View of The Pneumatological Aspect of St. Ambrose's Sacramentalogy

PNEUMATOLOGICZNY WYMIAR

SAKRAMENTOLOGII ŚW. AMBROŻEGO

. . . y .

N a c z e ln ą id e ą p n e u m a to lo g ii n a szeg o a u to r a j e s t - z g o d n ie z p o tr z e b ą c z a su - argumentowanie b o s k .ś c i Ducha Ś w ięteg o i Jego rów ności z Ojcem 1 Synem. Walka z arlanlzm em t y lk o p o z o r n i, s t a ­ n ow iła sp ó r o sło w a , w r z e c z y w is t o ś c i bowiem b y ła obroną zbawcze­ go d z i e ł a C h ry stu sa zw iązanego n ie r o z e r w a ln ie z Jego Osobą. Pod­ k r e ś l a l i t o s z c z e g ó ln ie mocno św. Atanazy i św. B a z y li, k ie d y

1 P o r . A. S a n to r s k l, Ambroży, SWP 24; L. Małunowiczówna, Ambroży EK I 4 1 3 .

o d r z u c a li b łędną naukę tr y n ita r n ą p r z e z wykazywanie j e j zgubnych k on sek w en cji d la s o t e r i o l o g i i . Z podobnych r a c j i Ojcowie Kapadoccy b r o n i l i w e w n ą tr z tr y n ita rn ej rów ności Bucha Ś w ięteg o z Ojcem i Sy­ nem, argum entując d o s k o n a ło ś c ią d z i e ł a u św ię c e n ia , w którym Trójca Ś w ię ta udoskonala sw oje d z ia ła n ie w cz ło w ie k u p r z e z zam ieszkiw anie w nim Ducha Ś w ię te g o . To u d o sk o n a la n ie i u św ię c a n ie byłoby n ie m o ż li­ we, gdyby Duch Ś w ięty n ie b y ł jed n ą z Osób Bożych. Spory tr y n lta r n e w ykazują, że Ojcowie K o ś c io ła u w a ża li poprawne rozu m ien ie Trójcy za fundament nauki o o d k u p ien iu , zb aw ien iu i u św ię c e n iu " .

D la Ambrożego c h a r a k te r y sty c z n e j e s t h is to r io z b a w c z e rozu­ m ie n ie T rójcy Ś w ię t e j , b ęd ącej d la n ie g o n ie t y l e w a r to ś c ią te o r e ­ ty c z n ą , p o le g a ją c ą na spekulatyw nych d o c ie k a n ia c h o Bogu, a le prze­ de w szystkim w a r to ś c ią p r a k ty c z n ą , k o n k r e tn ie r e a liz u j ą c ą zbawie­ n i e . D la te g o t e ż ukazuje on Boga w T r ó jc y , jak o O jca, k tóry wycho­ d z i ku czło w ie k o w i poprzez zbawcze d z i e ł o Syna i u św ię c a ją c e d z ia ­ ł a n i e Ducha ś w ię t e g o . W swym t r a k t a c ie "De S p ir it u Sancto" sta r a s i ę u z a sa d n ić bóstwo Ducha, Jego p och od zen ie od Ojca i Syna oraz Jego równość z N im i, aby w te n sposób p o tw ie r d z ić r e a ln o ś ć uśw ię­ c e n ia i p r z e b ó s tw ie n ia c z ło w ie k a . Prawda, że Duch Ś w ięty j e s t źró­ dłem 1 sprawcą u ś w ię c e n ia c z ło w ie k a n a le ż y do podstawowych prawd uznawanych p r z e z B iskupa m e d io la ń sk ie g o i jed n ą z n a j c z ę ś c ie j

A

eksponowanych w je g o nauczaniu . "Całe stw o r z e n ie — p is z e - wycze­ k u je ł a s k i Ducha Ś w iętego" . Duch Ś w ięty zaś dokonuje te g o uświę­ c e n ia przed e w szystkim poprzez sakramenty ś w ię t e , w k tó ry ch w łaś­ n ie u r z e c z y w is tn ia s i ę s z c z e g ó ln ie Jego m isja i p o sła n n ic tw o .

Ramy n in ie j s z e g o a r ty k u łu n ie p o z w a la ją wyczerpać c a ł o ś c i prob lem atyk i z a k r e ślo n e j je g o tematem. A s p ir a c ją te g o opracowania j e s t z a sy g n a liz o w a n ie k o n c e p c ji św. Ambrożego s z c z e g ó ln ie otw arte­ go na myśl t e o lo g ic z n ą Wschodnich Ojców K o ś c io ła , u k tó r y c h j e s t b a r d z ie j wyeksponowany pneum atologiczny wymiar c a ł e j ekonom ii zba­ w ie n ia .

3 P or. L. S c h e ffc z y k , Der Eine und D r e i f a l t i g e G o tt, Mainz i9 6 8 , 114-115; Y. Congar, Je c r o i s en l ' E s p r i t S a in t , P a r is 1979, t . 1 111.

4 P or. N. J . B e lv a l, The Holy S p i r i t in S a in t Ambrose, Romae 1971, 7 3 .

5 De S p i r i t u Sancto I 5 , 6 2 , CSEL 7 9 , 41: "Omnis c r e a tu r a e n p e c ta t S a n c ti S p ir it u s gratlam " .

I . MISJA BUCHA ŚWIgTEGO W ŻYCIU JEZUSA I W KOŚCIELE

Choąc n a le ż y c ie o d c z y ta ć m yśl św. Ambrożego o d z ia ła n iu Ducha ś w ię te g o w sakram entach, n a le ż y n ajp ierw w y ja śn ić rozu m ien ie m is j i te g o ż Ducha w ż y c iu J e z u sa i w K o ś c i e l e . R ola Ducha ś w ię te g o w ży­ c iu J e z u sa zaakcentow ana j e s t p rzez a u to r a g łć w n ie w dwu z d a r z e ­ n iach : we W c ie le n iu i we c h r z c i e . Te dwa w yd arzen ia, w k tć r y c h J e ­ zus z o s t a ł zrodzony i odrodzony z Ducha Ś w ię te g o , s ą fundamentem i gw arancją, n aszeg o n a r o d z e n ia i o d r o d z e n ia , dokonywanych p rzez Ducha w sakram entach^. M n ie jsz ą uwagę zwraca n a to m ia st n a sz Doktor K o ś c io ła na r o l ę Ducha ś w ię t e g o w ś m ie r c i i zm artw ychw staniu J ezu ­ s a .

1^! Mówiąc o ta je m n ic y W c ie le n ia Ambroży p o d k r e śla n ajp ierw j e j wymiar t r y n it a r n y . Przyjm uje z a s a d ę , że w s z e lk ie d z i a ł a n i e Bo­ że na zew nątrz - w o d r ó ż n ie n iu od w ew n ą tr z tr y n ita rn y ch pochodzeń — j e s t w spólne trzem Osobom Bożym. "Każde s tw o r z e n ie - ja k s tw ie r d z a i s t n i e j e z w o li, p r z e z d z i a ł a n i e i w mocy T ró jc y " ? . Podobnie tajem ­ n ic a W c ie le n ia , ja k o d z i e ł o ad e x t r a , j e s t w spólne trzem Osobom Bo­ żym:

"Jak bowiem czytam y, że O jc ie c j e s t sprawcą ta jem n icy W c ie le n ia P a ń sk ieg o i Duch Ś w ięty j e s t spraw cą, tak ró w n ież czytam y, że sam /C h r y s t u s / j e s t tw órcą sw ojego c ia ła " " .

Mimo, że c a ł a T rójoa j e s t p rzyczyn ą spraw czą W c ie le n ia , to jednak r o la Ducha Ś w ię te g o j e s t w n ie j s z c z e g ó ln a , gdyż On j e s t właściwym j e j spraw cą: "Nie możemy w ą tp ić - p i s z e - w Ducha S tw o r z y c ie la , K tórego uznajemy za spraw cę W c ie le n ia Pańskiego" .

W jakim jednak s e n s i e Duch Ś w ięty j e s t sprawcą W c ie le n ia ,

6 P o r . De S p i r i t u S an cto I I I 10, 6 5 , CSEL 7 9 , 177.

7 Tamże. 11 9 . 100,, CSEL 7 9 , 125: "Omnis enim c r e a tu r a e t ex y o lu n ta te e t per operationem e t in v l r t u t e e s t T r i n i t a t l s " . 8 Tamże, 11 6 , 5 9 , CSEL 7 9 , 109.

9 Tamże, 11 s , 4 1 . CSEL 7 9 , 102: "quem dom inicae cognosclm us in c a r n a t io n is auctorem ".

w j a k i sposób te g o dokonuje i ja k a j e s t Jego s p e c y f ic z n a r o la ? N ajpierw Duch Ś w ięty - zdaniem Ambrożego - p rzygotow ał i za­ p o w ie d z ia ł t ę ta je m n ic ę , ju ż w Starym T estam en cie, a o b e c n ie d a je j e j n a le ż y te z r o z u m ie n ie . N a stę p n ie operując p n eu m atologlą S ta reg o Testam entu, judaizm u i E w an gelistów , g d z ie Duch Ś w ięty j e s t rozumia ny dynam icznie jak o moc Boża, s t a r a s i ę on b l i ż e j o k r e ó lió Jego r o i we W c ie le n iu : Duch Ś w ięty w y stęp u je w t e j ta jem n icy jak o stw órcza moc Boga, k tó r a sp raw ia w Maryi d z ie w ic z e p o c z ę c ie Syna B ożego. Na sk u tek Jego d z ia ła n ia Maryja p o c z ę ła ludzką n atu rę J e z u s a , k tó ra z o s t a ł a p o łą c z o n a z Osobą Słow a*^. J e z u s n ie z o s t a ł Jednak p oczęty z s u b s t a n c j i Ducha, co p o d k r e śla z n a cisk iem nasz a u to r , a l e mocą Jego d z ia ła n ia ^ . Duch Ś w ię ty , k tó r y w ż y c iu w ew nątrztrynitarnym je d n o c z y w m iło ś c i Ojca i Syna, ma podobne d z ia ła n ie w ekonomii z b a w ie n ia . Jego m is ją j e s t r o z le w a n ie m iło ś c i Bożej na stw o r z e n ia i dokonywanie je d n o c z e n ia ic h z Ojcem i Synem p rzez dar m iło ś c i^ . Podobnie t e ż d z i a ł a ł we W c ie le n iu , g d z ie stw o r z y ł ludzką naturę Je­ z u sa i p o łą c z y ł j ą z e Słowem-Synem.

D z ia ła n ie i ob ecn ość Ducha Ś w ię te g o w ta je m n ic y W c ie le n ia j e s t w rozu m ien iu Ambrożego fundamentem, gw arancją i wzorem Jego d z i a ł a n i a w duchowym od rod zen iu 1 r o d z e n iu l u d z i , k tó r e dokonuje s i ę we c h r z c ie i Innych sakram entach^ . Znamienne, że ś r ó d e ł sa ­ kramentów d oszu k u je s i ę on n ie t y l e w M isterium Paschalnym , oo w sa mym W c ie le n iu , g d z ie ludzka n atu ra J e z u sa z o s t a ł a stw orzon a i p r z e - b ó stw io n a p r z e z Ducha Ś w ię te g o . Zarówno z a le ż n o ś o l od Dydyma i Oj­ ców W schodnich, k ła d ą cy ch s z c z e g ó ln y n a c isk na W c ie le n ie i upatru­ ją c y c h w nim i s t o t n y moment z b a w ie n ia , ja k rów nież to c z ą c e s i ę wów­ c z a s d y sk u sje w o b ron ie b o sk o śc l C h rystu sa 1 r z e c z y w is t o ś c i Jego W c ie le n ia , a ta k ż e g łę b o k ie o d c z y ta n ie m y śli św . Pawła, d la k tórego

10 P or. E z p o s it lo E v a n g e lii secundum Lucam 11 5 6 , CSEL 3 2 , 7 2 . 11 P or. De S p ir it u Sancto I I 5 , 4 3 , CSEL 7 9 , 103.

12 P or. Tamże, I 12, i3 0 , CSEL 7 9 , 7 i .

13 Tamże, I I I 10, 6 5 , CSEL 7 9 , 177. P or. J . M a r c e llo , E c c le s ia sp on sa apud S . Ambrosium, Roma 1967, i2 8 ; V. Hahn, Das wahre G e se tz , MHnster 1969, 4 5 7 .

ChrystUB j e s t sakramentem Boga /K o l 2 , 2; 4 , 3; Ef 3 , 3 / nakazały św. Ambrożemu eksponować W c ie le n ie ja k o fa k t z a i s t n i e n i a p o d sta ­ wowego Sakram entu. N ależy jednak p o d k r e ś lić , że nasz a u to r pojmuje W c ie le n ie r a c z e j w duchu Ojców W schodnich, rozu m iejąc p r z e z t o wy­ d a r z e n ie n ie t y lk o sam akt p r z y j ę c ia natury lu d z k ie j p r z e z Słow o, le c z rów nież c a łe Jego d z i e ł o zbaw cze, od n a r o d z e n ia do u w ie lb ie ­ n ia w zm artw ychw staniu. W tym zbawczym d z i e l e p o d k r e śla rów nież I s t o t n e z n a c z e n ie k r z y ż a do te g o s t o p n ia , że n ie k tó r z y a u to r z y do­ p a tr u ją s i ę u n ie g o nawet w czesn ej " t e o l o g i i krzyża"^ . Z krzyżem w ląże Ambroży ta k ż e zm artw ychw stania, k tó r e ma rów nież z n a c z e n ie zbawcze. "Jedno i d r u g ie — p is z e — j e s t d la n a s, poniew aż śm ierć j e s t końcem grzechów , a zm artw ychw stanie j e s t odnowieniem n a tu r y " ^ Syn Boży p r z y j ą ł g r z e s z n ą n a tu r ę lu d z k ą , k tó r a p r z e z Jego śm ierć 1 zm artwychwstanie z o s t a ł a o c z y sz c z o n a z grzechów 1 odnow iona. Od­ nowiona, u św ięcon a i p r z e b ó stw io n a lu d zk a n atu ra C h rystu sa j e s t fundamentem sied m iu sakramentów. K ola Ducha Ś w ię te g o w u św ię c a n iu lu d z k ie j natury C h rystu sa j e s t podstaw ą i zarazem wzorem Jego d z ia ­ ła n ia w u św ię c a n iu lu d z i p r z e z sakram enty.

Również c h r z e s t J e z u sa ma - w edług Ambrożego i s t o t n e z n a c z e ­ n ie d la zro zu m ien ia d z i a ł a n i a Ducha Ś w ię te g o w sakram entach. Pod­ czas c h r z tu bowiem J e z u s z o s t a ł namaszczony p r z e z Ojca Duchem Św ię­ tym 1 s t a ł s i ę M esjaszem:

" J e ś l i ty mówisz C h r y stu s, t o I m p lik u je sz w tym p o j ę c iu zarówno Boga O jca, p rzez k tó r e g o Syn b y ł namaszczony 1 samego Syna, k tó r y był namaszczony 1 Ducha Ś w ię te g o , którym On b y ł nam aszczony. J e s t bowiem n a p isa n e: "Ten J e z u s z N a z a r e tu , k tó r e g o Róg n am aścił Duchem Świętym"^"

Mówiąc z a ś o Duchu Świętym zstęp u jącym na J e z u sa podczad c h r z tu , Biskup M ediolanu p o d k r e ś la ł je g o tożsam ość z Duchem d z ia ła ją c y m w Starym T e sta m e n c ie , zd ra d za ją c p rzez t o pewne r e m in is c e n c je b łę d

-14 Tamże.W. Huber, P a ssa und O s te m . U ntersuchungen zur O s t e r f e le r d er a l t e n K ir c h e , B e r lin 1969, 169.

15 De sa c r a m e n tis I I 17, SCh 25 b i s , 84: "Utrumąue ergo pro n o b is , q u ia e t mors f i n i s e s t peccatorum e t r e s s u r r e c t io n atu rae e s t r e fo r m a tio " .

nej nauki n ie k tó r y c h gnostykow i M arcjona, k tó r z y p r z e c iw s t a w ia li Ducha S ta r e g o i Nowego Testam entu . Autor w id z i jednak z a sa d n ic z ą r ó ż n ic ę między u d z ie la n ie m s i ę Ducha niektórym osobom S ta r e g o T esta­ mentu, z w ła sz c z a prorokom, a Jego z s tą p ie n ie m na J e z u s a . Duch Święty w stosu n k u do proroków p ozostaw ał r z e c z y w is t o ś c ią zew n ętrzn ą , uno­ s i ł s i ę nad nimi i o d d z ia ły w a ł na n ich d ając im n a tc h n ie n ie , nato­ m ia st z s t ą p i ł i "na zaw sze p o z o s ta ł w C h rystu sie" ^ . J e s t to więc nowy sposób o b e c n o śc i Ducha Ś w ięteg o w c z ło w ie k u , w lu d z k ie j naturze C h ry stu sa , k tó r a s t a ł a s i ę w te n sp osób Jego źród łem . N iek tórzy ko­ m entatorzy Ambrożego s tw ie r d z a j ą , że te n wyższy sposób o b e c n o śc i Du­ cha w C h r y stu sie p o le g a na Jego p e ł n i e j s z e j w ie d z y , k tó r a b yła u Nie

19

go w ied zą wlaną . T akie jednak tłu m a c z e n ie j e s t zb yt jednostronne i n ie p e łn e . T eksty bowiem n aszego B iskupa w skazują w y ra źn ie, że po­ s ia d a n ie Ducha Ś w ięteg o p rzez J e z u sa p o le g a ło n ie ty lk o na Jego wie­ dzy w la n e j, a l e rów nież na mocy, d z ię k i k tó r e j c z y n ił cuda, wyrzu­ c a ł z ł e duchy i mógł r e a liz o w a ć K rólestw o Boże.

P o w sta je jednak p y ta n ie : j a k ie z n a c z e n ie p r z y p is u je św. Ambro­ ży nam aszczeniu C h rystu sa Duchem św iętym podczas ch rztu ? Czy to na­ m a sz c z e n ie j e s t "nowym przeb óstw ien iem " J e z u s a , czy ty lk o zewnętrzną m a n if e s t a c j ą t e g o , co dokonało s i ę we W c ielen iu ? C hrzest Jezu sa je s t t y lk o z a p o w ie d z ią c h r z tu c h r z e ś c ij a ń s k ie g o , czy ma on j e s z c z e ja k ieś in n e g łę b s z e z n a c z e n ie ? T e o fa n ia ma s łu ż y ć je d y n ie w zrostow i me­ s j a ń s k ie j św iadom ości J e z u sa , czy odgrywa t e ż ja k ą ś in n ą obiektywną r o lę ?

P o z o s t a ło ś c i aria n izm u , z którym i s p o tk a ł s i ę Ambroży n ie po­ z w o liły mu na z b y tn ie akcentow anie c h r z tu J e z u sa , ja k o uśw ięcającego i p r z e b ó stw ia ją c e g o d z i e ł a Ducha Ś w ię te g o . Podobnie jak in n i Ojcowie / n p .: Grzegorz z N y ssy , Grzegorz z N azjanzp, C yryl z A le k s a n d r ii, Augustyn 1 i n n i / u w ażał, że p r z e b ó s tw le n ie lu d z k ie j natury Jezusa dokonało s i ę ju ż we W cielen iu ^ ^ . C h rzest J e z u sa j e s t w ięc ty lk o

17 P or. Y. Congar, Je c r o i s , d z . c y t . , 2 4 .

18 De S p ir lt u Sancto I I I 1, 6 , CSEL 7 9 , 151: "semper autem manebat i n C h r isto " .

19 P or. M. D rzecn ik , D o ctrin a A m brosli de C h r isto Deo-Homlne, Roma 1938, 33; N. J . B e lv a l, The Holy S p t l t , d z . c y t . , 63.

zew nętrzn ym o b ja w ie n ie m t e g o , c o d o k o n a ło s i ę j u ż w p o c z ę c i u . C h r z e s t J e z u s a i n a m a sz c z e n ie Go Duchem św ię ty m ma, zdaniem A m brożego, s z c z e g ó l n e z n a c z e n ie d l a c h r z t u c h r z e ś c i j a ń s k i e g o . Był on bowiem p r z y g o to w a n ie m , z a p o w ie d z ią i f i g u r ą c h r z t u c h r z e ś c i j a n . W momencie c h r z t u J e z u s a wody o tr z y m a ły moc u ś w ię c a n ia d u s z , n a t o ­ m ia st t e o f a n i a w y j a ś n ia t e o l o g i c z n y s e n s c h r z t u c h r z e ś c i j a ń s k i e g o , p r z e z k t ó r y w ie r n i z o s t a j ą n a p e łn i e n i Duchem św ię ty m i s t a j ą s i ę synami Bożym i^^.

W o p a r c iu o w y p o w ie d z i n a s z e g o a u t o r a można s t w i e r d z i ć , że c h r z e s t J e z u s a n i e u d z i e l i ł Mu j a k i e j ś nowej g o d n o ś c i, k t ó r e j On w c z e ś n ie j n i e p o s i a d a ł , l e c z b y ł j e j p u b lic zn y m o b ja w ie n ie m i u ro ­

czystym w prow adzeniem Go w p u b lic z n ą d z i a ł a l n o ś ć m e s ja ń s k ą .

2 . Drugim etapem o b e c n o ś c i c z y o b j a w ie n ia s i ę Ducha Ś w ię t e g o ,

j e s t K o ś c i ó ł . M is ję Ducha w K o ś c i e l e , w id z i Ambroży, ja k o r e a l i z a ­ c j ę p la n u B o g a -O jca z b a w ie n ia i u ś w i ę c e n ia l u d z k o ś c i , k t ó r y b y ł j u ż zap oczątkow any w c h w i l i s t w o r z e n ia ^ ^ . P la n t e n z o s t a ł z r e a liz o w a n y w C h r y s t u s ie i p r z e z C h r y s t u s a , w k tórym d o k o n a ło s i ę p r a u s y n o w ie n ie Jego lu d z k i e j n a t u r y , o t w i e r a j ą c e m o ż liw o ś c i u c z e s t n i c t w a w nim d l a w s z y s tk ic h p o s ia d a j ą c y c h t ę n a t u r ę . Dokonane p r z e z C h r y s tu s a d z i e ł o z b a w ie n ia m ia ło od p o c z ą tk u gru n tow n e n a s t a w ie n i e na z b a w ie n ie lu d z ­ k o ś c i . P e łn a jed n a k a s y m ila c j a zb a w czeg o d z i e ł a C h r y s tu s a w lu d z k o ś ­ c i , z o s t a ł a z r e a liz o w a n a d o p ie r o z c h w ilą z e s ł a n i a Ducha Ś w ię te g o ^ ^ . Biskup M ed io la n u e k s p o n u je mocno t r y n it a r n y wymiar K o ś c i o ł a . "Koś­ c i ó ł - mówi - j e s t d z ie łe m O jc a , Syna i Ducha ś w ię te g o " ^ .

P o w s ta n ie K o ś c i o ł a w ią ż e Ambroży z z e s ła n ie m Ducha ś w ię t e g o na A p o s to łó w , n a w ią z u ją c w t e n sp o s ó b do n a j s t a r s z e j t r a d y c j i c h r z e ś c l j a ń s k i e j , m ów iącej o " K o ś c ie le Ducha Ś w ię te g o " ^ . J ak ą jed n a k

21 P o r . De S p i r i t u S a n c to 1 15 . 152; 11 7 . 64 CSEL 7 9 , 8 0 , 1 1 1 .

22 T a m ż e , p r o l o g u s 1 , CSEL 7 9 , 8 7 .

23 Tamże, I I I 4 , 9 9 , CSEL 7 9 , 1 9 2 .

2* Tam że, 11 1 0 , 1 0 2 , CSEL 7 9 , 1 2 6 .

25 P o r . M. J . Le G u illo n , Les te m o in s s o n t parmi n o u s. L e x p e r ia n c e

f u n k c ję w K o ś c i e l e p r z y p is u j e on Duchowi Ś w iętem u? W ie le ś w i a t ł a na t e n p rob lem r z u c a p o d o b ie ń s tw o , j a k i e n a sz B isk u p w id z i m iędzy M aryją a K o ś c io łe m . Owszem, po r a z p ie r w s z y w h i s t o r i i m y ś li c h r z e ś ­ c i j a ń s k i e j nazyw a on M aryję f i g u r ą K o ś c io ła :

"Ona j e s t f i g u r ą K o ś c i o ł a , k t ó r y j e s t n ie s k a la n y choó p o ś lu b io n y . Będąc d z i e w i c ą , w Duchu n as p o c z ą ł ; będąc d z ie w ic z y m , b ez b ó lu nas r o d z i . Może d l a t e g o M aryja komu innemu b y ła z a ś l u b i o n ą , a od k ogo in n e g o z o s t a ł a n a p e łn io n a ; p o d o b n ie i p o je d y n c z e K o ś c i o ł y , ch oó j e Duch Ś w ię t y p r z e p e ł n i a i ł a s k ą o b d a r z a , jed n a k p o w ie­ r z o n e s ą k a p ła n o w i" 2 6 .

K o ś c i ó ł w ię c może byó nazw any, na w zór Maryi " Ś w ią ty n ią Ducha ś w ię ­ t e g o " ^ . Duch Ś w ię t y ob ecn y w K o ś c i e l e i J e g o ł a s k a s p r a w ia j ą , że K o ś c ió ł w d z ie w i c z y s p o s ó b r o d z i s w o ic h c z ło n k ó w , u d z i e l a j ą c im nad­ p r z y r o d z o n e g o ż y c i a , p o n ie w a ż - " g d z ie j e s t Duch tam j e s t ż y c i e , a g d z i e j e s t ż y c i e tam t e ż j e s t 1 Duch"^^.' Duch Ś w ię ty n i e t y lk o u d z i e l a w iernym ł a s k i , a l e sam w n ic h z a m ie s z k u j e . A u tor p ow ołu jąc s i ę na s ło w a św . P aw ła / i Kor 3 , 1 6 / s t w i e r d z a , ż e w ie r n i s ą ta k ż e ś w i ą t y n i ą Ducha Ś w ię te g o ^ . W ż y c iu w e w n ą tr z tr y n ita r n y m Duch Ś w ięty j e s t j e d n o ś c i ą O jca i S y n a , d l a t e g o t e ż j e g o m is j ą h ls t o r io z b a w c z ą j e s t j e d n o c z e n i e . P o d o b n ie ja k we W c ie le n iu p o ł ą c z y ł Syna Bożego z J e g o lu d z k ą n a t u r ą , Boga z c z ło w ie k ie m , ta k o b e c n ie ł ą c z y K o ś c ió ł z Synem i Ojcem** . Duch ś w ię t y p r z e z d ar m i ł o ś c i j e d n o c z y n a s tę p n ie w s z y s t k ic h c h r z e ś c i j a n w je d n o C ia ło C h r y s t u s a , tw o r z ą c w s p ó ln o tę zbaw ienia** .

S z c z e g ó ln ą r o l ę p r z y p is u j e Ambroży Duchowi Ś w iętem u w prowa­ d z e n iu K o ś c i o ł a do p o z n a n ia p e łn e j prawdy B ożej i s t r z e ż e n i a j e j . Bóg bowiem p r z e z Ducha d a j e Objawienie** . T enże Duch d a ją c wewnętrzne

26 E x p o s i t i o E v a n g e l ii secundum Lucam I I 7 , CSEL 3 2 , 6 8 .

27 Tamże, I I 2 CSEL 3 2 , 6 6 .

28 De S p i r i t u S a n c to I 1 5 , 1 5 2 , CSEL 7 9 , 8 0 .

29 Tamże, I I I 1 9 , 9 0 , CSEL 7 9 , 187: "Verum S p i r i t u s autem h a b e t

tem plum , q u l h a b i t a t i n n o b is " .

30 P o r. De S p i r i t u S a n c to I 1 2 , 130; CSEL 7 9 , 7 1 . P o r . J . M a r c e llo ,

E c c l e s i a s p o n s a , d z . c y t . , i 2 6 .

31 P o r . De S p i r i t u S a n c to I I 1 0 , 1 1 0 , CSEL 7 9 , 1 2 9 .

o ś w i e c e n i e , u z d a ln i a K o ś c ió ł do z g ł ę b i e n i a t e j prawdy O b ja w ie n ia i do j e j s k u t e c z n e g o g ł o s z e n i a * ^ .

B isk u p M e d io la n u , p o w o łu ją c s i ę na s ło w a Pism a św . /D z 2 0 , 2 8 / , p r z y p is u j e Duchowi św ię te m u w y p o s a ż e n ie K o ś c i o ł a w u r z ę d y , c z y l i d a­ ry h i e r a r c h i c z n e :

Duch Ś w ię t y / . . . / p o w ie r z a u rząd i i c h u s ta n a w ia . Mówi bowiem P a w eł: " u w a ż a jc ie na sam ych s i e b i e i na c a ł e s t a d o , w k tórym Duch ś w i ę t y u s t a n o w ił was b is k u p a m i, a b y ś c i e k i e r o w a l i K o śc io łe m B oga"34.

A n a liz a p o w y ż szy c h w y p o w ie d z i Ambrożego d o w o d z i, ż e d o s t r z e g a on i n a l e ż y c i e p o d k r e ś la r o l ę Ducha Ś w ię t e g o w K o ś c i e l e . Ju ż w sam ej ta je m n ic y p o w s t a n ia K o ś c i o ł a w id z i za a n g a ż o w a n ie n i e t y l k o sam ego C h r y stu sa , a l e c a ł e j T r ó j c y , w s z c z e g ó l n o ś c i Ducha Ś w i ę t e g o . N a le ż y ­ c i e w ię c a k c e n t u j e w ym iar t r y n i t a r n y i p n e u m a to lo g ic z n y j e g o p o w sta ­ n ia . P o d k r e ś la r ó w n ie ż w ie lo a s p e k t o w e d z i a ł a n i e Ducha Ś w ię t e g o w K oś­ c i e l e , zarów no w j e g o in s t y t u c j o n a l n y m , ja k i w spólnotow ym w y m ia rz e.

I I . ROLA DUCHA ŚWIĘTEGO W CHRZCIE I BIERZMOWANIU

Duch Ś w ię t y b i e r z e czy n n y u d z i a ł w całym p r z e b ie g u a p l i k a c j i d z i e ł a z b a w ie n ia , c z y l i u ś w ię c a n iu c z ł o w i e k a . S z c z e g ó l n i e d o n i o s ł ą r o l ę w t e j a p l i k a c j i s p e ł n i a ekonom ia sak ram en tów , k t ó r a d l a Ambro­ żego j e s t n i e do p o m y ś le n ia b ez u d z ia łu Ducha ś w i ę t e g o 1 b e z J eg o czynnego z a a n g a ż o w a n ia . E k sp o n u je on je d n a k n a jp ie r w mocno t r y n i t a r ­ ny wymiar sak ra m en tó w , k t ó r e s ą u d z ie la n e w im ię T r ó jc y Ś w i ę t e j . "Duch Ś w ię t y - p i s z e - j e s t wzywany w raz z Ojcem 1 S y n e m ,p r ze z k a ­ płanów w c h r z c i e i E u ch a ry stii" * ^ . T akże s k u t e c z n o ś ó sakram entów ma sw o je ź r ó d ł o w d z i a ł a n i u c a ł e j T r ó j c y , bo n i e s ą one t y l k o zn a ­ kam i, k t ó r e w sp o só b m ec h a n icz n y c z y nawet m agiczn y u d z i e l a j ą ł a s k i , a l e i c h s k u t e c z n o ś ó w yn ik a z f a k t u , ż e s ą daram i T r ó jc y Ś w i ę t e j , u d z i e l a j ą c e j s i ę w n ic h p r z e z Ducha Ś w ię t e g o :

33 Tam że, I 8 , 8 2 , CSEL 7 9 , 5 4 .

34 Tam że, I I 1 3 , 1 5 2 , CSEL 7 9 , 147: " S p i r it u s S a n c tu s mandet o f f l -

clum eosdem ąue c o n s t i t u a t " .

"N ie Damazy o c z y ś c i ł , n i e P i o t r o c z y ś c i ł , n i e Ambroży o c z y ś c i ł , n i e G rzegorz o c z y ś c i ł : n a s z e bowiem j e s t p o s łu g i w a n ie , a l e sak ram en ty s ą T w o je. N ie j e s t bowiem w mocy c z ło w ie k a r o z d z i e l a ć t o , co B o s k ie , a l e j e s t t o , P a n ie , d ar Twój i Twojego O jca , p o n ie w a ż p r z e z p r o r o ­ ków n ó w iłe ś : "W yleję Ducha m ojego na w s z e l k i e c i a ł o "

/ J1 3 , 1 / 3 6 .

Główną i n s p i r a c j ą d l a t e o l o g i i c h r z t u n a s z e g o a u to r a s ą pism a św . Jan a A p o s t o ła . N a w ią zu ją c do j e g o I L i s t u / 5 , 6 - 8 / s t w ie r d z a , że w c h r z c i e ł ą c z ą s i ę t r z y r z e c z y w i s t o ś c i : w oda, krew i Duch oraz

37 z a z n a c z a , ż e w s z y s t k i e o n e s ą k o n ie c z n e do z a i s t n i e n i a sakram entu , bo "woda j e s t do ob m y cia , k rew do o d k u p ie n ia , a Duch do zm artw ych­ w s t a n i a " ^ . W w y r a ż e n iu "krew do o d k u p ie n ia " , Ambroży p o d k r e ś la n ie z b ę d n o ś ć t a je m n ic y C h r y s tu s a i J e g o zb aw czego d z i e ł a d l a i s t n i e ­ n i a i s k u t e c z n e g o d z i a ł a n i a sak ram en tów . A s y m ila c j a d z i e ł a zb aw ie­ n i a C h r y stu sa d o k o n u je s i ę p r z e z wodę i D ucha. Obmycie wodą jak o znak sa k r a m e n ta ln y pow oduje n a d p rz y ro d zo n e s k u t k i t y l k o d l a t e g o , ż e j e s t ona u św ię c o n a i k on sek row an a p r z e z d z i a ł a n i e Ducha Ś w ię t e ­

go:

" J e ś l i j e s t j a k a ś ł a s k a w w o d z ie , t o n i e z n a tu ry wody, a l e z o b e c n o ś c i Ducha S w ię t e g o " 3 9 .

B isk u p n a s z n a w ią z u je t u do w s p ó łc z e s n e j s o b i e w c z e s n o c h r z e ś c ij a ń ­ s k i e j m y ś li o n a p e łn ia n iu s i ę wody c h r z c i e l n e j mocą Ducha C h rystu ­ s a , d z i ę k i czemu s t a j e s i ę ona ży c io d a jn y m łonem M a t k i- K o ś c io ła ,

rodzącym nowe d z i e c i . W o p i s i e z a ś c e r e m o n ii c h r z t u czytam y:

"N ajpierw do sa d za w k i w ch o d z i k a p ła n , d o k o n u je nad wodą egzorcyzm ów , n a s t ę p n ie z a n o s i b ł a g a n i a 1 modły o u ś w ię c e n ie ź r ó d ł a c h r z c i e l n e g o i o o b e c n o ść w ie c z y ­ s t e j T r ó jc y " 4 1 .

36 T am że,I p r o lo g u s 1 8 , CSEL 7 9 , 2 3 - 2 4 .

37 De m y s t e r l i s 4 , 2 0 , SCh 25 b i s , 1 6 6 .

38 E x p o s i t i o E v a n g e l il secundum Lucam X, 4 8 , CSEL 3 2 , 4 7 4 .

39 De S p i r i t u S a n c to 1 6 , 7 7 , CSEL 7 9 , 4 7 : "S i qua er g o i n aqua g r a t l a , non ex n a tu r a a q u a e , s e d ex p r a e s e n t i a e s t S p i r i t u s S a n o t i * .

Pow yższy t e k s t , ja k r ó w n ie ż in n e ś w ia d c z ą , ż e Ambroży p rzyjm ow ał tz w . e p i k l e z ę c h r z c i e l n ą i u w ażał j ą z a i s t o t n y s k ła d n ik t e g o s a ­ k ram en tu . W skutek e p i k l e z y bowiem Duch Ś w ię ty z s t ę p u j e na wodę i na t y c h , k t ó r z y p r z y jm u ją c h r z e s t d o k o n u ją c ic h o d r o d z e n ia :

" J e ś l i Duch Ś w ię t y z s t ę p u j ą c na D z ie w ic ę d o k o n a ł p o c z ę c i a i s t a ł s i ę sp ra w cą n a r o d z e n ia , t o n i e w oln o nam w ą tp ić c o do t e g o , ż e Duch z s t ę p u j ą c do ź r ó d ł a c h r z c i e l n e g o lu b na t y c h , k t ó r z y p r z y jm u ją c h r z e s t , d o k o n u je p raw d ziw ego o d r o d z e n ia " 4 2 .

Głównym bowiem zad an iem Ducha ś w i ę t e g o , w r o z u m ie n iu A m brożego, j e s t d o p r o w a d z e n ie do o d z y s k a n ia p ie r w o t n e g o p ię k n a lu d z k i e j n a tu ry stw o r z o n e j na o b r a z i p o d o b ie ń s tw o B o ż e , k t ó r e z o s t a ł o z n is z c z o n e

i u tr a c o n e p r z e z g r z e c h o r a z w y p e łn ie n ie w t e n s p o s ó b s t w ó r c z e c o d z i a ł a n i a O jca i S yna:

" D o sk o n a łe o d r o d z e n ie j e s t d z ie łe m Ducha Ś w ię t e g o , Duch bowiem j e s t tw ó r c ą nowego c z ło w ie k a , k t ó r y j e s t s tw o r z o n y na o b ra z i p o d o b ie ń stw o B oga" 43.

To o c z y s z c z e n i e z g rzech ó w i nowe n a r o d z e n ie c z ło w ie k a , b ę d ą c e sk utkiem d z i a ł a n i a Ducha ś w i ę t e g o , d o k o n u je s i ę w ł a ś n i e w s a k r a ­ m encie c h r z t u . S k u tk iem t y c h nowych n a r o d z in j e s t nowa r e l a c j a c z ło w ie k a do Boga: s t a j e s i ę on u c z e s t n ik ie m B o ż e j n a tu ry ^ * o ra z adoptowanym synem Bożym:

"Duch u c z y n i ł n as d z ie ć m i Bożymi p r z e z a d o p c ję , woda ś w ię t e g o ź r ó d ł a n as ob m yła, a krew Pana nas o d k u p ił a . W dt^phowym sa k r a m e n c ie mamy w ię c je d n o ś w ia d e c tw o n i e w i d z i a l n e , a d r u g ie w i d z i a l n e , p o n ie w a ż Duch d a j e św ia d e c tw o naszem u duchow i" /R z 8 , 1 6 / 4 5 . 41 De s a c r a m e n t is 1 1 8 , SCh 25 b i s , 7 0 , POK 26 42 De m y s t e r i i s 9,, 5 9 , SCh 25 b i s , 1 9 2 , 6 6 , SCEL 7 9 , POK 26 43 De S n i r i t u S a n c to 11 7 , 112.

44 Tam że, 1 6 , 80,,CSEL 7 9 , 4 8 .

45 Tam że, I I I 1 0 , 6 8 , CSEL 7 9 , 1 7 8 -1 7 9 .

5 8 . 5 0 .

Duch ś w ię t y we c h r z c i e c z y n i nas n i e t y l k o u c z e s t n ik a m i B o ż ej n a tu ­ ry i adoptowanym i synam i B ożym i, a l e ró w n ie ż swoim m iesz k a n ie m i ś w ią t y n i ą . To o d r o d z e n ie dokonane p r z e z Ducha Ś w ię t e g o w sa k r a ­ m en cie c h r z t u j e s t r ó w n ie ż fundamentem n a d z i e i ż y c i a w ie c z n e g o w n ie

-47

b ie o ra z j e g o za d a tk ie m . Ambroży w ię c o p ie r a j ą c s i ę g łó w n ie na te o ­ l o g i i c h r z t u św . Jan a A p o s t o ła , a tym samym i na j e g o p n e u m a to lo g ii, a k c e n t u j e mocno wymiar p n e u m a to lo g ic z n y t e g o sa k ra m en tu . Uwypukla p rzy tym o b ie k ty w n e d z i e ł o o d k u p ie n ia , a a p l i k a c j ę j e g o skutków przy­ p i s u j e g łó w n ie Duchowi Ś w iętem u .

B isku p M ed iolan u j e s t ró w n ie ż ważnym św iad k iem r o z w ij a j ą c e j s ię p r a k ty k i i t e o l o g i i sak ram en tu b ier z m o w a n ia . Po ra z p ie r w s z y w t r a ­ d y c j i mówi on o o trz y m a n iu po c h r z c i e na w ezw an ie k a p ła n a Ducha Świę­ t e g o u d z i e l a j ą c e g o s ie d m iu darów^ :

"Teraz n a s t ę p u j e k o l e j na u d z i e l e n i e p i e c z ę c i d u chow ej, z g o d n ie z tym , c o wam d z i ś c z y t a n o , ż e po p r z e j ś c i u p r z e z sadzaw kę ma s i ę d okon ać u d o s k o n a le n ie , gdy na w ezw an ie k a p ła n a w lan y z o s t a n i e Duch Ś w ię t y , "Duch m ą d r o ści i rozum u, duch rady i m ocy, duch p o z n a n ia 1 p o b o ż n o ś c i, duch ś w i ę t e j b o j a ź n i - sie d e m jak ob y mocy Ducha"^".

To duchowe o p ie c z ę t o w a n ie po c h r z c i e nazywa a u to r w y r a ź n ie d o p e łn ie ­ niem / p e r f e c t i o / 1 w ią ż e j e z n am aszczen iem k rzyżem św ię ty m . Czynnoś­ c i t e j p r z y p is u j e u d z i e l e n i e Ducha Ś w ię t e g o , k tó r y ob d a rza przyjm u­ j ą c e g o s ie d m io r a k im i d a ra m i.

I I I . DUCH ŚWIĘTY A EUCHARYSTIA

W ielu au torów z a z n a c z a , ż e nauka o E u c h a r y s t ii św . Ambrożego n ie j e s t j e d n o l i t a we w s z y s t k ic h j e g o d z i e ł a c h 0 . Nas jed n a k n ie

46 Tamże, I I I 1 1 , 9 0 - 9 1 , CSEL 7 9 , 1 8 7 - 1 8 8 .

47 Tamże, I I I 1 0 , 6 4 , CSEL 7 9 , i 7 7 .

48 P o r . J . Am ougou-Atangana, E in Sakram ent d e s G e iste m p fa n g s? Zum Ver-

h H lt n is von T au fe und Firm ung, F r e ib u r g 1 9 7 4 , 2 0 i ; S . R e g l i , Firm- sakram ent und c h r l s t l i c h e E n t f a lt u n g , w: M ysteriu m S a l u t i s , V, 300. 49 De s a c r a m e n tis I I I 8 , SCh 25 b i s , 96; p o r . De m y s t e r l i s 7 , 4 2 ,

SCh b i s 2S , 1 7 8 .

I n t e r e s u j e c a ło ś ć t e o l o g i i E u c h a r y s t ii, le c z g łó w n ie j e j wymiar pn em n atologiczn y +

Naukę o E u c h a r y s tii ujmuje Biskup M ediolanu w a sp e k c ie h i s t o - riozbawczym . Zbawczy p la n Boga, zapoczątkowany ju ż w c h w ili stw o r z e ­ n ia , z o s t a j e z r e a liz o w a n y we W c ie le n iu , a je g o ostateczn ym d o p e łn ie ­ niem i w yp ełn ien iem b ę d z ie P a r u z ja . P lan te n r e a l i z u j e s i ę w j a k iś sposób w E u c h a r y s t ii, gdyż w n i e j , z je d n e j s tr o n y u ob ecn ia s i ę W c ie le n ie , a z d r u g ie j a n ty c y p u je s i ę ta k ż e P aruzję^ ^ .

E u c h a r y stia w rozu m ien iu n aszego Doktora j e s t p rzede w szystkim anamnezą W c ie le n ia , k tó r e w je g o k o n c e p c ji n a le ż y łą c z y ć z o f i a r n i - czą ś m ie r c ią , a ta k ż e ze zmartwychwstaniem C h ry stu sa , będącym r e k a - p it u la c j ą W c ie le n ia . J e s t ono podstaw ą r e a ln e j o b e c n o śc i C h ry stu sa , Jego c i a ł a i k r w i, w sakram encie E u c h a r y s t ii. D la te g o podobnie jak Tajemnica W c ie le n ia j e s t d z ie łe m Ducha Ś w ię te g o , tak samo i Eucha­ r y s t i a , d a ją c a nam prawdziwe c i ą ł o i krew C h ry stu sa , j e s t Jego doko­ nani em.

W k w e s t ii przem iany darów e u c h a r y sty c z n y c h , Ambroży s t a r a ł s i ę syntetyzow ać myśl Wschodu i Zachodu, tw ie r d z ą c , że dokonuje s i ę ona przez u r o c z y s tą m odlitw ę i p rzez "słowo b ło g o sła w ie ń stw a " w ypow iedzią ne przez k a p ła n a , c z y l i p rzez k o n s e k r a c ję . P i s a ł na te n tem at otw ar­ c ie :

" J e ś l i sło w a E lia s z a mogły ś c ią g n ą ć o g ie ń z n ie b a , t o sło w a C h ry stu sa n ie będą mogły zm ie n ić ro d za ju r z e c z y ? 0 stw o r z e n iu ś w ia ta c z y t a ł e ś : "Ponieważ sam p o w ie d z ia ł i s t a ł y s i ę , sam r o z k a z a ł i z o s t a ły stw o r z o ­ ne" /P s 148, 5 / . Czyż w ięc sło w a C h ry stu sa , k tó r y mógł z n ic z e g o stw o r z y ć c o ś n ie i s t n i e j ą c e g o , n ie s ą w s t a n i e z m ie n ić i s t n i e j ą c y c h r z e c z y na t o , czym p op rzed n io one n i e b y ły ? N ie j e s t bowiem czymś m n iej­ szym stw a r z a ć n atu rę r z e c z y , a n i ż e l i j ą zm ien la ć" 5 2 .

M ailand, MHnster 1965, i6 9 ; A. Gerken, T e o lo g ia E u c h a r y s tii, d z . c y t . , 9 7 .

51 P or. R. Johanny, L 'E u c h a r is t ie , c e n tr e de l * h i s t o i r e du s a lu t c h e z S t . Ambrolse de M ilan , P a r is 1968, 231; N. J . B e lv a l, The H oly S p r i t , d z . c y t . , 6 8 .

Przemiana e u c h a r y sty c z n a , ja k wynika z powyższych sform ułowań au to ­ r a , dokonuje s i ę mocą słów C h rystu sa, k tó r e k ap łan wypowiada w J e ­ go im ie n iu , W t r a k t a c ie "De S p ir it u S a n cto " , w którym w idoczne są s z c z e g ó ln e wpływy m y śli Ojców W schodnich, Biskup M ediolanu s t w ie r ­ d za , że żadne " b łogosław ień stw o" n ie może być sk u te c z n e , j e ś l i n ie j e s t " napełnione" Duchem Świętym^*^, i w yraźn ie za zn a c z a , ż ę Duch Ś w ię ty j e s t wzywany / i n v o c a t u r / p rzez k apłana.w c z a s i e Mszy św iętej" ^ Powyższe t e k s t y nasuwają w yraźn ie myśl o e p i k l e z i e k o n se k r a c y jn e j. Ujmując c a ło ś c io w o naukę Ambrożego można p o w ie d z ie ć , że przemiana eu c h a r y sty c z n a dokonuje s i ę mocą słów C h rystu sa wypowiadanych przez k ap łan a oraz d z ię k i d z ia ła n iu Ducha Ś w ięteg o przyzywanego w e p ik le ­ z i e .

W tr a k ta ta c h "De m y s t e r iis " i "De sa cra m e n tis" w ystęp u je cha­ r a k te r y s ty c z n y r y s am b rozjań sk iej nauki o E u c h a r y s tii, którym j e s t tzw . m etab olizm , c z y l i nauka o p rzem ia n ie natury / i s t o t y / Chleba i w in a. Tam t e ż I n te r e s u ją c o p rzed sta w io n a j e s t ob ecn ość C hrystusa w E u c h a r y s t ii. U podstaw rozu m ien ia t e j o b e c n o śc i le ż y p la to ń s k i dualizm " c ia ło -d u s z a " , w z g lę d n ie "Duch B o ż y -c ia ło " , p rzez co z a c ie ­ r a s i ę r ó ż n ic a między o b e c n o śc ią u w ie lb io n e g o Pana w duchu i obec­ n o ś c ią Ducha Bożego"".

"W sakram encie tym przebywa C h ry stu s, ponieważ j e s t on Ciałem C h ry stu sa . N ie j e s t to jednak pokarm c i e ­ le s n y , le c z duchowy / . . . / C ia ło Boga bowiem j e s t c i a ­ łem duchowym, C ia ło C hrystusa j e s t c ia łe m b o sk ie g o Ducha, poniew aż C hrystus j e s t Duchem, ja k czytam y: "Duch przed ob liczem naszym - C hrystus Pan" / J e r 4 , 2 0 /5 6 .

P rzez " c ia ło duchowe" /c o r p u s s p i r i t u s i e / , k tó r e j e s t w E u c h a r y s tii, rozum ie Ambroży c i a ł o Ducha B ożego, c z y l i " ciałem C h rystu sa j e s t Duch Boży" ? . Tego ro d za ju in t e r p r e t a c j ę p o tw ie r d z a ją i in n e te k s ty

53 De S p ir it u Sancto I 7 , 8 9 , CSEL 7 9 , 53: "N ulla enim p o t e s t e s s e p le n a b e n e d ic tio n i s i per in fu sio n em S p ir it u s S a n c ti" .

54 Tamże, I I I 16, 112, CSEL 7 9 , 197.

55 P or. A. Gerken, T e o lo g ia E u c h a r y s tii, d z . c y t . , 9 3 . 56 De m y s t e r iis 9 , 5 8 , SCh 25 b i s , 190, POK 2 6 , 5 0 .

57 P or. R. Johanny, L E u c h a r is t ie , d z . c y t . , 229; N. J . B e lv a l, The Holy S p r i t , d z . c y t . , 67.

n a s z e g o a u t o r a , ja k na p r z y k ła d :

I l e k r o ć bowiem p i j e s z t o w in o , d o s t ę p u j e s z o d p u s z c z e n ia grzech ó w i j e s t e ś n a sy co n y Duchem. D la t e g o w ła ś n ie p o w ia d a A p o s t o ł: "N ie u p i j a j c i e s i ę w inem , l e c z bądź­ c i e p e ł n i ducha" / E f 5 , 1 8 /5 8 .

Mówiąc z a ś o g ó l n i e o d z i a ł a n i u Ducha S p ię t e g o w c z ło w ie k u s t w ie r d z a , że j e s t e ś m y p r z e z N ie g o u k s z t a ł t o w a n i / f o r m a t i / , Nim n a s y c e n i / r o — b o r a t i / 1 otrzym u jem y d a r ż y c i a w ie c z n e g o ^ ^ . N ie k t ó r z y a u to r z y s u ­ g e r u j ą , ż e t e dwa o k r e ś l e n i a o d n o sz ą s i ę do dwóch sakram entów i n l c j a cy jn y c h : w c h r z c i e j e s t e ś m y p r z e z Ducha u k s z t a ł t o w a n i , n a to m ia s t w E u c h a r y s t ii Nim p o s i l e n i , i w t e n s p o s ó b otrzym ujem y d a r ż y c i a

w ie c z n e g o . Wynika s t ą d w n io s e k , ż e przyjm ow ać E u c h a r y s t ię ozn a ­

c z a u Ambrożego kom unikow ać Ducha S p i ę t e g o .

T ak ie r o z u m ie n ie o b e c n o ś c i Ducha S p ię t e g o w E u c h a r y s t i i , p r o ­ w adzi B isk u p a M e d io la n u do o r y g i n a l n e j m y ś li na tem a t j e j k u l t u i a d o r a c j i: w E u c h a r y s t ii adorow any j e s t n i e t y l k o C h r y s t u s , a l e ró w n ież Duch Ś w i ę t y , g d y ż : " / . . . / b e z w ą t p ie n ia w in ie n b y ć r ó w n ie ż adorowany Duch Ś w ię t y w ted y k ie d y j e s t adorow any t e n , k t ó r y n a r o ­ d z i ł s i ę w ed łu g c i a ł a z Ducha"^^.

Duch Ś w ię t y ob ecn y w E u c h a r y s t ii d e o y d u je o j e j zb aw czych s k u tk a c h . Podstawowym darem E u c h a r y s t ii j e s t sam Duch Ś w i ę t y , a p rzyjm ow anie E u c h a r y s t ii - t o k om u n ik ow an ie Ducha Ś w i ę t e g o . U Am­ b ro żeg o d om in u je m y ś l, ż e j e s t e ś m y u ś w ię c e n i d l a t e g o , p o n iew a ż o trz y m a liśm y Ducha Ś w i ę t e g o , a n i e j a k u p ó ź n i e j s z y c h s c h o la s t y k ó w , że otrzym ujem y Ducha Ś w ię t e g o d z i ę k i u ś w ię c e n iu daram i ł a s k i stw o ­ r z o n e j . Duch Ś w ię ty ob ecn y w E u c h a r y s t i i d o k o n u je o d p u s z c z e n ia g r z e ­ chów, d l a t e g o B isk u p n a s z u c z y , ż e i l e k r o ć p ije m y w in o , t y l e k r o ć otrzym ujem y o d p u s z c z e n ie g r z e c h ó w . K om unikowanie Ducha Ś w ię t e g o w E u c h a r y s t ii d o k o n u je n a s z e g o u ś w ię c e n ia i p r z e b ó s t w ie n la o ra z u d z i e l a z w ią z a n e g o z nim d aru n i e ś m i e r t e l n o ś c i , bo ż y c i e w ie c z n e j e B t darem Ducha Ś w ię t e g o 2 .

58 59 60 61 62 De s a c r a m o n t is V, 1 7 , SCh 25 b i s , 1 2 8 , POK 2 6 , 8 2 . De S p i r l t u S a n c to I I 9 , 9 3 , CSEL 7 9 , i 2 3 . P o r . R. Jo h a n n y . L E u c h a r l s t i e , d z . c y t . , 23 5 ; N. J . H oly S p r i t , d z . c y t . , 6 8 . De S p l r i t u S a n c to I I I 1 1 . 7 9 , CSEL 7 9 , 183. De S p i r l t u S a n c to I I 9 , 9 3 , CSEL 7 9 , i 2 3 . B e l v a l , The

J u ż w p ie r w s z y o h w ie k a c h c h r z e ś c i j a ń s t w a zdaw ano s o b i e s p r a w ę , ż e d z i ę k i k o m u n ii ś w . c i a ł a n a s z e s t a j ą s i ę w p e w ie n s p o s ó b n i e z n l s z c z a l n e p r z e z t o , ż e p o s i a d a j ą n a d z i e j ę z m a r t w y c h w s ta n ia / n p . ś w . I g n a c y z A n t i o c h i i , ś w . J u s t y n i i n n i / . D z i e j e s i ę t o d z i ę k i Ducho­ w i Ś w ię te m u u d z ie la n e m u w E u c h a r y s t i i , d z i ę k i czem u c a ł a n a s z a o s o ­ b o w o ść u l e g a p r z e m i a n ie i d a ls z e m u p r z y g o t o w a n iu d o now ego i s t n i e n i a 1 d z i a ł a n i a , j a k i e n a s t ą p i p o n a s z e j ś m i e r c i ^ . Do t e j m y ś l i n a w ią zu j e r ó w n ie ż n a s z a u t o r , u w a ż a j ą c , ż e E u c h a r y s t i a a n t y c y p u j e zm ar­ t w y c h w s t a n ie p r z e z d a r T e g o , k t ó r y z m a r t w y c h w s ta ł i j e s t p e ł e n Du­ c h a Ś w i ę t e g o ^ .

W id ać w i ę c , ż e w t e o l o g i i sa k ra m en tó w Am broży n a j m o c n ie j wy­ a k c e n t o w a ł p n e u m a t o lo g ic z n y w y m ia r E u c h a r y s t i i . J e s t t o n i e w ą t p l i w i e w y n ik ie m n a l e ż y t e g o d o c e n i e n i a p r z e z n i e g o r o l i D ucha ś w i ę t e g o w k s z t a ł t o w a n i u l u d z k i e g o c i a ł a J e z u s a i J e g o p r z e b ó s t w i e n i u , a p r z e d e w s z y s t k i m s p e c y f i c z n e g o r o z u m i e n ia u w i e l b i o n e g o c ia ł a - ^ C h r y s t u s a w E u c h a r y s t i i j a k o o b e c n o ś c i D ucha B o ż e g o . Z arów no s t w o r z e n i e c i a ­ ł a C h r y s t u s a w ł o n i e M a r y l, j a k i j e g o e u c h a r y s t y c z n a o b e c n o ś ć , j e s t owocem d z i a ł a n i a D ucha Ś w i ę t e g o . R ó w n ież p r z e m ia n a e u c h a r y s t y c z n y c h d arów d o k o n u je s i ę w p r a w d z ie p r z e z s ł o w a C h r y s t u s a w y p o w ia d a n e p r z e z k a p ł a n a , a l e d z i ę k i d z i a ł a n i u D ucha ś w i ę t e g o . S k u tk ie m t e j p r z e m ia ­ ny j e s t o b e c n o ś ć D ucha B o ż e g o w E u c h a r y s t i i , s t ą d t e ż p r z y jm o w a n ie j e j , j e s t k o m u n ik ow an iem D ucha Ś w i ę t e g o , k t ó r y z k o l e i p r z e z s w o ją o b e c n o ś ć i ł a s k i o c z y s z c z a c z ł o w i e k a z g r z e c h ó w , u ś w i ę c a , p r z e b ó - s t w i a , u d z i e l a ż y c i a w ie c z n e g o 1 w t e n s p o s ó b a n t y c y p u j e p r z y s z ł e zm artw yohw s t a n i e .

I V . DZIAŁANIE DUCHA ŚWIĘTEGO W SAKRAMENCIE POKUTY I KAPŁAŃSTWA

Sw . Ambroży z a jm o w a ł s i ę r ó w n ie ż p o k u t ą , k t ó r e j p o ś w i ę c i ł n a­ w e t o s o b n e s w o j e d z i e ł o "De p a e n i t e n t l a " . Mówi w nim o i s t n i e n i u w K o ś c i e l e w ła d z y o d p u s z c z a n i a g r z e c h ó w i o o b o w ią z u j ą c e j d y s c y p l i ­ n i e p o k u t n e j . 63 P o r . L . A. S z a f r a ń s k i , T e o l o g i a l i t u r g i i e u c h a r y s t y c z n e j , L u b lin 1 9 7 2 , 247 n . 64 P o r . R . J o h a n n y , L ' E u c h a r i s t i e , d z . c y t . , 2 2 9 ; u . j . B e l v a l , The H o ly S p r i t , d z . c y t . , 67 n . 65 P o r . PL 1 6 , 4 6 5 - 5 2 4 lu b CSEL 7 3 , 1 1 7 - 2 0 6 l u b o s t a t n i o SCh 179

Chcąc n a le ż y c ie z in te r p r e to w a ć pneum atologiczny wymiar sa k r a ­ mentu pokuty w u j ę c iu B iskupa z M ediolanu, tr z e b a n ajp ierw odwołać s i ę do je g o k o n c e p o ji g r z e c h u . S tw ie r d z a on n a jp ie r w , ż e w p r z e c i­ w ie ń stw ie do n ie sk o ń c z o n e j ń w ię to ń c i Boga, k ażd e stw o r z e n ie ma m o ż li­ wość p o p e łn ie n ia g r z e c h u . Ź ródło z a ś g r z e s z n o ś c i c z ło w ie k a w id z i w grzechu Adama. C hociaż d o p ie r o św. A ugustyn w p olem loe z p e l a - glanizmem wypracował t e o l o g i ę g rzech u p ierw orod n ego, k tć r a w e s z ła p ó źn iej do o f i c j a l n y c h o r z e c z e ń K o ś c io ła , t o jednak z a s a d n ic z e j e j zręby s ą ju ż w idoczne u Ambrożego. Grzech Adama j e s t przekazywany razem z n atu rą w szystk im je g o potomkom: d z ie d z ic tw o natury j e s t rów— n o c z e śn le d zie d z ic tw e m g r z e c h u . W tw ie r d z e n iu o przekazyw aniu n atu ­ ry i grzechu z n a la z ła u n aszeg o a u to r a s z c z e g ó ln e z a sto so w a n ie id e a s o lid a r n o ś c i . I s t o t a te g o g rzech u p o le g a ła na u t r a c ie p od ob ień stw a Bożego, k tó r e w n a tu r z e lu d z k ie j w y r a z iło s i ę z n is z c z e n ie m w ew nętrznej p sy c h o fiz y c z n e j j e d n o ś c i . C ia ło s t a ł o s i ę p rzeciw n e duchow i, a tym samym wyrwało s i ę spod k ie r o w n ic tw a Ducha Ś w ię te g o 1 d la t e g o u le g a własnym sła b o ś c io m , p r z e z co c z ło w ie k n ie może s p e łn ia ć w o li B o żej:

" J e ś l i bowiem c i a ł o s p r z e c iw ia s i ę duchowi i n ie j e s t p o d le g łe je g o k ierow n ictw u i rozkazom rozumu, t o j e s t ono z ie m ią ob cą , n ie opanowaną p r z e z t e g o , k to j ą upraw ia, t o t e ż n ie może r o d z ić owoców m i ł o ś c i , c i e r p l i ­ w o śc i 1 pokoju"6T.

O dziedziczona od Adama n a tu r a , k t ć r a na sk u tek je g o grzech u u t r a c i ł a swą p ierw otn ą j e d n o ś ć , j e s t te r a z źródłem grzechów l u d z i .

D rugiego ź r ó d ła grzechów d o p a tr u je s i ę n asz a u to r na zew nątrz c z ło w ie k a , w d z i a ł a l n o ś c i s z a ta n a , któremu był poddany nawet sam J ezu s, aby i w tym w z g lę d z ie sta n o w ić p rzyk ład d la l u d z i . Zwycięstwo Jezusa nad szatanem d ok on ało s i ę d z ię k i Duchowi Świętem u, którym z o s t a ł namaszczony podczas c h r z tu , n a stę p n ie prowadzony p rzez N iego na s p o tk a n ie z szatan em . D la te g o Ambroży w yciąga praktyczny w n io sek ,

/ P a r i s 1 9 7 1 /, tłu m . W. S z o łd r s k i, PSP 7 , 1 9 -8 8 .

66 P o r . J . Mara, The N o tio n o f S o lid a r it y in S t . Ambrose's Teaching on C r e a tio n , S in and Redem ption, Romę 1970, 28.

że jedynym sposobem p r z e z w y c ię ż e n ia te g o w sz y stk ie g o co prowadzi do g r z e c h u , j e s t poddanie s i ę kierow n ictw u Ducha św ię te g o ^ ^ .

W nauce o sakram encie pokuty Biskup M ediolanu naw iązuje do t e o l o g i i c h r z tu , bo je d e n i d ru gi o c z y sz c z a c z ło w ie k a z grzechów , w jednym i drugim Duch Ś w ięty dokonuje o d r o d z e n ia c z ło w ie k a , c z y ­ n ią c go nowym stw orzeniem i p rzyw racając mu na nowo podobieństw o B oże. O czy sz c z a ją c e i o d ra d z a ją c e d z ia ła n ie Ducha Ś w ię te g o w sakra­ m encie pokuty, przyrów nuje Ambroży do d z ia ła n ia o g n ia , k tó r y uważa za symbol Ducha Ś w ię te g o .

"Na c i e b i e z s t ą p i ł o g ie ń m iło ś c i Ducha Ś w ięteg o -g i c i e b i e n ie ja k o w ypala gdy n is z c z y tw oje grzechy" .

I s t n i e j ą c a w s t a r o ż y t n o ś c i c h r z e ś c ij a ń s k ie j tru d n o ść w uzgod­ n ie n iu n a u k i, że ty lk o Bóg może odpuszczać grzech y w p rzek on an iu , że C hrystus dał w ładzę ic h o d p u szcza n ia A postołom , n asz a u to r , roz­ w ią z u je d o ść o r y g in a ln ie p is z ą c na t e n tem at:

"Przyjrzyjm y s i ę te r a z czy Duch p rzeb acza g r z e c h y . W t e j k w e s t ii jednak n ie może być żadnej w ą t p li­ w o ś c i, ponieważ sam Pan p o w ie d z ia ł: "Weźmijcie Ducha ś w ię t e g o , komu grzech y o d p u ś c ic ie , będą od­ puszczone" / J 2 0 , 2 2 / . Tak o to grzech y s ą odpusz­ czone p rzez Ducha Ś w ię te g o , lu d z ie zaś przy od­ p u sz c z a n iu grzechów wykonują t y lk o sw oją p o s łu g ę , a l e z s i e b i e n ie mają do te g o żadnego prawa. N ie w swoim bowiem im ie n iu , a l e w im ię Ojca i Syna i Ducha Ś w ięteg o od p u szcza ją g r z e c h y . Oni p r o sz ą , Bóg d a je ; p o słu g a j e s t c z ło w ie k a , p r z e b a c z e n ie od n ajw y ższej s z c z o d r o b liw o śc i" ^ ^ .

Powyższy t e k s t w yraźnie p o d k r e śla , że t y lk o Bóg może p rzeb a cza ć i odpuszczać g r z e c h y . P r z e b a c z en ie i o d p u szcza n ie grzechów j e s t a b s o lu t n ie darem Ducha Ś w ię te g o , k tó r y fa k t y c z n ie g ła d z i i n is z c z y grzech w c z ło w ie k u . Czy w ięc można mówić c j a k i e j ś w ładzy kapłanów do o d p u szcza n ia grzechów? J a k ie z n a c z e n ie ma ic h p o słu g a w sakramen­ c i e pokuty?

68 P or. E x p o s itlo E v a n g e lii secundum Lucam IV 16 1 24 CSEL 3 2 , 147 i 150.

69 De o f f i c i l s m inlstrorum I I I 18, 107, PL 16, 185 B ., tłu m . K. Ab- garow icz /ś w . Ambroży, Obowiązki duchownych, Warszawa 1 9 6 7 /, 201 70 De S p ir it u Sancto I I I 18, 137, CSEL 7 9 , 208.

W ładza kapłanów do o d p u szcza n ia grzechów j e s t - zdaniem Ambro­ żego r e z u lta te m otrzym an ia p rzez n ic h Ducha Ś w ięteg o w sakram encie k a p ła ń stw a , św ia d czy o tym w yraźnie je g o t e k s t d o ty c z ą c y o r d y n a c ji k a p ła ń s k ie j 'i;

"Otrzymaliśmy Ducha Ś w ię te g o , k tó r y n ie t y lk o p rzeb acza n a sz e g r z e c h y , a l e rów nież c z y n i nas swymi kapłanam i do o d p u sz c z a n ia grzechów in n ych lu d z i" T 2 .

Władza t a , w rozu m ien iu n aszeg o a u to r a , p o le g a w ła ś c iw ie na władzy u d z ie la n ia Ducha Ś w ię te g o , c z e g o p otw ierd zen iem j e s t je g o in n e ważne zdanie: "Urząd k a p ła ń sk i j e s t darem Ducha Świętego"?**.

Z powyższych w ypow iedzi Ambrożego wynika, że w sakram encie po­ kuty grzechy f a k t y c z n ie odpuszcza Duch Ś w ię ty , On j e r z e c z y w iś c ie g ła d z i i n is z c z y oraz w t e n sp osób dokonuje o d r o d z e n ia i duchowego narodzenia c z ło w ie k a , przyw racając.m u u tracon y p rzez g r z e c h s t a t u s d z ieck a Bożego. K apłańska z a ś w ładza r o z g r z e s z a n ia p o le g a fa k ty c z n ie na mocy " u d z ie la n ia " innym Ducha Ś w ię te g o w sakram encie p ok u ty?*. W ten sposób u d a ło s i ę Ambrożemu s z c z ę ś l i w i e p o g o d z ić prawdę, że ty lk o Bóg może odp u szczać grzech y z przekonaniem o w ładzy kapłanów do ic h o d p u szcza n ia w sakram encie p ok u ty, co s ta n o w iło i s t o t n y pro­ blem ówczesnych czasów . A je g o r o z w ią z a n ie p o z w o liło au torow i rów­ n ie ż na n a le ż y te wyeksponowanie p n eu m a to lo g iczn eg o wymiaru sa k r a ­ mentu pok u ty.

Duch Ś w ięty - jak j u ż wspominano, j e s t ta k ż e źródłem sakramentu kapłaństw a. K apłaństwo h ie r a r c h ic z n e , k tó r e g o podstaw ą j e s t sakrament kapłaństw a, uważa nasz a u to r za k o n ty n u a cję i u d z ia ł w K a p ła ń stw ie Chrystusa, k tó r e znów w ią ż e z nam aszczeniem Go p r z e z Ojca Duchem Świętym . Można p r z y p u sz c z a ć , bo n ie mówi te g o w y r a ź n ie , że ma tu na m y śli nam aszczen ie dokonane podczas c h r z tu J e z u s a . Od te g o momentu

71 P or. A. B a r b ie r i, La d o t t r in a s u l s a c e r d o z io i n S . Ambrogio, Muro Lucano 1949, 15.

72 E x p o s it io P salm i l i 8 , 10, i 7 , CSEL 6 2 , 213.

73 De p a e n it a n t ia I 8 , SCh 179, 58: "Munus enim S p ir it u s S a n c ti e s t o ff ic iu m s a c e r d o t is " , PSP 7 , 2 2 .

74 P or. N. J . B e lv a l, The Holy S p r i t , d z . c y t . , 7 1 .

75 De S p i r i t u Sancto I 9 , 100, CSEL 7 9 , 59: "Omnipotens P a te r u n x it "principem sacerdotum " / . . . / v i r t u t e S a n c ti S p ir it u s ex P a tre p ie n u s e s t " .

Jezu s z a c z ą ł p e łn ić sw oją m isję k a p ła ń sk ą , k t ó r e j ukoronowaniem by­ ł a Jego O fiara na k r z y ż u .

U d ział w k a p ła ń s k ie j m is j i C h rystu sa j e s t uwarunkowany p rzy­ ję c ie m sakramentu k a p ła ń stw a . N ależy zauważyć, że w am brozjańsklej r e f l e k s j i t e o l o g i c z n e j , n ie b y ło j e s z c z e mowy o k a p ła ń stw ie pow­ szechnym na mocy c h r z tu i bierzm ow ania. Sakrament k ap łań stw a u d z ie ­ l a Ducha ś w ię te g o 1 Jego ł a s k i , p rzez co c z ło w ie k otrzym uje godność k ap łań sk ą oraz odpow iednie w ładze do s p e łn ia n ia ta k ic h fu n k c ji ka­ p ła ń s k ic h , ja k od p u szcza n ie grzechów , sprawowanie Mszy ś w ., g ło s z e ­ n ie Słowa Bożego i t d .^ ^ .

Z powyższych stw ie r d z e ń Ambrożego wynika, że zarówno kapłań­ stw o C h rystu sa ja k i kapłaństw o h ie r a r c h ic z n e , mają sw oje ź r ó d ło w nam aszczeniu Duchem Świętym . Duch Ś w ięty n am aścił J e z u s a , k tóry p r z e z sw oją m isję k ap łań sk ą dokonał obiektyw nego d z i e ł a o d k u p ien ia. W podobny sposób namaszcza lu d z i w sakram encie k ap łań stw a i czy n i ic h u cze stn ik a m i 1 kontynuatoram i kap łań stw a C hrystusow ego, aby mo­ g l i r o z d z ie la ć i ap lik ow ać innym owoce te g o o d k u p ie n ia . Głównym zaś "owocem" te g o o d k u p ien ia j e s t Duch Ś w ię ty , k tó r e g o oni u d z ie la j ą wiernym w sakram entalnej p o s łu d z e .

W ramach n in ie j s z e g o a r ty k u łu n ie omawiamy p n eu m a to lo g iczn e- go wymiaru sakramentu nam aszczenia chorych i m ałżeń stw a, co n le w ą tp ll w ie wynika z z a ło ż e ń n aszego B isk u p a. P ośw ięca on wprawdzie sporo m ie jsc a m ałżeństw u, a l e n ie ma u n ie g o w ła ś c iw ie t e o l o g i i te g o sa ­ kram entu. Musimy jedńak p a m ię ta ć , że l i c z b a sakramentów 1 ic h do­ k ładne w y lic z e n ie z o s t a ły u s ta lo n e d o p iero w ś r e d n io w ie c z u . Nio więc d ziw nego, że Biskup M ediolanu p r z y p is u je sak ram en taln ą z d o ln o ść u św ię c a n ia ta k ż e innym obrzędom, jak na p rzyk ład nam aszczaniu 1 umy­ waniu nóg.

Pneum atologiczny wymiar sa k r a m e n to lo g ii Ambrożego r o d z i s i ę z je g o h lsto r io z b a w c z e g o rozu m ien ia T rójcy Ś w ię t e j , według k tórego Bóg O jc ie c r e a l i z u j e p la n z b a w ien ia i o d k u p ie n ia p oprzez m isję h l - sto r io z b a w c z ą Syna 1 Ducha Ś w ię te g o . D la te g o to w ła ś n ie podejmuje s i ę on w yn ik ającej z p o trzeb y c z a su k o n ie c z n e j obrony bóstw a Chry­ s t u s a i Ducha ś w ię te g o oraz ic h is t o t o w e j rów n ości z Ojcem, na p ła s z ­ c z y ź n ie s o t e r l o l o g i c z n e j . R ea ln o ść i s k u te c z n o ść d z i e ł a zb aw ien ia

i u ś w ię c e n ia domaga s i ę w e w n ą tr z tr y n ita m e j rów n ości w sz y stk ic h Trzech Osób. M isja Syna i Ducha Ś w ię te g o s ą - w k o n c e p c ji n aszego Doktora — ś c i ś l e z e so b ą zw ią z a n e . Syn Boży p r z y j ą ł g r z e sz n ą n atu rę lu dzką, k tó r a w Nim z o s t a ł a odnowiona, uśw ięcon a i p r z e b ó stw io n a . Zarówno w s tw o r z e n iu , ja k i całym odnow ieniu 1 p r z e b ó stw ie n iu lu d z ­ k ie j natury C h r y stu sa , s z c z e g ó ln ą r o l ę odgrywa m isja Ducha Ś w ię te g o . D latego t e ż w sakram entach, k tó r e są n ie ja k o p r zed łu żen iem ekonom ii W cielen ia , i s t o t n e z a d a n ie s p e ł n i a Duch Św ięty*

Duch ś w ię t y j e s t wzywany przy sprawowaniu w s z y s tk ic h sakramen­ tów. D z ię k i Jego o b e c n o ś c i znaki sakram entalne d z i a ł a j ą s k u te c z n ie i ow ocnie. W sakram entach u d z ie la n e s ą różnorodne ł a s k i i dary Du­ cha ś w ię te g o , k tó r e powodują o d r o d z e n ie , u ś w ię c e n ie i p r z e b ó s tw ie n ie c zło w iek a .

św. Ambroży p o d k r e śla s z c z e g ó ln ie p n e u m atologiczn y wymiar Eu­ c h a r y s t ii. Tylko d z ię k i o św ie c e n iu Ducha Ś w ię te g o możn,a z g ł ę b i ć t a ­ jem nicę E u c h a r y s tii. Duch ś w ię ty j e s t wzywany p r z e z kapłana w c z a ­ s i e e u ch a ry sty czn ej o f ia r y i On dokonuje przem iany e u c h a r y s ty c z n e j. D zięki t e j p r z e m ia n ie , w E u c h a r y s tii obecny j e s t n ie t y lk o C hrystus a le i Duch ś w ię t y , d z ię k i czemu przyjm owanie E u c h a r y s tii j e s t komu­ n ią Ducha ś w ię t e g o , k tó r y p r z e z n ią prow adzi ku e s c h a ty c z n e j p e ł n i . W ielk i Doktor K o ś c io ła Zachodniego o p ie r a ją c s i ę na podstaw o­ wym ź r ó d le t e o l o g i i , P iśm ie św. pośw ięcającym sp o ro m ie js c a i uwagi Osobie Ducha ś w ię te g o i J ego d z i e ł u , a ta k że na pewnych i n s p ir a ­ cjach Ojców W schodnich, p r z e d sta w ia w ię c in t e r e s u j ą c ą r o lę Ducha Św iętego w ekonom ii zb a w ie n ia i u ś w ię c e n ia . C hociaż ramy n i n i e j s z e ­ go a rty k u łu n ie p o z w o liły w yczerpać c a ł o ś c i p r o b le m a ty k i, t o jednak wydaje s i ę , że u n a o c z n iły jak bardzo może być wzbogacona t e o l o g i a sakramentów p r z e z n a le ż y t e u k azan ie w n ic h r o l i Ducha Ś w ię te g o . Słuszny p o s t u la t powrotu do ź r ó d e ł p a tr y sty c z n y c h może wskazać w sp ó łc z e sn e j t e o l o g i i k ie r u n k i, metody i formy wypracowania odpowied­ n i e j , k o n k r e tn e j, h is to r io z b a w c z e j p n e u m a to lo g ii, k tó r a b ę d z ie mia­ ł a k on k retn e i p rak tyczn e z n a c z e n ie d la w ie r z ą c e g o .