przez typ A, cechujące się biegunką ze znaczną domieszką śluzu w kale (6). Po- dobne objawy kliniczne wywołuje Brachy- spira pilosicoli, co należy mieć na uwadze w aspekcie diagnozy różnicowej.
Zmiany sekcyjne
Stanowią je stany zapalne, występujące najczęściej w jelicie cienkim, zwłaszcza czczym i biodrowym, a znacznie rzadziej w okrężnicy. Stwierdza się też gazowe wzdęcie żołądka i jelit cienkich, a niekie- dy też okrężnicy (ryc. 5), z zawartością ma- zistej treści o barwie żółtawej. Nie wystę- puje martwica błony śluzowej jelit.
Badania laboratoryjne
Podstawą rozpoznania jest wykrycie tok- syny alfa w kale i treści okrężnicy. Istotne jest też izolowanie z błony śluzowej jelit czczego i biodrowego C. perfringens typu A wytwarzającego toksynę alfa. Do badań stosowana jest próba biologiczna na my- szach, test ELISA lub PCR.
Profilaktyka ogólna
Zapobieganie chorobie w odniesieniu do loch obejmuje następujące zalecenia:
1) wyeliminowanie z paszy loch wyso- ko prośnych i karmiących tzw. ciem- nych śrut, np. rzepakowej czy słonecz- nikowej, mogą one sprzyjać ujawnianiu się zapalenia jelit prosiąt, wywołanego przez C. perfringens typu A;
2) ograniczenie możliwości spożywania przez lochy wysoko prośne pasz zanie- czyszczonych mikotoksynami; w tym celu zaleca się dodatek 5 kg kwasu ben- zoesowego do 1 tony paszy oraz dodatek
do paszy stosownej ilości inaktywato- rów mikotoksyn;
3) wspomaganie laktacji między innymi przez prawidłowe „rozkarmianie” loch.
W tym celu w dniu porodu locha nie powinna być karmiona, musi natomiast mieć stały dostęp do wody. Pierwszego dnia po porodzie dobowa dawka paszy na lochę powinna wynosić 2 kg przy karmie- niu zwierząt 3 razy dziennie. W kolejnych dniach zwiększać należy jednorazową daw- kę pokarmową o 0,3 kg (0,9 kg/dzień), tak by w 7 dniu po porodzie locha otrzymy- wała 7 kg paszy. Laktację zwiększać moż- na też poprzez podawanie lochom z pa- szą zestawu ziół mlekopędnych, zawartych w paszowej mieszance uzupełniającej Lak- to-pig (prod. JHJ). Preparat ten podawać należy codziennie lochom w paszy, przez pierwsze 3 tygodnie laktacji, w dawce 40 g preparatu/lochę/ dzień. W przeliczeniu na tonę paszy ilość ta wynosi 8 kg preparatu Lakto-pig/tonę paszy.
Wskazane jest kontrolowanie konsy- stencji kału loch bezpośrednio przed i po porodzie; zaparcia sprzyjają bowiem roz- wojowi schorzeń u prosiąt wywołanych przez C. perfringens typu A. W celu ich ograniczenia, poza prawidłowym karmie- niem loch, należy im podawać z paszą lub wodą sól glauberską w ilości 50 g/lochę/
dobę, czyli 12 kg/tonę paszy dla loch kar- miących. Podobny skutek przeciwdziała- nia zaparciom wywierają dodatki do paszy Arbocelu (syntetyczne włókno) (2 kg/tonę paszy dla loch) lub zmielonych minerałów w preparacie OCM (5–10 kg/tonę paszy).
Prosiętom zaleca się bezpośrednio po porodzie indywidualne, doustne poda- wanie probiotyków (np. Piglet Protektor, IG, PRO-PIG). W przypadku pojawie- nia się biegunki i odwodnienia prosiętom
należy podawać Hydrotonic: 10 g/l wody lub Efydral 1 tabl./ l wody. Z doświadczeń własnych wynika, że skuteczne w terapii antybiotykami są walnemulina lub tula- tromycyna.
Profilaktyka swoista
Stosowana jest w niektórych krajach przy użyciu szczepionek, np. Cogalmune, pro- dukcji CEVA, z anatoksyną toksyny alfa.
Piśmiennictwo
1. Hogh P.: Necrotizing infectious enteritis in piglets cau- sed by Clostridium perfringens type C. II. Incidence and clinical features. Acta Vet. Scand. 1967, 8, 301-323.
2. Songer J.G., Taylor D.J.: Clostridial infecions. W: Straw B.E., Zimmerman J.J., D’Allaire S., Taylor D.J.: Diseases of Swine. Blackwell Publishing Ames, Iowa, USA. 2006, 9th ed., 613-628.
3. Walker P.D., Murell T.G.C., Nagy L.K.: Scanning elec- tron microscopy of the jejunum in enteritis necroticans.
J. Med. Microbiol. 1980, 13, 445-450.
4. Bergeland M.E.: Pathogenesis and immunity of Clostri- dium perfringens type C enteritis in swine. J. Am. Vet.
Med. Assoc. 1972, 160, 568-571.
5. Wasiński B., Pejsak Z.: Cechy fenotypowe i genotypowe szczepów Clostridium perfringens izolowanych od pro- siąt ssących. Medycyna Wet. 2008, 64, 791-795.
6. Truszczyński M., Pejsak Z.: Choroby prosiąt wywołane przez przetrwalnikujące beztlenowce. Medycyna Wet.
2008, 64, 253-256.
Prof. dr hab. Zygmunt Pejsak, Państwowy Instytut Wete- rynaryjny, Al. Partyzantów 57, 24-100 Puławy, e-mail:
zpejsak@piwet.pulawy.pl
W
marcu 2012 r. został opublikowa- ny w wersji elektronicznej dorocz- ny raport Europejskiego Urzędu ds. Bez- pieczeństwa Żywności (EFSA) dotyczącywystępowania w 2010 r. chorób odzwie- rzęcych (zoonoz) u ludzi oraz ich czynni- ków etiologicznych, zarówno u ludzi, jak i w obszarze weterynaryjnym (zwierzęta,
żywność pochodzenia zwierzęcego, pasze;
1). Podobnie jak poprzednie raporty, rów- nież obecny został przygotowany w opar- ciu o dyrektywę 2003/99/EC (2), na pod- stawie danych przekazywanych przez kraje członkowskie Unii Europejskiej oraz nie- które państwa nienależące do UE. Istotną rolę przy opracowaniu raportu odegrały też organizacje współpracujące z EFSA, zajmu- jące się czynnikami zakaźnymi, zoonoza- mi oraz statystyką mikrobiologiczną i epi- demiologią (3). Należały do nich zwłasz- cza ECDC (Europejskie Centrum do spraw Zwalczania i Zapobiegania Chorób, Sztok- holm, Szwecja), agencja Unii Europejskiej, powołana do życia w 2005 r., której głów- nym zadaniem jest identyfikacja, ocena i dostarczanie informacji na temat zagrożeń zdrowia człowieka przez czynniki zakaźne,
Choroby odzwierzęce i ich czynniki etiologiczne wg raportu Europejskiego Urzędu ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA) za 2010 r.
Jacek Osek, Kinga Wieczorek
z Zakładu Higieny Żywności Pochodzenia Zwierzęcego Państwowego Instytutu Weterynaryjnego – Państwowego Instytutu Badawczego w Puławach
oraz Animal Health and Veterinary La- boratories Agency (AHVLA) z Wielkiej Brytanii. Opracowanie raportu w ramach EFSA odbyło się również, tak jak to miało miejsce w latach poprzednich, przy udzia- le Grupy Zadaniowej (Task Force), składa- jącej się z przedstawicieli poszczególnych krajów członkowskich Unii Europejskiej
oraz innych państw (Norwegia, Szwajcaria, Liechtenstein, Islandia, Chorwacja, Turcja, Macedonia), będącymi specjalistami w za- kresie mikrobiologii, epidemiologii i cho- rób odzwierzęcych. Reprezentantem Polski w grupie Task Force od początku jej dzia- łania jest prof. Jacek Osek z Państwowego Instytutu Weterynaryjnego w Puławach.
Od strony technicznej za zbieranie i prze- kazanie odpowiednich danych do EFSA od- powiedzialny jest w naszym kraju Główny Inspektorat Weterynarii, natomiast infor- macje dotyczące zachorowań u ludzi do- starcza, za pośrednictwem ECDC, Głów- ny Inspektorat Sanitarny.
Dane zoonotyczne zawarte w obec- nym raporcie pochodzą z 27 krajów człon- kowskich UE oraz z Islandii, Liechtenste- inu, Norwegii i ze Szwajcarii. Członkowie UE zobligowani są do zbierania i przesy- łania do EFSA corocznych raportów kra- jowych wspomnianą dyrektywą 2003/99/
EC (2), natomiast Norwegia od szeregu lat przekazuje informacje na zasadzie do- browolności. Od 2005 r. dane zoonotycz- ne przekazują do EFSA również inne kra- je niewchodzące w skład UE – Islandia i Szwajcaria, natomiast od 2006 r. czyni to także Lichtenstein.
Raport za 2010 r. obejmuje 15 czynni- ków i chorób zoonotycznych: Salmonel- la, Campylobacter, Listeria monocytoge- nes, Yersinia, werotoksyczne Escherichia coli (VTEC), Mycobacterium bovis, Bru- cella, Trichinella, Echinococcus, Toxopla- sma, wścieklizny, gorączki Q, Francisiella oraz cysticerkoza.
Obecny raport zoonotyczny EFSA, po- dobnie jak poprzednie z lat 2004–2009, obejmuje 3 zakresy danych o różnej za- wartości i dostępności (4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11). Zakres 1 zawiera ogólne informa- cje o samym raporcie oraz o występowa- niu i tendencjach w rozprzestrzenieniu czynników zoonotycznych i chorób od- zwierzęcych u ludzi w Unii Europejskiej w 2010 r. Zakres 2, bardziej szczegółowy, obejmuje analizę poszczególnych czynni- ków etiologicznych w kontekście ich roz- przestrzenienia, źródeł i dróg szerzenia się oraz analizy danych statystycznych zwią- zanych z poszczególnymi drobnoustroja- mi, objętymi raportowaniem. Przedstawia także prowadzone w poszczególnych kra- jach członkowskich UE programy moni- toringowe, wykorzystywane do zbierania danych epidemiologicznych. Zakres 3 ra- portu, bardzo szczegółowy, zawiera nato- miast przegląd wszystkich danych epide- miologicznych i statystycznych, dostarczo- nych do EFSA przez poszczególne kraje. Ta część opracowania jest dostępna jedynie w wersji elektronicznej i będzie dołączo- na w postaci CD do raportu drukowanego.
Jak podkreślono we wstępie do obecne- go raportu, podobnie jak w poprzednich
opracowaniach, informacje zawarte w tym dokumencie powinny być analizowane i in- terpretowane z pewną ostrożnością z uwa- gi na to, że nie wszystkie przypadki zoonoz są zgłaszane do odpowiednich służb krajów członkowskich UE, nie zawsze wykonywa- ne są związane z tym badania laboratoryj- ne. Również stosowane w poszczególnych krajach metody badawcze mogą różnić się między sobą i przez to nie zawsze uzyska- ne wyniki mogą być porównywalne. Do- datkowo oznaczane liczby próbek mogą nie reprezentować materiału odpowiedniego do analizy statystycznej, chociaż przyję- to, że do ujęcia w raporcie konieczne było zbadanie minimum 25 próbek. Opierając się na podanych w raporcie informacjach można stwierdzić, że niektóre zoonozy są wciąż poważnycm zagrożeniem zdrowia publicznego, a monitorowanie ich oraz związanych z nimi czynników etiologicz- nych jak najbardziej uzasadnione.
Na podstawie prezentowanych w wersji elektronicznej raportu EFSA danych zoo- notycznych przedstawiono kilka ogólnych spostrzeżeń:
1. Obserwowana od 2005 r. tendencja spadkowa liczby zachorowań ludzi na tle pałeczek Salmonella utrzymywa- ła się również w 2010 r., chociaż cho- roba ta była wciąż na drugim miejscu pod względem liczby potwierdzonych laboratoryjnie przypadków (99 020).
Stwierdzono znaczy spadek zacho- rowań wywołanych przez S. Enteri- tidis, związany ze stosowaniem pro- gramów zwalczania drobnoustroju u drobiu. Wykazano także mniejszą liczbę epidemii pokarmowych u lu- dzi na tle Salmonella, które były zwy- kle spowodowane przez zanieczysz- czone jaja lub przetwory jajeczne.
2. Najczęściej występującą zoonozą u lu- dzi w 2010 r. (podobnie jak w latach 2005–2009) była kampylobakterioza (212 064 przypadki), a źródłem termo- tolerancyjnych bakterii z rodzaju Cam- pylobacter było zwykle mięso drobio- we. Stwierdzono, podobnie jak w latach poprzednich, wzrost liczby zachoro- wań u ludzi w porównaniu z 2009 r.
3. Liczba zachorowań na listeriozę (1602) była nieco niższa w stosunku do pozio- mu z roku poprzedniego, jednak w dal- szym ciągu obserwowano wysoki od- setek przypadków śmiertelnych (ok.
17%), zwłaszcza u osób starszych.
4. Zaobserwowano statystycznie niewiel- ki spadek liczby przypadków brucelo- zy u ludzi (401 osób) w stosunku do lat poprzednich. Również tendencję taką zanotowano w odniesieniu do bruce- lozy owiec i kóz.
5. Występowanie werotoksycznych E. coli (VTEC; 4000 zachorowań) wykazy- wało tendencję wzrostową w latach Zoonoses and their etiological agents in the
European Food Safety Authority report for 2010 Osek J., Wieczorek K., Department of Hygiene of Food of Animal Origin, National Veterinary Research Institute, Pulawy
In March 2012 the European Food Safety Authority (EFSA) published the yearly Community summary re- port on the trends and sources of zoonoses and zoonot- ic agents in the European Union in 2010. Data cov- ered in the report was produced in collaboration with the European Centre for Disease Prevention and Con- trol (ECDC) that provided the information on zoonoses cases in humans. In 2010, campylobacteriosis was still the most frequently reported zoonotic disease in hu- mans in the European Union (EU) with 212 064 con- firmed cases (367 cases in Poland). Salmonellosis was the second most commonly recorded zoonosis account- ing for 99 020 confirmed human cases (9257 in Po- land). However, the incidence of salmonellosis contin- ues to decrease in the EU with a statistically signif- icant trend over the last six years. Poultry meat still appears to be the most important food-borne source of Campylobacter since the occurrence of the bacteria remained at a high level in fresh poultry meat. As in previous years, eggs and egg products as well as prod- ucts containing raw eggs, continued to be the one of the most important food vehicle in food-borne Salmo- nella outbreaks. In foodstuffs, Salmonella was mainly reported from fresh poultry meat and products thereof followed by fresh pig meat. In animal populations, Sal- monella was most frequently detected in poultry flocks.
The number of listeriosis cases in humans slightly de- creased as compared to 2009 with 1602 confirmed cases (59 in Poland) and it especially affected the el- derly. Listeria bacteria were seldom detected above the legal safety limit from ready-to-eat foods but find- ings over this limit were most often found in smoked fish and other ready-to-eat fishery products followed by ready-to-eat meat products and cheeses. A total of 4000 confirmed VTEC infections (3 in Poland) were recorded in the EU in 2010. Among animals and food- stuffs, VTEC was most often reported in cattle and bo- vine meat. The number of reported yersiniosis cases in humans was lower as compared to 2009 (6776), and the bacteria were reported from pigs and pig meat. At the EU level, the occurrence of bovine brucellosis de- creased compared to 2009 (363 confirmed brucellosis cases in humans). In 2010, 1414 human cases of Q fe- ver was reported; most of them occurred in the Nether- lands (538 cases). None of them were noted in Poland Keywords: zoonoses, animals, humans, food, EFSA, report, European Union, 2010
2007–2010, większość przypadków była na tle serogrupy O157, zwłaszcza u osób młodych, u których często ob- serwowano powikłania w postaci he- molitycznego zespołu mocznicowe- go (HUS). Głównym źródłem zakaże- nia VTEC było w dalszym ciągu bydło oraz mięso wołowe.
6. W 2010 r., podobnie jak w latach 2005–2009, stwierdzono spadek licz- by zachorowań ludzi na jersiniozę (6776 osób), jednak zoonoza ta po- zostaje wciąż na trzecim miejscu pod względem liczby przypadków. Bakte- rie te, zwłaszcza Y. enterocolitica, izo- lowano najczęściej od świń oraz z mię- sa wieprzowego.
7. Odnotowano 356 potwierdzonych przypadków brucelozy u ludzi (niewiel- ki spadek w odniesieniu do 2009 r.), ale liczba zakażonych stad owiec i kóz wy- kazywała wyraźną tendencję spadkową.
8. Potwierdzono znacznie mniejszą niż w 2009 r. liczbę przypadków gorączki Q u ludzi (1414 zachorowań). U zwie- rząt wyniki dodatnie obserwowano naj- częściej u bydła, owiec i kóz.
9. Bąblowica u ludzi występowała w niż- szym odsetku niż w 2009 r. (760 zacho- rowań) i była spowodowana głównie przez Echinococcus granulosus. Żród- łem zarażenia było najczęściej nieba- dane mięso dzików i świń, natomiast E. multilocularis stwierdzano najczę- ściej u lisów.
10. W 2010 r. stwierdzono dwa przypad- ki wścieklizny u ludzi w Europie, na- tomiast choroba ta u zwierząt była obserwowana głównie w krajach re- gionu Morza Bałtyckiego i Europy Wschodniej. Obserwowano jednak, podobnie jak w latach poprzednich, znaczącą tendencję spadkową liczby
przypadków, wynikającą ze stosowa- nych szczepień profilaktycznych.
11. Liczba zachorowań na włośnicę (223 przypadki) znacznie zmalała w porównaniu z 2009 r. Włośnie wy- krywano najczęściej u wolno żyjących dzików i innych gatunków zwierząt dzikich, a głównym źródłem zaraże- nia ludzi, podobnie jak w latach po- przednich, było mięso dzików i świń niebadane na obecność włośni.
Biorąc pod uwagę poszczególne zoo- nozy i ich czynniki etiologiczne, sytuacja w krajach Unii Europejskiej oraz państwach, które przekazały swoje dane do raportu w 2010 r. przedstawiała się następująco.
Bruceloza
Bruceloza jest chorobą zakaźną, która może być wywołana u ludzi przez 6 gatunków Brucella, z których każdy posiada swój rezerwuar zwierzęcy: B. abortus (bydło), B. canis (psy), B. melitensis (owce i kozy), B. suis (świnie) i B. ceti oraz B. pinnipe- dialis (zwierzęta morskie). Do zakażenia może dojść drogą kontaktu ze zwierzęta- mi, z ich skażonymi tkankami (narządami) oraz poprzez spożycie skażonej pałeczka- mi Brucella żywności. Objawy u ludzi naj- częściej mogą mieć charakter grypopodob- ny (podwyższenie temperatury ciała, ból głowy, osłabienie), ale w ciężkich przypad- kach mogą dotyczyć ośrodkowego ukła- du nerwowego lub zapalenia wsierdzia.
Najbardziej chorobotwórcza jest B. me- litensis, która wywołuje brucelozę u ludzi charakteryzującą się ciężkimi objawami i długotrwałym przebiegiem. U zwierząt drobnoustroje lokalizują się w układzie rozrodczym, prowadząc do poronień i nie- płodności, a wydalane są w dużych ilościach z moczem, mlekiem i wodami płodowymi.
W 2010 r. stwierdzono ogółem 387 za- chorowań ludzi na brucelozę, z czego 93,8%
przypadków (363) potwierdzonych labora- toryjnie. Wskaźnik zapadalności wynosił 0,07 przypadków na 100 000 mieszkańców.
Dane te pochodziły z 26 krajów członkow- skich UE (z wyjątkiem Danii), jak również z Islandii, Liechtensteinu i Norwegii (łącz- nie 7 przypadków). W stosunku do 2009 r.
zanotowano pewien spadek liczby zachoro- wań ludzi na brucelozę (tab. 1). W 12 kra- jach UE (Belgia, Cypr, Estonia, Finlandia, Irlandia, Litwa, Łotwa, Malta, Polska, Sło- wacja, Słowenia, Węgry) oraz Islandii nie stwierdzono żadnego potwierdzonego kli- nicznie przypadku brucelozy u ludzi. Naj- więcej zachorowań wykazano, podobnie jak w latach poprzednich, w Hiszpanii (103), Grecji (97) i Portugalii (88).
Najwięcej zachorowań na brucelozę odnotowano u ludzi w przedziale wieko- wym 45–64 lata (1 przypadek na 1 mln), a następnie 25–44 lata (0,9 przypadku na 1 mln). Za rozwój choroby najczęściej od- powiedzialne były B. melitensis (27,1%
wszystkich przypadków brucelozy u lu- dzi), natomiast 3,6% było wywołanych przez B. abortus. Jednak w 80,9% potwier- dzonych zachorowań na brucelozę nie po- dano gatunku czynnika etiologicznego.
Biorąc pod uwagę unijne regulacje prawne, w 2010 r. 14 krajów członkow- skich UE (Austria, Belgia, Czechy, Dania, Finlandia, Francja, Holandia, Irlandia, Luk- semburg, Niemcy, Polska, Słowacja, Słowe- nia i Szwecja) oraz Norwegię i dodatkowo w 2010 r. taki status uzyskała Estonia (De- cyzja Komisji 2010/695/EC), a w Islandii nigdy nie zanotowano tej choroby. W Zjed- noczonym Królestwie za wolną od bru- celozy uznano Wielką Brytanię. Podob- ną sytuacje zanotowano też w 6 prowin- cjach Włoch oraz 6 z 9 wysp archipelagu
Zoonoza Liczba potwierdzonych przypadków w UE (w Polsce)
2010 r. 2009 r. 2008 r. 2007 r. 2006 r. 2005 r.
Bruceloza 363 (0) 450 (3) 709 (4) 542 (1) 1033 (0) 1218 (4)
Gruźlica (M. bovis) 133 (0) 115 (0) 111 (bd) 120 (bd) 119 (bd) 119 (bd)
Jersinioza 6776 (59) 7595 (288) 8404 (204) 8792 (182) 8979 (110) 9630 (136)
Kampylobakterioza 212 064 (367) 198 252 (357) 190 820 (257) 200 507 (192) 178 806 (157) 200 122 (47)
Listerioza 1602 (59) 1645 (32) 1389 (33) 1554 (43) 1698 (28) 1453 (22)
Salmoneloza 99 020 (9257) 111 209 (8521) 133 258 (9609) 151 955 (11 155) 172 670 (13 362) 176 963 (16 006)
VTEC 4000 (3) 3573 (0) 3185 (5) 2905 (2) 5039 (4) 3333 (4)
Wścieklizna 2 (0) 1 (0) 4 (0) 3 (0) 0 4 (0)
Bąblowica 760 (bd) 790 (25) 894 (28) 834 (40) 1001 (65) 320 (34)
Włośnica 223 (bd) 784 (18) 680 (4) 779 (217) 761 (135) 175 (70)
Razem 324 943 (9745) 324 414 (9244) 339 454 (10 144) 367 991 (11 640) 370 106 (13 861) 393 337 (16 323) bd – brak danych w raporcie EFSA
Tabela 1. Występowanie chorób odzwierzęcych u ludzi w krajach Unii Europejskiej w latach 2005–2010 (wg raportów EFSA)
Azorów w Portugalii i dwie wyspy archi- pelagu Wysp Kanaryjskich (Hiszpania).
W pozostałych krajach UE, niemających oficjalnego statusu wolnych od brucelozy, stwierdzono 0,06% serologicznie dodat- nich lub zakażonych Brucella spp. Stano- wiło to wyraźny spadek (0,12%) w porów- naniu z 2009 r.
W 2010 r., podobnie jak w 2009 r., ofi- cjalnie wolne od brucelozy owiec i kóz, wy- wołanej przez B. melitensis, było 16 kra- jów członkowskich UE (w tym Polska) oraz Norwegia i Szwajcaria. Podobny sta- tus w ciągu roku uzyskały Estonia, Litwa i Łotwa. We Francji status taki miały 64 de- partamenty, we Włoszech 10 regionów i 6 prowincji, w Portugalii wyspy Azory, a w Hiszpanii dwie prowincje Wysp Ka- naryjskich. W pozostałych państwach, nieuznanych oficjalnie za wolne od bru- celozy owiec i kóz, spośród 711 564 zare- jestrowanych stad owiec i kóz 0,42% było dodatnich w kierunku B. melitensis, co było mniejszym o ok. 50% odsetkiem niż w 2009 r. (0,86%).
Niektóre kraje UE badały inne zwierzę- ta w kierunku obecności przeciwciał an- ty-Brucella, w tym świnie (514 156 sztuk), dziki (9020 sztuk), jelenie (2928 sztuk), konie lub inne nieparzystokopytne (126 sztuk), psy (206 sztuk) lub zwierzę- ta egzotyczne (180 zwierząt). We wszyst- kich tych przypadkach odsetek wyników dodatnich był śladowy, z wyjątkiem świń (0,11% dodatnich seroreagentów).
W 2010 r. 2 kraje członkowskie UE (Hiszpania i Włochy) badały żywność, głównie mleko, sery i produkty mlecz- ne w kierunku obecności Brucella spp.
(1185 próbek) i stwierdzono, że żadna z tych próbek nie była zanieczyszczona tymi bakteriami.
Gruźlica wywołana przez Mycobacterium bovis
Gruźlica jest przewlekłą chorobą wywo- łaną u ludzi przez M. tuberculosis lub M. bovis. Objawy chorobowe mogą być też wynikiem zakażenia prątkami M. caprae, zwłaszcza u osób z osłabionym układem odpornościowym. W raporcie EFSA za 2010 r. dane dotyczą gruźlicy ludzi wy- wołanej przez M. bovis, który powoduje wystąpienie choroby u bydła, ale stanowi też istotny czynnik zoonotyczny. Zakaże- nia ludzi na tle M. tuberculosis i M. bovis dają bardzo podobny obraz kliniczny. Źró- dłem zakażenia człowieka jest najczęściej surowe mleko krowie zanieczyszczone M. bovis lub też kontakt bezpośredni z za- każonym bydłem.
Z uwagi na to, że w 2010 r., do chwi- li opracowania obecnego raportu zoo- notycznego (lipiec 2011 r.), sieć TESSy (The European Surveillance System) nie
otrzymała żadnych danych dotyczących gruźlicy ludzi wywołanej przez M. bovis, w raporcie EFSA zostały zaprezentowa- ne informacje epidemiologiczne z 2009 r.
Pochodziły one z 26 krajów członkow- skich UE (z wyjątkiem Francji) oraz Is- landii, Norwegii i Szwajcarii. Stwierdzono w tym czasie 133 potwierdzone przypad- ki zakażeń (wskaźnik 0,03/100 000 miesz- kańców), z czego najwięcej w Niemczech (57 osób) i Wielkiej Brytanii (24 przypad- ki). Pozostałe zachorowania dotyczyły Au- strii (2), Belgii (3), Hiszpanii (17), Holandii (11), Irlandii (7), Portugalii (1), Szwecji (5) i Włoch (6). W Polsce, podobnie jak w la- tach poprzednich, nie stwierdzono gruź- licy ludzi na tle M. bovis. W porównaniu z 2008 r. obserwowano wzrost o 9% liczby przypadków gruźlicy ludzi na tle M. bovis (tab. 1). Odnotowano w tym czasie 7 zejść śmiertelnych wywołanych przez zakaże- nie tymi drobnoustrojami w Niemczech.
W 2010 r. 13 krajów członkowskich Unii (Austria, Belgia, Czechy, Dania, Finlandia, Francja, Holandia, Luksemburg, Niem- cy, Polska, Słowacja, Słowenia i Szwecja) oraz Szwajcarię i Norwegię uznano za ofi- cjalnie wolne od gruźlicy bydła wywoła- nej przez M. bovis (dyrektywa 97/12/EC).
W 2010 r. status taki osiągnęła również Estonia (decyzja Komisji 2010/695/EC).
Dodatkowo, wolne od gruźlicy bydła było 6 regionów i 10 prowincji we Włoszech oraz Szkocja w Zjednoczonym Królestwie.
W krajach oficjalnie wolnych przebadano 1 378 199 stad bydła, z których 203 wy- kazywało dodatnie odczyny tuberkulino- we (166 stad we Francji, 11 w Niemczech, 20 w Polsce i 6 w Holandii). Pozostałe kraje, niemające oficjalnego statusu wolnych od gruźlicy bydła, prowadzą programy uwal- niania stad od tej choroby. Kraje te posia- dały łącznie 1 700 394 stada tych zwierząt, z czego 226 stad było dodatnich w odczy- nie tuberkulinowym lub w badaniach mi- krobiologicznych.
Niektóre kraje (16 państw UE oraz Nor- wegia i Szwajcaria) badały inne niż by- dło gatunki zwierząt (25 433 208), naj- częściej w czasie badań poubojowych, ale też i tuberkulinowych (Łotwa). Tyl- ko 37 świń z 25 374 593 było dodatnich w kierunku M. bovis, podobnie jak 552 dzi- ki (318 203 zbadane) i 1410 kóz (spośród 125.940).
Jersinioza
Chorobę u ludzi mogą wywołać bakte- rie należące do trzech gatunków Yersi- nia: Y. enterocolitica, Y. pseudotubercu- losis i Y. pestis (czynnik etiologiczny dżu- my). W raporcie dane dotyczą tylko dwóch pierwszych gatunków, ponieważ uważa się, że Y. pestis nie występuje w Europie, a ostatnią epidemię dżumy zanotowano
w 1720 r. Zakażenia na tle Y. enterocoliti- ca najczęściej dotyczą dzieci, a typowym objawem jest biegunka, często z domieszką krwi. U osób starszych mogą wystąpić też bóle brzucha i gorączka. Objawy pojawia- ją się 4–7 dni po zakażeniu i mogą trwać do trzech lub więcej tygodni. Do zakaże- nia dochodzi najczęściej poprzez spoży- cie skażonej bakteriami żywności, zwykle surowej lub niedogotowanej wieprzowiny.
Istotnym elementem w epidemiologii za- każeń jest fakt, że bakterie są w stanie na- mnażać się w temperaturze 4°C. Źródłem zakażenia człowieka może być też niepa- steryzowane mleko, surowa woda a wyjąt- kowo bezpośredni kontakt z zakażonymi zwierzętami lub ludźmi. Jersinioza na tle Y. pseudotuberculosis, której objawy są bar- dzo podobne do zakażenia Y. enterocoliti- ca, wywołana jest zwykle spożyciem skażo- nych surowych owoców i warzyw, surowej wody lub przez bezpośredni kontakt z za- każonymi zwierzętami. Objawy kliniczne jersiniozy u zwierząt występują wyjątkowo, a za główny rezerwuar tych drobnoustro- jów uważane są świnie, jednak występują one też u bydła, owiec, jeleni, małych gry- zoni oraz kotów i psów.
Większość izolatów Y. enterocolitica nie wykazuje właściwości chorobotwórczych dla ludzi, dlatego w ocenie zagrożeń istot- nym elementem jest biotypowanie i typo- wanie serologiczne szczepów. W Europie za najbardziej patogenny uważany jest bio- typ 4 (serotyp O:3), w mniejszym stopniu biotyp 2 (serotyp O:9).
W 2010 r. w 24 krajach członkowskich UE (z wyjątkiem Grecji, Holandii i Por- tugalii), które dostarczyły dane do rapor- tu, zanotowano łącznie 6776 przypadków jersiniozy u ludzi (średni współczynnik zapadalności 1,6/100 000 mieszkańców).
W porównaniu z 2009 r. stanowiło to pe- wien spadek liczby zachorowań (tab. 1).
W Polsce zdiagnozowano 59 osób cho- re na tę chorobę, co oznaczało, że współ- czynnik zapadalności był równy 0,15. Jak w poprzednich latach, większość przypad- ków stwierdzono w Niemczech i we Francji (odpowiednio 312 i 377 zachorowań), sto- sunkowo dużo było ich w Wielkiej Brytanii (176) i Hiszpanii (129). Choroby tej nie no- towano u ludzi w Luksemburgu, a po jed- nym przypadku odnotowano na Cyprze, Malcie i w Islandii.
Jersiniozę u zwierząt oznaczano tyl- ko w kilku krajach UE, zwłaszcza u świń (745 próbek z 4 krajów; odsetek próbek do- datnich w zakresie od 0% na Łotwie i we Włoszech do 2,7% w Niemczech i 39,0%
w Hiszpanii).
Badania żywności pochodzenia zwie- rzęcego dotyczyły przede wszystkim wieprzowiny i przetworów z tego mię- sa. W 2010 r. wykonano je w 7 krajach UE (Belgia, Estonia, Hiszpania, Niemcy,
Portugalia, Rumunia i Włochy; łącznie 1304 próbki), a odsetek wyników dodat- nich wynosił średnio 4,2% (od 0% w Belgii, Estonii i Portugalii na poziomie zakładów przetwórczych do 52% w Portugalii; mię- so mielone w handlu detalicznym). Więk- szość z oznaczonych izolatów Y. enteroco- litica pochodzących z żywności nie została oznaczona serologicznie, jednak szczepy, które zostały określone należały również do biotypów stanowiących potencjalne za- grożenie dla zdrowia człowieka (O:3, O:9).
Kampylobakterioza
Choroba ta u ludzi jest wynikiem zakażenia termofilnymi bakteriami z rodzaju Cam- pylobacter, najczęściej gatunków C. jejuni i C. coli, ale notowano również C. lari, C. fe- tus i C. upsaliensis. Okres inkubacji wyno- si od 2 do 5 dni, a objawy dotyczą głównie przewodu pokarmowego (biegunka, bóle brzucha, nudności) i zwykle same ustępują po kilku dniach. Powikłania w postaci za- palenia stawów czy okresowych porażeń ze strony układu nerwowego (zespół Gu- illaina-Barrego), są najczęściej wynikiem zakażeń C. jejuni. Ich konsekwencją mogą być też zejścia śmiertelne. Campylobacter są szeroko rozpowszechnione w przyro- dzie, a podstawowym rezerwuarem jest przewód pokarmowy ptaków i ssaków, zarówno udomowionych, jak i wolno ży- jących, u których sporadycznie wywołu- ją objawy kliniczne. Drobnoustroje mogą skażać żywność pochodzenia zwierzęcego, zwłaszcza mięso drobiowe, mleko i prze- twory mleczne. Źródłem zakażenia czło- wieka może być też woda lub bezpośredni kontakt ze zwierzętami, zwłaszcza domo- wymi, będącymi nosicielami tych bakterii.
Podobnie jak w latach 2005–2009, rów- nież dane za 2010 r. wskazują, że kampy- lobakterioza była najczęściej występują- cą chorobą odzwierzęcą u ludzi, a łącz- na liczba potwierdzonych przypadków zachorowań (221 405, w tym w krajach UE – 212 064) była wyższa o 6,9% w sto- sunku do 2009 r. (tab. 1). W raporcie zoo- notycznym, oprócz informacji z 25 kra- jów UE (brak danych z Grecji i Portu- galii), zamieszczono też dane z Islandii, Norwegii i Szwajcarii. Współczynnik za- chorowań był bardzo wysoki i wynosił 48,6/100 000 mieszkańców. Dane doty- czące Polski wskazują, że w naszym kraju odnotowano tylko 367 przypadków kam- pylobakteriozy (wskaźnik 0,96/100 000) i była to liczba zbliżona do zachorowań w 2009 r. (tab. 1). Najwięcej przypadków kampylobakteriozy zanotowano w Wiel- kiej Brytanii (70 298), Niemczech (65 110) i Czechach (21 075, z najwyższym w całej UE wskaźnikiem zapadalności wynoszą- cym 200,6). Najmniej natomiast zachoro- wań stwierdzono na Łotwie (1 przypadek),
w Bułgarii (6) i na Cyprze (55), a z krajów spoza UE – Islandii – 55). Dużą liczbę za- chorowań na kampylobakteriozę u ludzi stwierdzono też w Szwajcarii – 6604 oso- by. Ogółem stwierdzono 266 zgonów wy- wołanych zakażeniem na tle Campylobac- ter. Większość przypadków zakażeń wystę- powała w okresie letnim – od czerwca do sierpnia, a najwięcej zachorowań dotyczyło dzieci w przedziale wiekowym 0–4 lat oraz osób w wieku 15–24 lat. Obserwując trend zachorowań w latach 2006–2010, znaczą- cy wzrost liczby przypadków zanotowano w 7 krajach UE (Cypr, Estonia, Francja, Ho- landia, Luksemburg, Malta i Polska), nato- miast spadek w Belgii i Bułgarii.
Oznaczając przynależność gatunkową izolowanych od ludzi szczepów Campylo- bacter, stwierdzono, że większość z nich należała do gatunku C. jejuni (35,7% izo- latów), w mniejszym zaś stopniu do C. coli (2,3%). Inne gatunki występowały w znacz- nie mniejszym odsetku (C. lari – 0,22%, C. upsaliensis – 0,006%). Najwięcej, bo aż 51,8% izolatów pochodzących z przypad- ków kampylobakteriozy ludzi nie została określona gatunkowo.
Dane dotyczące występowania Campy- lobacter spp. u zwierząt pochodziły głów- nie od drobiu, włączając w to brojlery, nioski, kaczki i gęsi – 16 krajów UE, by- dła – 12, świń – 9, owiec i kóz – 8 oraz od zwierząt towarzyszących – 10. Oce- nę występowania Campylobacter w sta- dach drobiu przeprowadzono w 11 krajach UE oraz w Norwegii i Szwajcarii (łącznie 9898 próbek). Najmniejszy odsetek zaka- żonego drobiu zanotowano, podobnie jak w latach poprzednich, w krajach skan- dynawskich – Finlandii (1,8%), Norwegii (5,1%) i Szwecji (13,2%). W Estonii przeba- dano natomiast 47 stad na poziomie rzeź- ni i nie stwierdzono występowania Cam- pylobacter. Natomiast najwięcej wyników dodatnich uzyskano w Rumunii (52 próbki – 100% dodatnich), Słowenii (99 próbek, 92,9%), Hiszpanii (202, 82,2%) i we Francji (196, 78,1%). Polska nie dostarczyła żad- nych danych dotyczących występowania Campylobacter u brojlerów.
Występowanie Campylobacter w sta- dach świń oceniano w 5 krajach UE (Es- tonia, Hiszpania, Łotwa, Niemcy, Wę- gry) oraz w Szwajcarii, a odsetek zaka- żonych zwierząt był zróżnicowany – od 1,8% na Łotwie, 34,5% w Niemczech do 65,0 w Szwajcarii i 66,7% w Estonii. Łącz- nie na poziomie UE odsetek stad świń, w których określono obecność Campylo- bacter wynosił 51,2%.
Badania bydła (n = 4286) przeprowa- dzono w 8 krajach UE, a zakres wyni- ków dodatnich wahał się od 0% w Buł- garii (przebadano 235 zwierząt) i we Włoszech (1986 próbek) do 27,4% w Au- strii (671 sztuk bydła) i 67% w Hiszpanii
(zbadano 200 sztuk w wieku poniżej 1 roku). W Polsce nie przeprowadzono żadnych badan dotyczących występowa- nia Campylobacter u bydła.
Niektóre kraje wykonały badania kóz (n = 317), stwierdzając występowanie Cam- pylobacter spp. na poziomie 1,9%, nato- miast spośród 1095 owiec 4,6% wykazy- wało obecność tych bakterii.
Stosunkowo duża liczba państw wy- konała badania zwierząt towarzyszących – kotów (Niemcy i Holandia, 656 zwie- rząt, 4,3% dodatnich) i psów (5 krajów UE, 1496 zwierząt, 12,2% wyników dodatnich, najwięcej w Holandii – 235 zwierząt zba- danych, 47,7% dodatnich).
Badania gatunkowe wyizolowanych szczepów Campylobacter dotyczyły drob- noustrojów pochodzących od brojlerów (53,1% wyosobnionych izolatów), świń (87,0%) oraz bydła (89,8%). W większości szczepów pochodzących od drobiu stwier- dzono obecność C. jejuni (30,6% oznaczo- nych izolatów, 77,9% od bydła oraz 37,7%
od świń) lub C. coli (23,0% izolatów od brojlerów, 11,8% od bydła i aż 50,2% od świń). Pozostałe wyizolowane szczepy na- leżały najczęściej do gatunku C. lari lub ich przynależność nie została określona.
Badania żywności pochodzenia zwierzę- cego w kierunku Campylobacter dotyczyły głównie mięsa drobiowego (7413 próbek, dane z 19 krajów, w tym Polski), a w mniej- szym stopniu wieprzowego i wołowego (informacje odpowiednio z 14; 932 prób- ki i 11; 808 próbek państw UE w tym Pol- ski). Ocena stopnia zanieczyszczenia tu- szek drobiowych na poziomie rzeźni wy- kazała (dane z 9 krajów UE), że najwięcej Campylobacter stwierdzono w Irlandii (63,4% próbek dodatnich), Polsce (58,8%) i na Węgrzech (54,1%), najmniej nato- miast w Estonii (8,5%) i Danii (10,4%). Po- dobnie było w przypadku badań wykona- nych na etapie zakładów przetwórczych (informacje z 8 krajów), gdzie zakres wy- ników dodatnich wynosił od 90,0% w Au- strii, 89,0% w Polsce i 79,0% w Słowenii do 8,9% w Belgii. Więcej informacji pochodzi- ło z badania mięsa drobiowego dostępne- go w handlu (dane z 9 krajów UE), gdzie największe zanieczyszczenie Campylobac- ter stwierdzono w Luksemburgu (58,8%), Danii (46,2%) i na Węgrzech (43,3%), naj- mniej natomiast w Austrii (3,1%) i Holan- dii (9,9%). Podobnie jak w latach poprzed- nich brak było danych z Polski.
Niektóre kraje dostarczyły też dane obejmujące inne gatunki drobiu, zwłasz- cza indyki (4 kraje, 1592 próbki, 29,5% do- datnich) oraz gęsi (123 próbki pobrane na Węgrzech, 8,1% dodatnich).
Badania mięsa wieprzowego przeprowa- dzono tylko w czterech krajach (932 prób- ki) i stwierdzono średni stopień zanieczysz- czenia na poziomie 0,6% (od 0% w Holandii
do 4,3 na Węgrzech). Mięso wołowe ba- dano natomiast w 5 krajach i spośród 808 próbek stwierdzono 0,4% dodatnich.
Listerioza
Zachorowania u ludzi są prawie wyłącz- nie wynikiem zakażenia Listeria mono- cytogenes, natomiast spośród 5 pozosta- łych gatunków Listeria tylko L. ivanovii i L seeligeri mogą być wyjątkowo izolowa- ne od człowieka. Drobnoustrój jest szeroko rozpowszechniony w przyrodzie, zwłasz- cza w glebie, paszach i wodzie. U zwierząt zakażenia dotyczą najczęściej owiec i kóz, u których powoduje objawy ze strony ukła- du nerwowego, ronienia, zapalenie gruczo- łu mlekowego i posocznicę. Zakażenia tym drobnoustrojem ludzi dorosłych zwykle nie wywołują objawów chorobowych. Choroba może być natomiast problemem u dzieci, osób starszych lub z osłabionym układem odpornościowym i może cechować się ob- jawami grypopodobnymi, biegunką, ale też posocznicą i zapaleniem opon mózgowo – rdzeniowych. Dużym problemem są zaka- żenia kobiet ciężarnych, u których bakterie dostają się do macicy, konsekwencją cze- go może być rodzenie dzieci chorych lub nawet zamieranie płodu. Listerioza u ludzi jest stosunkowo rzadko występującą cho- robą, ale przebiegającą z wysoką śmiertel- nością. Transmisja bakterii odbywa się za- zwyczaj przez skażoną żywność (ludzie) lub pasze (zwierzęta), ale notowano też bez- pośrednie przekazywanie zarazków mię- dzy chorymi zwierzętami i ludźmi. Cechą charakterystyczną L. monocytogenes jest zdolność namnażania się w temperaturze 2-4°C przez co źródłem zakażenia czło- wieka może być przechowywana w tych warunkach żywność gotowa do spożycia.
Podstawowym rezerwuarem tych bakte- rii jest gleba, woda, jak również zwierzęta domowe i wolno żyjące. Zakażenie nastę- puje najczęściej na drodze pokarmowej, niekiedy możliwe jest przez bezpośrednią transmisję między ludźmi a zwierzętami- -nosicielami.
Dane dotyczące listeriozy u ludzi, za- warte w raporcie za 2010 r., pochodzą z 26 krajów członkowskich UE (bez Por- tugalii) oraz Islandii, Norwegii i Szwaj- carii. Stwierdzono łącznie w krajach UE 1602 przypadków choroby (wskaźnik zapa- dalności 0,35/100 000 mieszkańców) oraz 23 w Norwegii i 67 w Szwajcarii. Ogółem odnotowano nieznaczny spadek liczby za- chorowań (o 3,1%) w porównaniu z 2009 r.
(tab. 1). Analogicznie jak w ubiegłych la- tach, większość przypadków dotyczyła osób powyżej 65. roku życia (współczyn- nik 1,21/100 000). Najwięcej zachorowań zanotowano, podobnie jak w poprzednich latach, w Niemczech (377 osób), we Francji (312) i w Wielkiej Brytanii (176), najmniej
natomiast w Luksemburgu (brak zachoro- wań) oraz na Cyprze i Malcie (po 1 przy- padku), w Bułgarii (4 osoby) oraz w Estonii, na Litwie i w Słowacji (po 5 zachorowania).
W Polsce stwierdzono 59 potwierdzonych laboratoryjnie przypadków tej choroby, co było znacznym wzrostem w porównaniu z poziomem w 2009 r. (tab. 1).
W 2010 r. w 9 krajach UE oraz w Norwe- gii i Szwajcarii wykonywano badania zwie- rząt w kierunku L. monocytogenes. Najczę- ściej było to bydło (2624 próbki, 5,5% wy- ników dodatnich), drób (1412, 0,4%), owce (604, 7,0%) i świnie (354, 0%). Najwięk- szy odsetek wyników dodatnich wykaza- no u bydła na Łotwie (27,6%) oraz owiec w Estonii (20,7%), ale w obu przypadkach zbadano tylko po 29 zwierząt.
Konieczność badań żywności gotowej do spożycia w kierunku obecności L. mo- nocytogenes wynika z rozporządzenia Ko- misji (EC) nr 2073/2005, obowiązującego od 1 stycznia 2006 r. (12). Według niego bakterie te nie mogą być obecne w liczbie powyżej 100 jtk/g przez cały okres przydat- ności do spożycia, jak również w żywności, w której możliwy jest wzrost tych drobno- ustrojów przed jej wyjściem spod bezpo- średniej kontroli przedsiębiorstwa (nie- obecne w 25 g). Z tego względu dane za- warte w raporcie koncentrowały się głównie na tego rodzaju żywności. Dostarczyło je 19 krajów członkowskich UE, w tym Polska.
W przypadku żywności gotowej do spoży- cia (ready to eat-RTE) zawierającej woło- winę (dane z 6 krajów, 1450 próbek) obec- ność (w 25 g) L. monocytogenes wykazano w 1,5% próbek, a więc więcej niż stwierdzo- no w 2009 r. (1,0%). Najwięcej tego typu za- nieczyszczonej żywności wykazano w Au- strii (5,9% próbek dodatnich na poziomie handlu detalicznego) oraz w Polsce (2,9%, 105 próbek pobranych w zakładach prze- twórczych). W badaniach ilościowych, do- tyczących oznaczania liczby L. monocyto- genes w 1 g, nie stwierdzono próbek prze- kraczających dopuszczalny limit 100 jtk/g.
Badania żywności gotowej do spoży- cia, w której obecne było mięso wieprzo- we (informacje z 16 krajów, 22 158 próbek) drobnoustrój ten stwierdzono w 2,0% pró- bek (2,6% w 2009 r.), natomiast 0,5% bada- nej żywności zawierało L. monocytogenes powyżej 100 jtk/g. Najwięcej próbek tej kategorii przebadano w Czechach (6461), Polsce (6128) oraz we Francji (5827), z któ- rych odpowiednio 1,2, 2,1 i 0,6% były za- nieczyszczone tym drobnoustrojem. Bio- rąc pod uwagę oznaczenia ilościowe, odse- tek próbek przekraczających limit 100 jtk/g wynosił odpowiednio 0, 0,5 i <0,1%.
Trzynaście krajów dostarczyło dane na temat występowania i liczby L. monocyto- genes w żywności RTE pochodzenia dro- biowego. Zbadano łącznie 3636 próbek, z czego najwięcej z Polski (781 próbek),
z których żadna nie była dodatnia (2,2%
w 2009 r.). Najwięcej wyników dodatnich dotyczyło żywności RTE zawierającej mię- so indycze z Portugalii pobrane ze skle- pów (11,8%) oraz drobiowe z Węgier na poziomie zakładów ubojowych i handlu detalicznego (odpowiednio 7,5 i 5,9% pró- bek dodatnich). W Polsce nie stwierdzono próbek drobiowych zawierających L. mo- nocytogenes.
Dane dotyczące obecności i liczby L. monocytogenes w serach i produktach mlecznych pochodziły z 15 krajów człon- kowskich UE. W przypadku serów z mleka krowiego (informacje z 6 krajów) zbada- no łącznie 1674 próbek (w tym 43 z Polski) w kierunku obecności tych bakterii, z któ- rych 0,3% próbek było dodatnich. W bada- niach ilościowych również wykazano 0,3%
takich próbek zawierających L. monocyto- genes na poziomie wyższym niż 100 jtk/g.
W przypadku serów wykonanych z mleka owczego lub koziego (łącznie 865 próbek z Portugalii, Rumunii i ze Słowacji) 0,8%
z nich wykazywało obecność L. monocy- togenes, a w 4,5% był przekroczony limit 100 komórek w 1 g.
Przebadano również 5548 próbek serów miękkich wykonanych z krowiego mleka poddanego procesowi pasteryzacji (dane z 12 krajów, w tym z Polski) i stwierdzono 0,9% wyników dodatnich (1,3% w 2009 r.) odnoszących się do obecności L. monocy- togenes w 25 g. Takich zanieczyszczonych serów nie wykazano w naszym kraju. Do- datkowo, 6010 takich serów badano w kie- runku liczby drobnoustrojów w 100 g (brak danych z Polski) i 0,1% z nich nie spełnia- ło kryteriów bezpieczeństwa (>100 jtk/g).
W przypadku serów dojrzewających, wykonanych z surowego mleka krowiego (dane z 5 krajów, n = 1024, w tym 45 pró- bek z Polski), odsetek próbek zawierają- cych L. monocytogenes wynosił 0,4% (0%
w naszym kraju), ale wszystkie z nich speł- niały kryteria ilościowe. Przebadano rów- nież 8029 takich serów wykonanych z mle- ka pasteryzowanego (169 z Polski, 0,9%
wyników dodatnich) i obecność L. mono- cytogenes stwierdzono w 0,3% próbek. Ba- dania ilościowe 7709 próbek nie wykazały obecności serów, w których przekroczony byłby limit 100 jtk/g.
W 2010 r. 11 krajów przedstawiło infor- macje o występowaniu L. monocytogenes w żywności RTE zawierającej ryby i pro- dukty rybne, najczęściej wędzone. Zba- dano 4495 tego typu próbek w kierunku obecności tych bakterii, w tym 2938 ryb, 1092 produktów rybnych, 384 próbki sko- rupiaków i 81 próbek małży. Stwierdzo- no w badaniach jakościowych obecność bakterii odpowiednio w 6,0, 5,7, 2,1 i 1,2%
przebadanych próbek. Spośród 2607 ana- logicznych próbek ryb i 1023 produktów rybnych badanych ilościowo odpowiednio
w 1,3 i 1,4% zanotowano przekroczenie dopuszczalnego limitu 100 jtk/g. Badania wykonane w Polsce (224 próbek ryb wę- dzonych pobranych na poziomie zakładów przetwórczych) wykazały również obec- ność L. monocytogenes (12,1%). Spośród innych 30 próbek ryb wędzonych, w któ- rych badano poziom ilościowy L. mono- cytogenes, nie stwierdzono żadnej prób- ki zawierającej bakterie powyżej 100 jtk/g.
Salmoneloza
Choroba ta stanowi jeden z najbardziej istotnych problemów związanych z zaka- żeniami pokarmowymi ludzi po spożyciu skażonej żywności. Czynnikiem etiolo- gicznym są bakterie rodzaju Salmonella, klasyfikowane obecnie do dwóch gatun- ków: S. enterica i S. bongori. Dalsze róż- nicowanie polega na oznaczeniu podga- tunku (obecnie jest ich 6) oraz serowaru (znanych jest ich ponad 2600) lub seroty- pu Salmonella. Określenie np. Salmonel- la Typhimurium oznacza, że drobnoustrój należy do rodzaju Salmonella, serowar Typhimurium. Choroba u ludzi cechuje się najczęściej gorączką, bólem brzucha, nudnościami, czasami wymiotami. Obja- wy te zwykle są łagodne i często po kilku dniach mijają. W niektórych jednak przy- padkach może dojść do odwodnienia or- ganizmu i niezbędna jest kuracja antybio- tykowa i objawowa. Najczęściej przyczyną zakażeń są bakterie serowarów S. Enteriti- dis i S. Typhimurium. Przyczyną zakażenia jest spożycie skażonego mięsa drobiowego i jaj (S. Enteritidis) lub mięsa wieprzowe- go, drobiowego, wołowego oraz produk- tów mlecznych (S. Typhimurium). U zwie- rząt częste są bezobjawowe przypadki sal- monelozy i występujące nosicielstwo tych drobnoustrojów. Niekiedy, zwłaszcza u by- dła, może dojść do rozwoju biegunki, cza- sami ronień, a u cieląt padnięć.
W 2010 r. dane dotyczące zakażeń ludzi na tle pałeczek Salmonella dostarczyły, po- dobnie jak w poprzednich latach, wszyst- kie 27 kraje członkowskie UE oraz Islan- dia, Norwegia i Szwajcaria. Podobnie było w przypadku występowania tych bakterii u zwierząt, natomiast w żywności – brak było informacji z Malty. W krajach UE sal- moneloza u ludzi wywoływana jest najczę- ściej przez serowary Enteritidis i Typhimu- rium, co związane jest zwykle ze spoży- waniem zanieczyszczonych odpowiednio jaj i mięsa drobiowego oraz wieprzowiny, wołowiny i drobiu. W 2010 r. 30 krajach, jakie przekazały swoje dane epidemio- logiczne do EFSA, zanotowano łącznie 101 603 potwierdzone przypadki salmo- nelozy u ludzi, w tym 99 020 w 27 kra- jach UE, a współczynnik zapadalności wyniósł 21,5/100 000. Stanowiło to dość znaczny spadek (8,8%) w porównaniu
z poprzednimi 2009 r., a taka tendencja spadkowa utrzymuje się od szeregu lat (tab. 1). Potwierdzono też 62 zgony na tle zakażenia Salmonella spp. W Polsce przy- padków salmoneloz jelitowych było 9257, co po raz pierwszy od ostatnich 5 lat sta- nowiło wzrost w odniesieniu do poprzed- niego okresu (2009 r.). Współczynnik za- chorowań wynosił 24,3 i był nieco wyższy niż średnia unijna. Najwięcej przypadków stwierdzono w Niemczech (24 833 oso- by), Wielkiej Brytanii (9670) i Czechach (8209). Dużo zachorowań odnotowano też na Słowacji (4942), która miała naj- wyższy w całej UE współczynnik zapa- dalności (91,1 osób/100 000). Najmniej przypadków salmoneloz u ludzi zanoto- wano natomiast na Cyprze – 136 i Malcie – 160. Biorąc jednak pod uwagę współ- czynnik zapadalności, schorzenie było naj- większym problemem w Czechach, naj- mniejszym zaś w Portugalii (1,9), Grecji (2,6) i we Włoszech (4,5). Większość za- chorowań dotyczyła dzieci w przedziale wiekowym 0–4 lat (współczynnik zapa- dalności 112,7). Obserwowano też wyraź- ną sezonowość zachorowań, z ich nasile- niem w okresie letnio-jesiennym, między czerwcem a październikiem. Dotyczyło to zwłaszcza serowaru S. Enteritidis.
Dane dotyczące występowania Salmo- nella spp. u zwierząt, przekazane do EFSA w 2010 r., opierały się na różnych progra- mach monitoringowych lub zwalczania, dotyczących drobiu, świń, bydła lub in- nych gatunków zwierząt. Najwięcej infor- macji pochodziło z danych odnoszących się do kur niosek (27 krajów UE), brojle- rów (26, z wyjątkiem Luksemburga), dro- biu reprodukcyjnego (25, bez Luksemburga i Malty), indyków (21), kaczek (10), gęsi (7), świń (20), bydła (19), owiec i kóz (14) oraz innych gatunków zwierząt (20). W więk- szości (z wyjątkiem danych od świń, bydła, owiec, kóz i innych gatunków zwierząt) in- formacje pochodziły z Polski, jak również w większości przypadków z krajów spoza UE – Norwegii i Szwajcarii.
W omawianym okresie przebada- no łącznie 14 975 stad reprodukcyjnych brojlerów w UE oraz 159 w Norwegii i 75 w Szwajcarii, stwierdzając średnio na poziomie unijnym 2,0% wyników dodat- nich (najwięcej w Rumunii – 12,8%, Belgii – 3,9% i Włoszech 3,5%; w Polsce – 3,2%).
Najmniej reprodukcyjnych stad dodatnich wykazano w Bułgarii (0,3%) oraz Finlandii, Grecji, Holandii i Niemczech (po 0,6%).
W wielu krajach (Austria, Cypr, Estonia, Litwa, Łotwa, Słowacja, Słowenia i Szwe- cja oraz Norwegia i Szwajcaria) nie stwier- dzono obecności Salmonella w badanych grupach ptaków.
Ocena występowania poszczegól- nych monitorowanych serowarów w sta- dach reprodukcyjnych brojlerów, tzn.
S. Enteritidis, S. Typhimurium, S. Infan- tis, S. Virchow i S. Hadar, pozwoliła stwier- dzić ich średnie rozprzestrzenienie na po- ziomie 0,7% (w Polsce – 2,5%). Najwyższy odsetek dotyczył S. Enteritidis (UE – 0,4%, Polska – 2,0%) i S. Typhimurium (UE – 0,1%, Polska <0,1%). Poniżej 0,1% wyników dodatnich dotyczyło serowarów S. Infan- tis, S. Virchow i S. Hadar (w Polsce odpo- wiednio 0,2, 0,2 i 0%). S. Infantis stwier- dzono, oprócz naszego kraju, tylko w Buł- garii (<0,1% stad), Danii (0,9%) i Rumunii (0,3%), S. Virchow we Francji i w Hiszpa- nii (po <0,1%) i we Włoszech (0,1%), na- tomiast S. Hadar w Belgii, Hiszpanii i we Włoszech (po 0,2%) oraz w Grecji (0,6%).
W przypadku stad kur niosek (28 464 przebadanych stad w UE, w tym 2275 w Polsce oraz 981 w Norwegii i 642 w Szwajcarii) stwierdzono 5,65%
wyników dodatnich (7,0% w Polsce, co było spadkiem w stosunku do 2009 r. – 12,9%). W Estonii, Finlandii oraz Norwe- gii nie stwierdzono stad reprodukcyjnych niosek zakażonych pałeczkami Salmo- nella, natomiast najmniej dodatnich było w Szwecji (0,2%), Irlandii (0,4%) i Słowacji (0,6%). Spośród oznaczonych serowarów dominowały S. Enteritidis i S. Typhimu- rium (łącznie średnio w krajach UE 1,9%, w Polsce – 4,5%), w tym S. Enteritidis sta- nowił 1,6% wyników dodatnich% (w Pol- sce – 4,1%).
W 2010 r. w 27 krajach UE zbadano również 229 717 stad brojlerów, w tym w Polsce – 26 801 oraz 4549 w Norwegii i 368 w Szwajcarii, stwierdzając średnio 4,10% wyników dodatnich, w tym 0,9%
w Polsce. Najwięcej zakażonych stad zano- towano na Malcie (32,9%), Cyprze (19,3%) i Węgrzech (13,7%), najmniej natomiast w Finlandii (0,2%), Irlandii i Szwecji (po 0,5%) oraz Norwegii (<0,1%). Estonia po- dała, że spośród przebadanych 434 stad wszystkie były wolne od pałeczek Sal- monella. Podobnie jak w przypadku stad reprodukcyjnych również i u broj- lerów dominowały serowary S. Enteriti- dis i S. Typhi murium, stanowiące łącznie 0,4% oznaczonych serologicznie pałeczek Salmonella (w Polsce – 0,7%).
Trzynaście krajów UE, w tym Polska oraz Norwegia oznaczało obecność pa- łeczek Salmonella w stadach produkcyj- nych indyków (ogółem 1618 stad, w tym 66 w naszym kraju). Stwierdzono 6,9% wy- ników dodatnich (13,6% w Polsce). Najwię- cej wyników dodatnich wykazano w Hisz- panii (52,9%, 17 stad) i Czechach (50,0%, 12 stad). Nie stwierdzono obecności Sal- monella w stadach indyków reproduk- cyjnych w Finlandii, Grecji, Niemczech, Irlandii, Słowacji, Szwecji i na Węgrzech.
W przypadku oznaczonych serowarów stwierdzono tylko S. Typhimurium (0,3%
oznaczonych serologicznie szczepów
Salmonella). Nie wykazano tego serowa- ru w naszym kraju, a wszystkie szczepy do- datnie nie zostały określone serologicznie.
Duża grupa próbek pochodziła też od indyków konsumpcyjnych (25 536 stad, w tym 3434 w Polsce oraz 385 w Norwegii i 60 w Szwajcarii), u których stwierdzono średnio 12,1% wyników dodatnich (5,2%
w naszym kraju). Największy odsetek ta- kich stad zidentyfikowano na Węgrzech (29,9% spośród 2997 zbadanych), w Hisz- panii (19,8%, 1316), Czechach (19,1%, 283), we Włoszech (17,7%, 2468) i na Litwie (16,7%, ale tylko 6 stad). Nie stwierdzono wyników dodatnich w Finlandii, Portuga- lii, na Słowacji i w Szwecji oraz Norwegii.
Spośród oznaczonych serologicznie sero- warów Salmonella dominował S. Typhi- murium (0,4%).
W 2010 r. dane dotyczące obecności Salmonella u świń, pochodzące z badań bakteriologicznych na poziomie chlew- ni, dostarczyły tylko Estonia (1095 próbek kału, 3,1% wyników dodatnich), Finlandia (840 gospodarstw, 0% wyników dodatnich) oraz Włochy (1272 świnie, 0,6% wykazują- cych obecność Salmonella). Podobne bada- nia wykonane w Norwegia (2226 zwierząt) wykazały poniżej 0,1% wyników dodatnich.
Poza tym w Estonii, Finlandii, Hiszpanii, na Słowacji, w Słowenii i Szwecji oraz Nor- wegii monitorowano występowanie Sal- monella w węzłach chłonnych świń podda- wanych ubojowi (łącznie 13 342 badania).
Najwięcej tego typu próbek dodatnich za- obserwowano w Hiszpanii (35,9%), Esto- nii (8,2%) i Słowenii (5,5%), w pozostałych krajach było to w granicach od 0,1 do 0,6%.
Badania prowadzona nad występowa- niem pałeczek Salmonella u bydła prowa- dzono w 10 krajach UE, oznaczając łącz- nie 10 120 próbek (wymazy, węzły chłon- ne, tkanki). Stwierdzono 0,9% zwierząt dodatnich, najwięcej w Hiszpanii (15,0%) i Włoszech (12,9%), a najmniej w Szwe- cji (0,1%). W Finlandii, Hiszpanii i Słowa- cji nie stwierdzono obecności Salmonella spp. u bydła (łącznie 420 próbek).
Dane dotyczące żywności pochodzenia zwierzęcego, a zwłaszcza występowania pa- łeczek Salmonella w mięsie drobiowym, za- warte w raporcie za 2010 r., przedstawiono w przypadku krajów, w których, podobnie jak w latach poprzednich, zbadano więcej niż 25 próbek. Wyłączono z tego badania producenckie i kontrole w ramach syste- mu HACCP. Analizie poddano rezultaty badań mięsa drobiowego (25 krajów), in- dyków (22), jaj i produktów jajowych (20), wieprzowiny (23), wołowiny (22), mleka i produktów mlecznych (21), ryb i pro- duktów rybnych (20) oraz warzyw i owo- ców (15). W przypadku niemal wszystkich (z wyjątkiem owoców i warzyw) wspomnia- nych kategorii żywności Polska dostarczy- ła odpowiednie dane do raportu EFSA.
Ogółem przebadano 37 393 próbki żyw- ności, w różnych etapach produkcji, prze- twórstwa i dystrybucji. Najwięcej badań dotyczyło lodów (11 245 próbek), mięsa mielonego innego niż drobiowe przezna- czonego do konsumpcji na surowo (9467), przetworów z mięsa drobiowego przezna- czonego do spożycia po obróbce cieplnej (3991) oraz mięsa mielonego i przetworów z tego mięsa przeznaczonych do konsump- cji na surowo (3373).
Biorąc pod uwagę mięso drobiowe, któ- re jest jednym z głównych źródeł zakażeń pokarmowych ludzi na tle Salmonella, informacje zawarte w raporcie pochodzą z badania próbek pobieranych w rzeźniach (6188 próbek, w tym 2720 w Polsce), naj- więcej dodatnich stwierdzono na Węgrzech – 24,0% i Polsce – 11,4%, najmniej w Danii – 0,3% i Belgii – 3,0%. Nie wykazano ta- kich próbek na Cyprze i w Estonii. W przy- padku badań na poziomie zakładów prze- twórczych (2966 próbek, w tym 620 w na- szym kraju), najwięcej dodatnich było na Cyprze (43,8%), na Węgrzech (20,5%) i w Polsce (11,9%), a najmniej w Portugalii (1,4%); w kilku krajach (Estonia, Finlandia i Rumunia) nie wykazano zanieczyszczeń mięsa wołowego pałeczkami Salmonella.
W przypadku próbek pobranych w handlu detalicznym (12 108 próbek; brak informa- cji z Polski) najwięcej wyników dodatnich obserwowano na Węgrzech – 29,1% i Lit- wie – 23,1%, najmniej natomiast w Buł- garii (<0,1%) i Luksemburgu (2,3%). Gre- cja, Portugalia i Rumunia nie stwierdziły obecności Salmonella w tego typu mięsie.
W przypadku produktów z mięsa dro- biowego przeznaczonych do bezpośrednie- go spożycia (dane z 11 krajów; 3253 prób- ki, w tym 229 z Polski), ogółem stwierdzo- no 0,3% wyników dodatnich (0% w naszym kraju). Próbki wykazujące obecność Salmo- nella w 25 g stwierdzono tylko w Niem- czech (0,4%) i Portugalii (2,6%) na pozio- mie handlu detalicznego.
Wiele krajów UE (11, w tym Polska) ba- dało mięso i produkty z mięsa indyczego kierunku obecności pałeczek Salmonella (łącznie 4329 próbek, w tym 997 z naszego kraju). Na poziomie rzeźni (dane z 4 krajów, w tym wszystkie próbki z Polski) odsetek wyników dodatnich wynosił od 16,7% we Francji do 3,9% w Czechach (w Polsce 10,3%
wyników dodatnich). W zakładach prze- twórczych drobiu wyniki dodatnie wystąpiły tylko w Niemczech (19,0%) i na Węgrzech (6,9%), brak było takich próbek w Finlan- dii i Słowenii. W handlu detalicznym naj- więcej próbek mięsa indyczego zanieczysz- czonych Salmonella stwierdzono w Austrii (14,6%) i we Francji (8,7%), najmniej na- tomiast w Holandii (3,3%) i Bułgarii (0%).
W 2010 r. obecność Salmonella ozna- czano też w 19 142 próbkach jaj kon- sumpcyjnych (dane z 13 krajów UE, brak
z Polski), z których średnio 0,3% było do- datnich. Największe zanieczyszczenie od- notowano w Irlandii i Hiszpanii (odpo- wiednio 6,1 i 5,3% wyników dodatnich na poziomie handlu detalicznego). Należy za- znaczyć, że, zgodnie z prawodawstwem unijnym, od 1 stycznia 2009 r. jaja kon- sumpcyjne przeznaczone do bezpośred- niego spożycia przez ludzi mogą pocho- dzić tylko z tych ferm niosek, w których prowadzone są krajowe programy zwal- czania Salmonella.
Dane dotyczące obecności pałeczek Sal- monella w mięsie wieprzowym i przetwo- rach mięsnych zawierających wieprzowinę obejmowały łącznie 69 005 próbek, z któ- rych średnio 0,9% wykazywało obecność tych bakterii. W przypadku badań wyko- nanych w rzeźni większość z nich, podob- nie jak w latach poprzednich, dotyczyła wymazów powierzchniowych o różnej po- wierzchni (100–1400 cm2). Najwięcej wyni- ków dodatnich stwierdzono w Belgii (8,9%, 743 wymazy) i Hiszpanii (7,3%, 179 próbek o masie 25 g). Badania wykonane w Polsce objęły 9093 próbki (25 g), w których stwier- dzono 0,3% wyników z obecnością pałeczek Salmonella. Próbki pobierane w zakładach przetwórczych (25 g) były najczęściej za- nieczyszczone w Hiszpanii (10,4%), Portu- galii (10,3%) oraz Niemczech i Rumunii (po 2,0%). Badania podobnych próbek otrzy- manych na poziomie handlu detalicznego wykazywały obecność Salmonella najczę- ściej w Rumunii (18,5%), Hiszpanii (9,0%) i we Włoszech (3,9%). Brak było natomiast w raporcie odpowiednich danych pocho- dzących z Polski.
Dużą grupę stanowiły też próbki goto- wego do spożycia wieprzowego mięsa mie- lonego, przetworów i produktów mięsnych (informacje z 16 krajów, 11 675 próbek;
średnio 0,6% wyników dodatnich), bada- nego zarówno w zakładach przetwórczych, jak i w handlu detalicznym (2403 próbki z Polski, z zakładów przetwórczych). Naj- większy odsetek próbek zanieczyszczo- nych w zakładach przetwórczych stwier- dzono w Grecji (11,1%), Portugalii (5,7%) na Łotwie (5,0%) i w Polsce (0%). Natomiast w sklepie odsetek wyników dodatnich wa- hał się od 3,9% w Niemczech i 2,3% w Por- tugalii do 0% w Belgii, Bułgarii, na Cyprze, w Czechach, we Francji, w Grecji, Holan- dii, Irlandii, Rumunii i na Słowacji.
Badania mięsa wołowego, podobnie jak mięsa wieprzowego, dotyczyły próbek po- branych w zakładach ubojowych (najczę- ściej wymazy), przetwórczych i sklepach.
Objęły one łącznie 34 236 próbek pocho- dzących z 15 krajów UE, w tym z Polski (537 próbek z rzeźni). Stwierdzono ogó- łem 0,2% wyników dodatnich, tzn. próbek zawierających pałeczki Salmonella. W od- niesieniu do badań wykonanych w rzeź- niach najwięcej próbek zanieczyszczonych
odnotowano w Hiszpanii (3,8%) i we Wło- szech (3,2%), najmniej w Szwecji (<0,1%).
W wielu krajach (Estonia, Finlandia, Pol- ska, Rumunia) nie stwierdzono wyników dodatnich.
W zakładach przetwórczych wyniki dodatnie wykazano jedynie w Niemczech (0,5%, 204 próbki), natomiast na poziomie handlu detalicznego w Hiszpanii (2,3%), Holandii (0,7%), Niemczech (0,6%) i Buł- garii (<0,1%).
Badaniami w kierunku Salmonella ob- jęto też 3299 próbek mięsa i przetworów mięsnych przeznaczonych do bezpośred- niego spożycia (dane z 8 krajów UE, śred- nio 0,4% wyników dodatnich; brak danych z Polski). Zanieczyszczenie pałeczkami Salmonella zanotowano w Belgii (2,4%), Niemczech (0,9%), Holandii (0,4%) i Buł- garii (0,2%).
Podobnie jak w latach ubiegłych, tyl- ko niewielki odsetek wyników dodatnich stwierdzono przy badaniu mleka i prze- tworów mlecznych w kierunku obecności pałeczek Salmonella. W Czechach i Niem- czech przebadano próbki mleka surowe- go przeznaczonego do bezpośredniej kon- sumpcji (łącznie 646 próbek) i nie wykaza- no wyników dodatnich. Dodatkowo w tych krajach oraz w Polsce przebadano razem 732 próbki mleka poddanego obróbce ter- micznej (pasteryzacja lub UHT) i również nie stwierdzono pałeczek Salmonella.
Badano również sery wytworzone za- równo z mleka surowego, jak i poddane- go obróbce termicznej. Łącznie było to 34 109 próbek, z których 0,1% było za- nieczyszczonych tymi drobnoustrojami.
W 8 krajach UE przebadano też 1615 pró- bek masła nie stwierdzając w żadnej z nich pałeczek Salmonella.
W 15 krajach UE badano też obecność tych bakterii w owocach, warzywach, zio- łach, przyprawach, nasionach i orzechach (łącznie 8312 próbek), ale odsetek wyni- ków dodatnich był niski (średnio – 0,6%).
VTEC
Zachorowania ludzi na tle werotoksycz- nych E. coli (VTEC), zwanych też shi- gatoksycznymi E. coli (STEC), są wyni- kiem zakażeń pewnymi szczepami pałeczki okrężnicy, mającymi zdolność wytwarza- nia cytotoksyn wero (Shiga). Stwierdzo- no ponad 150 różnych serotypów VTEC mających zdolność wywołania schorzeń u ludzi, z których znaczny odsetek nale- ży do grup O157:H7 i O157:H-. Do zaka- żenia u ludzi dochodzi poprzez spożycie zanieczyszczonej tymi bakteriami żywno- ści, najczęściej wołowiny, mleka, ale tak- że wody, warzyw i owoców. Zachorowania u ludzi mają zwykle charakter sporadyczny.
Objawy dotyczą najczęściej przewodu po- karmowego – rozwija się biegunka, często
krwawa, występują bóle brzucha, nudno- ści. W przypadku ok. 10% osób, szczegól- nie dzieci oraz w przypadku zakażeń se- rotypem O157:H7, mogą wystąpić powi- kłania w postaci hemolitycznego zespołu mocznicowego (HUS), cechującego się ostrą niewydolnością nerek i niedokrwi- stością hemolityczną. Zakażenia u zwie- rząt są zwykle bezobjawowe i występu- ją najczęściej u bydła (nosicielstwo), kóz, owiec, świń i niektórych ptaków.
W 2010 r. stwierdzono w 25 krajach członkowskich Unii Europejskiej (brak danych z Czech i Portugalii) 4000 po- twierdzone laboratoryjnie przypad- ki zakażeń VTEC, w tym 3 w Polsce.
Wskaźnik zapadalności wynosił średnio 0,83/100 000 osób. Dodatkowo w Islan- dii, Norwegii i Szwajcarii zachorowało na tym tle 83 osoby. W porównaniu z 2009 r.
zaobserwowano wzrost liczby zakażonych osób o 12,0% (tab. 1). Najwięcej zachoro- wań wykazano, jak w latach poprzednich, w Niemczech – 1304, Wielkiej Brytanii – 1110,, Holandii – 478, Szwecji – 334 oraz Irlandii – 197, najmniej natomiast w Gre- cji, na Litwie i Malcie (po 1 przypadku).
Oficjalnie nie stwierdzono zachorowań na tle VTEC w Bułgarii, na Cyprze i w Łotwie.
Biorąc pod uwagę współczynnik zapadal- ności (na 100 000 mieszkańców), najwyż- szy był on w Irlandii (4,41), Szwecji (3,58) i Danii (3,16).
Najwięcej zachorowań dotyczyło dzie- ci w grupie wiekowej 0–4 lat (1161 przy- padków), w której współczynnik zapa- dalności wynosił 4,7/100 000. W kolejnej grupie (5–14 lat) ten wskaźnik był niższy i wynosił 1,2.
W 2010 r. stwierdzono łącznie 222 po- twierdzone laboratoryjnie powikłania w postaci hemolitycznego zespołu mocz- nicowego (HUS). Większość zachoro- wań związana była z zakażeniami na tle E. coli O157 (42,5% przypadków) oraz O26 (19,2%) i dotyczyła najczęściej dzie- ci w przedziale wiekowym 0–4 lat (65,8%
powikłań).
Pełne oznaczenie serologiczne wyizolo- wanych VTEC objęło 1288 izolatów (32,0%) natomiast grupę serologiczną O E. coli określono w 68,0% izolowanych szczepów.
Podobnie jak w latach ubiegłych najwięcej izolatów należało do grupy O157–1.501 (41,1%) oraz O26–257 (7,0%), O103–90 (2,5%) oraz O145–61 (1,7%). Duża grupa VTEC nie została jednak oznaczona sero- logicznie (1230 izolatów, 33,7%). W Polsce, spośród 3 potwierdzonych serologicznie szczepów VTEC, dwa należały do sero- grupy O157, a jeden do O111.
Dane dotyczące występowania VTEC u zwierząt uzyskano z 16 krajów UE (w tym Polski). Są one trudne do porównania ze sobą z uwagi na wykorzystywane odmien- ne metody badawcze, jak też różne próbki
pobierane do analizy. Większość informa- cji, podobnie jak w latach poprzednich, po- chodziła od bydła, będącego podstawo- wym rezerwuarem VTEC. Ogółem zbada- no 5555 próbek w 12 krajach UE, a średni odsetek wyników dodatnich wynosił 13,5%
(zakres od 0 do 53,8%), co stanowiło wyraź- ny wzrost w porównaniu z 2009 r. (6,6%).
Najwięcej wyników dodatnich wykazano we Włoszech (53,8%, przebadano 26 pró- bek), w Austrii (36,2%, 127 sztuk zbada- nych w rzeźni) oraz na Węgrzech (20,8%, 4037 próbek). Brak było takich danych z Polski.
Niektóre kraje (Austria, Niemcy, Portu- galia, Rumunia i Węgry) dostarczyły też in- formacje o występowaniu VTEC u owiec (773 próbki), a odsetek wyników dodat- nich wynosił od 0% w Portugalii i Rumunii do 77,7% w Austrii i 72,7% na Węgrzech.
W Niemczech przebadano też 76 kóz i wy- kazano 11,8% próbek z obecnością VTEC.
Badania żywności pochodzenia zwie- rzęcego w kierunku VTEC wykonano w 19 krajach UE (w tym w Polsce) oraz w Norwegii. Przebadano łącznie 8566 pró- bek (w 12 krajach) różnych kategorii woło- winy, na różnym poziomie (zakłady ubojo- we, przetwórcze i handel detaliczny), iden- tyfikując 0,5% wyników dodatnich (2,3%
w 2009 r.), z czego 0,1% należało do sero- grupy O157. Najwięcej tego typu zanie- czyszczonych próbek stwierdzono w Hisz- panii – 5,4% próbek zanieczyszczonych VTEC badanych na poziomie handlu de- talicznego, a także 3,9 i 3,1% próbek mię- sa mielonego w Niemczech, oznaczanych odpowiednio w zakładach przetwórczych i w sklepach. Nie badano tego typu żyw- ności w Polsce.
W niektórych krajach (n = 5) badano też mleko krowie (łącznie 2508 próbki), a od- setek wyników dodatnich wynosił średnio 2,3%, z tym że próbki dodatnie wykaza- no jedynie w Niemczech (17,6%, 318 pró- bek). Żadna z nich nie wykazywała obec- ności VTEC O157.
Wścieklizna
Choroba wywołana jest przez rabdowi- rusa, mającego powinowactwo do układu nerwowego, który ma zdolność zakażania wszystkich gatunków zwierząt stałociepl- nych. Zakażenie człowieka następuje przez dostanie się zarazka do krwiobiegu wraz ze śliną zakażonych zwierząt, najczęściej w trakcie pokąsania przez psy i lisy. Wystę- pujące objawy to zwykle zaburzenia świa- domości, bóle głowy i gorączka, a efektem rozwoju choroby mogą być zejścia śmier- telne. U zwierząt, w zależności od gatunku, objawy mogą być w postaci ślinienia, trud- ności w połykaniu, pobudzeń nerwowych lub apatii. Większość zakażeń wywołana jest przez genotyp 1 wirusa wścieklizny,
