Index Lectionum in Lyceo Regio Hosiano Brunsbergensi per aestatem anni MDCCLIII a die IV Aprilis

INDEX LECT10NĽM

IN

МФа® івдвсвдф лътлпъ աաւոէտաաափատրտււ

РЕК ЛЕ8ТАТЕМ

A

MDCCCLIII

IV A

INSTITUENDARUM.

INEST DR. MAX. TRUETSCHELH DE SOPIIOCLIS POËTAE IN DEOS PIETATE DISPUTATIUNCULA.

PARTICULA PRIOR.

iBrunsbCľsae.

i m p r e s s i t C. A. Heyne.

LÝCEÍ REGII HŐSI ANI PRORECTOR

DR. LAUR. FELDT,

PROFESSOR PUBL. ORDIN. ET NONNULLARUM SOCIETATUM LITTERARIARUM SODALIS.

KSIĄŻNICA LM. KOP W TO'

o e> ՝Ап

LYCEI REGII HOSIANI BRUNSBERGENSIS

PRORECTOR et SENATES

CI VI BUS SUIS

s.

Ț?

-Ł^tsi mullís in rebus nulla tarnen in re vehementius erraverunt philologi inlerprelesque antiquilalis quam in interpretantes illis carminibus, quibus tota poësis nihil habet clegantius, nihil gravius el subli- mius; carmina dicimus tragica caque gra eca. Prac graeca enim tragoedia latina nulla est.

Errant autem philologi plerique in co, quod quurn tragoedia graeca nata sit totaque apta ex religione et cult u Deorum, nihil in ea fieri volunt div ini tus sod omnia hum anil us. Sic enim dictitant idque pugnant, „Hellenism um “ esse purum putum „Humanismum,“ nulle imbutum

„Myst ¡cismo. “

Quod quum defendunt, douant Graecos humanitate, qua nihil est inhumanius ct fivßtacg a Graccis alienius. Ipsi enim Grace! et poölae et philosophi dicunt, hominis non belluae esse, credere Deos, quorum numinc mundus gubernctur. Sed nunc quidem poëtis non philosophis x ) ulemur testibus.

Est autem unus instar millium ille poêla, qui et veterum et recenliorum interpretam judicio scripsit non solum elegantíssimo verum etiam cogitatissime at que intelligenter non gloriose dixit, scire sc, quod ncsciat rivális suus, cur ct qua quidque dicat ratione. Sophocles enim poeta tam pie ct religiose sepleni illas, quae supersunt, sćripsit Iragoedias, ut non satis mirări possimus, esse interpretes el ingenio cl doctrina praestantes, qui in alia omnia transicrinl. Ñeque enim stelle et supersl ¡lióse sed sapie ո ter ct religiose siculi Plato philosophes a philosophie sic Sophocles

’) Tív о ç yap a л Z о ѵ Çúov (pv/tj лдыта fi tv Հ) t ы v тыѵ та iiiyima xai. -/.(Шіита ovvra'iáv- тыѵ ¡'քօՀհրսւ őri eíaí; tí de cpvXov aZZo y oc аѵ&дылос ■ІУеоѵд ÿ-sçansvovin ;—Xenoph.

Memorai). Socrat. I, 4, 13. — zhà ті ііѵОпылоі neiatéov itä/.i.ov f¡ ãZZru — i¡ die

■Э՝ еоѵд vo/ií'Çec fió vo ç; —. Aristól. Probi, sèct. XXX, 6. adde metaph. p. 8. cd. Brand, о те yào t>eóç ôo/.Eč тыѵ а it с со ѵ ла о tv eivai xai ձց/Հ T <Ç- Atque hoc quidem Mysticismo imbuía et infecta est philosophie Aristotelis, ut ilia non solum <pvoi-/.f¡ et цадтціат ixt¡ sed etiam

&e oZoy ixr¡ sil. Correxit non sus tulit Aristoteles philosophes „т^ѵ л iítqiov doțav, ott

•Webi' те eiffiv at лрытаі ovai'ai xai ледіеуеі то Öetov ітр> oZ^r ipi'niv.“ Pro pluribus mythologiae Diis non divinis ununi philosophiae docuit esse Deem divinum , „тоѵ No v v,“

„T7fv ovoiav хе /(од lariev t¡v“ hoc est, purem atque integram Mentem solidem a materia ct omni concretione. Vide quern Ion gum est cxscribcre locum sapientiae plcnissimum metaph. p.

254 simul cum 247 sqq. et 254 sqq. paginis.

1 *

tragoediis a tragoedia cum coeco illő, cui Dii pariter atque homines parent, Fato, procul arcuit Denlos istos Herodoteos, qui qui dcm sic omni divinitate carent, ut nisi párvulos dominentur in „Mortales"

ipsi non magni sibi videantur „Immortales “2 3). Dii quidem Sophoclei tantum abest ut invido vultu bea­

tos videant homines faciantque miseros, ut velint universos faciant quos liceat beatos. Amant enim bonos, oderunt malos tantaque eos pcrsequuntur cum severitate non sac vitia, ut factorum impie et scelestc usque a bills et nepotum nepotibus expetant poenas. Quae si cui non justitia sed summa videtur injustiția: Graecis 3 ) non magis visa est quam Judaeis et Christianis.

2 ) то ■s-ečov nãv tori yOoviQÓv. Herodot. I. 32. cf. III, 40. ціоі aí aal ¡rey okat еѵтѵуіаі ovx uQtov.oyai, то Oi lov In lOTafitvci) ioç еаті (p&oveçóv. Ante Hcrodotum auctorem historiarum idem dixit Simonides poeta. Aristól, metaph. p. 8. Optime vero philosophas: «ÀÀ« хата ттѵ

пацоцііаѵ nokkà іреѵдоѵтаі uoidoî' ov nétpvxs ifO-ovečv то Отпоѵ' го Отаоѵ оѵ x еѵдеуетас sivai (pOovsQÓv. Pracivit autem Plato. Ait enim: ifO-óvoç, ywg yoçov Oníov іататаі.

P

. 247.

.

. T

.

. 30. Л

¡

Ç

^ѵѵеатуаеѵ. aya&oę ?¡v, ãya-Ooi dé ovdelç negi ovdevòç оѵдепоте еууіуѵетаі (p&óvoç.

3 ) akkà yà(J Iv (fôov dlxqv дыао/леѵ ií¡v ay ev&áde áôtxtjacofiev t¡ аѵтоі naïdeç паідыѵ.

Plat, de repüld. H, p. 366, b. adde de legg. XI, p. 914. nei&eo-Oac dé yyyy xal toiç neçl таѵта keyo/.uvotę fivOoiç, wg $tç паідыѵ yeveàv ov Çv /.tip oq a т o tav т а.

Multo etiam minus Dii Sophoclei turn injustitiae accusandi sunt, quum tam praesenter et potenter mundi tenent gubernaculum, ut ad exsequenda divina sua humanis sapientiora consilia hominibus quasi quibusdam instrumentis utantur et tot tantaque etiam insontibus infligant mala, quibus graviter doleat natura humana. Haec enim mala sunt ejusmodi, ex quibus et ceteris et ipsis dolentibus multo majora bona nascantur,

Atque ad haec quidem capita revocări posse, quae sapiens et plus poêla de Diis et ipse credWit et ahis persuadere voluit, ipsac tragoediae cognitac docent.

Cognitu autem facillima est Ajax tragoedia. Est enim scripta tam plane et lucide, ut ne possis quidem, si veils vel maxime, dubiíarc, quid sentiat et cogitei poeta.

Enarrat autem et mönstrat Sophocles bocee:

Luit Ajax bellator manu fortissimus immanis superbiac ct dirae in Deos impietatis poenas acer­

bíssimas at justíssimas.

Nam quum in bellum Trojanum irct, monenti patri, „ne victor esse vehet nisi cum Dcor homo

„amens “ (ăvot;ç) „superba et stolida" haecce regerit verba: „Cum Diis vel pessimus quisque et ipse qui nullus est victor érit: at Ego etiam sine illis fore contido, ut banc pariam mihi gloriam."

Quid quod Deos sic contemsit, ut divam Minervám repudiarei in proelio adjutricein „horrenda et nefasta" hacce cum voce : „Domina, ceteris adsta Argivis, nos ubi stamus nunquam erit, ut per- rumpat acies hostiiis."

„Talibus vocibus gravem excitavit in se Deac iram, quod non secundum hornine m sapiat."

Gasee vero impietatis poenas luit. Cădit in proelio, Hcctorem qui vicit, Achilles. Ccrlant Argivi

de armis Achilleis. Etsi Ajax secundum Achillom manu fortissimus est et una sua virtute cúnelos

Argivos servavit ab interitu, quem illis parabat Hector Trojanus (v. 1273 sqq. Wund.) : in judicio tarnen

armorum Ulysse inferior habetur. Fleclit enim animos judicum diva Minerva: id quod poeta tota

oeconomia fabulac satis significavit. Nam quum Ajax „injuriosos“ *) judíeos ullum it, praesens adestDea.

Percellit ferocem beilatorem vesania avertitque furibundum ab bominibus in pecudes.

Qua ex insania ubi resipuit, non fert ignominiam „nepos Acaci“ sed suo interii gladio, ultima cum voce Atridis cunctisque Argivis diras imprecaos „Furias“ .

Quae exsecratio hominum quum non sit deprecatio Deac, no minima quidem dubitalio est, quo animo, mortem quum pararet, Ajax dixerit (v. 627 sqq.): „In posterom sciemus jam Diis cedere et discernas Atridas venerări. “ — . Aperte e nim dicta sunt per iróniáin. Non vuit homo impías, quod cogitar, cedere Diis.

No vero haereas incrédulas et sagacilor dubites, Atridae et cetcri virtutis bellicac judíeos an illi judicarint h u m añilas non divini tus atque Ajax an coeperit furore humanitás non divini tus:

theophania poêla asus est. Ipsa adest Minerva et divino sao ore profttclur se et impii Ajacis acrcm ultricem et pii Ulyssis praesenlem servatriccm. Graviter admonet Dea piam call orem suum, ul per Ha­

dern „fortissimi et prüdentissimi bellatoris“ monilus discal et memori teneat animo, „quanta sit potentia Deorum.“ Ulysses vero humaniter dolet Ajaccm „inimicum “ et horrescit, quam nihil sit homo. „Video enim, quotquot vivimos , nos esse nihil nisi imagines i n an c s ve umbras. “ At Dea:

„Dies auferi retorique cuneta humana; bonos vero Dii amant el odorant malos.“

Atque hane quidem in sententiamSophocles poeta ante Platonem 4 5 ) et Aristotelom philosophes interprétalas est Simonidis et Herodoti illud, quod diximus, nolvdswHtjTov :

4 ) Iníquo et injurioso judicio Ajaccm oppressum dicit Plato. Apolog. Social, in fine.

s) Plato quum votat nçòç &soi'ç sqÍÇsiv xai tisy ал av y.sïo t) a i xai oïso&at siSatfiova stvai, jubet cum Sophocle аѵ&пылоѵ хат’ av&Qwrtov rpçovsïv. De republ. III, p. 396 et II,p.380.

6 ) Fuit Sophocles Herodoto amicissimus. Hinc non male suspiceris, aura illa verba in mitiorem et sanio- rem quam vulgo fit sententiam interpretanda esse; retulisse non finxisse, quae narret, Herodotum.

то Эеіоѵ nãv soit у Уоггро'г.6) Sod non licet hac deflectere.

Sic vero tota ex religione quum pendeat Ajax fabula, non debebant interpretes tantopere mirări, cur Sophocles, qui tam teres sil et rotundas poëta, et sciât Horatio melius, quid „simplex sit et an um “, non suicidio sed sepultura demain Ajacis tragoediam absolvent. Hoc enim volait et du­

bait declarare poëta t h col o gus, Deos non sic odisse at homines. Hac mente, hac me dit at a ra- tione, iongam islam de sepultura Ajacis inter Teucrum, mortui fratrem, atque Agamemnonem et Me- nelaum instituit altercationem. Cur enim poëta Atridas finxit non reges sed reguíos, non homines sed homúnculos? Cur cedant illi non Tcucro sed Ulyssi demain monenti: „wv&qwtts, ur¡ ôoã toí¡í rs&vqxóiat; xaxiSç “? Palet vero in promptuque est. Ulysses enim quum Atridas monel, con ­ culcare (nart tv ) cos leges „divinas “, iile quidem pro ipsa Minerva Dea est. Nam quod non re ­ probat, probat Dea, quae monet Ulysses, et sua agnoscit. Quam si non dabis normam interpretând!, nullám omiiino habebis et non levem sed r id ic uium Sophoclem facies theologum.

Philoctcta vero fabula Sophocles id persuadera vuit, consilia divina humanis superiora et ab ­ solutom Deorum in homines imperium esse. Noque enim casu Philoctetes tarn vehementer, fam in­

credibililor pede aegrotat ex morsu serpenlis ; ñeque etiam crudclitate hominum sed volúntate

Deorum a Graccis solus rclinquitur in Lemno insula et decern per annos perpetilur taetra ilia, quae tam humaniter lamentatur, mala.

Ipse veroPhiloctetes contrario ducitur errore ñeque etiam ab hominibus sed ab ipsis Diis sanioraedocetur.

Decimo belli Trojani anno sciunt Graeci per Helcnum vatem, opus esse armis Her culei s. Sic cnim voluisse Deos, ut decern per annos oppugnata cadat alta Ilion armis Herculeis. Tenet autem illa arma Philoctetes.

Ad quem arcessendum mittitur idem ille vir, qui Graccis persuasif, ut aegrum et „da in о sum*

sagittarium deserercnt deserta in insula. At flagrai odio „er udeles* in Graecos et gaudet malis co ­ nnu durus Philoctetes.

A quo errore quum cum neo prompta facundia Ulyssis пес candida et pia anima Neoptolemi sanare possil: c o clo adest Hercules, qui quum terrain relinqucrct, invicta sua arma dédit Philoctctac.

Quem ut tot tantisque exantlatis laboribus ex hornine Deum factum videt, agnoscit Philoctetes errorem suum una que in nave est cum illő viro, quem ante nuntium Deorum sic odcrat, ut, si pos­

set, „laniaret cum dentibus“.

Id autem Sophocles fecit absur dissi me, nisi hoc ipsum voluit intelligi: ad Deos non ad ho­

mines auctorcs relulisse cum Hercule Phiioctetam, quae dira perpessus sit mala.

Quod quum non viderct Hasselbachius,7 ) grave illud commisit vareçov n çóreçov, ut diccrct, aflici a Diis Phiioctetam lantis malis proptcrea, quod tantopcre quera tur et lamentetur inflicta.

Quae quidem ratio turn ipsa per sc perversissirna est, turn etiam Hercules ne verbulo quidcin tangit nimia lamenta Philoctctac dirasque et honiinum et Deorum cxsóçraliones. Tam justos, tam miles Sophocles linvit Deos.

Philoctctac annectimus Trachinias. Нас cnim in tragoediaHercules ex igne adscendit in co e lum.

At sunt, qui hoc carmen non Sophoclis patris sed Jophontis fdii esse censcant. Quid Vero mi- rum, si quando bonus etiam dormitavit „Homerus tragicus “ soliloque scripsit incogilatius atque in- elegantius? Ipsa autem, quae agitur res, ilia quidem minime aliena est ab ingenio Sophoclis. Quod cnim Hercules finit bclluae quam homini similius ct Hyllum filium jubet sua manu palrem imponiere in rogum et viví cromare corpus : Hercules antiquus non cădem moderno cum Hercule pensitandus est trotina. Herculis est non gignere nisi Hercule ni (v. 1190 et 1195 Wund.). At non hoc sed illud dicendum est: Herculcm supremi Jovis filium esse ct divinități destination; id quod poeta quum ipsa fabula, quae quidem spcctatoribus erat notissima, turn illis, quibus Hyllus v. 1260 utilur verbis, satis signifi cavil. Ipse vero Hercules no sUspicatur quidem, futurum esse, ut fiat, quod factum ait Philoctcta fabula, ut sit Deus immortalis. No multa : Philoctctac et Trachinianim una eadenique summa est sententia.

Sed haec nunc quidem hactenus. Ñeque cnim licet per spatium, Elcctram et tres illas enarrare fabulas, quae etsi non quo scriptae et aclae sunt tempore at ipsa tarnen, quae agitur et a quibus agi ­ tur personis, re ct fabula, justissimam el gravissimam conficiunt trilógiám tragicam, utrumque Oedi- pum dicimus atque Antigonam fabulas.

7 ) lieber beit qibiíofteteá bed Scpbofted. <Stvalfuiib 1818.

v

LECTIONES.

A. O R I) I N I S T H E O L O G I CI.

MICH. JOS. KRUEGER, Dr. P. P. О. и. т. DECANUS.

I. Antiquitates sacras Hebraeoriiin docebit diebus Merc urii et Veneris bora III — IV et Saturni hora IX — X.

II. Ecclesiasten iuterpretabitur die Lu пае bora IX — X.

III. Evangelium secundum Marcum synoptice exponet diebus Martis, Mercurii, Jovis et Veneris bora IX — X.

ANDR. MENZEL, Lie. P. P. E.

I. Doctrinan) catholicam de creatione mundi et de angelorum bominumque lapsu proponet diebus Lunae, Martis, Mercurii et Jovis hora X —XI.

IL Theologiae moralis partem primam (introductoriam et generalem) tradet diebus Lunae et Jovis hora II — III et diebus Veneris et Saturni hora X —XI.

ANT. PASCHKE, Lie.

I. Historiam ecclesiae christianae a saeculo octavo usque ad saeculuin decimum.

tertium persequetur diebus Lunae et Mercurii hora VIII — IX et die Martis hons VIII — IX et II-III.

II. Jus canonicum docebit diebus Jovis et Saturni hora VIII —IX et die Veneris horis VIII—IX et II-III.

B. O R D I N I S PHILOSOPHIC).

LAUR. FELDT, Dr. P. P. O. h. t. DECANUS.

I. Excrcitationes geométricas moderabitur, praemissa introductione de studiis ma- thematicis recte ordinandis diebus Lunae et Jovis hora II — III.

II. Trigonometriám geograpbicam i. e. trigonometriám planam, sphacricam et sphaeroidicam ex libro: Sniadecki’s sphaerische Trigonometrie etc. übersetzt von L. Feldt tradet diebus Lunae et Jovis hora XI — XII.

III. De Chronologia et de Calendario Juliano et Gregoriano disseret diebus Martis et Veneris hora XI — XII.

IV. De Climatologia, de globis igneis et stellis transvolantibus disseret, et usum instrumentorum meteorologicorum et praxin observând) ostendet d. Mercurii h.

XI — XII et d. Jovis h. III— IV.

CAROLLS BIESTER, D

. P. P. O. D

.

I. Enripiáis Hecubam interpretaba пг diebus Lu пае et Jovis hora И — ІИ.

II. Virgilii éclogas diebus Martis et Veneris hora II — III.

III. Taciti Germániám, diebus Lunae, Martis et Jovis hora X — XI.

IV. Thucydidem de bello Peloponnesiaco diebus Mercurii et Veneris hora X — XI.

MAX. TRUETSCHEL, D

. P. P O. D

.

I. Metaphysicam docebit quater per hebdomadem diebus Lunae, Martis, Mercurii et Jovis hora VIII—IX.

II. Psychológiám empiricam docebit quater per hebdomadem iisdem diebus hora vespertina V — VI.

III. Aristotelis de anima libros offert interpretandos bis per hebdomadem horis definiendis.

IV. Exercitationes examinatorias et repetitorias instituer semel per hebdomadem hora definienda.

FRANC. BECKMANN, D

. P. P. E. D

.

I. Históriáé recentioris capita selecta exponet ter per hebdomadem hora VI — VII.

II. Poesis christianae Latinae historiam tradet exemplisque illustrabit bis per heb­

domadem horis definiendis.

III. Historiam Varmiae enarrare perget semel per hebdomadem hora VI — VU.

IV. Selecta poetarum Germanicoruin antiquorum carmina interpretabitur bis per hebdomadem horis definiendis. bMXeumvujt; ֊

STIPENDIUM SC HEILL IO - RUSSIA NUM.

Quacstio proposita:

„Exponalur metliodus, qua confessarii per prima quatuor saecula ecclesiae chrislianae usi

„sunt in administrando poenitentiac sacramento“

duobus Çommilitonibus ingenii exercendi ansa fuit, quorum alter ex Leone Magno:

Șicul quaedam sunt, quae nulla possunt ratione cornelii, ita multa sunt, quae aut pro ne­

cessitate tempo ritm aut pro consideratione ąetatum oporteat temperări, etc.

alter ex Paciano:

Nunquam Deus non poenitenti comminar etur, nisi ignosceret poenitenti etc.

desumia tessera opus suum insignivit. Uterque ob maximam illám diligentiam, qua patrum testimonia undique congessit, plurimum laudandus est; neuter tarnen quaestioni propositan ex integro satisfecit, quum in utroque ars ca desideretur, qua testimoniorum congeries apte disponenda quaestionique accom- modanda erat. Unde Ordo Theologoruin in Lyceo Hosiano neutri integrum praemium dandum esse consult, sod scriptori operis tessera ex Leone Magno desumta insigniti,

Augustin» Prill, Stud. Philosophiae,

qui ab ingenii acumine sermonisque latini elegantia magis commendatur, du as praemii partes, alteri Dominico ICorioth, stud. Philosophiae,

tertiam partem adjudicavit.

i