Przemiany w procesie kształcenia, dokształcania i doskonalenia egzaminatorów w Polsce na tle wybranych krajów europejskich

Roman Uździcki

Przemiany w procesie kształcenia,

dokształcania i doskonalenia

egzaminatorów w Polsce na tle

wybranych krajów europejskich

Problemy Profesjologii nr 2, 145-156

Roman Uździe ki

Przemiany w procesie kształcenia, dokształcania

i doskonalenia egzaminatorów w Polsce

na tle wybranych krajów europejskich

Streszczenie

Gospodarka rynkowa wymaga od człowieka dorosłego dużej aktywności zawo­ dowej, umiejętności wykonywania zadań w warunkach konkurencji, posługiwa­ nia się nowoczesną techniką i technologią, gotowości do przeprofilowania się w ramach jednego zawodu oraz przekwalifikowania. Warunki te wymuszają two­ rzenie nowych systemów i programów kształcenia oraz doskonalenia, pozwala­ jących osiągnąć kwalifikacje zgodnie z wymogami rynku pracy. System taki powinien charakteryzować się indywidualizacją kształcenia, dostępnością do wiedzy oraz elastycznością i efektywnością.

T R A N SFO R M A T IO N S IN T H E PR O C E SS O F E D U C A T IO N , T R A IN IN G AND IM P R O V E M E N T O F EX A M IN ER S IN PO LA N D IN T H E L IG H T O F S E L E C T E D E U R O PE A N C O U N T R IE S

Summary

M arket economy requires from adult significant vocational activity, ability to perform different tasks in competitive environment, using modern techniques and technology, being ready to change vocational profile and qualifications. These conditions require creating new systems and education programs in order to acquire appropriate qualifications according to the labour market require­ ments. Such system should be characterised by educational individualisation, ac­ cess to knowledge, flexibility and efficiency.

G ospodarka rynkow a w ym aga od człow ieka dorosłego dużej aktyw ności za­ w odow ej, um iejętności w ykonyw ania zadań w w arunkach konkurencji, posługiw a­ nia się n o w o czesn ą tech n ik ą i technologią, gotow ości do przeprofilow ania się w ram ach jed n eg o zaw odu oraz przekw alifikow ania. W arunki te w ym uszają tw o­ rzenie now ych system ów i program ów kształcenia oraz doskonalenia, pozw alają­ cych osiągnąć kw alifikacje zgodnie z w ym ogam i rynku pracy. System taki pow i­ nien charakteryzow ać się indyw idualizacją kształcenia, dostępnością do w iedzy oraz elasty czn o ścią i efektyw nością.

T roska o ja k o ść pracy ja k o w arunek rozw oju indyw idualnego i zespołow ego

B ezsprzecznie je d n ą z najw ażniejszych tendencji we w spółczesnej edukacji, w tym rów nież edukacji dorosłych je st nastaw ienie się na jakość. Istnieje w iele opracow ań pośw ięconych zagadnieniu jakości i definiujących to pojęcie. D la potrzeb niniej­ szych rozw ażań przyjęto za E. K ędracką-Feldm an, że „jakość to sposób m yślenia, który pow oduje, że stosuje się i bez przerw y poszukuje najlepszych rozw iązań” 1. Filozofia jak o ści zakłada, że jak o ść dotyczy nie tylko jak o ści efektów w ykonyw a­ nych usług, ale i całego procesu dochodzenia do określonych celów . W tak przyję­ tym rozum ieniu jakość utożsam iana je st z pozytyw nym i zm ianam i ilościow ym i bądź jakościow ym i w w arunkującym i w ysoki poziom usług edukacyjnych. R ozw i­ jając pow yższy tok m yślenia m ożna w skazać na fakt, że rozw ój jak o ści pow inien być działaniem system atycznym prow adzącym do rozw oju na poziom ie instytucji, kadry kształcącej, ja k i jednostek w zakresie określania celów , planow ania, kultury i klim atu, kierow ania i organizacji, procesów nauczania i uczenia się” . Podobnie problem je s t postrzegany przez w szystkie kraje członkow skie U nii Europejskiej. „W ysoki pozio m w iedzy, fachow ości i um iejętności je s t uw ażany za najbardziej podstaw ow y w arunek czynnego obyw atelstw a, m ożliw ości zatrudnienia i aktyw no­ ści społecznej”2. M ożna pow iedzieć, że ja k o ść stała się pierw szym , najw ażniejszym priorytetem . Jednakże istota rozum ienia koncentruje się na procesie jej osiągania, a nie na w yłącznej analizie stanu końcow ego3. W szelkie refleksje zdom inow ane zostały przekonaniem , „że nie da się osiągnąć celów produkcji, nie pośw ięcając uw agi procesom w iodącym do tych celów . T rzeba nieustannie ulepszać procesy, by m óc nieustannie ulepszać produkty”4.

Jakość w szkoleniu i egzam inow aniu kandydatów na kierow ców m oże być zapew niona m iędzy innym i poprzez5 rozw ój jakości pracy ośrodków egzam inow a­ nia i rozw ój zaw odow y egzam inatorów . O głoszona w czerw cu ustaw a - Prawo o ruchu drogow ym zobow iązuje kandydata na egzam inatora do ukończenia kursu kw alifikacyjnego w jednostce upow ażnionej przez m inistra w łaściw ego ds. trans­ portu. Z obow iązuje ponadto egzam inatora do rozw ijania swojej w iedzy zaw odow ej

1 E. Kędracka-Feldman, Jakość w szkolnictwie zawodowym, W arszawa 1999, s. 23.

2 European Report on the Quality of School Education, 2001, s. 5, za: D. Eisner, Założenia teoretyczne planowania rozwoju placówki oświatowej, w: Jak planować rozwój placówki oświatowej? Teoria i praktyka, red. D. Elsner, Radom 2001, s. 34.

3 1. Nowosad, Perspektywy rozwoju szkoły. Szkice z teorii szkoły, IBE, W arszawa 2003, s. 129-138.

4 Por. J. J. Bonstingl, Szkoły jakości. Wprowadzenie do Total Quality Mangament w edukacji, W arszawa 1995, s. 29.

5 I. Leśnikowska-Matusiak, Opracowanie systemu doskonalenia kwalifikacji instruktorów nauki jazdy i egzaminatorów oraz prowadzenia szkoleń, W arszawa 2001, materiał niepublikowany.

i p odnoszenia kw alifikacji a także do uczestnictw a w corocznym szkoleniu egzam i­ natorów organizow anym przez D yrektora W ojew ódzkiego O środka Ruchu D rogo­ w ego6. M inister w łaściw y ds. transportu, tj. M inister Infrastruktury (wg stanu z roku 2004) w w ydanym rozporządzeniu określił program nauczania kandydatów na egzam inatorów . N ie określił natom iast żadnych zasad odnośnie dokształcania i doskonalenia grupy zaw odow ej egzam inatorów .

Problem nienależytej edukacji egzam inatorów w zakresie bezpieczeństw a ru­ chu drogow ego był przedm iotem badań i analiz Instytutu T ransportu Drogow ego. W yniki badań przeprow adzonych w śród egzam inatorów w ykazały, że grupa ta posiada słabe przygotow anie pedagogiczne i w ykazuje niski poziom w iedzy w za­ kresie bezpieczeństw a ruchu drogow ego7.

Potrzebę jakościow o lepszego kształcenia egzam inatorów dostrzegli rów nież D yrektorzy W ojew ódzkich O środków Ruchu D rogow ego. N a konferencji „Z agad­ nienia B ezpieczeństw a Ruchu D rogow ego w krajach U nii Europejskiej - dyrekty­ wy, realia, zam ierzenia”, która odbyła się w Spalę w dniach 2-4 października 2003 r. ja k o w niosek zespołu I „Zasady praw ne przygotow ania uczestników ruchu drogow ego do w arunków w ym ogów U nii E uropejskiej” przyjęto jak o priorytet „opracow anie now oczesnego system u kształcenia kandydatów na egzam inatorów przy w ykorzystaniu dośw iadczeń innych krajów ”8.

W ięcej m iejsca problem atyce w łaściw ego kształcenia, dokształcania i dosko­ nalenia egzam inatorów pośw ięciło Stow arzyszenie Egzam inatorów , pow ołując Z espół ds. Szkolenia i D oskonalenia Egzam inatorów . Z ram ow ego zakresu prac Z espołu w y n ik ają problem y edukacyjne nurtujące środow isko egzam inatorów i są to9:

a) szkolenie i egzam inow anie kandydatów na egzam inatorów , b) szkolenie audytorów ,

c) szkolenia okresow e egzam inatorów w W O R D ,

d) form y sam okształcenia się egzam inatorów - przeciw działanie syndrom ow i rutyny i w ypalenia zaw odow ego,

e) inne aspekty poznaw cze o charakterze m etodyczno-etycznym w ynikające z sylw etki egzam inatora.

6 Ustawa z dnia 20 czerwca 1997 r. - Prawo o ruchu drogowym, Dz. U. N r 98 z dnia 19 sierpnia 1997 r., poz. 602.

7 I. Leśnikowska-Matusiak, Pedagogika bezpieczeństwa ruchu drogowego, „Transport Samochodowy” W arszawa 2003, nr 2, s. 54.

8 Zagadnienia Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego w krajach Unii Europejskiej - dyrektywy, realia, zamierzenia, Prawo do bezpiecznej jazdy „Kwartalnik KSD W O RD ”, Łódź 2004, nr 1, s. 9.

9 W. Drozd, Zespół ds. szkolenia i doskonalenia egzaminatorów, Ramowy zakres prac zespołu, Zielona Góra 2003, materiał niepublikowany.

P otrzebę zm iany system u kształcenia oraz potrzebę perm anentnego dokształ­ cania i doskonalenia sygnalizują też poszczególni egzam inatorzy. M ożna zatem przyjąć, że w iele środow isk zw iązanych z g ru p ą zaw odow ą egzam inatorów osób ubiegających się o upraw nienia do kierow ania pojazdam i w yznaje idee zadow olenia poprzez edukacyjno-w ychow aw czy rozw ój każdego egzam inatora z osobna (rozwój indyw idualny) oraz egzam inatorów , ja k o zespołu (grupy zaw odow ej)10. Z a podsta­ wę rozw ażań m ożna w ów czas przyjąć, że istnieje konieczność stw arzania egzam i­ natorom szans rozw oju, dochodzenia do profesjonalizm u (m istrzostw a) w zaw odzie po to, aby w sposób w łaściw y się z nim identyfikow ali11.

P rzem ian y w procesie kształcenia, dokształcania i doskonalenia egzam in atorów

Po raz pierw szy w P olsce obow iązek szkolenia egzam inatorów określono w 1976 roku, w cześniej egzam inatorów pow oływ ał odpow iedni organ po spełnieniu okre­ ślonych w arunków . Z tego pow odu, pierw sze zapisy nakazujące uczestnictw o w szkoleniu ukazały się w akcie praw nym niższego rzędu, tj. w zarządzeniu z 1976 r .12 Z zapisów zarządzenia w ynikało, że kandydat na egzam inatora pow inien ukończyć kurs specjalistyczny oraz złożyć egzam in przed w łaściw ą kom isją. W tam tym czasie działała W ojew ódzka K om isja E gzam inacyjna, także program y nauczania w każdym w ojew ództw ie były inne i m ogły od siebie różnić się w znacznym stopniu.

W 1983 roku kandydat na egzam inatora pow inien był ju ż ukończyć kurs kw a­ lifikacyjny w edług program u ustalonego przez M inistra K om unikacji13, jednakże program taki nie został w ydany. D opiero na m ocy ustaw y - Praw o o ruchu drogo­ w ym z 1991 r. - zobow iązującej do ukończenia przez egzam inatora kursu kw alifi­ kacyjnego, w edług program u ustalonego przez M inistra T ransportu i G ospodarki M o rsk iej14 w ydano w 1992 r. rozporządzenie, w którym określono po raz pierw szy „program szkolenia kandydatów na egzam inatorów osób ubiegających się o upraw ­

10 R. Uździcki, W ypalenie zawodowe egzaminatorów. Pedagogiczne i psycholo­ giczne aspekty, „Egzaminator” Biuletyn Stowarzyszenia Egzaminatorów, Olsztyn 2004, nr 1, s. 16.

11 Z. W iatrowski, Podstawy pedagogiki pracy, Bydgoszcz 2000, s. 374.

12 Zarządzenie M inistra Komunikacji z dnia 6 maja 1976 r. w sprawie organizacji egzaminów i egzaminowania kandydatów na kierowców i kierowców pojazdów samo­ chodowych, Dz. T i Z K Nr 11, poz. 71.

13 Zarządzenie Nr 101 M inistra Komunikacji z dnia 24 listopada 1983 r. w sprawie zasad egzaminowania, kandydatów na kierowców i kierowców, rowerzystów i woźni­ ców, Dz. Urz. M K Nr 15 z dnia 7 grudnia 1983 r..

14 Ustawa z dnia 27 lipca 1991 r. o zmianie ustawy - Prawo o ruchu drogowym, Dz. U. № 7 3 z dnia 19 sierpnia 1991 r., poz. 321.

nienia do kierow ania pojazdam i” 15. Program nauczania przew idyw ał uczestnictw o k andydata na egzam inatora w realizacji przedm iotów określonych w tabeli nr 4. Z aw ierał rów nież szczegółow e tem aty nauczania. N auczanie to m ogło być realizo­ w ane tylko w jednostkach w yznaczonych przez w ojew odę.

Stan taki trw ał do czerw ca 2001 roku, w którym to ogłoszono rozporządzenie w spraw ie szkolenia, egzam inow ania i uzyskiw ania upraw nień przez kierujących pojazdam i, instruktorów i egzam inatorów 16. Treści zaw arte w program ach naucza­ nia praktycznie do dnia dzisiejszego nie zostały zm ienione. Inne stanow isko m ożna zauw ażyć odnośnie dokształcania i doskonalenia egzam inatorów . D opiero w 1997 roku po raz pierw szy o k reślono17, że egzam inator podlega corocznie szkoleniu organizow anem u przez dyrektora w ojew ódzkiego ośrodka ruchu drogow ego bez określenia (rów nież w innych aktach praw nych) czego rr^t dotyczyć to szkolenie, ja k i je st je g o zakres i czas trw ania. Stan taki trw a do dzisiaj.

S truktura system u kształcenia, dokształcania i doskonalenia egzam inatorów w Polsce

A ktualnie w Polsce istnieją dw a akty praw ne, w których zn ajd u ją się zapisy o kształceniu, dokształcaniu i doskonaleniu egzam inatorów . Pierw szym z nich jest obow iązująca od czerw ca 1997 r. ustaw a - Praw o o ruchu drogow ym (z później­ szymi zm ianam i - tekst jednolity z czerw ca 2005 r.)18. Zapisy tej ustaw y zobow ią­ z u ją kandydata na egzam inatora do ukończenia kursu kw alifikacyjnego w je d n o st­ ce upow ażnionej przez m inistra w łaściw ego do spraw transportu. Podobnie w przy­ padku egzam inatora rozszerzającego upraw nienia. Ponadto ustaw a ta zobow iązuje egzam inatora do rozw ijania swojej w iedzy zaw odow ej i podnoszenia kw alifikacji. Z obow iązuje rów nież z jednej strony dyrektora w ojew ódzkiego ośrodka ruchu dro­ gow ego do corocznego organizow ania szkolenia a z drugiej - egzam inatora do u czestnictw a w tym szkoleniu.

15 Rozporządzenie M inistra Transportu i Gospodarki Morskiej z dnia 10 marca 1992 r. w sprawie uzyskiwania uprawnień do kierowania pojazdami i uprawnień in­ struktorów, wykładowców, egzaminatorów oraz w sprawie szkolenia i egzaminowania, Dz. U. N r 33 z dnia 16 kwietnia 1992 r., poz. 146.

16 Rozporządzenie M inistra Transportu i Gospodarki Morskiej z dnia 13 czerwca 2001 r. w sprawie szkolenia, egzaminowania i uzyskiwania uprawnień przez kierują­ cych pojazdami, instruktorów i egzaminatorów, Dz. U. Nr 70 z dnia 7 lipca 2001 r., poz. 731.

17 Ustawa z dnia 20 czerwca 1997 r. - Prawo o ruchu drogowym, Dz. U. Nr 98 z dnia 19 sierpnia 1997 r., poz. 602.

18 Obwieszczenie M arszalka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 czerwca 2005 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy - Prawo o ruchu drogowym, Dz. U. Nr 108 z dnia 20 czerwca 2005 r., poz. 908.

D rugim aktualnie obow iązującym aktem praw nym dotyczącym kształcenia egzam inatorów je st rozporządzenie M inistra Infrastruktury z października 2005 r .19 W dokum encie tym m ożna przeczytać, że szkolenie kandydatów na egzam inatorów je s t organizow ane w form ie kursu uw zględniającego program zaw arty w załączniku nr 11 do w yżej w ym ienionego rozporządzenia. Program ten określa zasady prow a­ dzenia kursu, charakterystykę absolw enta kursu, plan nauczania i wzory stosow a­ nych dokum entów .

W planie nauczania oprócz m inim alnej ilości godzin zajęć zostały określone zespoły zagadnień, które pow inny być przeprow adzone. I tak:

1) w zakresie p sychologii - pow inny być ujęte tem aty: podstaw ow e pojęcia psychologii, procesy poznaw cze człow ieka, osobow ość egzam inatora, tem peram ent ja k o szczególny składnik osobow ości egzam inatora, psychologiczna sylw etka zda­ ją c e g o egzam in, psychologiczne aspekty przygotow ania i przeprow adzenia egzam i­ nu, elem enty psychologii pracy, badania psychologiczne kierow ców , praktyczne w ykorzystanie w iedzy z psychologii w egzam inow aniu kandydatów na kierow ców lub m otorniczych, ze szczególnym uw zględnieniem oceny predyspozycji kandydata n a kierow cę,

2) w zakresie dydaktyki: podstaw ow e pojęcia dydaktyki, proces szkolenia i eg­ zam inow ania, (egzam in - pojęcie, funkcje, form y, organizacja, w arunki przeprow a­ dzania, m etodologia), m etody kontroli i oceniania, najczęstsze błędy w kontroli i ocenianiu oraz ich usuw anie, przyczyny niepow odzeń egzam inacyjnych,

3) w zakresie p ra w a o ruchu drogowym : w ybrane problem y interpretacyjne p rzepisów ruchu drogow ego, ze szczególnym uw zględnieniem : zachow ania ostroż­ ności i w łaściw ości postaw y w stosunku do innych uczestników ruchu, zachow ania bezpiecznych prędkości i odstępów pom iędzy pojazdam i podczas jazd y w różnych w arunkach atm osferycznych i po różnych naw ierzchniach jezdni, zagrożeń zw iąza­ nych z ruchem drogow ym , m.in.: prow adzeniem pojazdu w różnych w arunkach w idoczności, niedośw iadczeniem innych uczestników ruchu, podczas przew ozu osób i ładunków oraz om ów ienie w ybranych zagadnień, których znajom ość pow in­ na być spraw dzana na kursie dla kandydatów na kierow ców i pytaniach egzam ina­ cyjnych stosow anych na egzam inie teoretycznym dla kandydatów na kierow ców ,

4 ) w zakresie techniki kierow ania i obsługi pojazdów : przygotow anie się do ja z d y oraz zasady używ ania m echanizm ów sterow ania pojazdem , bezpieczne pro­ w adzenie pojazdu i w ykonyw anie m anew rów na drodze, przew idyw anie rzeczyw i­ stych lub potencjalnych zagrożeń na drodze oraz skuteczne reagow anie na nie, dy­ nam ika i kultura jazdy, zasady w ykonyw ania czynności kontrolno-obsługow ych pojazdu, z uw zględnieniem w ym ogów ochrony środow iska,

19 Rozporządzenie M inistra Infrastruktury z dnia 27 października 2005 r. w spra­ wie szkolenia, egzaminowania i uzyskiwania uprawnień przez kierujących pojazdami, instruktorów i egzaminatorów, Dz. U. Nr 217 z dnia 31 października 2005 r., poz. 1834.

5) w zakresie bezpieczeństw a ruchu drogow ego: organy adm inistracji p ań­ stw ow ej zajm ujące się p roblem atyką ruchu drogow ego i ich zadania, znaczenie aktów praw nych odnoszących się do kierujących pojazdam i, stan bezpieczeństw a ruchu drogow ego w kraju i w ojew ództw ie, zatrzym yw anie i cofanie upraw nień do kierow ania pojazdam i, kontrola ruchu drogow ego oraz sankcje i ubezpieczenia, następnie organizacja ruchu w m iejscow ości przeprow adzania egzam inów i w arun­ ki ruchu - dobór tras egzam inacyjnych,

6) w zakresie zadań egzam inatora: statut w ojew ódzkiego ośrodka ruchu dro­ gow ego - rola i funkcje egzam inatora, zasady funkcjonow ania oraz infrastruktura techniczna w ojew ódzkiego ośrodka ruchu drogow ego, zasady korzystania inform a­ tycznych środków technicznych używ anych w w ojew ódzkim ośrodku ruchu dro­ gow ego, planow anie i organizacja pracy, program y szkolenia i egzam inow ania kandydatów na kierow ców i m otorniczych, zasady przeprow adzania egzam inów teoretycznych i praktycznych, prow adzenie dokum entacji, nadzór,

7) w tem acie p raktyki pedagogicznej: organizacja zajęć, pokaz przeprow adze­ nia egzam inu teoretycznego w zakresie kategorii B praw a jazd y (słuchacze kursu są osobam i egzam inow anym i przy zastosow aniu inform atycznych środków technicz­ nych), udział w charakterze obserw atora w 2 egzam inach teoretycznych dla kandy­ datów n a kierow ców , przeprow adzenie egzam inu teoretycznego w zakresie kat. B praw a ja z d y (słuchacze kursu są osobam i egzam inow anym i), pokaz przeprow adze­ nia I części egzam inu praktycznego w zakresie objętym nauczaniem , pokaz prze­ prow adzenia II części egzam inu praktycznego w zakresie objętym nauczaniem , udział w charakterze obserw atora w 2 egzam inach praktycznych dla kandydatów na kierow ców - w zakresie ich I części, udział w charakterze obserw atora w 2 egzam i­ nach praktycznych dla kandydatów na kierow ców - w zakresie ich II części, prze­ p row adzenie I części egzam inu praktycznego w zakresie objętym nauczaniem , p rzeprow adzenie II części egzam inu praktycznego w zakresie objętym nauczaniem oraz podsum ow anie.

Po ukończeniu kursu kandydat na egzam inatora podlega egzam inow i końco­ w em u, składanem u przed kom isją p ow ołaną przez organizatora kursu. K om isja ta działa n a podstaw ie w ew nętrznego regulam inu. Po uzyskaniu oceny pozytyw nej, kandydatow i na egzam inatora w ydaje się zaśw iadczenie, które stanow i spełnienie je d n e g o z w arunków , aby zostać egzam inatorem .

W odniesieniu do zapisów ustaw y o dokształcaniu i doskonaleniu egzam inato­ rów, nie m a żadnych rozporządzeń w ykonaw czych nakazujących przeprow adzenie jak iegokolw iek m inim um program ow ego. Szkolenia te, są w ięc realizow ane o w ła­

sne program y tw orzone indyw idualnie przez poszczególne ośrodki. S ą one niejed­ nokrotnie opracow yw ane przez osoby o w ątpliw ych kw alifikacjach w tym zakresie, co m oże źle św iadczyć o poziom ie m erytorycznym tych szkoleń.

System k ształcenia, dokształcania i d oskonalenia kandydatów na egzam in atorów w w ybranych krajach europejskich

W literaturze nie m a w ielu opracow ań prezentujących w ym agania staw iane egza­ m inatorom kandydatów na kierow ców i kierow ców w innych krajach europejskich. W roku 1995 N iem iecki Federalny Instytut D rogow y B A S t działając na zlecenie O E C D (O rganisation for Econom ic C ooperation and D evelopm ent) opracow ał i rozesłał d o 4 0 m inisterstw w łaściw ych ds. transportu i instytutów naukow ych we w szystkich krajach europejskich ankietę z zagadnieniam i (pytaniam i) dotyczącym i

20

m iędzy innym i :

- podstaw praw nych - w arunków w stępnych i proceduralnych, ja k o przesła­ n ek do uzyskania praw a jazdy,

- “szkolenia praktycznego i teoretycznego, - egzam inu teoretycznego i praktycznego, - kw alifikacji instruktorów ,

- kw alifikacji egzam inatorów , - reedukacji kierow ców .

N a ankietę odpow iedziało 29 państw 21. Były to następujące państw a europej­ skie: A ustria (A ), B elgia (B), B iałoruś (BY ), C zechy (CZ), D ania (DK), E stonia (EW ), F inlandia (SF) F rancja (F), G recja (G R), H iszpania (E), H olandia (NL), Irlandia (IS), L itw a (LT), L uksem burg (L), Ł otw a (LV), M ołdaw ia (M O L), N iem cy (D), N orw egia (N), P olska (PL), Portugalia (P), R osja (RU S), R um unia (RO ), Sło­ w acja (SK ), Szw ajcaria (CH), Szw ecja (S), W ęgry (H), W ielka B rytania (GB), W łochy (I).

Po uzyskaniu w ym aganych inform acji w form ie tabelarycznej przedstaw iono dane zbiorcze pozw alające na porów nanie przepisów we w szystkich w yżej w ym ie­ nionych krajach. Pod uw agę w zięto głów nie przepisy obow iązujące w Europie, g dyż zgodnie z zaleceniam i W spólnoty E uropejskiej, w szystkie kraje należące do W spólnoty pow inny dążyć do unifikacji przepisów w ychodząc z założenia, że kie­ row cy jeżd żący po drogach różnych krajów Europy pow inni być tak przygotow ani do p row adzenia pojazdów , aby nie pow odow ać zagrożeń w ruchu drogow ym .

M ateriałem źródłow ym do przeprow adzenia analizy były głów nie akty praw ­ ne. A nkieta przeprow adzona została w śród instytucji różnych krajów Europy zaj­ m ujących się p roblem atyką szkolenia kierow ców oraz zbiór referatów z

konferen-20 N. Neumann-Opitz, H. M. Heinrich, Fahrausbildung in Europa, Berichte der BASt, 1995, s. 16.

21 J. W acowska, Ocena zagranicznych aktów prawnych dotyczących warunków uzyskiwania uprawnień do kierowania pojazdami oraz reedukacji kierowców naruszają­ cych przepisy ruchu drogowego, Prace badawcze ITS, Warszawa, 1999, s. 97, materiał niepublikowany.

cji „E ducation and Training D rivers”22. W ym agania staw iane egzam inatorom kan ­ dydatów na kierow ców i kierow ców w poszczególnych krajach europejskich są bardzo różne. R óżne są także zasady przyznaw ania upraw nień oraz odm iennie są pełnione przez nich funkcje. W ym agania staw iane egzam inatorom prezentuje po­ niższa tabela.

W edług m ożliw ości zdobycia upraw nień oraz sposobu zatrudniania, egzam i­ natorzy kandydatów na kierow ców i kierow ców s ą najczęściej urzędnikam i pań­ stw ow ym i. T ak je st w Estonii, W ielkiej Brytanii, G recji, W łoszech, Irlandii, Islan­ dii, L uksem burgu, N orw egii, A ustrii, Portugalii, H iszpanii, Bułgarii i na Ł otw ie23.

Jako egzam inatorów oficjalnie zatw ierdzonych zatrudniają ośrodki (instytu­ cje) w Polsce, A ustrii, B elgii, H olandii, N iem iec, W ielkiej B rytanii, Francji, P ortu­ galii, Szw ecji i Szw ajcarii.

W D anii, Islandii, R um unii, Rosji, C zechach, Bułgarii i na Litw ie egzam ino­ w ać m o g ą jed y n ie oficerow ie policji.

D o prow adzenie egzam inów w Islandii i Bułgarii upow ażnieni zostali instruk­ torzy nauki jazdy.

W ym agania staw iane egzam inatorom w poszczególnych krajach europejskich K R A J W YM A G A N IA W STĘN E D O D A TK O W E

D O K SZ T A Ł C E N IE A - urzędnik; prawnik, technik,

- prawo jazdy od 3 lat.

kursy dokształcające B - minimum 25 lat,

- nie karany,

- brak wykroczeń przeciwko przepisom ru­ chu drogowego w ostatnich 3 latach, - prawo jazdy od 7 lat,

- zdany egzamin w Ministerstwie Trans­ portu.

obowiązkowe kursy dokształ­ cające zakończone egzaminem

BY brak danych brak danych CH - minimum 24 lata,

- odpowiednie przeszkolenie, - prawo jazdy od 3 lat.

dokształcanie z zakresu: pra­ wa, psychologii i ruchu dro­ gowego (praktyka zawodowa) CZ brak danych specjalne kursy prowadzone

przez policję D - minimum 24 lata,

- prawo jazdy,

kursy dokształcające

22 H. M. Heinrich, N. Neumann-Opitz, L. Siebenhaar, Driver Training Systems in Europe. Results o f a Survey carried out in 27 Countries Draft; BASt 1994, September 21.

23 J. Bąk, Wypadki drogowe a kształcenie młodych kierowców, W arszawa 2003, s. 59.

- wykształcenie wyższe techniczne, - 1,5 roku doświadczenia zawodowego DK 7 tygodniowy kurs zakończony egzaminem.

E brak danych kurs dokształcający - 6 - tygodniowy

EW - wykształcenie wyższe, - prawo jazdy od 3 lat.

F ukończone szkolenie. kursy dokształcające GB ukończenie kursu w specjalistycznej instytucji. testy sprawdzające GR brak danych brak danych

H - wykształcenie wyższe, - minimum 26 lat, - prawo jazdy kat. A,B,C.

Egzaminy

I kursy dokształcające

IRL prawo jazdy okresowe 6-tygodniowe prak­ tyczne kursy dokształcające L specjalny kurs praktyczne dokształcanie LT - urzędnicy policyjni,

- wykształcenie wyższe lub wykształcenie specjalistyczne. LV wykształcenie wyższe,

prawo jazdy.

MOL wykształcenie średnie, prawo jazdy.

N najczęściej są to inżynierowie lub instruktorzy kursy dokształcające 3- tygodniowe

NL - specjalistyczny kurs,

- egzamin w specjalistycznej instytucji.

okresowe egzaminy sprawdza­ jące

P - ukończenie specjalistycznych kursów, - prawo jazdy od 3 lat.

obowiązkowe kursy PL - odpowiednie przeszkolenie,

- wykształcenie wyższe, - kat. B przez okres 6 lat, - orzeczenie psychologiczne,

- egzamin w M inisterstwie Infrastruktury.

RO uzyskanie certyfikatu kursy dokształcające - co 5 lat RUS brak danych brak danych

S ukończony kurs przy Swedish National Road Administration

kursy dokształcające przy przy Swedish National Road Ad­ ministration

Źródło: J. Wacowska, Ocena zagranicznych aktów prawnych dotyczących warunków uzyskiwania uprawnień do kierowania pojazdami oraz reedukacji kierowców naruszają­ cych przepisy ruchu drogowego, Prace badawcze ITS, Warszawa, 1999, s. 97, materiał niepublikowany.

W 23 krajach zaznaczono, że egzam inator w celu uzyskania upraw nień do eg­ zam inow ania m usi ukończyć kurs szkoleniow y. Takich w ym agań nie staw ia się w E stonii, Finlandii, Ł otw ie i L itw ie24

Jak w ynika z przytoczonych wyżej danych, w ym agania staw iane egzam inato­ rom i kandydatom na egzam inatorów s ą różne w różnych krajach europejskich. Polska n a tle innych krajów europejskich nie odbiega zasadniczo od obow iązują­ cych system ów . A nalizując tabelę m ożna zauw ażyć, że w w ielu w ypadkach w ym a­ gania w stępne s ą bardzo szczegółow o określone. D aje się przy tym zauw ażyć brak dodatkow ego, perm anentnego dokształcania polskich egzam inatorów na tle tej sam ej grupy zaw odow ej w innych krajach W spólnoty Europejskiej.

P o d su m o w a n ie

C hociaż nie m ożna oczekiw ać, że przy pom ocy w łaściw ie organizow anych proce­ sów kształcenia kandydatów na egzam inatorów oraz dokształcania i doskonalenia egzam inatorów uda się rozw iązać w szystkie problem y bezpieczeństw a ruchu dro­ gow ego, to je d n a k należy bezw zględnie podejm ow ać w szelkie m ożliw e działania w tym kierunku. T ym bardziej, że dla egzam inatorów , jak o specjalistów szkolnictw a w yznacza się now e cele przekazyw ania bogatej w iedzy w tym zakresie zarów no osobom dorosłym , ja k i m łodzieży oraz dzieciom .

R ec. E . K ow al

Bibliografia

Bąk J., Wypadki drogowe a kształcenie młodych kierowców, W arszawa 2003.

Bonstingl J. J., Szkoły jakości. Wprowadzenie do Total Quality M angament w edukacji, W arszawa 1995.

Drozd W., Zespół ds. szkolenia i doskonalenia egzaminatorów, Ramowy zakres prac zespołu, Zielona Góra 2003, materiał niepublikowany.

Elsner D., Założenia teoretyczne planowania rozwoju placówki oświatowej, w: Jak planować rozwój placówki oświatowej? Teoria i praktyka, red. D. Elsner, Radom 2001.

Heinrich H. M., Neumann-Opitz N., Siebenhaar L., Driver Training Systems in Europe. Results o f a Survey carried out in 27 Countries Draft; BASt 1994, September 21. Kędracka-Feldman E., Jakość w szkolnictwie zawodowym, W arszawa 1999.

Leśnikowska-M atusiak I., Opracowanie systemu doskonalenia kwalifikacji instrukto­ rów nauki jazdy i egzaminatorów oraz prowadzenia szkoleń, W arszawa 2001, ma­ teriał niepublikowany.

Leśnikowska-M atusiak I., Pedagogika bezpieczeństwa ruchu drogowego, „Transport Samochodowy” W arszawa 2003, nr 2.

Neumann-Opitz N., Heinrich H. M., Fahrausbildung in Europa, Berichte der BASt, 1995.

Nowosad I., Perspektywy rozwoju szkoły. Szkice z teorii szkoły, IBE, W arszawa 2003. Obwieszczenie Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 czerwca 2005 r.

w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy - Prawo o ruchu drogowym, Dz. U. Nr 108 z dnia 20 czerwca 2005 r., poz. 908.

Rozporządzenie M inistra Infrastruktury z dnia 27 października 2005 r. w sprawie szko­ lenia, egzaminowania i uzyskiwania uprawnień przez kierujących pojazdami, in­ struktorów i

egzaminatorów, Dz. U. Nr 217 z dnia 31 października 2005 r., poz. 1834.

Rozporządzenie M inistra Transportu i Gospodarki Morskiej z dnia 10 marca 1992 r. w sprawie uzyskiwania uprawnień do kierowania pojazdami i uprawnień instruk­ torów, wykładowców, egzaminatorów oraz w sprawie szkolenia i egzaminowania, Dz. U. Nr 33 z dnia 16 kwietnia 1992 r., poz. 146.

Rozporządzenie M inistra Transportu i Gospodarki Morskiej z dnia 13 czerwca 2001 r. w sprawie szkolenia, egzaminowania i uzyskiwania uprawnień przez kierujących pojazdami, instruktorów i egzaminatorów, Dz. U. Nr 70 z dnia 7 lipca 2001 r., poz. 731.

Ustawa z dnia 20 czerwca 1997 r. - Prawo o ruchu drogowym, Dz. U. Nr 98 z dnia 19 sierpnia 1997 r., poz. 602.

Ustawa z dnia 27 lipca 1991 r. o zmianie ustawy - Prawo o ruchu drogowym, Dz. U. Nr 73 z dnia 19 sierpnia 1991 r., poz. 321.

Uździcki R., W ypalenie zawodowe egzaminatorów. Pedagogiczne i psychologiczne aspekty, „Egzaminator” Biuletyn Stowarzyszenia Egzaminatorów, Olsztyn 2004, nr 1.

W iatrowski Z., Podstawy pedagogiki pracy, Bydgoszcz 2000.

Zagadnienia Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego w krajach Unii Europejskiej - dyrek­ tywy, realia, zamierzenia, Prawo do bezpiecznej jazdy „Kwartalnik KSD W ORD”, Łódź 2004, nr 1.

Zarządzenie M inistra Komunikacji z dnia 6 maja 1976 r. w sprawie organizacji egzami­ nów i egzaminowania kandydatów na kierowców i kierowców pojazdów samo­ chodowych, Dz. T i Z K Nr 11, poz. 71.

Zarządzenie Nr 101 M inistra Komunikacji z dnia 24 listopada 1983 r. w sprawie zasad egzaminowania, kandydatów na kierowców i kierowców, rowerzystów i woźni­ ców, Dz. Urz. MK Nr 15 z dnia 7 grudnia 1983 r..

Ustawa z dnia 20 czerwca 1997 r. - Prawo o ruchu drogowym, Dz. U. Nr 98 z dnia 19 sierpnia 1997 r., poz. 602.

W acowska J., Ocena zagranicznych aktów prawnych dotyczących warunków uzyski­ wania uprawnień do kierowania pojazdami oraz reedukacji kierowców naruszają­ cych przepisy ruchu drogowego, Prace badawcze ITS, W arszawa 1999, materiał niepublikowany.