Należy dodać, że zarówno w spółdzielniach mieszkaniowych, jak i w spółdziel­ niach budowlano-m ieszkaniowych chwilą pow stania p raw a do lokalu jest otrzy­ m anie przydziału.

U staw a z dn. 17.11.1961 r. nie w spom ina o praw ie do lokalu w zrzeszeniach b u ­ dowy dorrów jednorodzinnych, gdyż celem tego typu spółdzielni jest budowa do­ mów i dostarczanie ich członkom na w łasność (art. 135 § 4 oraz art. 157). Jednakże w okresie pomiędzy zamieszkaniem członka w przydzielonym mu domku a zakoń­ czeniem budowy całego osiedla i jego rozliczeniem zachodzi potrzeba uregulow ania w sposób przejściowy praw i obowiązków członka zrzeszenia, jakie w ynikają z faktu tajm ow ania domku. Zagadnienie to reguluje sta tu t ram ow y zrzeszenia, który w § 9 ust. 1 lit. a) stw ierdza, że każdem u członkowi przysługuje „prawo otrzy­ m ania określonego lokalu o powierzchni odpowiadającej wysokości w kładu budo­ wlanego członka i jego potrzebom oraz — do chwi i przejęcia na własność przy­ dzielonego lokalu — praw o używania go na zasadach okre-lonych statutem (spół­ dzielcze praw o do lokalu)”. W kolejnych postanow ieniach sta tu t ram ow y określa, że członek może zbyć to prawo, że podlega ono egzekucji, dziedziczeniu itd., w pro­ wadzając w szystkie te elerrenty, z których składa się praw o do lokalu w spół­ dzielniach budowlano-m ieszkaniowych.

4

.

K orzystanie ze wspólnych urządzeń gospodarczych i kulturalnych P raw a członka spółdzielni budow nictw a m ieszkaniowego do korzystania ze wspól­ nych urządzeń gospodarczych i kulturalnych w ynikają z art. 134 § 1 ustaw y z dn. 17.11.1961 r., chociaż bardziej szczegółowo precyzują te praw a statu ty ramowe.

W spółdzielniach mieszkaniowych i budowlano-m ieszkaniowych do takich w spól­ nych urządzeń zalicza się: urządzenia pomocniczo-gospodarcze (np. kotłownie, w y ­ mienniki ciepła itp.), urządzenia i lokale socjalne, kultu raln e i usługowe, a nadto organizowane i prowadzone przez spółdzielnie w arsztaty napraw cze, kąpieliska, baseny, świetlice, kluby, biblioteki, m iejsca zabaw i wypoczynku itp.

K ażdy członek spółdzielni i jego rodzina m ają praw o korzystać z tych wspól­ nych urządzeń, przy czym za niektóre świadczenia pobierane są opłaty, kalkulo­ wane na poziomie kosztów własnych.

Członkowie i ich rodziny m ają również praw o korzystania z organizowanych przez spółdzielnię kursów (kroju, fotografiki, pływ ania itp.) i z uczestniczenia we wspólnych im prezach (np. choinka) oraz praw o do pomocy społecznej organi­ zowanej przez spółdzielnię.

N iektóre spółdzielnie, głównie mieszkaniowe, organizują również tzw. samopo­ moc członkowską, polegającą na udzielaniu pomocy finansowej i rzeczowej osobom znajdującym się w krytycznej sytuacji m aterialnej, dotkniętym wypadkam i lo­ sowymi itp. O rganizuje się również chałupnictwo, aby umożliwić członkom po­ praw ę ich zarobków. Ta działalność spółdzielni budow nictw a mieszkaniowego jest m ało znana szerszemu ogółowi, mimo że ma ona doniosłe znaczenie dla osób za­ mieszkałych w osiedlach spółdzielczych oraz mimo że wynika w prost z przepisów sam ej ustaw y o spółdzielniach i ich związkach (art. 1 i a rt. 134 § 1).

5. Świadczenia związane z korzystaniem z lokalu

Należy tu zaliczyć takie świadczenia, ja k dostawa ciepłej wody, ogrzewanie lo­ kalu, windy, klim atyzacja itp. usługi związane z używaniem lokalu, a więc wcho­ dzące w skład spółdzielczego praw a do lokalu. Ze względu na to wyodrębnienia wym aga jedynie obowiązek ponoszenia opłat z tego tytułu, stanowiący ekw iw a­ lent korzystania z tych świadczeń. Obowiązek taki uregulow any jest ogólnie w art. 139 ustaw y z dn. 17.11.1961 r., k tó ry stanow i, że „członkowie spółdzielni budow­ nictw a mieszkaniowego obowiązani są uczestniczyć — zgodnie z zasadam i gospo­ d ark i finansow ej spółdzielni (art. 58 § 2) — w spłacie kredytu zaciągniętego na budow ę i w innych jej zobowiązaniach oraz pokryw ać koszty eksploatacji i re ­ m ontów nieruchomości spółdzielczej.”

Nieco odmiennie określa ustaw a tylko obowiązki członka spółdzielni mieszka­ niowej, mówiąc w art. 144 § 3 o obowiązku „opłacania czynszu”, przez co należy rozumieć, że spłaty kredytu bankowego nie zalicza się na osobne konto w kładu mieszkaniowego członka; stanowią one jedynie składnik opłat za używanie m ie­ szkania, nie podlegający zwrotowi z chwilą ustania członkostwa.

Poza tym istota i zakres obowiązku świadczenia na rzecz spółdzielni jest iden­ tyczna we wszystkich typach spółdzielni budow nictw a mieszkaniowego, obejm ując wszelkie koszty, jakie spółdzielnia ponosi.

Jeśli chodzi o w ydatki na eksploatację i rem onty, to są one analogiczne do w y­ m ienionych w § 1 i 2 rozporządzenia M inistra Gospodarki K om unalnej z dnia 5.VIII.1965 r. w spraw ie określenia kosztów eksploatacji i bieżących rem ontów

oraz drobnych napraw obciążających najem cę, zasad odnaw iania lokali i w yko­ nyw ania przez najem cę koniecznych napraw (Dz. U. N r 35, poz. 227), ale obejm ują rów nież koszt r e m o n t ó w k a p i t a l n y c h . Członek spółdzielni w ykonuje przy ty m we w łasnym zakresie i n a w łasny koszt drobne napraw y lokalu według tych samych kryteriów , jakie dotyczą najem cy lokalu niespółdzielczego; obowiązek tych n apraw i odnaw iania lokalu w ynika z w ewnętrznego regulam inu używ ania m ie­ szkań, uchwalonego przez w alne zgromadzenie.

Przez „inne zobowiązania spółdzielni” (poza spłatą kredytu), o których mowa w art. 139 ustaw y z dn. 17.11.1961 r., należy rozumieć podatki, składki na Cen­ tra ln y Związek Spółdzielni Budownictwa Mieszkaniowego, koszty ogólne zarządu i b iura spółdzielni oraz w ydatki na działalność kulturalno-socjalną, a więc tzw. koszty ogóine. 3 P o d z ia ł n a p r a w a i o b o w ią z k i o c h a r a k te r z e m a ją tk o w y m i o c h a r a k t e r z e o r g a n iz a c y j­ n y m p r z y ję ty z o s ta ł p o w s z e c h n ie z a ró w n o w te o r ii, ja k i o rz e c z n ic tw ie . P a t r z w te j k w e s tii: M . G e r s d o r f i J. I g n a t o w i c z : U s ta w a o s p ó łd z ie ln ia c h i ic h z w ią z k a c h z d n ia 17.I I .'961 r . — K o m e n ta r z ; W y d . P ra w n ic z e , W a rsz a w a , w y d a n ie I , s t r . 52, u w . 2 d o a r t . 30, s t r . 63 u w . 1 d o a r t . 37, s t r . 198 u w . 3 d o a r t . 133; w y r o k S N z d n . 4.1.1964 r . n r I I I CO 79/63 — O S N 1964 n r 11, p o z . 219.

Nr 11 (95) Ustanie członk. w spółdzielniach budown. mieszk. 39

Ad B. Do drugiej grupy praw i obowiązków członka spółdzielni budow nictw a

mieszkaniowego, to jest do grupy praw i obowiązków o charakterze o r g a n i z a - c y j n o - s p ó ł d z i e l c z y m , zaliczamy w szczególności3:

1) uczestnictwo w organach sam orządu spółdzielczego; 2) bierne i czynne praw o wyborcze,

3) obowiązek stosowania się do postanow ień statu tu , regulam inów i uchw ał organów spółdzielni,

4) obowiązek bran ia czynnego udziału w życiu spółdzielni oraz dbania o m ie­ nie spółdzielcze, w szczególności o m ienie powierzone członkowi,

5) praw o zaskarżania decyzji organów spółdzielni, 6) praw o w ystąpienia ze spółdzielni4.

Ponieważ ustanie członkostwa w spółdzielni pozbawia byłego jej członka wszel­ kich praw o charakterze organizacyjnym — z w yjątkiem praw a odwołania się od decyzji o wykluczeniu bądź w ykreśleniu oraz skargi do sądu o uchylenie uchw ały walnego zgromadzenia — przeto nie ma potrzeby bliższego om aw iania tej grupy praw , jako leżących poza tem atem artykułu.

i i.

Członkostwo w spółdzielni budow nictw a m ieszkaniowego u staje z następujących przyczyn:

1) w ystąpienia członka ze spółdzielni, 2) wykluczenie członka ze spółdzielni,

3) w ykreślenia członka z reje stru członków spółdzielni,

4) likw idacji spółdzielni, 5) upadłości spółdzielni5.

1. Wystąpienie

Zgodnie z art. 19 § 1 ustaw y z dn. 19.11.1961 r. członek może w każdej chwili wystąpić ze spółdzielni za wypowiedzeniem; term in i okres wypowiedzenia określa statut, a za datę wystąpienia uw aża się dzień następujący po upływ ie okresu wypowiedzenia. Jedyne ograniczenie tej zasady zaw iera art. 19 § 2 ustaw y sta ­ nowiąc, że wypowiedzenie członkostwa w czasie postępowania układowego wobec spółdzielni uważa się za zgłoszone następnego dnia po ukończeniu tego postępo­ wania.

U staw a w art. 20 § 1 przew iduje ponadto możliwość w ystąpienia b e z w ypo­ w iedzenia, jeżeli członek zmienia miejsce zam ieszkania i przystępuje w nowym miejscu do spółdzielni tego samego lub podobnego typu. W praktyce spółdzielni budownictw a mieszkaniowego przyjęło się również wystąpienie bez wypowie­ dzenia w ram ach tzw. wym iany członków między spółdzielniami budownictwa, m ie zkaniowego znajdującym i się w tej samej miejscowości.

S tatuty poszczególnych spółdzielni rozmaicie określają okres wypowiedzenia.

4 W y s z c z e g ó 'n ie n le p r a w o r g a n iz a c y jn y c h c z ło n k a s p ó łd z ie ln i b u d o w n ic tw a m ie s z k a n io w e g o p r z y ję to w g R o m a n a S o ż e w s k i e g o : U s ta w a o sp ó łd z ie ln ia c h i ic h z w ią z k a c h w p r a k ­ ty c e s p ó łd z ie ln i b u d o w n ic tw a m ie sz k a n io w e g o , Z a k ła d W y d . C R S, W a rsz a w a 1983, s t r . 53| I n a s t. 5 U s ta n ie c z ło n k o s tw a m o ż e ró w n ie ż n a s t ą p ‘6 w z w ią z k u ze s p rz e d a ż ą n ie r u c h o m o ś c i s p ó łd z ie lc z e j w d r o d z e e g z e k u c ji lu b u p a d ło ś c i a lb o w w y n ik u e g z e k u c ji p r o w a d z o n e j p r z e ­ c iw k o c z ło n k o w i. B liż e j n a t e n t e m a t p a t r ż p r z y p is . 7.

Najczęściej będzie to okres jedno- lub trzymiesięczny, który biegnie od pierw ­ szego dnia miesiąca kalendarzowego następującego po zgłoszeniu w ystąpienia Sto­ sunek członkostwa ustaje z upływem okresu wypowiedzenia.

Oświadczenie woli o wypowiedzeniu członkostwa przyjm uje zarząd spółdzielni, jak o organ upraw niony do reprezentow ania jej na zew nątrz orez do prow adzenia spraw członkowskich nie zastrzeżonych do kom petencji innych organów spółdzielni (art. 44 ustaw y z dn. 17.11.1961 r.).

Cofnięcie wypowiedzenia przez członka może być skuteczne jedynie pod w a­ runkiem , że zarząd spółdzielni w yrazi na to zgodę. Mimo że zagadnienie to nie jest uregulowane w statucie, należy moim zdaniem przyjąć, iż zainteresow anem u przysługuje praw o odwołania się do rady spółdzielni (pogląd ten opieram na an a­ logii z odwołaniem od decyzji zarządu w spraw ie' odmowy przyjęcia do spół­ dzielni — art. 14 § 4 ustaw y z dn. 17.11.1961 r. w związku z § 8 i 9 statutów ram o­ wych).

Do oświadczenia członka o w ystąpieniu ze spółdzielni stosuje się ogólne prze­ pisy k.c. dotyczące w ad oświadczenia woli.

2. Wykluczenie

Według art. 21 § 1 ustaw y z dn. 17.11.1961 r. w ykluczenie członka ze spółdzielni może nastąpić wtedy, gdy z jego w i n y dalsze pozostawanie w spółdzie'ni nie da się pogodzić z postanow ieniam i sta tu tu i zasadam i współżycia społecznego, przy czym statu t powinien bliżej określać przyczyny wykluczenia.

J a k więc z tego w ynika, należy przede wszystkim badać, czy zachowanie się członka narusza konkretne postanowienia statu tu i czy uchybienie to należy do wymienionych jako podstaw a w ykluczenia. Dopiero w dalszej kolejności należy rozważyć zagadnienie pod kątem widzenia ogólnie przyjętych norm współżycia społecznego. Należy bowiem mieć na uwadze, że sta tu t jest stu generis um ową, której postanow ienia zostały dobrowolnie przyjęte przez określone grono osób. Zaakceptow anie tych postanowień jest w arunkiem przyjęcia do spółdzielni, zostaje zaś ono stwierdzone przez osobę ubiegającą się o przyjęcie w pisem nej deklaracji członkowskiej.

W związku z tym naw et przy ocenie zachowania się członka w ram ach ogólnie obowiązujących zasad współżycia społecznego należy zawsze mieć na uwadze spe­ cyfikę organizacji spółdzielczej jako dobrowo;nego i samorządowego zrzeszenia, którego celem jest nie tylko prow adzenie działalności gospodarczej, ale również działalności społeczno-wychowawczej w celu stałego podnoszenia m aterialnego i kulturalnego poziomu życia i ś w i a d o m o ś c i s p o ł e c z n e j swych członków oraz dla dobra PRL (art. 1 ustaw y z dn. 17.11.1961 r.). Cele te w kładają na człon­ ków spółdzielni dodatkowe obowiązki i w ym agania (o których m i. wspomina § 10 ust. 1 lit. a statutu) a m ianowicie: obowiązek b ran ia czynnego udziału w ży­ ciu spółdzielni, dbanie o jej dobro i rozwój, dbanie o poszanowanie i zabezpie­ czenie mienia spółdzielczego oraz obowiązek stosowania się do przepisów statu tu , regulam inów i uchwał organów spółdzielni. Ponadto jednym z najw ażniejszych obowiązków członka jest w yw iązyw anie się z zobowiązań wobec spółdzielni, przede w szystkim w zakresie w kładów i opłat związanych z używaniem lokalu.

S ta tu t ram ow y przew iduje nastcpujące przyczyny w ykluczenia członka ze spół­ dzielni (§ 27 .ust. 1 statu tu spółdzielni m ieszkaniowej; § 26 ust. 1 statu tu pozosta­ łych typów spółdzielni):

Nr 11 (95) Ustanie członk. w spółdzielniach btidoton. mles?k.

a) świadome działanie n a szkodę spółdzielni,

b) uporczywe naruszenie zasad w-półżyęia członków lub poważne w ykroczenia przeciwko cgólnym zasadom współżycia społecznego,

c) nieprzestrzeganie przepisów statutu, regulam inów i uchw ał organów spół­ dzielni, a w szczególności niewykonywanie zobowiązań wobec spółdzielni, d) • świadome wprowadzenie w błąd władz spółdzielni przez podanie niezgod­

nych z praw dą inform acji we wniosku o przydział lub zam ianę m ieszkania. Ustawa nie precyzuje b’i !ej, jaki organ spółdzielni władny jest decydować o w ykluczeniu, stanowiąc tylko w art. .21 § 4, że może to być bądź ra d a spół­ dzielni, bądź w alne zgromadzenie.

Według statu tu ramowego wszytkićh typów spółdzielni budow nictw a m ieszka­ niowego decyzję o wykluczeniu podejm uje r a d a s p ó ł d z i e l n i n a w n i o s e k z a r z ą d u . S tatu ty ramow e w kładają obowiązek w e z w a n i a zainteresow anego członka na posiedzenie rady, w czasie którego ma być rozpatryw ana spraw a jego w ykluczenia. Przepis ten ma na celu umożliwienie członkowi przeprow adzenie obrony i przedstaw ienie radzie argum entów przeciwko tak dotkliwej w skutkach decyzji, a z drugiej strony ma on umożliwić radzie bezpośrednią ocenę cało­ kształtu sprawy.

Jeżeli wezwany członek nie staw i się, rada rozpatruje spraw ę bez jego udziału. Jednakże gdyby powzięła wiadomość o niemożności staw ienia się członka, powinna rozpoznanie spraw y odroczyć.

Decyzja o wykluczeniu powinna być podana członkowi do wiadomości n a p i ś ­ m i e w r a z z u z a s a d n i e n i e m , k tć ry to w arunek zaitrzega w yraźnie ustaw a w a rt. 21 § 3. W y k l u c z e n i e s t a j e s i ę s k u t e c z n e z c h w i l ą d o r ę ­ c z e n i a , a w razie niezgłoszenia przez członka zmiany adresu zwrócone zaw ia­ domienie rodzi skutki doręczenia. W tym w ypadku za datę doręczenia należy, moim zdaniem, uważać dzień, w którym pismo zostało zwrócone spółdzielni przez organ doręczający.

Przy okazji w arto zwrócić uwagę na to, że pojęcie „adresu” nie jest jednoznaczne ani z miejscem zamieszkania, ani z miejscem pobytu, można bowiem wskazać ja k a adres dla doręczeń np. miejsce zsm ieszkania osoby trzeciej. Sytuacje takie mogą mieć m iejsce zwłaszcza w stosunku do osób w yjeżdżających na dłuższy czas z m iejsca stałego zamieszkania albo wśród członków zajm ujących się zajęciem wymagającym- stałego przenoszenia się z m iejsca na m iejsce (komiwojażer, p ra ­ cownik brygady montażowej czy aw aryjnej itp.).

Od decyzji o wykluczeniu przysługuje członkowi praw o odw ołania się do w al­ nego zgromadzenia w ciągu 30 dni od daty doręczenia decyzji o wykluczeniu (bądź też od daty zwrotu listu w skutek niemożnoici doręczenia). Odwołanie musi być złożone pisemnie; składa się je za pośrednictwem zarządu spółdzieni, ja k o organu stale urzędującego. Ani ustaw a, ani statu t ram ow y nie staw iają żadnych w ym agań co do form y lub treści odwołania. W związku z tym należy dodać, że obliczenia term inu do odwołania dckonuje się według zasad ogólnych praw a cy­ wilnego (art. 110—116 k.c.); w szczególności nie wlicza się tu dnia doręczenia do 30-dniowego okresu.

B rak jest wskazówek, czy i komu przysługuje ew entualnie praw o do przyw ró­ cenia członkowi uchybionego term inu do odwołania się, gdyż ani ustaw a, ani sta­ tu ty ramowe kw estią tą się nie zajm ują.

Poza praw em do złożenia odwołania — ustaw a z dn. 17.11.1961 r. wyposaża członka wykluczonego ze spółdzielni w dodatkowe upraw nienie, a m ianowicie w możność uczestniczenia w tej części w alnego zgromadzenia, na której omaw ia

się jego sprawę, oraz w możność bezpośredniego popierania odwołania przed zgrom adzeniem (art. 21 § 3 ustawy). Przepis taki był konieczny wobec przyjętej przez ustaw ę zasady, że w ykluczenie staje się skuteczne z chwilą doręczenia de­ cyzji o wykluczeniu, a jak wiadomo, w w alnych zgrom adzeniach mogą uczestniczyć

jedynie członkowie lub przedstaw iciele związków spółdzielczych (art. 32 ustawy). Ponadto w zdaniu trzecim a rt. 21 § 4 ustaw a z dn. 17.11.1961 r. nakazuje zaw ia­ domić b. członka o term inie walnego zgromadzenia.

S ta tu t ram ow y (§ 29 ust. 1 dla spółdzielni mieszkaniowych; § 28 ust. 1 pozo­ stały ch typów spółdzielni) zakreśla 6-miesięczny term in do rozpatrzenia odwołania

przez w alne gromadzenie. Należy podkreślić, że zgodnie z art. 30 § 1 ustaw y z dn. 17.11.1961 r. członek może wystąpić na drogę sądową w spraw ach dotyczących członkostwa po bezskutecznym upływie przew idzianych w statucie term inów do

podjęcia decyzji przez organ odwoławczy.

Negatyw na dla członka uchw ała w alnego zgrom adzenia może być przez niego zaskarżona do sądu — w trybie a rt. 38 § 2 w związku z art. 33 § 5 ustaw y — w 6-tygodniowym term inie, licząc od d aty w alnego zgromadzenia (jeżeli członek b ył nieobecny n a w alnym zgrom adzeniu w skutek jego wadliwego zwołania — w ciągu 6 tygodni, licząc od daty dowiedzenia się o uchwale, jednakże nie później niż w ciągu roku od podjęcia uchwały).

Do rozpoznania powództwa w łaściw y jest sąd wojewódzki, w którego okręgu położona jest siedziba spółdzie’ni (art. 17 § 1 k.p.c.). Od w yroku sądu wojewódz­ kiego przysługuje norm alna rew izja do Sądu Najwyższego.

W razie pozytywnego w yroku sądowego albo w razie uwzględnienia odwołania przez w alne zgromadzenie, następuje restytucja p raw członka.

Należy zwrócić uwagę na skutki związane z uchybieniem term inu do odwołania się do w alnego zgromadzenia. Decyzja rad y o wykluczeniu bądź w ykreśleniu upraw om acnia się, wobec zaś niew yczerpania postępow ania wew nątrzspółdziel- czego członek pozbawiony zostaje również drogi sądowej, gdyż zgodnie z art. 30 § 1 ustaw y z dn. 17.11.1961 r. pozew jego zostanie oddalony jako przedw czesny'.

« P a t r z M . G e r s d o r f i J . I g n a t o w i c z : c y t. K o m e n ta r z , s t r . 52 (u w a g a 2 zd a n i« p i ą t e d o a r t . 30).

C so b iśc ie m a m p e w n e w ą tp liw o ś c i, c z y ta k a ry g o ry s ty c z n a i n t e r p r e t a c j a a r t . 30 § 1 u s ta w y z d n . 17.IT. 1961 r . j e s t w p e łn i z g o d n a ze s p o łe c z n o -g o s p o d a rc z y m se n s e m te g o p rz e p is u , k tó r y n ie w ą tp liw ie n ie m ia ł n a c e lu ta m o w a n ia c z ło n k o m d o s tę p u n a d ro g ę sa d o w ą , p r z e c iw n ie , -ch o d ziło r a c z e j o u m o ż liw ie n ie r o z s trz y g n ię c ia s p o r u w r a m a c h sp ó łd z ie lc z e g o k o le k ty w u . P o n a d to , m o ż n a z a ry z y k o w a ć p o g lą d , że is tn ie je m im o w s z y s tk o m o ż liw o ść p o d d a n ia s p r a w y p o d o c e n ę s ą d u p o w s z e c h n e g o , p r z y c z y m Je śli n ie ja k o p r z e d m io t ro z s tr z y g n ię c ia , to p rz y ­ n a j m n i e j ja k o je g o p r z e s ł a n k ę . N ie n a le ż y b o w ie m z a p o m in a ć , że a r t . 30 § 1 ta m u je d o s t ę p d o są d u je d y n ie w s p r a w a c h ze s to s u n k u c z ło n k o s tw a , n a to m ia s t n ie d o ty c z y s p ra w z z a k r e s u m a ją tk o w y c h p r a w i o b o w i jz k ó w c z lc n k a s p ó łd z ie ln i. P ra w a m a j ltk o w e z w ią z a n e z u c z e s tn ic tw e m w s p ó łd z ie ln i b u d o w n ic tw a m ie sz k a n io w e g o , j a k n p . p r a w o d o w k ła d u , s p ó łd z ie lc z e p r a w o d o lo k a lu itp ., w y k r a c z a ją p o z a sa m s to s u n e k c z ło n k o s tw a ; d o ic h p o w ­ s t a n i a n i e z b ; d n e je s t is tn ie n ie j e s z c z e i n n y c h z d a r z e ń p r a w n y c h p o za p r z y s tą ­ p ie n ie m d o s p ó łd z ie ln i, w o b e c czeg o p o d le g a ją o n e d ro d z e są d o w e j bez ż a d n y c h o g ra n ic z e ń < p a trz M. G e r s d o r f i J. I g n a t o w i c z : c y t. K o m e n ta rz , str. 53 — u w . 2 z d a n ie ó sm e d o a r t . 30). M o ż n a w ię c — m o im z d a n ie m — w p ro c e sie o p ra w a m a j ą tk o w e z w ią z a n e

z c z ło n k o s tw e m z a rz u c a ć w a d liw o ś ć d e c y z ji o w y k lu c z e n iu czy w y k r e ś le n iu , w s k a z u ją c p r z y

t y m n a p o z b a w ie n ie c z ło n k a m o ż liw o śc i o b r o n y sw y c h p r a w w p o s tę p o w a n iu w e w n ą tr z , -sp ó łd z ie lc z y c h w s k u te k u c h y b ie n ia t e r m in u d o o d w o ła n ia . W y d a je m i się , że s ;d p o w s z e c h n y , r o z p a t r u j ą c t a k i s p ó r , n ie b ę d z ie m ó g ł o d m ó w ić z b a d a n ia ta k ie g o z a r z u tu , g d y ż b y ło b y t o n ie d o p o g o d z e n ia z p o d s ta w o w y m i z a ło ż e n ia m i n a s z e g o p ro c e s u c y w iln e g o o ra z z z a sa ­ d a m i in t e r p r e t a c y j n y m i p r a w a c y w iln e g o ( a r t. 4 i 5 k .c.). W sz c z e g ó ln o śc i w y d a je m i się ,

i e n p . w s p r a w ie o e k s m is ję z lo k a lu sp łd z ie lc z e g o w s k u te k w y g a rn ię c ia p r a w d o Jego

-Nr 11 (95) Ustanie członk. to spółdzielniach budown. mleszk. 43

3. W ykreślenie z re je stru członków

W ykreślenie jest form ą ustania członkostwa nie znaną ustaw ie o spółdzielniach z dnia 29.X.1920 r. (Dz. U. z 1950 r. N r 25, poz. 232). W odróżnieniu od w yklu­ czenia, k tóre stanowi najbardziej drastyczną form ę rozwiązania w ęzła człon­ kowskiego, w ykreślenie stosuje się wobec osób, które nie w ykonują obowiązków statutow ych z przyczyn przez siebie tv ie z a w i n i o n y c h (art. 21 § 2 ustaw y z dn. 17.11.1961 r.). Bliższe określenie przyczyn w ykreślenia zaw ierają statu ty ra ­ mowe, które przytaczają jedynie trzy przykłady:

— zaspokojenie potrzeb mieszkaniowych poza spółdzielnią, — w yjazd na stałe za granicę,

— stały pobyt w zakładzie zam kniętym (§ 27 ust. 2 statu tu spółdzielni m ieszka­ niow ej; § 26 ust. 2 statu tu spółdzielni budowlano-m ieszkaniowej oraz statutu

spółdzielczego zrzeszenia budowy domów jednorodzinnych).

Przykłady te nie w yczerpują jednak w szystkich przyczyn, które mogą uzasad­ niać w y k reśle n ie7.

Zarówno ustaw a z dn. 17.11.1961 r. o spółdzielniach i ich związkach, ja k i sta­ tu ty ram owe wszystkich typów spółdzielni w y o d r ę b n i a j ą w ykreślenie z re­ jestru członka z m a r ł e g o (art. 22 § 1 ustawy). Ponadto sta tu ty ram owe w yodręb­ n iają w osobnym postanowieniu w ykreślenie członka-osoby praw nej, które nastę­ puje z chwilą likw idacji tej osoby. O m awiane w yodrębnienie (śmierć osoby fi­ zycznej i likw idacja osoby praw nej) nastąpiło ze względów czysto technicznych, mianowicie w celu oznaczenia daty w ykreślenia, k tóra jest odmienna niż w in ­ nych w ypadkach w ykreślenia.

Poza śm iercią osoby fizycznej oraz likw idacją osoby praw nej, we w szystkich innych w ypadkach w ykreślenia z rejestru obow iązują te same zasady procedu­

ralne co przy w ykluczeniu, a więc:

a) decyzję o w ykreśleniu podejm uje ra d a spółdzielni na wniosek zarządu, b) na posiedzenie rad y należy wezwać pisem nie osobę zainteresow aną, e) decyzję o w ykreśleniu w raz z uzasadnieniem i pouczeniem o praw ie od­

w ołania należy wysłać pod adresem członka,

ty c z ą c y m i n ie s łu s z n e j, je g o z d a n ie m , d e c y z ji o w y k lu c z e n iu c z y w y k r e ś le n iu , k t ó r a u p r a ­ w o m o c n iła się w o b e c u c h y b ie n ia t e r m in u d o o d w o ła n ia . N a le ż y je d n a k p o d k re śU ć , że z a r z u t t a k i n ie m ó g łb y b y ć r o z w a ż a n y w p ro c e s ie o e k s m is ję p ro w a d z o n y m p o w y c z e rp a n iu p o ­ stę p o w a n ia w e w n q tr z s p ó łd z ie ’czeg o i d r o g i są d o w e j z a r t . 38 § 2 u s ta w y z d n . 17.11.1961 r .

7 W e d łu g a r t . 140 u s ta w y z d n . 17.11.1961 r . — z c h w ilą s p rz e d a ż y n ie ru c h o m o ś c i sp ó ł­ d z ie lc z e j w d r o d z e e g z e k u c ji lu b w to k u p o s tę p o w a n ia u p a d ło ś c io w e g o sp ó łd z ie lc z e p r a w a <Jo lo k a li z n a jd u ją c y c h się w t e j n ie ru c h o m o ś c i w y g a s a j ą , a ro sz c z e n ia c z ło n k ó w o z w r o t •w kładów p o d le g a ją z a s p o k o je n iu w o s ta tn ie j k o le jn o ś c i p o z a s p o k o je n iu w s z y s tk ic h in n y c h w ie rz y c ie li. W t a k i e j s y tu a c ji m o ż n a p r z y ją ć , że z a c h o d z ą p rz e s ła n k i d o w y k r e ś le n ia c z ło n k a z r e j e s t r u , je ż e li w k ła d c z ło n k a z o s ta ł z u ż y ty n a z a s p o k o je n ie z o b o w ią z a ń s p ó łd z ie ln i, a c z ło n e k n ie w n ie s ie n o w e g o w k ła d u lu b g o n ie u z u p e łn i.

W ra z ie sp rz e d a ż y — w d ro d z e e g z e k u c ji p rz e c iw k o c z ło n k o w i — n a le ż ą c e g o d o ń sp ó ł­ d z ie lc z e g o p r a w a d o lo k a lu w s p ó łd z ie ln i b u d o w la n o -m ie s z k a n io w e j ( a rt. 152 u s ta w y ) m o g ą r ó w n ie ż z a c h o d z ić p r z e s ła n k i d o w y k r e ś le n ia c z ło n k a ze s p ó łd z ie ln i. N a le ż y d o d a ć , że s ta ­ t u t y ra m o w e p r z e w id u ją w § 6, że lic z b a c z ło n k ó w n ie m o że p r z e k r a c z a ć lic z b y s a m o d z ie l­ n y c h lo k a li m ie s z k a ln y c h o b ję ty c h p la n e m r o z w o ju s p ó łd z ie ln i. W s p ó łd z ie ln ia c h n ie i n ­ w e s tu ją c y c h d e c y z ja o w y k r e ś le n iu b ę d z ie w ię c w p r o s t k o n ie c z n o ś c i”!, g d y ż n ie m o ż n a za ­ p o m in a ć , że p o z o s ta w ie n ie c z ło n k a z lic y to w a n e g o w s p ó łd z ie ln i sp o w o d o w a ło b y n a d w y ż k ę w lic z b ie c r ło n k ó w w s to s u n k u d o lic z b y p o s ia d a n y c h lo k a li (n a m ie js c e c z ło n k a e g z e k w o ­ w a n e g o w sz e d ł b o w ie m li c y t a n t — rz e c z ja s n a , za z g o d ą o rg a n ó w s p ó łd z ie ln i, co w y n ik a x a r~ w n o z a r t . 152, j a k i a r t . 147 § 1 u sta w y ).

E g z e k u c ja p r z e c iw k o c z ło n k o w i sp ó łd z ie lc z e g o z rz e s z e n ia b u d o w y d o m ó w je d n o r o d z in n y c h , k t ó r y z a m ie s z k a ł w p r z y d z ie lo n y m m u lo k a lu , m o ż e b y ć p ro w a d z o n a je d y n ie d o je g o w k ła d u

d) w ykreślonem u przysługuje praw o odwołania się w ciągu 30 dni od dorę­ czenia decyzji od w alnego zgromadzenia spółdzielni,

e) w alne zgrcm adzenie powinno się zebrać najdalej w ciągu 6 miesięcy od w płynięcia odwołania i rozpatrzyć sprawę,

f) w ykreślony powinien być zawiadom iony o term inie walnego zgromadzenia i mieć możność staw ać w tym term inie osobiście, popierając odwołanie, g) od negatyw nej decyzji walnego zgromadzenia przysługuje wykreślonem u

skarga do sądu wojewódzkiego w term inie 6 tygodni od daty w alnego zgromadzenia, a ew entualnie potem — rew izja do Sądu Najwyższego. W praktyce spółdzielni mieszkaniowych dość często m am y do czynienia z w y­ kreśleniem w sytuacji, gdy członek przez dłuższy czas nie daje znaku życia, nie zabiega o przydział mieszkania itp., co wskazuje na to, że albo w yjechał za granicę, albo też nie jest już zainteresow any w otrzym aniu lokalu.

4. Likwidacja spółdzielni

L ikw idacja spółdzielni uregulow ana jest w art. 72—86 ustaw y z dnia 17.11.1961 r. Ponadto jeśli chodzi o spółdzielnie budow nictw a mieszkaniowego, to ustaw a wspo­ m ina o likw idacji w art. 146 (spółdzielnie mieszkaniowe), w art. 153 (spółdzielnie budowlano-m ieszkaniowe) oraz w a rt. 155 § 1 w związku z art. 72 § 1 ust. 1 (spółdzielcze zrzeszenia budowy dorr.ów jednorodzinnych).

Zgodnie z a rt. 72 § 1 ustaw y z dnia 17.11.1961 r. spółdzielnia przechodzi w stan likw idacji:

1) z upływem okresu, na który w myśl statu tu ją utworzono (typowy przy­ kład: spółdzielcze zrzeszenie budowy domów jednorodzinnych),

2) w skutek zm niejszenia się liczby członków poniżej norm y w skazanej w u sta­ w ie lub statucie (ustawa w art. 12 mówi o co najm niej lo osobach),

3) w skutek zgodnych uchw ał w alnych zgromadzeń zapadłych większością*/* głosów, oddanych n a 2 kolejnych posiedzeniach w odstępie nie krótszym niż 2 tygodnie,

4) w skutek uchw ały właściwego centralnego związku spółdzielczego podjętej w p>orozumieniu z w łaściw ym prezydium rady narodow ej:

a) w razie stw ierdzenia poważnych uchybień w działalności spółdzielni, b) jeżeli spółdzielnia co najm niej od roku nie prow adzi działalności gos­

podarczej,

c) jeżeli spółdzielnia uporczywie uchyla się od w ykonania istotnych zale­ ceń pokontrolnych.

Likw idatorzy w stępują w praw a i obowiązki zarządu, chyba że przepisy o li­ kw idacji stanow ią inaczej. Mogą oni zaw ierać tylko takie transakcje, które są niezbędne do przeprow adzenia likw idacji.

Z likw idacją wiąże się cały szereg formalności, takich ja k zgłoszenie do re je ­ stru sądowego, ogłoszenia w prasie, zgłoszenie w banku itp.

b u d o w la n e g o , a n ie d o sp ó łd z ie lc z e g o p r a w a d o lo k a lu . N ie n a le ż y b o w ie m z a p o m in a ć , że u s ta w a n ie z n a ta k ie g o p r a w a w te g o t y p u s p ó łd z ie ln i, u n o r m o w a n ie z a ś t e j k w e s tii w s ta tu c ie r a m o w y m n ie m o ż e z a s tą p ić w y r a ź n e g o p r z e p is u u s ta w y , z w a ż y w sz y , że k o n ­ s t r u k c j a p r a w a d o lo k a lu ja k o „ o g r a n ic z o n e g o p r a w a rz e c z o w e g o n a n ie ru c h o m o ś c i sp ó ł­ d z ie lc z e j” n ie j e s t z n a n a p r a w u c y w iln e m u i w p ro w a d z o n a z o s ta ła Ja k o w y j i t e k je d y n ie w s p ć łd z ie ln i b u d o w la n o -m ie s z k a n io w e j ( a r t. 147 § 2 u s ta w y z d n . 17.TI.1981 r.). N ie m n ie j J e d n a k p rz y w ła s z c z e n ie w k ła d u n a rz e c z w ie rz y c ie la s ta n o w i p o d s ta w ą d o w y k r e ś le n ia c z ło n k a ze s p ó łd z ie ln i, c h y b a że u z u p e łn i o n w k ła d w z a k r e ś lo n y m p rz e z sp ó łd z ie ln ię t e r ­ m in ie .

Nr 11 (95) Ustanie członk, w spółdzielniach budown. mieszk. 43

Celem likw idacji jest z a k o ń c z e n i e działalności gospodarczej spółdzielni i uregulow anie jej zobowiązań.

Kolejność uregulow ania zobowiązań jest ściśle określona w a rt. 82 ustaw y z dn. 17.11.1961 r.

Jednym z podstawowych obowiązków likw idatorów jest sporządzenie bilansu otw arcia likw idacji oraz listy zobowiązań spółdzielni. Działa’ność likw idatorów kończy si? zatw ierdzeniem bilansu likw idacji, które uchw ala w alne zgromadzenie lub — w razie trudności z jego zwo-aniem — centralny związek spółdzielczy. Po zatw ierdzeniu bilansu likw idatorzy zgłaszają do sądu rejestrowego wniosek o w y­ kreślenie spółdzielni z regestru, przekazując książki i dokum enty zlikwidowanej spółdzielni na przechowanie.

Odmiennie niż przy wykluczeniu lub w ykreśleniu członka ze spółdzielni ustaw a nie określa, kiedy ustaje członkostwo w zlikwidowanej spółdzielni. Należy jednak przyjąć, że członkostwo może istnieć tylko tak długo, dopóki istnieje spółdzielnia, tj. do ukończenia likw idacji. Ponieważ ostatnią czynnością likw idatorów jest zgłoszenie wnio ku o w ykreślenie spółdzielni z rejestru, przeto data w ykreślenia będzie jednocześnie d a tą ustania członkostwa.

5. Upadłość spółdzielni

Upadłość spółdzielni uregulow ana jest w a rt. 87—94 ustaw y z dnia 17.11.19*31 r. 0 spółdzielniach i ich związkach. Należy stwierdzić, że są to przepisy regulujące jedynie pewne odstępstw a od ogólnych zasad praw a upadłościowego bądź też są to norm y w yjaśniające stosunek przepisów spółdzielczych do określeń praw a u pa­ dłościowego.

Podstaw ow ą zasadą jest to, że ogłoszenie upadłości następuje w razie jej nie­ wypłacalności (art. 87 § 1 ustaw y z dn. 17.11.1961 r.), przy czym ustaw a form ułuje tu zam iast kryteriów z art. 1 praw a upadłościowego — w ł a s n e k ry teria nie­ wypłacalności, które dotyczą wszystkich bez w yjątku spółdzielni.

Według art. 87 § 2 ustaw y z dn. 17.11.1961 r. — „jeśli w edług bilansu spółdzielni suma funduszu udziałowego, funduszu zasobowego i innych funduszów własnych, z w yjątkiem rezerw y na am ortyzację, n i e w ystarcza na zaspokojenie wszystkich zobowiązań, zarząd powinien niezwłocznie zwołać w alne zgromadzenie, na którego porządku obrad zamieszcza spraw ę dalszego istnienia spółdzielni”, z tym jednak zastrzeżeniem, że według § 3 tegoż przepisu „pomimo niewypłacalności spółdzielni walne zgromadzenie może podjąć uchw ałę o dalszym istnieniu spółdzielni, jeżeli w skazuje środki umożliwiające wyjście jej ze stanu niewypłacalności. U chwała taka wymaga zatw ierdzenia przez właściwy centralny związek”. Jeżeli uchw ała ta nie zostanie przez związek zatwierdzona (art. 87 § 4) albo gdy w alne zgromadzenie podejmie uchw ałę o postawieniu spółdzielni w stan upadłości, zarząd spółdzielni obowiązany jest niezwłocznie zgłosić do sądu wniosek o ogłoszenie upadłości.

Należy dodać, że gdy przesłanki upadłości pow staną w czasie likw idacji spół­ dzielni, obowiązek zgłoszenia upadłości ciąży na likw idatorach, przy czym sami

likw idatorzy decydują o potrzebie zgłoszenia takiego wniosku i nie muszą odwo­ ływać się do walnego zgromadzenia. Ponadto wniosek o zgłoszenie upadlolci może pochodzić od właściwego centralnego związku bądź też do osćb, którym na mocy praw a upadłościowego prawo takie przysługuje; sąd może ogłosić o upadłości 1 wszcząć odpowiednie postępowanie na wniosek wierzyciela naw et mimo uchwały wainego zgromadzenia o dalszym istnieniu spółdzielni.

Ponieważ według art. 94 ustaw y .z dnia 17.11.1961 r. w spraw ach nie unorm o- 1 wanych tą ustaw ą stosuje się przepisy praw a upadłościowego (rozporządzenie

Prezydenta RP z dn. £4.X.1934 r. — praw o upadłościowe — Dz. U. Nr 93, poz. 834 z późn. zm.), należało określić w ustaw ie o spółdzielniach i ich związkach, jaką rolę w trakcie postępowania upadłościowego pełnią statutow e organy spółdzielni. W yjaśnia to art. 91 ustaw y z dn. 17.11.1961 r. stanowiąc, że przepisy o organach spółdzie.ni stosuje się także w toku tego postępowania, jeśli z praw a upadłościo­ wego nie w ynika inaczej. W związku z tym należy zauważyć, że praw o upadło­ ściowe interesuje się likw idacją i zarządem m a j ą t k u upadłego, wobec czego należy przyjąć, iż od m om entu ogłoszenia o upadłości zarząd spraw am i m ajątkow y­ mi spółdzielni przechodzi w ręce s y n d y k a , natom iast zagadnienia organizacyjno- -spółdzielcze znajdują się dalej w kom petencji statutow ych organów spółdzielni. Odmiennie niż przy likw idacji — zgłoszenia w niosku o w ykreślenie spółdzielni z rejestru sądowego dokonuje syndyk m asy upadłości; przystępuje on do tego po zakończeniu upadłości (art. 93 ustaw y z dn. 17.11.1961 r.).

Ja k z powyższego w ynika, członkostwo w spółdzielni budow nictw a mieszkanio­ wego objętej postępowaniem upadłościowym może trw ać aż do m om entu w ykre- śienia spółdzielni z rejestru sądowego, ale najpóźniej z tą chw ilą wygasa.

n r.

Z ustaniem członkostwa w spółdzielni budow nictw a m ieszkaniowego wiąże się szereg doniosłych skutków. Skutki te można uszeregować w edług praw , których one dotyczą; są to mianowicie następujące Skutki spowodowane ustaniem człon­ kostwa:

1) w zakresie praw a do lokalu, 2) w zakresie udziału i w kładu,

3) w zakresie innych praw m ajątkow ych, 4) w zakresie p raw organizacyjnych,

przy czym należy zarazem uwzględnić podział na poszczególne typy spółdzielni. 1. Skutki ustania członkostwa w zakresie praw a do lokalu

A. S p ó łd z ie ln ie m ie sz k a n io w e

a) F raw o do lokalu w ygasa z chwilą ustania członkostwa, a zajm owany przez członka lokal powinien być przez niego opuszczony n ajdalej w ciągu 3 miesięcy od tej daty, co w ynika z § 30 statu tu ramowego w związku z art. 144 § 2 ustaw y z dn. 17.11.1961 r. Zgodnie z art. 141 ustaw y z dn. 17.11.1961 r. wygaśnięcie spół­ dzielczego praw a do lokalu w skutek w ystąpienia, w ykluczenia lub w ykreślenia upraw nia spółdzielnię do eksm isji byłego członka i osób wywodzących od niego swe praw a, p-rzy czym przepis ten podkreśla, że spółdzielnia nie ma obowiązku dostarczenia lokalu zastępczego. J a k z tego w ynika, w wyżej wymienionych w y­ padkach w ykonanie eksm isji przez organy kw aterunkow e (art. 77 praw a lokalo­ wego) następuje do p o m i e s z c z e n i a zastępczego.

b) Można bronić poglądu, że w innych w ypadkach wygaśnięcia spółdzielczego praw a do lokalu, a w szczególności w skutek sprzedaży budynku spółdzielni w w y­ niku egzekucji lub upadłości (art. 140 ustaw y z dn. 17.11.1961 r.), członek może się domagać, żeby przekw aterow anie nastąpiło do lokalu zastępczego, a nie do po­ mieszczenia zastępczego. Jest to jednak zagadnienie dotyczące postępowania egze­ kucyjnego, a nie rozpoznawczego*.

» Z d a n ie m k o m e n ta to r ó w (M. G e r s d o r f 1 J. I g n a t o w l c z : c y t. K o m e n ta r z , s tr . 212 — u w a g a d o a r t . 141) a r t y k u ł 141 u s ta w y s ta n o w i r u p e r / l u u m u s ta w o w e . N a w e t w b r a k u

Nr 11 (95) Ustanie członk. w spółdzielniach budoton. mieszk. 47

c) W razie likw idacji spółdz:e’ni mieszkaniowej następuje przejęcie nierucho­ mości przez radę narodow ą lub przez organizację społeczną w skazaną przez CZSBM, a spółdzielcze praw o do lokalu p r z e k s z t a ł c a s i ę w stosunek n a jm u

(art. 146 § 1 i 2 ustaw y z dn. 17.11.1961 r.).

d) W razie ustania członkostwa małżonkowi, dzieciom i innym osobom bliskim , wspólnie zam ieszkałym z byłym członkiem, przysługuje p i e r w s z e ń s t w o przy­ jęcia do spółdzielni i przydziału konkretnego lokalu (art. 145 ustaw y oraz § 32' statutu ramowego). Należy dodać, że o ile spółdzielcze praw o do lokalu objęte jest wspólnością ustawową (art. 138 ustaw y z dn. 17.II.193l r.), o tyle pierwszeństwo przyjęcia przysługuje również małżonkowi, który wspólnie nie mieszkał w lo­ kalu spółdzielczym z b. członkiem. Mimo że art. 145 mówi o „ustaniu człon­ kostwa z jakichkolw iek przyczyn”, należy mieć na uwadze, że dotyczy to jed y n ie skutków ustania, a mianowicie w ystąpienia, w ykluczenia lub w ykreślenia, ale nie- upadłości czy likw idacji spółdzielni. Ponadto statu t ram owy w § 32 ust. 3 w prow a­ dza dodatkowe ograniczenie stw ierdzając, że earząd spółdzielni może odmówić przyjęcia osoby, której przysługuje pierw szeństw o po byłym członku, jeżeli pow stało on9 w skutek w ykluczenia członka, a p r z y c z y n y , które spowodowały w yklucze­ nie, odnoszą się r ó w n i e ż d o t e j o s o b y . Będzie to mieć m iejsce np. w sy­ tuacji, gdy wykluczono członka za niem oralne prow adzenie się jego i jego rodziny albo za niepłacenie czynszu.

te g o p rz e p is u u t r a t a p r a w d o lo k a ’u u z a s a d n ia , z d a n ie m k o m e n ta to r ó w , e k s m is ję c z ło n k » b e z o b o w ią z k u d o s ta rc z e n ia lo k a lu z a s trp c z e g o .

J a k s łu s z n ie tw ie r d z ą ci k o m e n ta to r z y , ż a d e n p r z e p is n ie w k ła d a ta k ie g o o b o w ią z k u n a o so b ę u p r a w n io n ą d o ż d a n ia e k s m is ji, s p r a w a z a ś d o s ta rc z e n ia lo k a lu z a stę p c z e g o j e s t rz e c z ą w ła d z y e g z e k u c y jn e j. N ie n a le ż y j e d n a k z w ę ż a ć z a g a d n ie n ia je d y n ie d o p o s tę p o w a n ia ro z p o z n a w c z e g o , le c z ro z ­ p a tr z y ć t o z a g a d n ie n ie od s t r o n y e g z e k u c j i . P ra w o lo k a lo w e , k tó r e u s ta la z a s a d y w y k o n y w a n ia o rz e c z e ń o o p r ó ż n ie n iu lo k a li, r o z g ra n ic z a w y r a ź n ie „ lo k a l z a s tę p c z y ” , z d e fi­ n io w a n y w a r t . 51 u s t. 2 p r a w a lo k a lo w e g o , od „ p o m ie s z c z e n ia z a s tę p c z e g o ” . O k re ś le n ie p o ­ m ie sz c z e n ia z a s tę p c z e g o z a w a rte j e s t w 5 2 u s t. 2 p k t 3 u c h w a ły R a d y M in is tró w n r 228 z d n . 1.V I/959 r . w s p r a w ie p o m ie sz c z e ń z a s tę p c z y c h d la o só b u s u w a n y c h z lo k a li m ie sz ­ k a ln y c h n a p o d s ta w ie p ra w o m o c n y c h o rz e c z e ń (M on. P o l. N r 58, poz. 280). O ile lo k a l z a s tę p c z y m u s i o d p o w ia d a ć w y m a g a n io m te c h n ic z n y m , u ż y tk o w y m , n o rm o m z a lu d n ie n ia i lo k a liz a c ji, o ty le p o m ie sz c z e n ie z a s tę p c z e m a z a p e w n ić o so b ie e k s m ito w a n e j z a s p o k o je n ie je d y n ie e le m e n ta r n y c h p o trz e b . Ja k d a c h u n a d g ło w ą , o g rz e w a n ia i o ś w ie tle n ia (ty p o w y m p r z y k ła d e m p o m ie sz c z e n ia z a s tę p c z e g o Je s t b a r a k n a p e r y fe ria c h ) . P r z y j ę t o p rz y ty m w a r t . 48 p r a w a lo k a lo w e g o , że d e c y z ja o o p r ó ż n ie n iu lo k a lu p o w in n a w s k a z y w a ć m ie js c e , d o k tó r e g o p r z e k w a te r o w a n ie m a n a s tą p ić : b ę d z ie to lo k a l z a s tę p c z y , J e ż e 'i lo k a l ta k i p r z y s łu g u je d a n e j o so b ie , b ą d ź te ż (w p o z o s ta ły c h w y p a d k a c h ) p o m ie s z c z e n ie z a s tę p c z e .

W y tw o rz o n a od l a t p r a k t y k a u sta w o d a w c z a , p o z a o k r e ś le n ie m p r a w d o z a jm o w a n ia lo k a lu , o k r e ś la z r e g u ły ró w n ie ż s k u t k i ic h w y g a ś n ię c ia w s k a z u ją c w y r a ź n ie , czy u p r a w n io n e m u p rz y s łu g u je lo k a l z a s tę p c z y , czy ty lk o p o m ie s z c z e n ie i od ja k ic h o k o lic z n o ś c i to z a le ż y . D la p r z y k ła d u w a r to t u w s k a z a ć : a r t . 33 u s t. 3 z d a n ie d r u g ie p r a w a lo k a lo w e g o , d o ty c z ą c y d o z o rc ó w d o m o w y c h , § 6 u s t. 1 o ra z § 9 ro z p o rz ą d z e n ia B a d y M in is tró w z d n . 25.II.!9j9 r . w s p r a w ie w a r u n k ó w , p r z y d z ia łu 1, o p r ó ż n ia n ia lo k a li słu ż b o w y c h (...) (D z. U . N r 24, p o z . 152> o ra z a r t . 9 u s ta w y w y łą c z e n io w e j, z d n . 28.V.?957 r . (Dz. U . z 1962 r . N r 47, p o z . 228).

W s y tu a c ji, g d y u s ta w a o sp ó łd z ie ln ia c h i ic h z w ią z k a c h s tw ie rd z a w y r a ź n ie , że n ie m a o b o w ią z k u d o s ta rc z e n ia lo k a lu z a s tę p c z e g o w t a k s a ty w n ie w y m ie n io n y c h w y p a d k a c h (w y ­ k lu c z e n ie , w y k r e ś le n ie i w y s tą p ie n ie ) — m o ż n a d o p u śc ić a c o n t r a r i o a r g u m e n t, iż w in ­ n y c h w y p a d k a c h w y g a ś n ię c ia sp ó łd z ie lc z e g o prarw a d o lo k a lu p r z y s łu g u je c z ło n k o w i lo k a l z a s tę p c z y , a n ie ty lk o p o m ie sz c z e n ie . N a le ż y s ię je d n a k z a s trz e c , że o b o w ią z e k d o s ta rc z e n ia ta k ie g o lo k a lu w ż a d n y m w y p a d k u n ie d o ty c z y sp ó łd z ie ln i. W y d a je się p r z y ty m , ż e g d y b y i n te n c je u sta w o d a w c y b y ły o d m ie n n e , t o r e d a k c ja a r t . 141 u s ta w y z d n . 17.11.1961 r . o g r a ­ n ic z a ła b y s ię d o o g ó ln e g o s tw ie rd z e n ia , iż w y g a ś n ię c ie sp ó łd z ie lc z e g o p r a w a d o lo k a lu s ta ­ n o w i p o d s ta w ę d o e k s m is ji b e z p r a w d o lo k a lu z a s tę p c z e g o .

C c e n ia ją c s p r a w ę w r a m a c h słu s z n o śc i i p o ró w n a w c z o , n a le ż y d o d a ć , że tr u d n o b y ło b y w y tłu m a c z y ć , d la c z e g o c z ło n e k sp ó łd z ie ln i, k tó r y u t r a c i ł p r a w a d o lo k a lu w s k u te k e g z e k u