166 Okolice bibliologii
Ogólnopolska Konferencja Naukowa „Niewygodne dla władzy. Ograniczanie wolności słowa w Polsce w XIX i XX wieku”
(Toruń, 18–19 listopada 2008 r.)
O
gólnopolska Konferencja Nauko- wa na temat „Niewygodne dla władzy. Ograniczanie wolności sło- wa w Polsce w XIX i XX wieku” zosta- ła zorganizowana w dniach 18−19 li- stopada 2008 r. przez Instytut Infor- macji Naukowej i Bibliologii Uniwer- sytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu.Komitet naukowy konferencji tworzy- li: prof. dr hab. Grażyna Gzella, dr hab.
Jacek Gzella, prof. dr hab. Bronisława Woźniczka-Paruzel oraz dr hab. Iwo- na Imańska. Funkcję sekretarzy kon- ferencji pełnili oraz odpowiedzialni za jej organizację byli dr Dorota Degen oraz mgr Marcin Żynda.
Gości konferencji przywitała prof.
dr hab. Bronisława Woźniczka-Paruzel, dyrektor Instytutu Informacji Nauko- wej i Bibliologii UMK. Następnie głos oddano przedstawicielom władz uczel- nianych – prorektorowi prof. dr. hab.
Witoldowi Wojdyle oraz prodziekanowi Wydziału Nauk Historycznych dr. hab.
Stanisławowi Roszakowi. Minutą ci- szy uczczono pamięć zmarłego 24 lipca 2008 r. profesora Uniwersytetu Huma- nistyczno-Przyrodniczego Jana Kocha- nowskiego w Kielcach Stanisława Ada- ma Kondka, adiunkta Biblioteki Naro- dowej, prezesa Polskiego Towarzystwa Bibliologicznego, który wcześniej zgło- sił swój udział w konferencji.
Na przedpołudniowe, plenarne obrady pierwszego dnia złożyło się siedem wystąpień, chronologicznie mieszczących się w okresie od pierw- szej połowy XIX w. do 1990 r. Dotyczy- ły one: cenzury wydawnictw w Galicji w pierwszej połowie XIX stulecia (Ro- man Jaskuła w swym referacie pod-
kreślił istniejące braki w badaniach nad cenzurą z tego okresu); działań cenzury na szczeblu lokalnym w la- tach 1918−1939 na przykładzie Kra- kowa (wystąpienie Grażyny Wrony);
konfiskat w wileńskim „Słowie” z lat 1936−1939 (Jacek Gzella); restryk- cji wobec ruchu piśmienniczego w Ge- neralnym Gubernatorstwie w latach 1939−1945 (Krzysztof Woźniakow- ski); funkcjonowania Głównego Urzę- du Kontroli Prasy, Publikacji i Wido- wisk w latach 1945−1990 (Zofia So- kół); losów i postaw pisarzy polskich w PRL-u (Tomasz Mielczarek) oraz upaństwowienia przedsiębiorstw wy- dawniczo-księgarskich i poligraficz- nych w Poznaniu w latach 1946−1950 (Piotr Nowak).
W trakcie dyskusji po obradach plenarnych podkreślono wpływ inge- rencji cenzorskich na wzrost nakła- du pism, które czytano chętniej z po- wodu licznych konfiskat. Nie zabrakło głosów pokazujących niszczącą rolę cenzury, także pod względem finan- sowym (konfiskata całego tytułu, kary pieniężne dla redakcji, koszty proce- sów sądowych). Poruszono wreszcie problemy metodologiczne. Zastana- wiano się, jak liczyć konfiskaty – czy uwzględniać w statystyce numer jako
167
Okolice bibliologii
jedną pozycję, czy też liczyć każdy za- jęty artykuł osobno.
Popołudniowe obrady odbywały się w dwóch sekcjach. W sekcji I zna- lazły się wystąpienia dotyczące ogra- niczania wolności słowa do 1939 r., w sekcji II – cenzury w czasach PRL-u (z naciskiem na pierwsze 10 lat).
W sekcji I, której przewodniczy- ła dr hab. Grażyna Wrona, wysłuchano dziesięć referatów. Ich tematyka oscy- lowała wokół problemów funkcjono- wania cenzury w trzech zaborach: ro- syjskim (Janusz Kostecki, Robert Sto- pikowski, Artur Markowski, Małgorza- ta Rowicka, Andrzej Kaleta), pruskim (Grażyna Gzella, Bogumił Pronobis), austriackim (Marcin Soboń), w okre- sie pierwszej wojny światowej (Da- mian Szymczak) i w dwudziestoleciu międzywojennym (Lech Krzyżanow- ski, Marcin Żynda).
W sekcji II, której przewodniczył dr hab. Krzysztof Woźniakowski, wy- głoszono dwanaście referatów. Ich autorzy mówili o ingerencji cenzu- ry w teksty zamieszczane w czasopis- mach (Evelina Kristanova, Maciej Fic, Mariusz Trąba, Iwona Pietrzkiewicz, Michał Rogoż, Jacek Ladorucki), o kło- potach poszczególnych autorów (Mag- dalena Mateja, Przemysław Koniecki, Jolanta Chwastyk-Kowalczyk) czy też problemach instytucji i wydawnictw (Dorota Degen, Wanda A. Ciszewska, Krzysztof Okoński).
W drugim dniu konferencji wy- głoszono pięć referatów w ramach ob- rad plenarnych. Wszystkie dotyczy- ły okresu PRL-u. Zajęto się między in- nymi: przedstawianiem wydarzeń hi-
storycznych na łamach podręczników do nauczania historii (Anna Glimos- -Nadgórska – problem Katynia; Joanna Górska – postać Józefa Piłsudskiego), oczyszczaniem księgozbiorów z ksią- żek szkodliwych politycznie (Małgo- rzata Derkacz), spisami bibliograficz- nymi w czasach PRL-u (Jadwiga Sa- dowska) oraz ingerencjami cenzury w „Gwiazdę Morza” (Zdzisław Kropid- łowski).
W dyskusji po obradach plenar- nych dnia drugiego zwrócono uwagę na kwestię celowego zawyżania nakła- dów niektórych pism czy dzieł w cza- sach PRL-u, a w niektórych przypad- kach (jak np. „Sztuki kochania” M. Wi- słockiej) – ich zaniżania.
Podczas dwóch dni konferencji wysłuchano trzydziestu czterech pre- zentacji (z zaplanowanych trzydzie- stu siedmiu), przygotowanych przez przedstawicieli piętnastu ośrodków naukowych i wyższych uczelni z kra- ju. Dotyczyły one podstaw praw- nych funkcjonowania cenzury, poli- tyki władz wobec prasy i książki, re- lacji między autorem a cenzurą czy wreszcie konkretnych ingerencji cen- zorskich w wybrane tytuły. Uczestni- cy wyrazili potrzebę kontynuowania podobnych spotkań, analizowania no- wych obszarów badawczych i podjęcia dyskusji metodologicznej.
Joanna Edwarczyk
studentka II roku uzupełniających stu- diów magisterskich informacji naukowej i bibliotekoznawstwa w Instytucie Infor- macji Naukowej i Bibliologii Uniwersy- tetu Mikołaja Kopernika w Toruniu
