Bożena Szewczul
Kolokwium habilitacyjne ks. dra
Janusza Gręźlikowskiego
Prawo Kanoniczne : kwartalnik prawno-historyczny 44/1-2, 259-262
Z
Ż
Y
C
I
A
W
Y
D
Z
I
A
Ł
U
Praw o K anoniczne 44 (2001) nr 1-2
K O LO K W IUM HABILITACYJNE KS. DRA JA N U SZA G R ĘŹLIKO W SK IEG O
D n ia 21 listopada 2000 roku na W ydziale Praw a K anonicznego U niw ersytetu K ardynała Stefana W yszyńskiego w W arszawie odbyło się kolokwium habilitacyj ne ks. d ra Janusza G r ę ź l i k o w s k i e g o , k ap łan a diecezji W łocławskiej, ad iunkta w K atedrze H istorii Praw a tegoż W ydziału o raz wikariusza sądow ego D ie cezjalnego Sądu Biskupiego w e W łocław ku. Podstaw ę przew odu habilitacyjnego stanow iła rozpraw a pt. „Recepcja reformy trydenckiej w diecezji włocławskiej w świe
tle ustawodawstwa synodalnego”(W łocław skie W ydawnictwo D iecezjalne, W łocła wek 2000, ss. 463). R ecenzentam i rozpraw y byli: ks. prof, d r hab. Jan D udziak (PAT), ks. prof, d r hab. M arian Fąka (U K SW ) i ks. prof, d r hab. H enryk M isztal (K U L ). Kolokwium habilitacyjnem u przew odniczył D ziekan W ydziału Praw a K a nonicznego U K SW ks. prof, d r häb. Julian Kałowski.
Kryzys K ościoła m ający m iejsce w k ońcu X V i pierw szej połow ie X V I w ieku w idoczny w je g o stru k tu rz e , życiu religijnym i m oralnym , a tak że w u p ad k u dyscypliny kościelnej, p o g łęb io n y jeszcze w ybuchem refo rm acji, przyczynił się do zw o łan ia S o b o ru T rydenckiego (1545-1563), k tóry zainicjow ał p rzem ian y w ew n ętrzn e i organizacyjne K ościoła o ra z jeg o d u szp asterstw a. S o b ó r te n uznaw any je s t w historii K ościoła i p raw a k an o n icz n eg o za p o czątek now ej ery i p u n k t zw rotny rozpoczynający w ielką re fo rm ę . U chw ały i p o stan o w ien ia o p ra c o w a n e na 25 sesjach soborow ych zm ierzały do odnow y K ościoła, je g o in stytucji, a tak że p o d n ie sie n ia k arn o ści duchow ieństw a i po zio m u życia religij n eg o w iernych. D o zasadniczych uchw ał T rid en tin u m m ożna zaliczyć n ak az re zydencji b en eficjató w , zakaz kum ulacji beneficjów , p o le c e n ie zak ła d a n ia sem i narió w duchow nych, w p ro w ad zen ie obow iązkow ej form y praw nej zaw ieran ia m ałżeństw , nak az odbyw ania synodów prow incjalnych i d iecezjalnych, re fo rm ę życia z a k o n n e g o o raz u p o w szech n ien ie szereg u instytucji zapoczątkow anych p rz e z S tolicę A p o sto lsk ą. P o stan o w ien ia sob o ro w e w ym agały w p ro w ad zen ia w życie w kościołach lokalnych, co było p ro cesem trudnym , złożonym i d łu g o trw ałym , zależnym od w arunków społecznych, politycznych i religijnych d a n e go k raju i diecezji.
A d aptacja reform y trydenckiej w Kościele w Polsce, a także w polskim ustaw o dawstwie synodalnym poszczególnych diecezji, jest zagadnieniem bardzo ważnym i wciąż aktualnym tem atem badań naukowych. Problem ten podejm ow any w licz
2 6 0 Z ŻYCIA WYDZIAŁU [2]
nych opracow aniach zbiorowych i dziełach sam odzielnych, zawsze uwzględnia! podstawowy środek w procesie reform y Kościołów lokalnych, jak stanowi instytu cja synodów diecezjalnych, poniew aż synodalne ustawodaw stwo diecezjalne jest narzędziem w prow adzania praw a pow szechnego w życie poszczególnych Kościo łów lokalnych. Z ag ad n ien ia recepcji reform y trydenckiej w diecezji włocławskiej nikt nie studiow ał tak gruntow nie i w tak obszernym zakresie, jak ks. H abilitant. Jego rozpraw a jest pierwszym przedsięw zięciem tego rodzaju i przyczynia się do rozwoju badań nad polskim ustawodaw stwem synodalnym. Ks. d r J. G r ę ź 1 i- k o w s к i podjął wyżej w spom niany tem at głównie z pow odu braku całościowego opracow ania m onograficznego potrydenckich synodów włocławskich w świetle re cepcji uchw ał Soboru Trydenckiego. Przedsięwzięcie to w iązało się rów nież z kon tynuacją badań A u to ra prow adzonych nad historią polskiego ustaw odaw stw a sy nodalnego w ram ach jego pracy doktorskiej.
R ozpraw a habilitacyjna ks. d ra J. G r ę ź l i k o w s k i e g o składa się z trzech części zatytułowanych kolejno: (I) Sobór Trydencki w ezwaniem do reform y i o d nowy K ościoła, (2) D ekrety trydenckie jak o w iodące źródło synodów włocław skich, (3) N u rt trydencki w statutach synodalnych.
W pierwszej części A u to r ukazał główne założenia reform y trydenckiej, uw zględniając tło historyczne epoki i sytuację Kościoła pogrążonego w kryzysie, a także przebieg S oboru Trydenckiego, jego ustawodaw stwo oraz przyjęcie uchwał S oboru przez króla i K ościół w Polsce. N astępnie została przedstaw iona organiza cja diecezji włocławskiej od drugiej połowy X V I w ieku do połowy w ieku X V II oraz jej problem y duszpasterskie.
Część druga stanowi, analizę źródłow ą statutów synodalnych ze szczególnym zw róceniem uwagi na redakcję i d ruk statutów synodów włocławskich oraz sposób korzystania redaktorów tychże statutów z dekretów trydenckich. A utor, analizując sposób korzystania przez redaktorów statutów z dekretów trydenckich, przedsta wia również m etodę, ja k ą posługiwali się ustawodawcy synodalni w korzystaniu z innych źródeł, np. dokum entów Stolicy A postolskiej, Pisma Św iętego, K atechi zmu Rzymskiego, C orpus Iuris C anonici i statutów synodów prowincjalnych.
W części trzeciej A u to r ukazuje k o n k retn e dziedziny życia kościelnego, na k tó re synody w łocław skie drugiej połow y X V I i pierwszej X V II w ieku (a odbyło się ich łącznie 20) przeszczepiały odnow ę trydencką. W śród zagadnień p o ru sza nych na synodach znajdują się takie kw estie jak: o b ro n a w iary katolickiej przed p rotestanckim now inkarstw em i wypływający stąd obow iązek częstego wyznawa nia wiary przez katolików ; aktyw ne nauczanie wiary w kaznodziejstw ie i k atec h e zie; akceptacja tylko takich nauczycieli wiary i szkolnych nauczycieli, którzy otrzym ali upow ażnienie władzy kościelnej (stąd od rzu cen ie tzw. „w ędrownych kapłanów ” nie posiadających odpow iedniego upow ażnienia); ożyw ienie życia
sa-[3] Z ŻYCIA WYDZIAŁU 261
k ram en taln eg o o raz innych form kultu Bożego, w tym przynajm niej je d n a w ro ku, odbyw ana w ok resie w ielkanocnym spow iedź i K o m u n ia św. w iernych oraz zaw ieranie sak ram en taln eg o m ałżeństw a z uw zględnieniem now o ustanow io nych przeszkód i w edług u stalonej dekretem „T am etsi” praw nej form y m ałżeń stwa. Synody w łocław skie podjęły też kwestię reform y dyscypliny duchow ień stwa, w ram ach której wydały zakaz kum ulacji beneficjów o raz obow iązek rezy dencji beneficjatów , zakaz przyjm ow ania urzędów kościelnych p oza nadaniem ich przez k o m p e te n tn ą w ładzę kościelną, a także zarząd zen ie m ające na celu p o w rót do w ierności ideałow i celibatu, czystości o raz pobożności kapłańskiej, od ro dzenie życia zak o n n eg o i w łączenie zakonników w u praw ianie duszpasterstw a podporząd k o w an eg o w ładzy biskupa. Potrydenccy praw odaw cy synodalni o k re ślili rów nież zak res władzy i obow iązków poszczególnych urzędników diecezjal nych: oficjałów, w ikariuszy generalnych, archidiakonów , dziekanów , świadków synodalnych i egzam inatorów o raz proboszczów.
Z asadnicza trudność przedsięw zięcia ks. H ab ilitan ta polegała n a konieczności dokonania w szechstronnej analizy postanow ień trydenckich, a w dalszej kolejności na ukazaniu ich w prow adzania w życie przez synody w łocławskie w omawianym okresie. K siądz J. G r ę ź I i к o w"s к i m usiał uchwycić specyfikę ustawodaw stwa partykularnego w relacji do norm praw a pow szechnego tj. dekretów Soboru Try denckiego. Trzeba podkreślić, że A u to r dokonując w spom nianej analizy, gruntow nie wykorzystał m ateriał źródłowy zarów no ogólnokościelny, jak i partykularny polski, a także literatu rę pom ocniczą dotyczącą tła historycznego epoki, ówcze snego stanu diecezji włocławskiej i kierunków recepcji reform y trydenckiej.
A utor ukazał w sposób przejrzysty torow anie sobie drogi przez reform ę try dencką w diecezji włocławskiej oraz w skazał czynniki wpływające na form ow anie się i kształtow anie nowego praw a diecezjalnego. Przedstaw ił także proces w cho dzenia w życie uchw ał S oboru Trydenckiego i określił, które z synodów i w jakim zakresie podjęły dzieło odnowy, na ile ich uchwały stały się narzędziem tej refor my, w jakim stopniu przeprow adzone reform y istotnie zmieniły obraz Kościoła w łocławskiego w X V I i X V II w ieku oraz jaki miały one wpływ na przyszłość diece zji. P rzedłożona m onografia potw ierdza duże znaczenie potrydenckich diecezjal nych synodów włocławskich dla życia ówczesnego K ościoła i gorliwe zaangażow a nie biskupów włocławskich w dzieło soborowej odnowy, a także wpływ tej odnowy na życie religijne diecezji oraz rozwój jej stru k tu r i urzędów.
R ad a W ydziału Praw a K anonicznego, biorąc pod uwagę pozytywną ocenę roz prawy habilitacyjnej i całego dorobku naukow ego H abilitanta oraz wynik kolo kwium habilitacyjnego, po d jęła uchw ałę w sprawie nadania ks. drowi J. G r ę ź 1 i- k o w s k i e m u stopnia naukow ego doktora habilitow anego nauk prawnych w za kresie praw a kanonicznego.
2 6 2 Z ŻYCIA WYDZIAŁU [4]
D nia 26 lutego 2001 r. C en traln a K omisja ds. Tytułu N aukowego i Stopni Naukowych zatw ierdziła uchw alę Rady W ydziału Praw a K anonicznego U niw ersy tetu K ardynała S tefana Wyszyńskiego w Warszawie o nadaniu ks. J. G r ę ź 1 i- k o w s k i e m u stopnia naukow ego d o k to ra habilitow anego nauk prawnych w za kresie praw a kanonicznego.
