Kluczowe zagadnienia interpretacyjne ustawy antychuligańskiej

Zygmunt Wizelberg

Kluczowe zagadnienia

interpretacyjne ustawy

antychuligańskiej

Palestra 10/2(98), 39-45

1966

№ 2 (08) Kluczowe zagadnienia łnterpr. uttaw y antychuliffartłkiej 39

s ą d p o w s z e c h n y . N iedopuszczalność ro zp o z n an ia sp ra w y przez są d polski n ie oznacza b y n a jm n ie j niedopuszczalności ro zp o z n an ia sp ra w y przez są d pow szech­ n y . N a jle p ie j w y ja śn ić to n a p rzy k ła d zie : Je ż e li cudzoziem iec zam ieszk ały i p rze­ b y w a ją c y z a g ra n ic ą zgłosi w sądzie polsk im w n io se k o zm ian ę n az w isk a , będzie zachodzić n ie b r a k ju ry sd y k c ji są d u polskiego, lecz niedopuszczalność drogi sądow ej i w n io se k u le g n ie o d rzu c en iu z te j o sta tn ie j przyczyny, n ie m oże zaś on ulec od­ r z u c e n iu z pow odu b ra k u ju ry sd y k c ji. Je ż e li n a to m ia st p rze d sąd p olski zostałoby w ytoczone pow ództw o o w y d an ie nieru ch o m o ści położonej za g ran ic ą, będzie za­ chodzić b r a k ju ry sd y k c ji k ra jo w e j p rzy dopuszczalnej drodze sąd o w ej i pozew u le g n ie o d rzu cen iu w sk u te k b r a k u ju ry sd y k c ji, a n ie z pow odu niedopuszczalności d ro g i sąd o w ej.

W ty m s ta n ie rzeczy n ależ y p rz y ją ć , że a r t. 421 § 3 k.p.c. m oże dotyczyć w y ­ łą cz n ie w y p ad k ó w niedopuszczalności drogi są d o w e j, n ie m oże n a to m ia st dotyczyć w y p a d k ó w b ra k u ju ry sd y k c ji k ra jo w e j. W raz ie zatem w y d a n ia praw om ocnego o rzeczen ia kończącego p o stę p o w an ie w siprawde, isto tn ą rolę — je śli chodzi o m o­ żność za sk a rż en ia tego orzeczenia w d ro d ze re w iz ji n ad z w y cz ajn e j — o d g ry w a sześciom iesięczny te rm in p rze w id zia n y w a r t. 421 § 2 k .p .c .18

ZYGMUNT WIZELBERG

Kluczowe zagadnienia interpretacyjne

ustawy anfychuligańskiej

1. N a w o k an d z ie S ą d u N ajw yższego — ja k doniosła p ra sa codzienna — z n a la ­ zło się o p rac o w a n ie w ytycznych w y m ia ru sp raw ie d liw o śc i w k w estii ch u lig ań stw a.

J e ś li się w eźm ie p o d uw agę, że u sta w a z d n ia 22 m a ja 1958 r., m ów iąc o zao­ strz e n iu odpow iedzialności k a rn e j za ch u lig ań stw o oraz o p rz e stę p stw a c h o ch a ­ r a k te rz e chuligańskim , u ch y liła się od sfo rm u ło w an ia tego, co to je s t chuligaństw o, p o z o sta w ia ją c w y ja ś n ie n ie tego p o ję cia orzeczn ictw u sądow em u, oraz je śli się w eźm ie p o d uw agę, że od d a ty w y d a n ia te j u sta w y u p ły n ę ło z górą 7 la t, a orze­ cznictw o sądow e n ie ty lk o n ie w y ja śn iło w sposób je d n o lity p o ję cia ch u lig ań stw a, a le w y k az ało n a w e t znaczne rozbieżności — to n ie sposób n ie d oceniać dużej w a g i d o k u m e n tu , k tó ry m a o p rac o w a ć w n ajb liż szy m czasie S ąd N ajw yższy w P o ­ łączonych Izb a ch K a rn e j i W ojskow ej.

R óżne m ogą być p o g lą d y w sp ra w ę z a k re su o p rac o w y w a n y ch w y ty cz n y ch i ich treśc i, co — w obec rozbieżności p a n u ją c y c h za ró w n o w dotychczasow ym orzecz­ n ic tw ie, ja k i w p iśm ien n ictw ie p raw n ic zy m — je st rzeczą n ie u n ik n io n ą . N ie je s t te ż m oim zad an iem a n i p rz e d sta w ie n ie ty c h rozbieżności, an i ich k ry ty c z n a ocena. N ie czas te ra z n a tego ro d z a ju ro zw ażan ia, k tó re za p ełn iły b y n ie w ą tp liw ie nie ty lk o ra m y p ublicystycznego a r ty k u łu praw niczego, a le n a w e t sp o rą książkę. C ho­ dzi m i t u — w przed d zień u ch w a le n ia w y ty cz n y ch — o p rz e d sta w ie n ie sk o n k re ­

19 O dm iennie W, S i e d l e c k i : Z ary s postęp o w an ia cyw ilnego, s. 3D5 o ra z N iew ażność p ro c esu cyw ilnego, s. 163.

40 Z y g m u n t W i z e l b e r g _{Nr 2 (98)}

ty z o w a n y ch ju ż m ożliw ie n a jb a rd z ie j jedno zn aczn y ch propozycji, o p a rty c h n a w ła ­ sn ej o b se rw a c ji w ielo letn iej p ra k ty k i sądow ej. Z ałożenie to zw a ln ia m n ie zaraze m od konieczności o m a w ian ia tez z a w a rty c h w bo g aty m n ie w ą tp liw ie d otychczaso­ w y m p iśm ie n n ic tw ie p raw n ic zy m dotyczącym c h u lig a ń s tw a l.

2. P ierw szy m i z a ra z e m n a jtru d n ie js z y m zag ad n ien iem , ja k ie w y p a d n ie ro z strz y ­ gn ąć p rz y o p rac o w a n iu w y ty czn y ch , je s t zag ad n ien ie d e fin ic ji „czynu o c h a ra k te rz e c h u lig ań sk im ” w ro z u m ie n iu u sta w y z 22 m a ja 1958 r.

J e s t to za g ad n ie n ie kluczow e, n ajw a żn iejsz e, k tó re g o rozw iązanie u ła tw i ro z ­ strzy g n ięc ie w szelk ich d a lszy c h sp o rn y ch k w estii. G dy b y w y ty czn e w ja k ik o l­ w iek sposób chciały u n ik n ą ć p o d an ia d e fin ic ji „czynu o c h a ra k te rz e ch u lig a ń ­ sk im ”, to nie sp e łn ią o n e sw ojego głów nego z a d a n ia , n ie usiuną istn ie ją c y c h w o rz e ­ cz nictw ie rozbieżności, b o nie u s u n ą ich źródła.

P rz e d te m je d n a k n ależ y ro zstrz y g n ąć w stę p n e za g ad n ien ie, sp o rn e w d o tychcza­ sow ym orzecznictw ie, a m ianow icie n ależ y odpow iedzieć n a p y ta n ie , czy u sta w a z 22 m a ja 1958 r . u z n a je „c h u lig ań sk o ść” d z ia ła n ia sp raw cy za okoliczność o b c i ą ­ ż a j ą c ą , czy te ż stw o rz y ła ona now ą, k w a l i f i k o w a n ą p o sta ć k o n k re tn y c h p rz e stę p s tw w y m ie n io n y ch w części szczególnej k o d e k su k a rn e g o i w in n y c h u s ta ­

w ach k a rn y c h . /

O pow iadam się za ty m , że czyny o c h a ra k te rz e c h u lig ań sk im sta n o w ią k w a lifi­ k o w a n ą p o sta ć p rz e stę p s tw w y m ie n io n y ch w części szczególnej ko d ek su k a rn e g o i in n y c h u s ta w a c h k a rn y c h .

R óżnica m iędzy okolicznością obciążającą a k w a lifik u ją c ą p olega m .in. n a ty m , że w w y p a d k u is tn ie n ia okoliczności obciążających są d w y ro k u ją c y m a p ra w o za o strzy ć k a rę , a le co do z a k re su i w ysokości tego za o strz e n ia n ie je st zw iązany k o n k re tn y m p rze p isem ; sąd p o ru sza się tu ta j w ra m a c h g ran ic s a n k c ji k a rn e j p rze w id zia n ej d la o k reślonego p rze stę p stw a . N a to m ia st gdy k o n k re tn y przepi3 u s ta w y z a o strza sa n k c ję k a r n ą za dan e p rze stęp stw o w sposób n ie u c h ro n n y (bez w zg lęd u n a u zn a n ie sądu), gdy w u sta w ie u reg u lo w a n e je st m in im u m te g o zao­ strz e n ia , to w ów czas m a m y do cz ynienia z n o w ą, k w a lifik o w a n ą p o sta cią tego p rz e stę p stw a .

S k o ro np. u sta w a z 10 g ru d n ia 1959 r. o zw a lcz an iu alk o h o lizm u w arfc 22 stw ierd za, że „ s ta n n ietrzeźw o ści w ch w ili p o p ełn ien ia p rz e stę p s tw a sta n o w i o k o ­ liczność o b ciąż ają cą”, to oznacza to , iż p rze p is te n je s t je d y n ie u zu p e łn ie n ie m k a ­ ta lo g u okoliczności obciążających. W ra z ie sk a z a n ia za p rze stęp stw o np. z a rt. 237 § 1 k.k. są d w y m ie rz a sp ra w c y k a r ę w g ra n ic a c h s a n k c ji p rze w id zia n ej w ty m p rze p isie (do 2 la t w ięzienia), w y m ie rz a ją c t y l k o w r a m a c h t e j s a n k c j i k a r ę su ro w sz ą n iż ta , k tó r ą b y łb y w y m ie rz y ł, gdyby sp ra w c a d zia ła ł n a trzeźw o. N a to m ia st w ra z ie u z n a n ia p o p ełn ien ia przez sp ra w c ę p rz e stę p stw a z ą r t. 237 § 1 k.k . ja k o „czynu o c h a ra k te rz e c h u lig a ń sk im ” s ą d p rzy w y m ia rz e k a r y zw iązany je s t ty m m in im u m za o strz e n ia s a n k c ji k a rn e j z a rt. 237 § 1 k.k., k tó re przew id zian e je s t w u sta w ie o z a o strz e n iu odpow iedzialności k a rn e j z a ch u lig ań stw o , a w ięc: 1) n ie m oże stosow ać do sp ra w c y w aru n k o w eg o zaw ieszen ia k a ry (art. 3), 2) n ie m oże w y m ie rz y ć sp ra w c y k a r y niższej niż 6 m iesięcy w ięz ie­ n ia w raz ie p o w ro tu do p rz e stę p s tw a (art. 2 p k t 1), 3) m u s i stosow ać uproszczony try b p o stę p o w an ia , znacznie o g ran iczający g w a ra n c je procesow e oskarżonego (art. 6), 4) n ie m oże sto so w a ć do sp raw cy d e k re tu z 20.VII.1964 r. o am n estii. W reszcie n a w e t przy w y k o n y w a n iu k a r y w ła d z e p e n ite n c ja rn e obow iązane są stosow ać

i O bszerną b ib lio g rafię p rz ed m io tu m ogą czy teln icy znaleźć w m oim a rty k u le p t. „ K ry ­ te ria czynu ch u lig ań sk ieg o n a tle o rzecznictw a sądow ego” , o p u blikow anym w „N ow ym P ra w ie ” n r 7—8 z 1965 r., s. 717—804 (w p rz y p isach tego a rty k u łu ), chociaż b ib lio g rafia ta n ie Jest w y c ze rp u jąc a, a o sta tn io p o w iększyła się Jeszcze o szereg now ych p u b lik a c ji.

N r 2 (98) Kluczowe zagadnienia interpr. Ustawy antychuligańsklej 41

do sp ra w c y obostrzony reż y m w ięzienny. S u m a t y c h w s z y s t k i c h c z y n ­ n i k ó w s k ł a d a j ą c y c h s i ę n a m i n i m u m z a o s t r z e n i a k a r y j e s t t a k d u ż a , ż e t w o r z y o n a z „ c z y n u o c h a r a k t e r z e c h u l i g a ń s k i m ” n o w ą , k w a l i f i k o w a n ą ' p o s t a ć p r z e s t ę p s t w a z a r t . 2 3 7 § 1 k.k.

Z a m ia st znow elizow ać w iele a rty k u łó w części szczególnej k o d ek su k arn e g o ' i in n y c h u sta w k a rn y c h i np. p rzy a rt. 237 k.k. dodać k o le jn y § 4 o b rz m ie n iu : „Jeż eli p rze stęp stw o m a c h a ra k te r c h u lig ań sk i — sp ra w c a podlega (...)” — u s ta ­ w odaw ca w y d a ł osobną u sta w ę z 22 m a ja 1958 r. ogólnie za o strz a ją c ą k a rę w s to ­ s u n k u do w szy stk ich p rz e stę p s tw w w y p ad k a ch , gdy p rz e stę p stw a te m a ją c h a ­ r a k te r chulig ań sk i, i p rze w id u jąc ą no w e m in im u m k a r y z a te p rz e stę p stw a .

Z u zn a n ia „chuligańskiego c h a ra k te ru czynu” za okoliczność n ie obciążającą, lecz k w a lifik u ją c ą w y n ik a ją dalsze logiczne k o n sek w en cje, k tó re p ro w a d zą ju ż bez­ p o śre d n io do u sta le n ia d efin icji te g o czynu.

Je że li „ch u lig a ń sk i c h a r a k te r czynu” sta n o w i k w a lifik u ją c ą okoliczność p rze­ stę p stw w ym ien io n y ch w części szczególnej k o d ek su k arn e g o i in n y c h u sta w k a r ­ ny ch , to d la b y tu te j n ow ej p o staci p rz e stę p s tw a — ta k ja k to je st re g u łą w p r a ­ w ie k a rn y m — konieczny je st zły z a m ia r (dolus) p o p ełn ien ia czynu o c h a ra k te rz e ch u lig ań sk im . S p ra w c a m u si chcieć popełnić p rze stęp stw o o c h a ra k te rz e c h u li­ g ań sk im (art. 14 § 1 k.k.), m u si obejm ow ać sw oim z a m ia re m „chu lig ań sk o ść” sw ego czynu.

D o stw ie rd z en ia, ja k i je s t zły z a m ia r (dolus) sp raw cy p rz y ty p o w y ch p rz e stę p ­ stw a c h o c h a ra k te rz e chuligańskim , w y sta rc z y posłużyć się n a jp ro stsz y m p rz y ­

k ła d e m : 1

S p ra w c a X , w p ra w iw sz y się w s ta n nietrzeźw y, sp o ty k a n a u lic y z u p e łn ie nie z n a n e g o so b ie o b y w a te la Y i bez ja k ieg o k o lw iek pow odu b ije go p o twatrzy. M am y tu do czy n ien ia z p rze stę p stw e m um y śln y m z a rt. 239 k.k. p opełnionym z za m ia re m bezp o śred n im (dolus directus). S p ra w c a b ezpośrednio chciał u derzyć o b y w ate la Y (art. 14 § 1 k.k.) i rzeczyw iście go u derzył. Je d n a k ż e z fa k tu , że s p ra ­ w ca X u d erz y ł o b y w atela Y, m im o że go zu p e łn ie n ie zn ał i m im o że Y n ie dał żadnego pow odu do u d erz e n ia go, w y n ik a, że po stro n ie sp raw cy m a m y do czy­ n ie n ia n ie ty lk o ze zw y k ły m za m ia re m bezpośrednim . D ołącza się bo w iem do tego z a m ia ru jeszcze e le m e n t dodatkow y, jeszcze dodatkow a, a w y ra ź n ie d o m i n u ­ j ą c a cecha tego z a m ia ru bezpośredniego. J e s t n ią chęć w yżycia się n ie trzeź w eg o sp ra w c y za w sze lk ą cenę. S p raw cy n ie zależy w łaściw ie n a tym , żeby napadnie.ty o b y w ate l Y poniósł dolegliw ość, sp raw cy je st zu p e łn ie obojętne, czy p o b ije on o b y w ate la Y czy te ż jakiegokolw iek innego przechodnia. S p ra w c y zależy n a tym , a b y w o g ó l e k o g o k o l w i e k p o b i ć , ab y przez pobicie n ie zn a jo m e j sobie osoby w yżyć się, a b y afirm o w ać w te n w y b u ja ły sposób sw o je „ ja ”, ab y m ieć „zabaw ę”. Je że li do chęci (art. 14 § 1 k.k.) sp raw cy p o p ełn ien ia określo n eg o p rz e ­ s tę p stw a dołącza się jeszcze elem e n t d odatkow y, k tó ry sta n o w i n ieo d łączn ą a do­ m in u ją c ą cechę tego z a m ia ru , to w ów czas m ów im y, że b ez p o śred n i z a m ia r sp ra w ­ cy p o p ełn ien ia p rze stę p stw a był za m ia re m o szczególnym z a b a rw ie n iu , czyli

d olus coloratus.

P rz y p rz e stę p stw a c h o c h a ra k te rz e ch u lig ań sk im t ą cechą d o d atk o w ą a dom i­ n u ją c ą z a m ia ru bezpośredniego sp ra w c y je s t chęć sp ra w c y w yżycia się za w szel­ k ą cenę, chęć w y b u jałeg o a firm o w a n ia sw ojego „ ja ” kosztem d rastycznego po­ g w ałc en ia p o rzą d k u praw nego.

D ochodzim y w ięc do n a s tę p u ją c e j d e fin ic ji p rze stę p stw a o c h a ra k te rz e ch u ­ lig ań sk im :

•42 Z y g m u n t W l z e l b e r g Nr 2 (08) P r z e s t ę p s t w o o c h a r a k t e r z e c h u l i g a ń s k i m j e s t t o t a ­ k i e p r z e s t ę p s t w o , w k t ó r y m c e c h ą d o m i n u j ą c ą b e z p o ś - T e d n i e g o z a m i a r u j e s t c h ę ć w y b u j a ł e g o w y ż y c i a s i ę s p r a w c y i w y b u j a ł e g o a f i r m o w a n i a s w o j e g o „ j a ” p r z e z d r a s t y c z n e p o g w a ł c e n i e p o r z ą d k u p r a w n e g o . C echa t a w do­ s ta te c z n y sposób od ró żn ia p rz e stę p s tw a o c h a ra k te rz e ch u lig ań sk im od w szy stk ich in n y c h p rze stęp stw .

W y n ik a z te j d efin icji, że sp ra w c a p rz e stę p s tw a o c h a ra k te rz e ch u lig ań sk im m u s i m ieć z a m ia r b ez p o śred n i p o p ełn ien ia te g o p rz e stę p s tw a (dolus directus) i że m u si to być je d n o cz ein ie z a m ia r o szczególnym z a b a rw ie n iu (dolus coloratus).

Z g ru n tu b łę d n y je s t — m oim z d a n ie m — pogląd, ja k o b y ja k a k o lw ie k cecha ■strony p rze d m io to w ej p rz e stę p s tw a (np. d ziała n ie w m ie jsc u publicznym lu b po p ija n e m u alb o d ziała n ie w y w o łu jąc e zgorszenie i n a ru sz a ją c e zasady w spółżycia społecznego) m ogła o dróżniać p rze stęp stw o o c h a ra k te rz e ch u lig ań sk im od p rze­ s tę p s tw a n ie m ająceg o tego c h a ra k te ru . K ażd e b ow iem przestęp stw o , a nie ty lk o ■chuligańskie, m oże b y ć popełn io n e p u blicznie lu b po p ija n e m u i każde rów n ież p rz e stę p s tw o w y w o łu je zgorszenie i n a ru s z a z a sa d y w spółżycia społecznego.

D iffe re n tia specifica p rz e stę p s tw a ch u lig ań sk ieg o tk w i za te m w y ł ą c z n i e

~w za m ia rz e sp raw cy .

3. S am a d e fin ic ja czynu o c h a ra k te rz e ch u lig ań sk im , o k tó re j m ow a w u stę p ie 2 , n ie je s t je d n a k d la p ra k ty k i w y sta rc z a ją c a , p o n iew aż w y p a d k i p rz y z n a n ia się s p ra w c y do tego, iż np. p o bił on o b y w ate la Y, m a ją c z a m ia r w y b u jałeg o w yżycia ■się i w y b u jałeg o a firm o w a n ia sw ego „ ja ” k o sz tem d rasty c zn e g o p ogw ałcenia p o ­

rz ą d k u praw n eg o , w p ra k ty c e p ra w ie się n ie z d a rz a ją , a b ezp o śred n ia in tro sp e k c ja -w u m y sł sp ra w c y n ie je s t m ożliw a.

S ąd y m u szą za te m m ieć k r y t e r i u m (w skazów kę), w ja k i sposób m o żn a w p o ­ stę p o w a n iu sąd o w y m u sta lić , że sp ra w c a p o p ełn ien ia p rz e stę p s tw a np. z a rt. 239 k .k . chciał n ie ty lk o pobić o b y w ate la Y, a le chciał te ż w yżyć się i afirm o w ać s w o je „ ja ” przez p o p ełn ien ie te g o p rz e stę p s tw a i że to b y ło w łaśn ie cechą dom i­ n u ją c ą jego z a m ia ru p rzestępnego. K ry te riu m ta k ie je s t ju ż od d a w n a w p ra k ty c e w iększości sądów sto so w a n e i w y sta rc z y je ty lk o pow tórzyć. J e s t to p rzy ty m k r y te r iu m ja s n e i zw ięzłe, zro zu m iałe n a w e t d la szeregow ego m ilic ja n ta .

K ry te riu m ty m je s t d z i a ł a n i e s p r a w c y b e z ż a d n e g o p o w o d u l u b z p o w o d u — w r o z u m i e n i u s ą d u — o c z y w i ś c i e b ł a h e g o , - w y r a ź n i e n i e a d e k w a t n e g o w s t o s u n k u d o w a g i p o p e ł ­ n i o n e g o p r z e z s p r a w c ę c z y n u .

Je że li sp raw ca , n a p o tk aw sz y n a ulicy n ie z n a n eg o sobie p rzechodnia, k tó ry n ic złego sp ra w c y n ie czyni, w y m ie rz a m u policzek lu b b ije go la sk ą, to w ów czas ■każdy sąd stw ie rd z i, że sp ra w c a d ziała ł bez pow odu. A jeżeli te n sp raw ca , n a ­ p o tk a w szy n a ulicy n ie znanego sobie p rzechodnia, b ije go dlatego, że te n n ie c h c e m u u s tą p ić z drogi, to w ów czas k aż d y są d stw ie rd z i, że sp ra w c a działał z błah eg o pow odu, oczyw iście n ie a d e k w a tn e g o do czynu spraw cy.

W obu ty c h w y p a d k a c h m a m y d o cz y n ie n ia z za m ia re m sp ra w c y pobicia n a p a d n ię te g o n ie ty le z chęci w y rz ąd z en ia dolegliw ości k o n k re tn e j osobie, ile z chęci w y ży cia się i w y b u ja łe g o a firm o w a n ia sw ojego „ ja ”, albo — jeżeli k to w o li — z chęci z a b aw ie n ia się p rz e stra c h e m i o b ja w a m i bólu n ap a d n ię teg o . Ta w ła ś n ie o s ta tn ia cecha chęci (czy „ch cen ia” w ed łu g a rt. 14 § 1 k.k.) sp raw cy je st d o m i n u j ą c a . W obu w y p a d k a c h m a m y do czy n ien ia z p rze stęp stw em o c h a­ r a k te r z e ch u lig a ń sk im w ro z u m ie n iu u sta w y z 22 m a ja 1958 r.

N r 2 (98) Kluczowe zagadnienia tnterpr. ustaw y antychuligańskie) 43

k ry te riu m n iezaw o d n y m i jedynym . Ż ad n e in n e k ry te riu m je st n ie p o trz e b n e 2. Nie je s t te ż p o trzeb n e, żeby sp ra w c a w ied z ia ł czy przew id ział, że czyn jego je st pop eł­ n io n y bez pow odu czy z b łahego pow odu. O ty m d ec y d u je sąd, to je st w n io sk o w a­ n ie , ja k ie s ą d m a p ra w o czynić w s to s u n k u do każdego p rz e stę p s tw a , a w ięc i w sto s u n k u d o p rze stę p stw a o c h a ra k te rz e chuligańskim .

4. Z ag ad n ien io m d efin icji czynu o c h a ra k te rz e c h u lig ań sk im oraz sądow ego k ry ­ te riu m z a m ia ru sp ra w c y po p ełn ien ia tak ieg o czynu zm uszony by łem pośw ięcić w ie­ le m iejsca, p oniew aż s ą to z a g a d n ie n ia kluczow e. A le zaraz po ty c h zag ad n ien ia ch p o ja w ia ją się k w e stie n o w e i sporne, k tó re ró w n ież w y m a g a ją o statecznego ro z ­ strz y g n ię c ia w w y ty cz n y ch S ąd u N ajw yższego.

Czy u sta w ę z 22 m a ja 1958 r. n ależy stosow ać do w szy stk ich p rz e stę p s tw w y ­ m ie n io n y c h w części szczególnej k o d ek su k arn e g o i p ra w a o w ykroczeniach, w części- szczególnej ko d ek su k a rn e g o W o jsk a P olskiego, w d e k re c ie z 13 czerw ca 1946 r. o p rz e stę p stw a c h szczególnie niebezpiecznych, w u sta w ie k a rn e j sk a rb o w e j itp .? Ju ż p rim a japie w y d a je się, że b yłoby to n iezgodne z in te n c ją ustaw o d aw cy p rz y w y d a w a n iu u sta w y z 22 m a ja 1958 r. P rzecież ta k ie p rze stęp stw a, ja k po p eł­ n io n e p rzeciw P a ń stw u i u stro jo w i, ja k zab ó jstw a, zgw ałcenia, d ezercje, w y stę p k i

sk a rb o w e, n ig d y n ie m a ją c h a ra k te ru chuligańskiego. D o m in u ją cą cech ą z a m ia ru p rze stęp n e g o sp ra w c y n ig d y n ie je s t tu ta j chęć w y b u jałeg o w yżycia się sp raw cy czy w y b u jałeg o afirm o w a n ia sw ojego „ ja ”. Je ż e li n a w e t cechy te w y stę p u ją , to n ig d y n ie są one dom in u jące, d o m in u ją bow iem z u p e łn ie in n e cechy z a m ia ru s p ra ­ w cy, ja k np. chęć w y rz ąd z en ia szkody P a ń stw u , zem sta (przy zab ó jstw ach ), chęć za sp o k o je n ia p opędu płciow ego (przy zgw ałceniach), chęć u ch y len ia się o d służby w o jsk o w e j (przy dezercjach) alb o chęć u z y s k a n ia k o rzy śc i m a te ria ln e j (przy p rz e ­

s tę p s tw a c h skarbow ych). I n t e n c j ą u s t a w o d a w c y p r z y w y d a n i u u s t a w y z 22 m a j a 1 9 5 8 r. b y ł o z a o s t r z e n i e o d p o w i e d z i a l n o ś c i k a r n e j z a c z y n y p r z e d e w s z y s t k i m d r o b n e j i ś r e d n i e j w a g i , a l e z a t o s z e r z ą c e s i ę n a g m i n n i e i z t e g o p o w o d u s z c z e ­ g ó l n i e g r o ź n e d l a p o r z ą d k u p r a w n e g o .

W y d a je m i się, że w y ty czn e S ąd u N ajw yższego m u szą to za g ad n ie n ie w jakiś sposób rozstrzy g n ąć, bo inaczej d alej b ędziem y m ie li d o czynienia — ta k ja k do­ ty ch czas — z k w alifik o w a n iem przez n ie k tó re są d y zab ó jstw , ra b u n k ó w czy zgw ał­ ceń ja k o p rz e stę p s tw o c h a ra k te rz e chu lig ań sk im . Z ao strz en ie sa n k c ji k a rn y c h p rzy ty c h zb ro d n ia ch n a p o d sta w ie u sta w y z 22 m a ja 1958 r. je s t z u p e łn ie zbędne, gdyż obow iązujące przed u sta w ą z 22 m a ja 1958 r. p rze p isy k a rn e p rz e w id u ją za te zb ro d n ie d o stateczn ie su ro w e k a ry , a są d y w cale n ie b y ły i n ie s ą sk ło n n e w y­ k a z y w ać w ta k ic h sp ra w a c h ja k ie jk o lw ie k pobłażliw ości. Nie b y ło w ięc podstaw do z a o strz e n ia re p r e s ji k a rn e j przez u sta w o d aw cę z a tę z b ro d n ie i u sta w o d aw ca n ie m ia ł z a m ia ru tego czynić. U sta len ie, że zb ro d n ie ta k ie m ogą m ie ć c h a ra k te r ch u lig ań sk i, zup ełn ie zaciem nia p raw n icze ro zu m ien ie p rzy m io tn ik a „c h u lig a ń sk i”, o k tó ry m b y ła m ow a w u stę p a c h 2 i 3 n in iejszeg o a rty k u łu , o raz p o w oduje że p o ­

* W c y to w an y m w przyp. X m oim a rty k u le op u b lik o w an y m w „N ow ym P ra w ie ” p o d a­ w a łe m Jeszcze k ry te ria pom ocnicze: a) św iadczące o n iead ek w atn o ści p rzy czy n y popełnienia p rz estę p stw a szczególna b ru taln o ść sp raw cy b) św iadczące o n iead ek w atn o ści p rzy czy n y nie­ k tó re o b iek ty w n e okoliczności czynu przew id zian e przez spraw cą.

Obecnie o d stę p u ję od poglądu co do konieczności b ra n ia pod uw agę ty c h pom ocniczych k ry te rió w . U w ażam bow iem , że w „w y ty cz n y ch ” pow inno się znaleźć Jedynie Jak n a jb a r­ d z ie j p ro ste i n ieskom plikow ane k ry te riu m , p rz y d a tn e do pow szechnego u ż y tk u sądow ego w ła śn ie d zięki jego jasności i zw ięzłości.

44 Z y g m u n t W i z e l p e r g _{Nr 2 (98>}

jęcie to sta je się zd ep recjo n o w an e, s ta je się czym ś n ieo k reślo n y m , ja k im ś zb ę d ­ n y m w orzeczeniu sąd o w y m ep itetem .

W reszcie w o g ro m n ej w iększości p rzepisów 'karnych, ta k ic h ja k m a ły k o d e k s k a rn y , u sta w a k a r n a sk a rb o w a i m n ó stw o in n y c h n o rm p ra w a karnego, n ie m a ab so lu tn ie m ie jsc a n a d ołączenie osobnego p a ra g ra fu do s ta n u fak ty c zn e g o p rze­ stę p stw a (a te k w ra z ie b r a k u u sta w y z 22.V.1958 r. n ależ ało b y przecież uczynić), p rzew id u jąceg o zao strzo n ą odpow iedzialność k a r n ą za to p rze stęp stw o , jeśli m a ono c h a ra k te r ch u lig ań sk i. C zyny ta m w y m ie n io n e z n a tu ry rzeczy n ie m ogą m i ę t c h a ra k te ru chuligańskiego.

Z te g o p ły n ie w niosek, że u sta w ę z 22 m a ja 1958 r. o za o strz e n iu o d p o w ied zial­ ności k a rn e j za ch u lig ań stw o n ależy tra k to w a ć ja k o ściśle w y ją tk o w ą i za sto so w a­ n ie je j o g ran ic zy ć w d r o d z e w y k ł a d n i s ą d o w e j ty lk o do p rz e stę p s tw d ro b n e j i śre d n ie j w agi, k tó re przez to, że szerzą s ię m asow o, bu d zą w społe­ czeństw ie pow szechne o burzenie i p o tę p ien ie i w o k re sie ich sz erze n ia się s ą szczególnie groźne d la p o rzą d k u p raw nego.

T a k i m i p r z e s t ę p s t w a m i — m o i m z d a n i e m — s ą p r z e ­ s t ę p s t w a w y r a ź n i e w y m i e n i o n e w a r t . 2 p k t 1 i 2, a r t > 4, a r t . 5 p k t 1 i 2, a r t . 6 § 1 u s t a w y z 22 m a j a 1958 r_ o r a z w y k r o c z e n i a p r z e c i w p o r z ą d k o w i p u b l i c z n e m u w y ­ m i e n i o n e w a r t . 7 t e j ż e u s t a w y . | Z e s t o s o w a n i a u s t a w y z 22 m a j a 1 9 5 8 r. d o w s z e l k i c h , i n n y c h p r z e s t ę p s t w n a l e ż a ł o b y — m o i m z d a n i e m | — z r e ­ z y g n o w a ć . i i i |

W św ie tle te j k o n ce p cji przep is a rt. 1 u sta w y z 22 m a ja 1958 r. m ia łb y c h a ­ r a k te r w y łąc zn ie d e k la ra to ry jn y , w y ja ś n ia ją c y i w p ro w a d za jąc y do dalszych p rze­ pisów te j u staw y , co n ie p o zo staje w ża d n ej sprzeczności z dosłow nym b rzm ien ie m te g o p rzepisu. D opiero d alsze p rze p isy u sta w y , w yżej w yszczególnione, w s k a z u ją , ja k ie k o n k re tn e p rz e stę p s tw a m ogą m ieć c h a ra k te r c h u lig a ń s k i3.

B yłoby to ro zstrz y g n ięc ie n ie w ą tp liw ie ra d y k a ln e , ale je d y n ie słuszne, o dpow ia­ d a ją c e w p ełn i in te n c ji u sta w o d aw cy i od ra z u u su w a ją c e w szelk ie n ie ja s n o śc i w ty m w zględzie.

5. K o lejn e za g ad n ien ie , k tó re n ależy ro z strz y g n ą ć w in te re sie oczyszczenia po­ ję cia ch u lig a ń stw a od w sze lk ic h n alec iało ści i n a d a n ia m u k o n k retn e g o p ra w n i­ czego znaczenia, to k w e stia ro zg ran ic ze n ia „czynu o c h a ra k te rz e ch u lig a ń sk im ”- od czynu popełn io n eg o w sta n ie n ietrzeźw ości. N ie je s t bo w iem ta jem n icą , że są d y I in sta n c ji, id ąc au to m aty cz n ie za k o n cep cjam i a k tó w o sk a rż e n ia i u n ik a ją c sam odzielnej in te r p re ta c ji n ie sprecyzow anego dotychczas po jęcia ch u lig ań sk ieg o c h a r a k te ru czynu, w w y ro k a c h sądow ych s ta w ia ją b ard z o często z n a k ró w n o ści m iędzy czynam i o c h a ra k te rz e ch u lig ań sk im a czynam i p o pełnionym i w s ta n ie n ietrzeźw ości. K ażde p rz e stę p stw o p opełnione przez sp ra w c ę nietrzeźw eg o je s t w ty c h w yroikach tra k to w a n e ja k o „c h u lig a ń sk ie ” czy popełn io n e „z p o b u d p k ch u lig a ń sk ic h ” 4.

J e s t to oczyw iście n iesłu szn e, n a co w sk a z u je zaró w n o d e fin ic ja czynu o c h a r a k

--- .! 1 ■ • t i ' '

3 O dm ienny pogląd re p re z e n tu je J a n S z w a c h a w a rty k u le : S porne pro b lem y n a tle stosow ania u staw y z 22 m aja 1958 r. o zao strzen iu odpow iedzialności k a rn e j za c h u lig ań ­ stw o, „N ow e P ra w o ” n r 11 z 1965 r., s. 1225 i nast.

4 M ikołaj T o ł k a n w ' a rty k u le p t.: T ajem n ice c h u lig ań stw a, o p u blikow anym w „ P ra ­ w ie i Ż y ciu ” n r 10/1964, n a pod staw ie an alizy w ielu w y ro k ó w sąd o w y ch dochodzi do w n io ­ sk u , że w ogóle p rz estę p stw o o c h a ra k te rz e c h u lig a ń sk im to nic innego ja k p rz estę p stw o popełnione w sta n ie nietrzeźw ości lu b opilstw a.

2$f 2 (98) Zagarnięcie m ienia społecznego w świetle a k t sądowych 45 te rz e c h u lig ań sk im (ustęp 2 n in ie jsz y c h w yw odów ), ja k i k ry te riu m czynu c h u li­ gańskiego) (u stęp 3).

S p ra w c a p rz e stę p stw a z a rt. 237 k.k. m oże pobić n a w e t w s ta n ie głębokiego o p ils tw a o b y w ate la X , a le jeżeli uczyni to n ie bez pow odu a n i z pow odu — w ro z u m ie n iu są d u —< ra ż ą c o b łahego, lecz d latego, że n p . X zgw ałcił có rk ę s p raw cy , to w żadnym w y p a d k u n ie m ożna będzie zasad n ie tw ierd zić, że p ija n y s p r a w c a dopuścił się p rz e stę p stw a z a rt. 237 k.k. „o c h a ra k te rz e ch u lig a ń sk im ”. P rzeciw nie, sp raw ca , k tó ry pob ił o b y w ate la X bez żadnego pow odu, chociażby t y ł w ty m czasie ja k n a jb a rd z ie j trzeźw y, dopuszcza się w ła śn ie p rze stęp stw a

o c h a r a k t arze ch u lig ań sk im .

D la całk o w iteg o w y ja ś n ie n ia tego za g ad n ie n ia sąd o m , p ro k u ra to ro m , organom m ilic ji (a ta k że au to ro m n ie k tó ry c h p u b lik a c ji dotyczących ch u lig ań stw a) w y ty ­ czne S ąd u N ajw yższego pow in n y do k o n ać ro zg ran ic ze n ia m iędzy p rz e stę p stw a m i o c h a ra k te rz e ch u lig ań sk im a p rz e stę p s tw a m i popełn io n y m i w s ta n ie nie trzeź w o ś­ ci n a tle p o ró w n a n ia przepisów u sta w y z 22 m a ja 1958 r. o z a o strz e n iu odpow ie­ d zialn o ści k a rn e j za chu lig ań stw o z p rze p isam i późniejszej od n ie j o 1 1/2 ro k u u s ta w y z 10 g ru d n ia li959 r. o zw a lcz an iu alkoholizm u. N ależy zaznaczyć, że u sta w a z 10 g ru d n ia 1959 r., m im o iż je st późniejsza i szersza od u sta w y z 22 m a ja 1958 r„ n ie u ch y liła w ca le te j u sta w y (co b yłoby n astąp iło , gd y b y u sta w o d aw ca tra k to w a ł p rz e stę p s tw a o c h a ra k te rz e c h u lig ań sk im ja k o popełn io n e w sta n ie nietrzeźw ości), oraz że s ta n n ietrzeźw ości sp raw cy w p ra w d zie bardzo często tow arzy szy p rz e stę p ­ stw o m o c h a ra k te rz e chuligańskim , ale n ig d y n ie m oże sta n o w ić żadnego k r y te ­ r iu m „ c h u lig a ń sk o śc i” czynu.

T eo rety czn ie biorąc, sta n n ietrzeźw o ści sp raw cy czynu o c h a ra k te rz e c h u li­ g ań sk im sta n o w i okoliczność o b ciąż ają cą (art. 22 u sta w y z 10 g ru d n ia 1959 r.) w r a ­ m a c h za o strzo n e j sa n k c ji k a rn e j czynu o c h a ra k te rz e chuligańskim .

*

Z ag ad n ień , k tó ry c h ro zw iązan ie po w in n y zaw ierać w y tyczne S ąd u N ajw y ż­ szego, je st oczyw iście znacznie w ięcej n iż te, k tó re w tym a rty k u le om ów iłem . O graniczyłem się do zag ad n ień n ajw a żn iejsz y ch , w ęzłow ych, k tó ry c h rozw iązanie w y d a je m i się p aląc ą koniecznością.

MICHAŁ BEREŻNICKI

Sprawcy zagarnięcia mienia społecznego

w świetle akt sqdowych

I. A rty k u ł n in ie jsz y je s t p ró b ą p rz e d sta w ie n ia w yników b a d a ń p o d ję ty c h przez a u to r a a dotyczących sp raw có w za g arn ię cia m ie n ia społecznego. C e le m 1 ty c h b ad a ń było za n alizo w an ie źródeł in fo rm ac ji o o s o b o w o ś c i 2 spraw có w o m aw ianych p rz e stę p s tw o raz p r ó b a u d zielen ia odpow iedzi na p y ta n ie, czy i w ja k im stopniu

1 P rzed m io tem b ad ań były rów nież in n e kw estie, w szczególności p ró b a zgłębienia m o- t y w ó w spraw czych zam achów p rz estęp n y ch n a m ienie społeczne. W yniki p o d jęty c h w ty m •względzie d o ciekań zostały o publikow ane w a rty k u le p t.: S p raw cy zag arn ięcia m ienia spo­ łecznego, „N ow e P ra w o ” 1965, n r 4.

2 F a trz szersze rozw ażania n a te m a t osobow ości: W. W i t w i c k i : P sychologia, t. II., P W N 1963, s. 761 i n ast.; s. L. R u b i n s z t e j n : P o d staw y psychologii ogólnej, K siążka i W iedza 1952, s. 817 i n a st.; S. B a l e y : P sychologia w ychow aw cza w zary sie, W yd. K siąż­