Kamila Borkowska
"Technologia i metodologia badań
intonacji dla opisu jej funkcji w
systemie komunikacji językowej",
Juliusz Skorek, Julian Skorek,
Wrocław 2014 : [recenzja]
Rocznik Instytutu Polsko-Rosyjskiego nr 1, 221-226
221
Kamila Borkowska
Juliusz Skorek, Julian Skorek, Technologia i metodologia badań
intonacji dla opisu jej funkcji w systemie komunikacji językowej
(badania eksperymentalne), Oficyna Wydawnicza ATUT Wroc-ławskie Wydawnictwo Oświatowe, Wrocław 2014.
C l wytycz ny prz z Aut rów m n gr f j t n dzwycz j mb tny n w t r k . Ch dz wykryc l m ntów truktury nt -nacyjnej oraz ich funkcji w wypowiedzeniach – jednostkach systemu k mun k cyjn g język p l k g . W pr cy z t ł pr cowana stosowna koncepcja, met d l g t chn l g b d ń. Int n cj j t r zum n j k drębn dy cypl n n uk w ruchu t nu gł u mów ąc g w cz prz trz n l ngw tyczn j r z j g nt nsyw-n śc . P d nsyw-n z równsyw-n wój prz dm t b d ń, l m nsyw-nty, j dnostk , j k w tą t rm n l g ę. J j p d t w w j dn tk ą b -d n n -drębnym p z m y t mu język – poziomie suprema-tycznym. Stąd t wyw dz ę n zw j dn tk nt n cyjn j – su-prem. Strukturę upr mu tw rzą: gm nty m gł k w , l menty (akcent: suprematyczny, wyrazowy, logiczny), komponenty (kieru-n k prz b gu, wy k ść t (kieru-nu, l cz , p z m (kieru-nt (kieru-n yw(kieru-n śc ) r z częśc ( upr m tyczn pr p zycj , p zycj z dn cz , uprematycz-na postpozycja). W opisie werb lnym wyn ków b d ń ut rzy n un k ją d f n w n p jęć:
J dn tkę nt n cyjną ( upr m) d f n ują j k z pół dy -tynktywnych k mp n ntów nt n cyjnych.
- Akcent suprematyczny – z pół k mp n ntów nwariant-nych, lingwistycznie relewantnwariant-nych, z t m dl kr śl n j j dn tk systemu komunikacyjnego – konstytutywny.
- Akcent wyrazowy – z pół k mp n ntów w r nt wych, lingwistycznie nierelewantny, a zatem dla jednostki systemu komu-nikacyjneg język – niekonstytutywny.
- Akcent logiczny w opisie werbalnym jest terminem semanty-ki suprem tyczn j, wyr tr śc r m tyczn wyp w dz n . Akcent logiczny w strukturze intonacyjnej temat vs remat jest wyra -niem rematu, tj. nowego, nieznanego.
- Fonem suprematyczny jest def n w ny j k z pół nwar-iantnych, fonologicznie relewantnych k mp n ntów nt n cyjnych,
222
który p łn ąc w ją funkcję w y t m język , k n tytuuj wypo-wiedzenia – j dn tk k mun k cj język w j.
- y kur l ngw tyczny w y t m k mun k cj języka (zdaniem aut rów) j t h r rch czną funkcją zn ków język wych (semantemu, syntaktemu, supremu).
R l z cj t k r zum n j k nc pcj b d ń t ł ę m l w dz ęk un k ln j p r turz p m r w j, któr p zw l ł zb d ć y -t m n-t n cyjny język p l k g p ć g z równ w p ób werbalny, jak i graficzny. Metoda fonolog czn p zw l ł wykryć znaki systemu intonacyjnego we wzajemnych relacjach fonologicz-nych. Metody analityczne (segmentacja, dystrybucja, transformacja oraz substytucja) p zw l ły wykryć gm nty, l m nty r z k m-ponenty w strukturze jednostki intonacyjnej. Natomiast metody ling-wistyczn um l w ły u t lenie funkcji lingling-wistycznych: akcentu wyrazowego, suprematycznego i logicznego w tworzeniu wypowie-dz ń – jednost k y t mu k mun k cyjn g język p lskiego.
W t n p ób w j dn upr m tycznych wyp w dz n ch z-najmujących f n m upr m tyczny m l k l z cję t rm n lną. Sw m z kr m b jmuj j d n gm nt m gł k wy. Wyk zuj n nw r ntny prz b g p d jący, n który w p ób n rm tywny n kł d ją ę: t n n k , wzdłu n l cz u p d k p z mu nt n ywn śc . Akc nt l g czny, wyk zując tr śc zn jmując wypowiedzenia, jest tu zgodny z akcentem suprematycznym.
W jednosuprematycznych wypowiedzeniach pyt jących f -nem suprematyczny swoim zakresem obejmuje dwa kolejne segmen-ty m gł k w yl b t rm n lnych. C chuj g b narny przebieg p d jąc r nący, t n n k wy k , wzdłu n l cz u r z zró -nicow n p z mu nt n ywn śc , w kut k cz g fonem suprema-tyczny w wypowiedz n ch pyt jących z ł w m pyt jnym (PSP-1) po d p d k p z mu nt n ywn śc . W pyt jących b z ł w pytajnego (PSP-2) – równ p d k. t m t w wyp wiedzeniach pyt jących z pójn k m dw r tywnym „ ” f n m suprematyczny c chuj wzr t p z mu nt n ywn śc .
Akc nt l g czny wyp w dz ń pyt jących z t ł zró nicowa-ny z równ p d względ m j g zg dn śc z kc nt m uprematycz-nym, j k tr śc m ntycznych. W PSP-1 akcent logiczny nie jest zgodny z fonemem suprematycznym. Pada on na zaimek pytajny i stanowi pytanie o niewiadome tr śc m ntyczn . M n l
kaliza-223
cj n cj lną. t m t w PSP-2 ma lokalizację t rm n lną, j t zgodny z fonemem suprematycznym i zawiera pytanie o rozstrzyg-nięcie. W PSP-3 akcent logiczny jest zgodny z fonemem suprema-tycznym. Wyr pyt n nt rl kut r , któr k ruj n d n d wcy z pr śbą uzupełnienie swojej tr śc wyp w dz n .
W jednosuprematycznych wypowiedzeniach wykrzykniko-wych fonem suprematyczny c chuj : p d jąc -ro nący k run k prz b gu, t n wy k , wzdłu n l cz u r z wzr t p z mu n-tensywnośc . J g r zm zcz n j t zg dn z kc nt m l gicz-nym, który w wyp w dz n ch w wyp w dz n ch wykrzykniko-wych wyr tr śc rz k jąc z b rwieniu emocjonalnym. Akcent logiczny w strukturze tego typu wypowiedz ń p łn funkcję rematu, z ś kc nt wyr z wy – tematu. Zatem w procesie analizy instru-ment ln j ynt zy l ngw tyczn j z t ły wykryte dwa podstawowe rodzaje znaków intonacyjnych: fonem suprematyczny oraz akcent logiczny. Fonem suprematyczny konstytuuje strukturę nt n cyjną wypow dz n , kc nt l g czny z ś – j g m ntykę.
d n nt n cj język p l k g m ją n tylk ch r kt r p zn wczy, l u yt czny. Op wyn ków b d ń m być p moc-ny nauczyciel m z równ w ch k p rym nt lmoc-nych pr c ch b d w-czych, jak i pracy zawodowej. Studentom wiedza lingwistyczna jest z ś n dz wn w k zt łceniu zawod wym, by m gl w p ób św d my k zt łt w ć woje umiejętn śc n wyk ntonacyjne, a w przyszł śc um jętn śc n wyk uczn ów. Życz n m ut rów j t z t m, by p y t mu nt n cyjn g z t ł wdr ny d pr c u duk cyjn g w t k p ób, by t r m gł łu yć pr ktyc .
Monografia ma char kt r z równ t r tyczny, j k n litycz-ny. T k t z t ł p myśln j j truktur . K ą k kł d ę z w tępu, śm u r zdz łów, z k ńcz n b bl gr f . R zdz ł pierw zy m ch r kt r t r tyczny. J t p m t w nych n rzę-dzi pomiaru oraz ich funkcji w badaniach eksperymentalnych into-n cj . T g r dz ju b d into-n (j k p zą ut rzy) byłyby into-n m liwe bez Pracowni Fonologii Suprematycznej, któr z t ł wyp n w tonometr. Skon tru w ny n z t ł prz z S m dz lną Pr cown ę Fonetyki Akustycznej Instytutu Podstawowych Pr bl mów T chn k PAN na specj ln z mówienie WSP w Ziel n j Górz j k urządz -nie prototyp w . W j g wyk n n u pr c w ł j denastu samodziel-nych pracowników n uk PA p d k runk m pr f. dr hab.
224
Wiktora Jassema. Jak mi wiad m z t ł z kup n równ l cen-cj urządz n . W p mn ny t n m tr j t z t m j dynym funkcen-cjo- funkcjo-nującym nstrumentem pomiarowym intonacji w Polsce. Za wiary-godn śc ą d kł dn śc ą wyn ków p miaru intonacji stoi prof. Wik-tor Jassem oraz samodzielni pracownicy naukowi IPPT PAN w Poz-nan u. T n r zdz ł r zpr wy z t ł pr c w ny prz z Juliusza Skork , b w m w p n rzędz r z ch funkcj w b d n ch eksperym nt lnych był n dz wn pr f j nalna wiedza z zakresu akustyki, elektroniki, informatyki oraz grafiki komputerowej.
R zdz ł drug m n gr f m ch r kt r t r tyczny. Z w r : 1) odniesienie autorów d t nu d tychcz wych b d ń, 2) d fini-cję j dn tk nt n cyjnej (supremu) w dyskursie lingwistycznym poz mów język , 3) d f n cj l m ntów j j truktury ( kc nt u-prematyczny, wyrazowy oraz logiczny), 4) relacje fonologiczne kompon ntów nt n cyjnych w j dn tk ch, 5) funkcję f nologiczne kc ntów: uprematycznego, wyrazow g r z l g czn g . Z t ł tu zdefiniowany termin: fonem suprematyczny oraz dyskurs lingwis-tyczny tekstu audialnego.
Część n l tyczn - ynt tyczn pr cy kł d ę z z śc u r z-działów. R zdz ł trz c , z tytuł w ny Intonacja wyliczania zawiera anal zę b d n gm ntów m gł k wych w nt n cj wyl cz nia r z nt n cj wyl cz n wyr zów. Z b d ń mp rycznych wyn k , 1) tylk gm nty m gł k w ą f n l g czn r l w ntn , z t m tylk n p dl g ją n l z l ngw tyczn j, 2) k n tytu-tywn j funkcj nt n cyjn j c ągu wyl cz n w g d cydują k mponenty intonacyjne, a nie fonetyczne cechy artykul cyjn gł k, z -tem nie cechy aku tyczn ygn łu m wy. Aut rzy łu zn p dkr ś-lają, nt n cj j t zn k m język wym p ziomu suprematyczneg n j t r zdz ł m f n tyk j k t suprematyczneg chcą n którzy b d cz z -gadn ń nt n cj .
R zdz ł czw rty z w r p truktury nt n cyjn j wypo-wiedz ń zn jmujących (PSO), p ąty – pyt jących z ł w m pytaj-nym (PSP-1), zó ty – pyt j cych b z ł w pyt jn g (PSP-2), ódmy – pyt jących z pójn k m prz c w t wny „ ” (PSP-3), ó my – wykrzyknikowych (PSW). Wszystkie jednostki intonacyjne zost ły p n w p ób p zb w ny prz czn śc , pr ty wyczer-pujący.
225
Wnioski k ńc w t n w ą p d um w n wyn ków b d ń. Tak pomyśl ny ukł d tr śc j t prz jrzy ty z dny. W zy tk segmenty, elementy, komponenty jednostek intonacyjnych, wyod-rębn n w r zult c gm nt cj dy trybucj t k tu z t ły prz z ut rów zm erzone, policzone i opisane.
Część n l tyczn - ynt tyczn m n gr f z w r rz t lną niebudzącą wątpliwośc n l zę truktur nt n cyjnych wyp w dz ń ozn jmujących, pyt jących r z wykrzykn k wych język p l k g . Analiza i synteza lingwistyczn k d g r zdz łu z w r p twier-dzen r l cj k mp n ntów nt n cyjnych w p t c f rmuł f nolo-gicznych, ton gr mów r z t b l. Z t m d d tk wy w lor strony analityczno-syntetyczne niniejszej monografii stanowi udokumento-wan wyn ków b d ń. Z dn rgum nt cj w r zpr w św dczy o wnikliwośc b d wcz j ut rów r zpr wy.
T k w ęc k nc pcj , n rzędz p m ru, m t dologia i techno-log b d ń p zw l ły ut rom w spo ób mp ryczny p ć y t m nt n cyjny język p l k g . M t da fonologiczna oraz procedury segmentacji i dystrybucj p zw l ły wykryć zn k językowego syste-mu intonacyjnego we wzajemnych relacjach fonologicznych. Metody segmentacji, Metodystrybucji oraz substytucji pozw l ły u t l ć nw -r ntn ść k mp n ntów nt n cyjnych, ch f n l g czną -r lewant-n ść r z k lewant-n tytutywlewant-n ść. Um l w ły p lewant-n p d t w wych j d-nost k nt n cyjnych, wśród n ch kc ntu upr m tyczn g , l g czn g r z wyr z w g . Synt z l ngw tyczn p zw l ł wyk-ryć – fonem suprematyczny, który w w j j funkcj n p z m wł nym k n tytuuj trukturę nt n cyjną j dn t k, w dyskursie lingwistycznym tekstu – j dn tk y t mu k mun k cj język w j, tj.: wypowiedzenia jednosuprematyczne i wielosuprematyczne.
z k ńcz n pr gnę p dkr śl ć, publ k cj Jul u z i Juliana Skorka pt. Technologia i metodologia badań intonacji dla opisu jej funkcji w systemie komunikacji językowej j t pr cą n wa-torską t n w przykł d rz t lnych b d ń mp rycznych. M n charakter nie tylko kreatywny, lecz i kognitywny oraz koherentny. Z c łym prz k n n m p l c m ją Czyt ln k w j k p zycję p z-nawczą, przyd tną duk cyjn . P d k n n u pr tych z b gów aplikacyjnych m być wdr n d pr c u dyd ktyczn g zk ły w celu k zt łc n św d m śc l ngw tyczn j r z wyr b n p -prawnej wymowy intonacyjnej.
226
b z zn cz n p z t j f kt, n n j zą pr cę p l c ł d druku prof. zw. dr hab. Wojciech Pasterniak – wybitny polonista, zn k m ty dyd ktyk język p l k g , zarazem poeta i kompozytor piosenki poetyckiej.
