Kopalnie w krajobrazie powiatu strzelińskiego wybrane przykłady zagospodarowania terenów poeksploatacyjnych

(1)

14

Wprowadzenie

Indtroduction

3RZLDWVWU]HOLþVNLSRäRĔRQ\MHVW

ZSRäXGQLRZRZVFKRGQLHM F]öĈFL

ZRMHZÑG]WZD GROQRĈOñVNLHJR LOHĔ\

QDJUDQLF\GZÑFKNUDLQJHRJUDILF]- Q\FK 1L]LQ\ ćOñVNLHM L3U]HGJÑU]D

6XGHFNLHJR3ÑäQRFQDF]öĈèSRZLDWX

ZFKRG]ñFD ZVNäDG 5ÑZQLQ\ :UR- FäDZVNLHM L5ÑZQLQ\ *URGNRZVNLHM

jest obszarem o wybitnie rolniczym FKDUDNWHU]H'HF\GXMñRW\PSU]HGH

ZV]\VWNLP]QDNRPLWHMMDNRĈFLJOHE\

1DWRPLDVWSRäXGQLRZDF]öĈèSRZLDWX

SRäRĔRQDMHVWREUöELH:]JÑU]6WU]H- OLþVNLFK L:]JÑU] 1LHPF]DþVNLFK

NWÑUH ZFKRG]ñ ZVNäDG 3U]HGJÑU]D

6XGHFNLHJR 1DMZ\ĔV]\P Z]QLH- VLHQLHP :]JÑU] 6WU]HOLþVNLFK MHVW

*URPQLNPQSP8NV]WDäWR- wanie pionowe omawianego obszaru MHVW EDUG]R ]UÑĔQLFRZDQH FR MHVW

VSRZRGRZDQH Z\FKRGQLDPL VNDä

magmowych i metamorficznych two- U]ñF\FKUR]OHJäHZ]QLHVLHQLDLJDUE\

WZDUG]LHORZH 6WDUV]H SRGäRĔH

]Z\MñWNLHP :]JÑU] 6WU]HOLþVNLFK

SRNU\ZDMñ RVDG\ WU]HFLRU]öGRZH

ZSRVWDFL LäÑZ QLHELHVNDZ\FK RUD]

LäÑZLSLDVNÑZNDROLQRZ\FKDZDU- VWZö SRZLHU]FKQLRZñ VWDQRZLñ

SOHMVWRFHþVNLH RVDG\ ORGRZFRZH

SLDV]F]\VWRĔZLURZH ZLöNV]RĈè

WHUHQX RUD] JOLQ\ ]ZDäRZH LJOLQ\

OHVVRSRGREQH>%DUDQLHFNLLLQ

ZZZSRZLDWVWU]HOLþVNLSO -DZHFNL

-DZHFNL-DZHFND@

:SRZLHFLH VWU]HOLþVNLP GR- PLQXMñ ]äRĔD NRSDOLQ SRVSROLW\FK

takich jak: granit, gnejs, bazalt, piaski LĔZLU\ D]äRĔD NRSDOLQ SRGVWDZR- Z\FKVñQLHOLF]QHLRJUDQLF]DMñVLöGR

NZDUF\WÑZ äXSNÑZ NZDUF\WRZ\FK

PDUPXUÑZ LNDROLQX -HGQDNĔH QDM- ZLöNV]\P ERJDFWZHP QDWXUDOQ\P

=LHPL6WU]HOLþVNLHMMHVWJUDQLWNWÑUHJR

XGRNXPHQWRZDQH]DVRE\NV]WDäWXMñ

VLöQDSR]LRPLHRNRäRPOQWRQ

>-DZHFNL-DZHFND@:LöNV]RĈè

]äÑĔVXURZFÑZQDWXUDOQ\FKSRZLDWX

VWU]HOLþVNLHJR Z\VWöSXMH ZREUöELH

OXESREOLĔXPDV\ZX:]JÑU]6WU]H- OLþVNLFK (NVSORDWDFMH ]DJRVSRGDUR- ZDQ\FK ]äÑĔ SURZDG]L VLö PHWRGñ

RGNU\ZNRZñNWÑUDVNXWNXMH]PLDQñ

PRUIRORJLLWHUHQXUHGXNFMñV]DW\UR- ĈOLQQHM]XERĔHQLHPĈZLDWD]ZLHU]ö- FHJRRUD]SU]HNV]WDäFHQLDZDUXQNÑZ

wodnych eksploatowanego obszaru.

']LDäDOQRĈè Z\GRE\ZF]D VNXWNXMH

SRZVWDQLHPRGNU\ZHNWHUHQÑZSRG

]DNäDGDPLJÑUQLF]\PLKDäGL]ZDäR- ZLVN'DOV]HZ\NRU]\VWDQLHWHUHQÑZ

SRHNVSORDWDF\MQ\FK PRĔOLZH MHVW

po przeprowadzeniu rekultywacji, VNXWNXMñFHM QDGDQLX LP ZDUWRĈFL

SU]\URGQLF]\FK OXE XĔ\WNRZ\FK

>1LWD 0\JD3LñWHN 0ROHQGD

3DXOR .DVSU]\N

1LWD-DZHFNL-DZHFND@

/RNDOL]DFMöZ\EUDQ\FKNRSDOþRPD- wianych w artykule przedstawiono na rycinie 1.

K o p a ln ie w k ra jo b ra zi e p o w ia tu st rz el iñ sk ie go – w yb ra ne p rz yk ³a d y z a go sp o d a ro w a ni a te re nó w p o ek sp lo a ta cy jn yc h B a rto sz J a w ec ki

Mines in the

Landscape of Strzelin

County – Selected

Examples of Land-

-Use after Mineral

Excavation Areas

(2)

Kierunki rekultywacji i zagospodarowania terenów

poeksploatacyjnych

Guidelines for reclamation and post-mining land use

3U]\ZUDFDQLH]GHJUDGRZDQ\P

WHUHQRP SRNRSDOQLDQ\P ZDUWRĈFL

XĔ\WNRZHMSURZDG]RQHMHVWQDMF]ö-

ĈFLHMZNLHUXQNDFKUROQLF]\PXSUD- Z\JUXQW\RUQHVDG\äñNLSDVWZLVND

RJURG\G]LDäNRZHSODQWDFMHZLHU]E\

HQHUJHW\F]QHM KRGRZOD ]ZLHU]ñW

GURELX U\E OHĈQ\P ODV\ JRVSR- darcze; ochronne; rekreacja: trasy WXU\VW\F]QH SDUNL ĈFLHĔNL SLHV]R-

URZHURZHĈFLHĔNL]GURZRWQHOHĈQH

NRPSOHNV\ SURPRF\MQH ZRGQ\P UHNUHDFMDNñSLHOLVNDVSRUW\ZRGQH

gospodarczy: zbiorniki retencyjne,

]ELRUQLNL ZRG\ SLWQHM SU]\URG

QLF]\P UH]HUZDW SU]\URG\ SDUN

krajobrazowy; obszar chronionego krajobrazu; ochrona gatunkowa;

pomnik przyrody; stanowisko doku- PHQWDF\MQHSU]\URG\QLHRĔ\ZLRQHM

XĔ\WHNHNRORJLF]Q\]HVSÑäSU]\URG- QLF]RNUDMREUD]RZ\WHUHQ\]LHORQH

JRVSRGDUF]\PEXGRZQLFWZRPLHV]- NDQLRZHNDPSXV\JDUDĔHSU]HP\Vä

XVäXJLLQNXEDWRU\PDJD]\Q\VNOHS\

hurtownie, parkingi, obiekty spor- WRZH LWS VNäDGRZLVND RGSDGÑZ

NXOWXURZ\PG\GDNW\F]Q\ĈFLHĔNLWH- matyczne, laboratoria; kontemplacyj- ny; artystyczny: muzea, ekspozycje, sale wystawowe i koncertowe, sceny, DPILWHDWU\ LWS >31*

.DUF]HZVND.DVSU]\N@

3RZV]HFKQ\P ]MDZLVNLHP

V]F]HJÑOQLH ZRGQLHVLHQLX GR PD- ä\FK NRSDOþ E\äR SRU]XFDQLH Z\- eksploatowanych lub zaniechanych ]äÑĔEH]SU]HSURZDG]HQLD]DELHJÑZ

rekultywacyjnych lub przeprowadza- nych w bardzo niewielkim zakresie.

3R]EDZLRQHSUHVMLF]äRZLHNDWHUHQ\

VWDä\ VLö PLHMVFHP VSRQWDQLF]QHM

renaturalizacji, procesem sponta- QLF]QHM ZWÑUQHM VXNFHVML HNRORJLF]- QHMNWÑUHMHIHNWHPE\äDUHJHQHUDFMD

NUDMREUD]XSRHNVSORDWDF\MQHJRW]Z

UHNXOW\ZDFMDQDWXUDOQD1DV]\ENRĈè

i kierunek spontanicznej rekultywacji PDMñ ZSä\Z PLQ URG]DM Z\GRE\- wanego surowca, stosowane tech- QRORJLH Z\GRE\ZF]H ]DZDUWRĈFL

VNäDGQLNÑZSRNDUPRZ\FKVWUXNWXUD

JOHE\ WRNV\F]QRĈFL JUXQWÑZ LLFK

odczyn. Tereny poeksploatacyjne PRJñ VWDè VLö REV]DUDPL QD NWÑ- 5\F/RNDOL]DFMDZ\EUDQ\FKNRSDOþSRZLDWXVWU]HOLþVNLHJRuKLVWRU\F]Q\NDPLHQLRäRP

NZDUF\WÑZZ.U]\ZLQLHuNDPLHQLRäRPPDUPXUÑZZ3U]HZRUQLHuNDPLHQLRäRP

äXSNÑZNZDUF\WRZ\FKZ-HJäRZHMuNDPLHQLRäRPJUDQLWRLGÑZZ*öVLþFXuNDPLHQLRäRP

JUDQLWXLJQHMVXZ6WU]HOLQLHuNDPLHQLRäRPED]DOWXZ.RZDOVNLFK]äRĔH-DQRZLF]NL

uSLDVNRZDQLDZ.DOLQRZHMuSLDVNRZQLDZ6]F]DZLQLHuĔZLURZQLDZ:\V]RQRZLFDFK

uNRSDOQLDNDROLQXZ:\V]RQRZLFDFKuKLVWRU\F]Q\NDPLHQLRäRPJUDQLWRLGÑZZ*öVLþFX

uNDPLHQLRäRPJUDQLWXZ*öEF]\FDFK2SUDF%-DZHFNL

)LJ/RFDWLRQRIVHOHFWHGPLQHVRIFRXQW\6WU]HOLQu+LVWRULFDOTXDUW]LWHTXDUU\LQ.U]\ZLQD

uTXDUU\PDUEOHLQ3U]HZRUQRuVODWHTXDUW]LWHTXDUU\LQ-HJäRZDuTXDUU\JUDQLWRLGV

LQ*öVLQLHFuTXDUU\JUDQLWHDQGJQHLVVLQ6WU]HOLQuEDVDOWTXDUU\LQ.RZDOVNLHGHSRVLW

-DQRZLF]NLuEODVWLQJLQ.DOLQRZDuVDQGSLWVLQ6]F]DZLQuJUDYHOSLWLQ:\V]RQRZLFH

uNDROLQPLQHLQ:\V]RQRZLFHuDKLVWRULFTXDUU\JUDQLWRLGVLQ*öVLQLHFuTXDUU\

JUDQLWHLQ*öEF]\FH)LJXUHVE\%-DZHFNL

(3)

14

U\FK Z\VWöSXMñ ]ELRURZLVND URĈOLQ

ORNDOQLH QLHSRVSROLW\FK GXĔHJR

ERJDFWZDĈZLDWD]ZLHU]öFHJRJG]LH

przyroda tworzy samoistnie ostoje IORU\ LIDXQ\ QLHU]DGNR REILWXMñFH

w gatunki rzadkie i chronione. Jed- QDNĔHSURFHVVSRQWDQLF]QHMVXNFHVML

naturalnej jest skomplikowany i jego HIHNW\VñF]öĈFLHMSU]\SDGNRZHQLĔ

zaplanowane, a wytworzone ekosys- WHP\QLHSU]\SRPLQDMñHNRV\VWHPÑZ

SLHUZRWQ\FK>7RNDUVND*X]LN

5RVWDþVNL3RUöEVND1LWD

0\JD3LñWHN 0ROHQGD

3DXOR 0DUNXV]HZVND

.DVSU]\N%äRþVND

-DZHFNL@

Wybrane przyk³ady zagospodarowania terenów

powydobywczych powiatu strzeliñskiego

Examples of post-mining land use district Strzelin

.RSDOQLH RGNU\ZNRZH Vñ QLH- RG]RZQ\P HOHPHQWHP ĈURGRZLVND

QDWXUDOQHJR SRZLDWX VWU]HOLþVNLHJR

6SRĈUÑG XGRNXPHQWRZDQ\FK

ZSRZLHFLH]äÑĔREHFQLHHNVSORDWR-

ZDQ\FK MHVW 3RQDGWR QD WHUHQLH

SRZLDWX LVWQLHMH V]HUHJ WHUHQÑZ

SRNRSDOQLDQ\FK ZV]F]HJÑOQRĈFL

Z\URELVN ZNWÑU\FK Z\GRE\FLD

zaprzestano wiele lat temu. Wiel- NRĈè WDNLFK Z\URELVN MHVW UÑĔQD

2G QLHZLHONLFK NDPLHQLRäRPÑZ

GRPRZ\FKZNWÑU\FKZ\GRE\ZDQR

NDPLHþGREXGRZ\MHGQHJROXENLONX

GRPÑZSRZ\URELVNDZNWÑU\FKQD

VNDOö SU]HP\VäRZñ Z\GRE\ZDQR

SLDVHN LĔZLU NDROLQ JUDQLW ED]DOW

NZDUF\WF]\WHĔZDSLHþNU\VWDOLF]Q\

&]öĈè]QLFK]RVWDäDOXEMHVWUHNXOW\- ZRZDQD DOH ZLöNV]RĈFL QLJG\ QLH

poddano procesowi rekultywacji.

:SU]\SDGNX SRGMöFLD WDNLFK SUDF

5\F.RSDOQLDSLDVNX.DOLQRZDIRW%-DZHFNL )LJ..DOLQRZDVDQGPLQHSKRWRE\%-DZHFNL

5\FēZLURZQLDZ:\V]RQRZLFDFK

IRW%-DZHFNL )LJ*UDYHOSLWLQ:\V]RQRZLFH

SKRWRE\%-DZHFNL

(4)

QDMF]öĈFLHMZ\ELHUDQ\PNLHUXQNLHP

UHNXOW\ZDFML E\ä OHĈQ\ OXE ZRGQR-

OHĈQ\ZSU]\SDGNXZ\URELVNNWÑUH

Vñ ]DODQH ZRGñ DUHNXOW\ZDFMö

F]öVWR SURZDG]RQR ]Z\NRU]\VWD- QLHP RGSDGÑZ JUX] EXGRZODQ\

JUXQW ]Z\NRSÑZ ]LHPLD ]SU]H- P\VäX UROQRVSRĔ\ZF]HJR LWS GR

QLZHODFML WHUHQX =H Z]JOöGX QD

IDNW ĔH ]QDF]QD F]öĈè Z\URELVN

]RVWDäD SRU]XFRQD EH] UHNXOW\ZD- FML GRPLQXMñF\P NLHUXQNLHP E\äD

spontaniczna rekultywacja w wyniku ZWÑUQHMVXNFHVMLQDWXUDOQHM3RQLĔHM

RPÑZLRQR SU]\NäDG\ ]DJRVSRGD- rowania wyrobisk po eksploatacji NUXV]\ZQDWXUDOQ\FKSLDVNLLĔZLU\

NDROLQXJUDQLWXZNWÑU\FKWHUHQ]D- JRVSRGDURZDQRZNLHUXQNXOHĈQ\P

wodno-rekreacyjnym, gospodarczym EXGRZQLFWZR VNäDGRZLVNR RGSD- GÑZUROQLF]\PRUD]SU]\URGQLF]\P

3U]HGVWDZLRQH SU]\NäDG\ ]DJRVSR- GDURZDQLD WHUHQÑZ SR Z\GRE\FLX

VXURZFÑZ QDWXUDOQ\FK F]öVWR VWD- QRZLñ SRäñF]HQLH NLONX NLHUXQNÑZ

zagospodarowania.

2EV]DU NRSDOQL SLDVNÑZ .DOL- QRZDU\F]DMPXMHSRZLHU]FKQLö

RNRäRKD3R]DNRþF]HQLXZ\GR- E\FLDSU]HSURZDG]RQRUHNXOW\ZDFMö

w kierunku wodno-rekreacyjno-przy- URGQLF]\P 7DNLHPX UR]ZLñ]DQLX

VSU]\MDäIDNWĔHZ\URELVNRE\äR]D- ODQH:SURFHVLHUHNXOW\ZDFMLF]öĈè

VNDUSZ\URELVND]RVWDäDWHFKQLF]QLH

XNV]WDäWRZDQD SRSU]H] ]PQLHMV]H- QLH VSDGNÑZ 7HUHQ SU]\OHJä\ GR

]ELRUQLND]RVWDäREVDG]RQ\VDG]RQ- NDPL ĈZLHUNÑZ QD SR]RVWDä\FK

VNDUSDFK SRMDZLä\ VLö VDPRVLHMNL

JäÑZQLH ZLHU]E\ 6DOL[ / LROV]\

F]DUQHM Alnus glutinosa *DHUWQ

1LHLQJHURZDQRZF]DV]ö]ELRUQLND

SR]RVWDZLDMñF OLF]QH Z\Sä\FHQLD

LSU]HJäöELHQLDMDNRHOHPHQWXUR]PD- LFDMñF\ UR]ZÑM URĈOLQQRĈFL ZRGQHM

6NXWNLHPWHJRE\äRZ\WZRU]HQLHVLö

SDVÑZ V]XZDUÑZ ZZLöNV]RĈFL SR- URĈQLöW\FK WU]FLQñ SRVSROLWñ 3KUDJ

mites australis&DY7ULQH[6WHXG

6WDQRZLRQDPLHMVFE\WRZDQLDPLQ

äDEöG]LD QLHPHJR &\JQXV RORU

EñF]ND,[REU\FKXVPLQXWXVNDF]NL

NU]\ĔÑZNL$QDVSODW\UK\QFKRVRUD]

OLF]Q\FK SäD]ÑZ 'RRNRäD ]ELRUQL- ND SRSURZDG]RQR GURJö JUXQWRZñ

(5)

14

LXWZRU]RQRVWDQRZLVNDGODZöGND- U]\=ELRUQLNZRGQ\VWDQRZLPLHMVFH

UHNUHDF\MQHJRSRäRZXU\ERUD]MHVW

wykorzystywany jako nielegalne PLHMVFH NñSLHOL :EH]SRĈUHGQLP

VñVLHG]WZLH G]LDäD NRSDOQLD SLDVNX

Z\GRE\ZDMñFD NUXV]\ZR QDWXUDOQH

]H]äRĔD.DOLQRZD,

7HUHQĔZLURZQLZ:\V]RQRZL- FDFKU\FSR]DNRþF]HQLXHNVSOR- DWDFMLQLH]RVWDäSRGGDQ\UHNXOW\ZD- FML6DPRLVWQDUHNXOW\ZDFMD]DFKRG]L

SRZROL JG\Ĕ REV]DU WHQ MHVW PDäR

urodzajny. Na terenie piaskowni Z\VWöSXMHURELQLDDNDFMRZD5RELQLD

SVHXGRDFDFLD/ZLHU]E\6DOL[/

VRVQD ]Z\F]DMQD 3LQXV V\OYHVWULV /:ĈUÑGURĈOLQ]LHOQ\FKGRPLQXMH

trzcinnik piaskowy (Calamagrostis HSLJHLRV / 5RWK 1LHNWÑUH F]öĈFL

Z\URELVND Vñ SRGPRNäH MHGQDNĔH

ZDUXQNLZRGQHQLHSR]ZDODMñQDSR- wstanie zbiornika wodnego o w mia- Uö VWDELOQ\P ]ZLHUFLDGOH ZRG\ -DN

w wielu tego typu przypadkach wyrobisko jest wykorzystywane jako G]LNLH Z\V\SLVNR ĈPLHFL =QDF]QH

SRIDäGRZDQLHWHUHQXVWURPHVNDUS\

LJäöERNLH ]DJäöELHQLD REHFQRĈè

WHUHQÑZ SRGPRNä\FK LPQLHMV]\FK

RF]HN ZRGQ\FK SU]\F]\QLäR VLö GR

Z\NRU]\VWDQLDWHUHQXĔZLURZQLSU]H]

PLäRĈQLNÑZ VSRUWÑZ PRWRURZ\FK

.LHURZF\ TXDGÑZ PRWRF\NOL FURV- VRZ\FK LVDPRFKRGÑZ WHUHQRZ\FK

Z\NRU]\VWXMñĔZLURZQLöMDNRPLHMVFH

SUÑE WHUHQRZ\FK %öGñF QLHXĔ\W- NLHP ĔZLURZQLD u RQLVNLFK ZDOR- rach przyrodniczo-krajobrazowych u MHVW LGHDOQ\P PLHMVFHP GR WHJR

W\SX]DEDZ3RQDGWRWDNLVSRVÑEZ\- NRU]\VWDQLDWHUHQXSU]\F]\QLDVLöGR

]PQLHMV]HQLDSUHVMLSU]H]PLäRĈQLNÑZ

EH]GURĔ\QDĈURGRZLVNRSRäRĔRQ\FK

ZSRZLHFLH VWU]HOLþVNLP REV]DUÑZ

1DWXUD .DUV]ÑZHN L:]JÑU]D

6WU]HOLþVNLH

5\V1LHF]\QQDNRSDOQLDNDROLQX

Z:\V]RQRZLFDFKIRW%-DZHFNL )LJ&ORVHGNDROLQPLQHLQ:\V]RQRZLFH

SKRWRE\%-DZHFNL

(6)

2EV]DU SLDVNRZQL Z6]F]DZL- QLHU\FRSRZLHU]FKQLRNRäRKD

]RVWDä]DJRVSRGDURZDQ\ZNLHUXQNX

rekreacyjno-sportowym. Wydoby- FLH Z6]F]DZLQLH ]DSU]HVWDQR QD

SU]HäRPLH ODW L ;; Z 6SñJ

Z\NRU]\VW\ZDQ\E\äPLQGRZ\SDVX

E\GäDLRZLHF]F]DVHPORNDOQDVSR- äHF]QRĈè]RUJDQL]RZDäDZQLPSUR- ZL]RU\F]QHERLVNRGRSLäNLQRĔQHM

3RQDGWRSU]H]ZLHOHODWVNDUS\SLD- VNRZQLE\ä\PLHMVFHPQLHOHJDOQHJR

VNäDGRZDQLDRGSDGÑZNRPXQDOQ\FK

SU]H] RNROLF]Q\FK PLHV]NDþFÑZ

W pierwszej dekadzie XXI w. jed- QRVWNLRUJDQL]DF\MQHSRGOHJäHJPLQLH

6WU]HOLQ GRNRQDä\ QLZHODFML WHUHQX

]Z\NRU]\VWDQLHP RGSDGÑZ JUX]

EXGRZODQ\JUXQW]Z\NRSÑZLWS

DQDVWöSQLHQDZ\UÑZQDQ\PWHUHQLH

Z\EXGRZDQRERLVNRGRSLäNLQRĔQHM

U\F 2PDZLDQ\ WHUHQ SRäRĔRQ\

MHVW QD XERF]X ZVL 6]F]DZLQ 7H- ren zagospodarowany jest kilkoma Ĕ\ZRWQLNDPL7KXMD/NWÑU\FKZ\- VRNRĈèQLHSU]HNUDF]DP%RLVNR

QLH PD RVäRQ\ SU]HG ZLDWUHP 'R

ERLVND SURZDG]ñ GURJL JUXQWRZH

NWÑUH]HZ]JOöGXQDEXGRZöNDQD- OL]DFML VDQLWDUQHM Vñ ZEDUG]R ]ä\P

VWDQLH3RQDGWRGRZ\VLDQLDPXUDZ\

ERLVNDZ\NRU]\VWDQRWUDZ\NöSNRZH

SU]\ QLHZLHONLP XG]LDOH JDWXQNÑZ

UR]äRJRZ\FKFRXWUXGQLDNRU]\VWD- QLH]QLHJR&]\QQLNLWHSRZRGXMñ

ĔHSRWHQFMDäWHUHQXQLHMHVWZSHäQL

wykorzystywany.

Teren kopalni kaolinu w Wy- V]RQRZLFDFKU\FRSRZLHU]FKQL

RNRäRKD]DJRVSRGDURZDQ\MHVW

w kierunku przyrodniczo-rekreacyjno-sadowniczym. Nieksploatowane RG NLONXG]LHVLöFLX ODW Z\URELVNR

MHVW ]DODQH ZRGñ 6WDQRZL PLHMVFH

DPDWRUVNLHJR SRäRZX U\E RUD] Z\- korzystywane jest jako nielegalne NñSLHOLVNR6NDUS\Z\URELVNDSRUDVWD- MñGU]HZDZĈUÑGNWÑU\FKZ\VWöSXMñ

GñEV]\SXäNRZ\4XHUFXVUREXU/

OLSDGUREQROLVWQD7LOLDFRUGDWD0LOO

WRSRODELDäD3RSXOXVDOED/LRVLND

3RSXOXVWUHPXOD/EU]R]DEURGDZ- NRZDWD%HWXODSHQGXOD5RWKROV]D

F]DUQD Alnus glutinosa *DHUWQ LZLHU]E\6DOL[/:ĈUÑGNU]HZÑZ

GRPLQXMH EH] F]DUQ\ 6DPEXFXV

(7)

14

nigra/5RĈOLQQRĈè]LHOQñZZLöN- V]RĈFL VWDQRZLñ URĈOLQ\ FKDUDNWHU\- styczne dla zbiorowisk ruderalnych.

1D WHUHQDFK EH]SRĈUHGQLR SU]\OH- JDMñF\FK GR Z\URELVND ]DäRĔRQR

SODQWDFMöRU]HFKDZäRVNLHJRJuglans regia/ 2EV]DU Z\URELVND MHVW

PLHMVFHP VFKURQLHQLD GOD ]ZLHU]ñW

]DPLHV]NXMñF\FK SRJUDQLF]H SÑO

äñN LWHUHQÑZ ]DGU]HZLRQ\FK =H

Z]JOöGXQDZ\VRNLVWRSLHþ]DGU]H- wienia terenu wyrobiska stanowi ono urozmaicenie monotonnego NUDMREUD]XUROQLF]HJRRWDF]DMñF\FK

MHJUXQWÑZRUQ\FK

.DPLHQLRäRP JUDQLWRLGÑZ

Z*öVLþFXU\FPDSRZLHU]FKQLö

RNRäR KD -HVW VWDU\P QLHHN- VSORDWRZDQ\PRGNLONXG]LHVLöFLXODW

NDPLHQLRäRPHPKLVWRU\F]Q\PNWÑU\

]RVWDä]DJRVSRGDURZDQ\ZNLHUXQNX

EXGRZODQRUHNUHDF\MQ\P ãRP WHQ

QLH E\ä SU]HGPLRWHP SUDF UHNXOW\- ZDF\MQ\FK5RĈOLQQRĈèZ\VRNDZ\- VWöSXMñFDQDW\PWHUHQLHPLQGñE

V]\SXäNRZ\4XHUFXVUREXU/VRVQD

F]DUQD3LQXVQLJUD$UQL]Z\F]DMQD

3LQXVV\OYHVWULV/EU]R]DEURGDZ- kowata %HWXODSHQGXOD5RWKURELQLD

DNDFMRZD5RELQLDSVHXGRDFDFLD/

ĈZLHUN SRVSROLW\ 3LFHD DELHV / +.DUVWOHV]F]\QD&RU\OXV/MHVW

wynikiem spontanicznej rekultywacji ZZ\QLNXVXNFHVMLZWÑUQHM3RQDGWR

Z\VWöSXMñ PLQ EOXV]F] SRVSROLW\

+HGHUDKHOL[/PFK\%U\RSK\WD LSDSURFLH3RO\SRGLRSVLGD Cronqu- LVW :Z\URELVNX XZLGRF]QLRQH Vñ

VSöNDQHF]öĈFLRZR]ZLHWU]DäHĈFLD- Q\ JUDQLWRLGRZH DQD SRäXGQLRZHM

VWURQLHuĔ\äDNZDUF\WRZD:äDĈFLFLHO

REV]DUXUHDOL]XMñF]DJRVSRGDURZD- QLHWHUHQXED]RZDäQDVSRQWDQLF]QHM

UHNXOW\ZDFML VLäDPL SU]\URG\ NWÑUñ

X]XSHäQLäNLONRPDJDWXQNDPLR]GRE-

(8)

Q\FKNU]HZÑZPLQMDäRZLHFSäRĔñ- F\-XQLSHUXVKRUL]RQWDOLV0RHQFK

UÑĔDQHF]QLNRhododendron/1D

terenie obiektu wybudowano dom mieszkalny z tarasem oraz domek re- NUHDF\MQ\=JRGQLH]PLHMVFRZñWUD- G\FMñSRGSLZQLF]HQLHLSRGPXUÑZNö

Z\NRQDQR]HVWU]HOLþVNLHJRJUDQLWX

=ORNDOQHJR VXURZFD Z\EXGRZDQR

murki oporowe i schody. W zbiorni- NXZRGQ\PSRZVWDä\PZZ\URELVNX

wykonano pomost oraz wprowadzo- QRJU]\ELHþELDä\2EV]DUNDPLHQLR- äRPX VWDQRZL KDUPRQLMQñ FDäRĈè

EöGñF SU]\NäDGHP DOWHUQDW\ZQHJR

sposobu zagospodarowania terenu pokopalnianego.

.DPLHQLRäRP JUDQLWX Z*öE- F]\FDFK U\F PD SRZLHU]FKQLö

RNRäRKD:ODWDFK;;ZLHNX

Z\GRE\FLH]RVWDäR]DZLHV]RQHDäRP

SRGOHJDäVSRQWDQLF]QHMUHQDWXU\]DFML

Obecnie wznowiono eksploatacje.

,VWQLHMñFHZNRSDOQLGZDZ\URELVND

Vñ]DODQHSU]H]FRFKöWQLHE\ä\Z\- NRU]\VW\ZDQH SU]H] SäHWZRQXUNÑZ

REHFQ\ ZäDĈFLFLHO WHJR ]DEUDQLD

3RG ZRGñ PRĔQD RJOñGDè SLöNQH

ELDäHNDPLHQQHĈFLDQ\RUD]SR]RVWD- äRĈFLSRNRSDOQLJUDQLWXQSNDZDäNL

wagonika, osie oraz same wagoniki.

.DPLHQLRäRPSRäRĔRQ\MHVWZEH]SR- ĈUHGQLPVñVLHG]WZLHREV]DUX1DWXUD

:]JÑU]D6WU]HOLþVNLHGODWHJR

GU]HZRVWDQ Z\VWöSXMñF\ QD WHUHQLH

NRSDOQLPDVNäDGJDWXQNRZ\]EOLĔRQ\

GRWHUHQÑZSU]\OHJä\FK6SRWNDèWX

PRĔQDPLQGöE\V]\SXäNRZHQu

HUFXVUREXU/EXNLFagus/VRVQ\

]Z\F]DMQH3LQXVV\OYHVWULV/EU]R- ]\ EURGDZNRZDWH Betula SHQGXOD

5RWK1DWHUHQLHNRSDOQLZ\VWöSXMñ

WDNĔHVWDQRZLVNDURĈOLQFKURQLRQ\FK

PLQ ]DZLOFD JDMRZHJR Anemone nemorosa / LNRQZDOLL PDMRZHM

&RQYDOODULDPDMDOLV/:RNROLFDFK

ZVL*öEF]\FH]QDMGXMHVLöV]HĈèZ\- 5\F.DPLHQLRäRPJUDQLWXZ*öEF]\FDFKIRW%-DZHFNLLZZZQXUNRPDQLDSO

)LJ*UDQLWHTXDUU\LQ*öEF]\FHSKRWRE\%-DZHFNLDQGZZZQXUNRPDQLDSO

(9)

14

5\F:\EUDQHNDPLHQLRäRP\SRZLDWXVWU]HOLþVNLHJR]GMöFLD%-DZHFNLuNDPLHQLRäRPNZDUF\WÑZZ.U]\ZLQLHKLVWRU\F]Q\

uNDPLHQLRäRPPDUPXUÑZZ3U]HZRUQLHKLVWRU\F]Q\uNDPLHQLRäRPäXSNÑZNZDUF\WRZ\FKZ-HJäRZHMuNDPLHQLRäRPJUDQLWRLGÑZ

Z*öVLþFXuNDPLHQLRäRPJUDQLWXZ6WU]HOLQLHuNDPLHQLRäRPED]DOWXZ.RZDOVNLFK]äRĔH-DQRZLF]NLIRW%-DZHFNL

)LJ6HOHFWHGPLQHVRIFRXQW\6WU]HOLQSKRWR%-DZHFNLu+LVWRULFDOTXDUW]LWHTXDUU\LQ.U]\ZLQDuTXDUU\PDUEOHLQ3U]HZRUQR

uVODWHTXDUW]LWHTXDUU\LQ-HJäRZDuTXDUU\JUDQLWRLGVLQ*öVLQLHFuTXDUU\JUDQLWHDQGJQHLVVLQ6WU]HOLQuEDVDOWTXDUU\LQ.RZDOVNLH

GHSRVLW-DQRZLF]NLSKRWRE\%-DZHFNL

(10)

URELVNZW\PNDPLHQLRäRPZDSLHQL

NU\VWDOLF]Q\FK ]NWÑU\FK Z\SDODQR

ZDSQR *öEF]\FNLH NDPLHQLRäRP\

WRWDNĔHMHG\QHZ(XURSLHćURGNRZHM

PLHMVFHZ\VWöSRZDQLDSRPDUDþF]R- Z\FKNU\V]WDäÑZJUDQDWÑZRMXELOHU- VNLHMMDNRĈFL

Charakterystyczne dla powia- WX VWU]HOLþVNLHJR Vñ NDPLHQLRäRP\

]DUÑZQRKLVWRU\F]QHRGG]LHVLöFLR- OHFLQLHHNVSORDWRZDQHMDNLFLñJOH

wykorzystywane gospodarczo. Ce- FKXMñ VLö RQH Z\VRNLPL ZDORUDPL

JHRORJLF]Q\PL :NDPLHQLRäRPLH

KLVWRU\F]Q\P Z.U]\ZLQLH U\F

]QDOHĒè PRĔQD NZDUF\W\ GDN- W\ORZH :RNROLF\ 3U]HZRUQD U\F

SRäRĔRQ\ MHVW NDPLHQLRäRP

PDUPXUÑZ NDOF\WRZ\FK ]RGPLD- QDPL ELDäñ eFXNURZñs MDVQRV]DUñ

VPXĔ\VWñ F]DUQñ LF]DUQRELDäñ

SDVLDVWñ .DPLHQLRäRP\ Z-HJäRZHM

U\FVä\Qñ]GXĔ\FKUR]PLDUÑZ

NU\V]WDäÑZ JÑUVNLFK :NDPLHQLR- äRPLH Z*öVLþFX U\F PRĔQD

RJOñGDè Ĕ\äö GUREQRNU\VWDOLF]QHJR

granitu biotytowo-muskowitowe- JR SU]HFLQDMñFñ WRQDOLW :äRPLH

ED]DOWÑZ Z.RZDOVNLFK U\F ]äRĔH-DQRZLFNLZLGRF]QHVñVäXS\

ED]DOWRZH1DWRPLDVWZVWU]HOLþVNLFK

NDPLHQLRäRPDFK U\F PRĔQD

VSRWNDè OLF]QH PLHMVFD ]VWUHIDPL

NRQWDNWÑZUÑĔQ\FKW\SÑZLURG]DMÑZ

skal m.in.: granitu, gnejsu oczkowe- go i biotytowego, szlir biotytowych.

6WU]HOLþVNLäRPMHVWWDNĔHQDMJäöEV]\P

NDPLHQLRäRPHPZ(XURSLHLMHGQ\P

]ZLöNV]\FKQDĈZLHFLHRNRäRP

GäXJRĈFLPV]HURNRĈFLP

JäöERNRĈFL

Wnioski

Conclusions

3RU]XFDQLH Z\HNVSORDWRZD- Q\FK OXE ]DQLHFKDQ\FK ]äÑĔ EH]

SU]HSURZDG]HQLDUHNXOW\ZDFMLE\äR

powszechnym zjawiskiem na terenie SRZLDWX VWU]HOLþVNLHJR 5HJHQHUD- cja krajobrazu poeksploatacyjnego RGE\ZDäD VLö G]LöNL SURFHVRZL

VSRQWDQLF]QHMZWÑUQHMVXNFHVMLHNROR- gicznej, tzw. rekultywacji naturalnej.

3R]EDZLRQHSUHVMLF]äRZLHNDWHUHQ\

VWDä\ VLö PLHMVFHP VSRQWDQLF]QHM

UHQDWXUDOL]DFML ']LöNL VDPRLVWQHM

UHNXOW\ZDFMLRUD]VSU]\MDMñF\PZD- runkom wodnym, masowym wykorzystywaniem zalanych wyrobisk do DPDWRUVNLHJRSRäRZXU\ERUD]MDNR

PLHMVFZ\NRU]\VW\ZDQ\FKGRNñSLHOL

ZSRZLHFLH VWU]HOLþVNLP GRPLQXMH

przyrodniczo-wodno-rekreacyjny NLHUXQHN]DJRVSRGDURZDQLDWHUHQÑZ

pokopalnianych.

*äÑZQñ ]DOHWñ =LHPL 6WU]H- OLþVNLHM Vñ OLF]QH NDPLHQLRäRP\

o wysokich walorach przyrodni- F]\FK V]F]HJÑOQLH Z]DNUHVLH JHR- UÑĔQRURGQRĈFLZ\VWñSLHþVNDOQ\FK

struktur tektonicznych oraz bogactwa mineralogicznego i petrograficznego UHJLRQX.DPLHQLRäRP\MDNRHOHPHQW

NUDMREUD]XZ\VWöSXMñZSRVWDFLUÑĔ- Q\FKIRUPVNDUSĈFLDQ]ZDäRZLVN

SR]LRPÑZ HNVSORDWDF\MQ\FK LWS

1DMZLöNV]ñLFK]DOHWñMHVWSUH]HQWD- FMDHOHPHQWÑZEXGRZ\JHRORJLF]QHM

LSURFHVÑZWHNWRQLF]Q\FKXZLGRF]- QLRQ\FK ZĈFLDQDFK :ZLHOX äR-

PDFKSRZVWDä\FLHNDZHRGVäRQLöFLD

budowy geologicznej.

.DPLHQLRäRP\G]LöNLVSHF\ILF]- QHPX VNäDGRZL FKHPLF]QHPX VNDä

SRGäRĔDZ\VWöSRZDQLXVSöNDþSÑä- HNVNDOQ\FKLSLDUJÑZRUÑĔQHMHNVSR- ]\FMLLZDUXQNDFKZLOJRWQRĈFLRZ\FK

SU]\F]\QLDMñVLöGRSRZVWDZDQLDVSH- F\ILF]Q\FK LLQWHUHVXMñF\FK VLHGOLVN

]DZLHUDMñF\FK JDWXQNL U]DGNLH OXE

JLQñFHZ]ERJDFDMñFHELRUÑĔQRURG- QRĈèZQöWU]DZ\URELVNLMHJRQDMEOLĔ- V]HJRVñVLHG]WZD6]F]HJÑOQLHMHVWWR

widoczne w starych, historycznych NDPLHQLRäRPDFK=F]DVHPVWDMñVLö

one integralnym elementem krajobra- ]X ZSä\ZDMñF SR]\W\ZQLH QD MHJR

ZDUWRĈèWXU\VW\F]QñJHRWXU\VW\F]Qñ

NXOWXURZñXĔ\WNRZñRUD]ELRW\F]Qñ

3U]HSURZDG]RQH REVHUZDFMH

LDQDOL]\SR]ZDODMñQDVIRUPXäRZD- QLHQDVWöSXMñF\FKZQLRVNÑZ

:SRZLHFLH VWU]HOLþVNLP GRPL- nuje przyrodniczo-wodno-rekreacyjny kierunek zagospodaro- ZDQLH WHUHQÑZ SRNRSDOQLDQ\FK

SRZVWDä\ G]LöNL VSRQWDQLF]QHM

rekultywacji w wyniku naturalnej ZWÑUQHM VXNFHVML VSU]\MDMñF\- mi warunkami wodnymi oraz masowym wykorzystywaniem zalanych wyrobisk do amator- VNLHJR SRäRZX U\E RUD] PLHMVF

Z\NRU]\VW\ZDQ\FKGRNñSLHOL

2NUHĈOHQLH MHGQR]QDF]QHJR

kierunku rekultywacji i zagospo- GDURZDQLDVWU]HOLþVNLFKWHUHQÑZ

poeksploatacyjnych jest trudne ]H Z]JOöGX QD QLHMHGQRURGQ\

LFK FKDUDNWHU GODWHJR ZäDĈFLZH

MHVWVWRVRZDQLHSRäñF]HQLDNLONX

(11)

14

NLHUXQNÑZ UHNXOW\ZDFML L]DJR- spodarowania, co pozwoli na SHäQLHMV]H RGGDQLH FKDUDNWHUX

trenu pokopalnianego.

/LF]QHNDPLHQLRäRP\KLVWRU\F]QH

LZVSÑäF]HVQH SRND]XMñ ERJDF- two geologiczne i mineralogiczne ]LHPLVWU]HOLþVNLHMVWDQRZLñFSR- WHQFMDOQñDWUDNFMöJHRWXU\VW\F]Qñ

6SRQWDQLF]QDUHNXOW\ZDFMDZZ\- QLNX QDWXUDOQHM ZWÑUQHM VXNFHVML

SU]\F]\QLDVLöGRLQWHJUDFMLWHUH- QÑZSRHNVSORDWDF\MQ\FK]GRPL- QXMñF\PZSRZLHFLHVWU]HOLþVNLP

krajobrazem rolniczym oraz X]XSHäQLDMñF\P JR NUDMREUD]HP

OHĈQ\P

%DUWRV]-DZHFNL ,QVW\WXW$UFKLWHNWXU\.UDMREUD]X

:\G]LDä,QĔ\QLHULL.V]WDäWRZDQLDćURGRZLVND

L*HRGH]ML

8QLZHUV\WHW3U]\URGQLF]\ZH:URFäDZLX ,QVWLWXWHRI/DQGVFDSH$UFKLWHFWXUH

7KH)DFXOW\2I(QYLURQPHQWDO(QJLQHHULQJ

DQG*HRGHV\

:URFäDZ8QLYHUVLW\RI(QYLURQPHQWDO

DQG/LIH6FLHQFHV

/LWHUDWXUD

1. %DUDQLHFNL/%LHURþVNL-.XĒ- QLHZVNL(3DZODN:.RPHQ- tarz do mapy sozologicznej w skali

DUNXV]0&6WU]H- OLQ8QLZHUV\WHW:URFäDZVNL

2. %äRþVND $ 6LHGOLVND DQ- WURSRJHQLF]QH QD :\Ĕ\QLH ćOñVNLHM

MDNRPLHMVFDZ\VWöSRZDQLDU]DGNLFK

L]DJURĔRQ\FK JDWXQNÑZ WRUIRZLVN

NODV\6FKHXFK]HULR&DULFHWHD1LJUDH

1RUGK57[:RGD-

ćURGRZLVNR2EV]DU\:LHMVNLH7

]u

Jawecki B., 2011. The process of FUHDWLRQDQGWKHYDOXHVRIWKH:]JÑ- U]D 6WU]HOLþVNLH 1DWXUDO/DQGVFDSH

Complex. Infrastructure and ecology of rural areas. 11/2011. Commission RI 7HFKQLFDO 5XUDO ,QIUDVWUXFWXUH

3ROLVK$FDGHP\RI6FLHQFHV&UDFRZ

%UDQFKu

4. Jawecki B., Jawecka B., 2011.

Kopalnie w krajobrazie powiatu VWU]HOLþVNLHJRu]äRĔD]DVRE\LHNV- SORDWDFMD VXURZFÑZ QDWXUDOQ\FK

,QIUDVWUXNWXUD LHNRORJLD WHUHQÑZ

wiejskich. 1/2011. Komisja Technicz- QHM,QIUDVWUXNWXU\:VL3$1u

.DUF]HZVND $ 2FKURQD

LUHNXOW\ZDFMDWHUHQÑZ]GHJUDGRZD- Q\FK:\GDZQLFWZR83ZH:URFäD- ZLX:URFäDZ

.DVSU]\N 3 .LHUXQNL UH- NXOW\ZDFML ZJÑUQLFWZLH RGNU\ZNR- Z\P3UREOHP\(NRORJLL.UDMREUD]X

7;;,9u

0DUNXV]HZVND , 5HJH- neracja krajobrazu po eksploatacji VXURZFÑZ LODVW\FK FHUDPLNL EX- GRZODQHM Z:LHONRSROVFH =HV]\W\

1DXNRZH8QLZHUV\WHWX=LHORQRJÑU- VNLHJRQU,QĔ\QLHULDćURGRZLVND

QUu

0DUNXV]HZVND , 0RĔ- OLZRĈFL LRJUDQLF]HQLD ]DJRVSRGD- URZDQLD QLHXĔ\WNÑZ SRSU]HP\VäR- Z\FK3UREOHP\(NRORJLL.UDMREUD]X

7;;,9u

0ROHQGD 7 *ÑUQLF]H

ĈURGRZLVND DNZDW\F]QH u RELHNW\

REVHUZDFML SURFHVÑZ K\GURORJLF]- QRELRORJLF]Q\FK 3UDFH 1DXNRZH

,QVW\WXWX *ÑUQLFWZD 3ROLWHFKQLNL

:URFäDZVNLHM 1U 6WXGLD L0D- WHULDä\1Uu

10. 1LWD - .DPLHQLRäRP

ZNUDMREUD]LH LJHRWXU\VW\FH 3UDFH

Komisji Krajobrazu Kulturowego Nr 14, Komisja Krajobrazu Kulturowego 37*u

11. 1LWD - 0\JD3LñWHN 8

Krajobrazowe kierunki zagospo- GDURZDQLD WHUHQÑZ SRJÑUQLF]\FK

3U]HJOñG*HRORJLF]Q\YROQU

u

12. 3DXOR $ 3U]\URGQLF]H

ograniczenia wyboru kierunku za- JRVSRGDURZDQLD WHUHQÑZ SRJÑU- QLF]\FK *RVSRGDUND 6XURZFDPL

0LQHUDOQ\PLW]u

31* *ÑUQLFWZR

RGNU\ZNRZH5HNXOW\ZDFMD2JÑOQH

wytyczne projektowania.

14. 3RUöEVND*1RZDMDNRĈè

przyrody i krajobrazu na terenach SRSU]HP\VäRZ\FK2FKURQDćURGR- ZLVND L=DVREÑZ 1DWXUDOQ\FK QU

u

5RVWDþVNL . 6XNFHVMD

QDWXUDOQDMDNRVSRVÑEQD]DJRVSRGD- URZDQLHWHUHQÑZSRSU]HP\VäRZ\FK

>Z@ .V]WDäWRZDQLD NUDMREUD]X WHUH- QÑZ SRHNVSORDWDF\MQ\FK ZJÑUQLF- WZLH0DW0LöG].RQI$*+3ROLW

.UDNRZVNDu

7RNDUVND*X]LN % 3U]\- rodnicze zagospodarowanie nie- XĔ\WNÑZ PLHMVNRSU]HP\VäRZ\FK

QD SU]\NäDG]LH FHQWUÑZ JÑUQLF]\FK

(XURS\,QĔ\QLHULD(NRORJLF]QDQU

u

Kopalnie w krajobrazie powiatu strzelińskiego  wybrane przykłady zagospodarowania terenów poeksploatacyjnych