Folwark Wilanowski - zapomniane miejsce historyczne

(1)

Wstêp

Introduction

Folwark Wilanowski to uni- kalny zespóä dawnych zabudowaþ folwarcznych towarzyszñcych pod- miejskiej rezydencji magnackiej.

Obszar dawnego Folwarku Wila- nowskiego poäoĔony jest na poäudnie od zaäoĔenia paäacowo -ogrodowego w Wilanowie, obecnej siedziby Mu- zeum Paäac w Wilanowie, wzdäuĔ ulicy Stanisäawa Kostki Potockiego, dawnej drogi äñczñcej rezydencjö wilanowskñ z pobliskñ wsiñ Powsi- nek. Pomimo, Ĕe obiekt od 1945 roku pozostaje we wäadaniu kilku uĔytkowników oraz pomimo wielu lat niewäaĈciwej gospodarki terenem, jeszcze do niedawna w duĔej mierze czytelny byä ukäad przestrzenny za- äoĔenia folwarcznego. W ostatnich latach teren folwarku jest sukcesyw- nie zabudowywany nowoczesnñ zabudowñ mieszkaniowñ. Artykuä ma na celu przybliĔenie problema- tyki ochrony konserwatorskiej za- äoĔenia folwarcznego w Wilanowie wynikajñcej z niewystarczajñcej ochrony prawnej obiektu i skompli- kowanych stosunków wäasnoĈcio- wych. W artykule przeanalizowana zostaäa historia powstania Folwarku Wilanowskiego oraz formy ochrony konserwatorskiej obiektu i struktura wäadania jego przestrzeniñ. Na podstawie wizji lokalnej i aktualnej ortofotomapy¹ Warszawy dokonano analizy wspóäczesnego zagospodarowania przestrzennego obszaru

i stanu zachowania historycznych zabudowaþ. Na podstawie analizy oceniono zmiany, które zaszäy w jego strukturze przestrzennej i okreĈlono, w jakim stopniu moĔliwa jest dziĈ ochrona walorów historycznych folwarku.

Historia powstania Folwarku

Wilanowskiego

History of Wilanów manorial economy establishment

Obszar dawnego Folwarku Wilanowskiego, którego relikty sñ czytelne we wspóäczesnym krajobra- zie Wilanowa, zostaä uksztaätowany na przestrzeni drugiej poäowy XVIII i pierwszej poäowy XIX wieku. Histo- rycznie peäniä rolö zaplecza gospodarczego rezydencji wilanowskiej.

Stanowiä równieĔ integralny element kompozycyjny zaäoĔenia paäacowo- -ogrodowego. Kolejne zabudowania folwarczne postawaäy na zlecenie zmieniajñcych siö wäaĈcicieli rezydencji – Augusta Czartoryskiego, Iza- belli Lubomirskiej i Stanisäawa Kostki Potockiego. Projekty zabudowaþ wykonywali znani architekci tacy jak Chrystian Piotr Aigner, Szymon Bo- gumiä Zug i Jan Kotelnicki. ZaäoĔenie folwarczne przylegaäo bezpoĈrednio do poäudniowej czöĈci ogrodów wilanowskich – tak zwanego ogrodu angielsko -chiþskiego i obejmo- waäo obszar ograniczony terenami

Fo lw a rk W ila no w sk i – za p o m ni a ne m ie jsc e hi st o ry cz ne M a ³g o rz a ta K a cz yñ sk a , A nn a R ó ¿a ñs ka

Wilanów Manorial Economy –

a Forgotten Historic Site

Prezentacje

(2)

zaäoĔenia ogrodowego i Potokiem SäuĔewieckim od póänocy, brzegiem Jeziora Wilanowskiego od wschodu, ulicñ Zygmunta Vogla od poäudnia i ulicñ Przyczóäkowñ od zachodu.

W skäad historycznego zaäoĔenia folwarcznego wchodziäy liczne zabudowania gospodarcze i mieszkalne rozlokowane po obu stronach drogi prowadzñcej do pobliskiej wsi Powsinek, obecnej ulicy Stanisäawa Kostki Potockiego. Po wschodniej stronie drogi zlokalizowany zostaä budynek obory zaprojektowany przez Chrystiana Piotra Aignera, tak zwana Holendernia², która od strony ogrodu wilanowskiego otrzy- maäa neogotyckñ fasadö, a tuĔ za niñ Lamus i piwnica. Po poäudniowej stronie Holenderni, pod koniec XVIII wieku, wystawiony zostaä niewielki dworek wedäug projektu Chrystiana Piotra Aignera przebudowany przez Szymona Bogumiäa Zuga – Dom Ekonoma zwany Domem Podstaro- Ĉciego³, poäñczony z Holenderniñ murem ozdobionym ostroäukowymi arkadami, a naprzeciwko niego stanñä budynek stajni. Pomiödzy zabudowaniami uksztaätowany zostaä dziedziniec folwarczny, do którego prowadziäa droga prostopadle od- chodzñca od drogi w kierunku Po- wsinka. Przy tej drodze wystawiono w koþcu XVIII wieku jeszcze jeden budynek mieszkalny tak zwany Dom Malarza Kozäowskiego [Sikora 2007]. Na poäudnie od dziedziþca folwarcznego, nad brzegiem Jezio- ra Wilanowskiego zlokalizowane zostaäy: dom dla säuĔby, tak zwany

Czworak, nad stawem, stodoäa, obora i towarzyszñce budynki gospodarcze.

Pod koniec XIX wieku w rejonie ulicy Zygmunta Vogla wybudowano budynek Fabryki Marmolady (tak zwanej Starej Gorzelni) mieszczñ- cy przetwórniö owoców i warzyw, a póĒniej gorzelniö [Sikora 2007].

Obok fabryki wystawiono StróĔów- kö. Po zachodniej stronie drogi w kierunku Powsinka wybudowano dwa równolegäe do siebie budynki Spichrzy przebudowane na poczñtku XIX wieku na browar. Za budynkami Spichrzy wybudowane zostaäy: budynek mieszkalny, tak zwany Czworak Mäyþski i kilka innych budynków gospodarczych. Na terenie Folwar- ku Wilanowskiego powstaäa teĔ na przeäomie XIX i XX wieku Szkoäa oraz Lazaret wybudowany w pierwszej poäowie XX wieku – obecnie niewielki drewniany Dworek zlokalizowany przy skrzyĔowaniu drogi do Powsinka – ulicy Stanisäawa Kostki Potockiego z obecnñ ulicñ Zygmunta Vogla [Sikora 2007]. Po 1945 roku Folwark Wilanowski, podobnie jak caäe zaäoĔenie paäacowo -ogrodowe w Wilanowie, na mocy reformy rolnej przeszedä na wäasnoĈè Skarbu Paþstwa, a nastöpnie zostaä przekaza- ny w uĔytkowanie wieczyste róĔnym uĔytkownikom. Tym samym przestaä peäniè funkcjö zaplecza gospodarczego rezydencji wilanowskiej. Pod zarzñdem nowych uĔytkowników, w tym Rolniczego Zakäadu DoĈwiad- czalnego SGGW zajmujñcego teren póänocny folwarku z licznymi zabudowaniami gospodarczymi i miesz-

kalnymi, obiekt popadaä w ruinö.

JednoczeĈnie na obszarze folwarku poczñwszy od lat szeĈèdziesiñtych ubiegäego wieku zaczöto wprowa- dzaè nowñ zabudowö mieszkaniowñ.

Jako pierwsze wybudowane zostaäy niewielkie domki jednorodzinne wzdäuĔ ulicy Przyczóäkowej, a na- stöpnie dwa kilkukondygnacyjne budynki mieszkaniowe przeznaczo- ne dla pracowników SGGW przy ulicy Stanisäawa Kostki Potockiego, które stanöäy na miejscu dawnych zabudowaþ folwarcznych. Pozostaäe zabudowania folwarczne w wiökszo- Ĉci nie byäy wäaĈciwie uĔytkowane ani remontowane. Obudowywane prowizorycznymi „dobudówkami”

ulegaäy coraz wiökszej degradacji.

Wyjñtek stanowiä jeden z budynków Spichrzy, który zostaä wyremontowany i zaadaptowany na siedzibö urzö- du warszawskiej Dzielnicy Wilanów, a teren go poprzedzajñcy przezna- czono na parking. Pomimo niewäaĈci- wego uĔytkowania terenu folwarku i wprowadzania w jego obröb nowej zabudowy bez caäoĈciowej koncepcji jego zagospodarowania, jeszcze do poczñtku obecnego wieku, przetrwaä w duĔej mierze ukäad przestrzenny zaäoĔenia folwarcznego i zachowa- äa siö znaczna czöĈè zabudowaþ miödzy innymi: Holendernia, Dom PodstaroĈciego – dwa z budynków tworzñcych dziedziniec folwarczny (trzeci z budynków wyznaczajñcych dziedziniec siö nie zachowaä) dwa Spichrze, oba Czworaki, budynek Fabryki Marmolady, Szkoäa, Lazaret, drewniany Dworek, Dom Malarza

(3)

Kozäowskiego i StróĔówka, Lamus i piwnice.

Formy ochrony konserwatorskiej i struktura

w³asnoœciowa terenu

Forms of conservator’s protection and structure of land ownership

Po 1945 roku, na mocy reformy rolnej, Folwark Wilanowski wraz z caäymi dobrami wilanowskimi przeszedä na wäasnoĈè paþstwa. Jego obszar zostaä podzielony miödzy trzech uĔytkowników wieczystych.

Póänocna czöĈè folwarku, ograni- czona ulicñ Przyczóäkowñ od zachodu oraz Jeziorem Wilanowskim i parkiem wilanowskim od póänocy i wschodu, wraz z wiökszoĈciñ zabu- dowaþ folwarcznych zostaäa oddana w uĔytkowanie wieczyste Rolnicze- mu Zakäadowi DoĈwiadczalnemu SGGW. Blisko dwuhektarowñ czöĈè poäudniowñ z dawnym budynkiem Fabryki Marmolady (tak zwanej Starej Gorzelni) u zbiegu ulic Zygmunta Vogla i Stanisäawa Kostki Potockiego przekazano w uĔytkowanie wieczyste Spóädzielni „Spoäem” [Szpanow- ski 2006 i 2008]. Gäównym inwesto- rem na terenie nieruchomoĈci zostaäa Spóäka Delpha Investments Group.

Teren nad Jeziorem Wilanowskim oddano pod zarzñd Miastu Stoäecz-

nemu Warszawy, a nastöpnie w wyniku przeksztaäceþ wäasnoĈciowych przekazano spóäce z.o.o „Arche”

[Szpanowski 2006 i 2008].

Teren folwarku jest objöty ochronñ konserwatorskñ w ramach wpisu do rejestru zabytków „Wila- nowa – zaäoĔenia urbanistycznego”

w lipcu 1965 roku (nr rej. 639/1) i po- nownego w 1973 roku. TreĈè decyzji z lipca 1965 roku zostaäa dodatkowo wyjaĈniona postanowieniem z dnia 6.10.2006 roku⁴. Zgodnie z tym postanowieniem w obröbie chronionego zaäoĔenia urbanistycznego znajduje siö teren poäoĔony na po- äudnie od rezydencji wilanowskiej ograniczony ulicñ Zygmunta Vogla i kanaäem biegnñcym wzdäuĔ ulicy Przyczóäkowej. Zgodnie z opiniñ Krajowego OĈrodka Badaþ i Doku- mentacji Zabytków z 2005 roku⁵ dotyczñcñ granic wpisu zaäoĔenia wilanowskiego do rejestru zabytków, folwark powinien zostaè wpisany do rejestru jako samodzielny obiekt.

Postulowane przez autorów opraco- wania granice ochrony dla folwarku powinny przebiegaè od kraþca Je- ziora Wilanowskiego wzdäuĔ ulicy Zygmunta Vogla do skrzyĔowania z ulicñ Stanisäawa Kostki Potockiego, dalej wzdäuĔ tej ulicy, obejmujñc posesjö z Lazaretem do wewnötrznej ulicy za poäudniowym Spichrzem i dalej do wewnötrznej ulicy wzdäuĔ budynków pracowników SGGW, nastöpnie wzdäuĔ tej ulicy do brzegu Potoku SäuĔewieckiego i dalej do ulicy Stanisäawa Kostki Potockiego, potem wzdäuĔ tej ulicy do posesji

nr 6 (Dom PodstaroĈciego, Holender- nia) z tñ posesjö, a nastöpnie wzdäuĔ ogrodzenia pomiödzy terenem folwarku a ogrodem wilanowskim do Jeziora Wilanowskiego. Wpisanie do rejestru zabytków folwarku postulo- wano teĔ w projekcie planu ochrony dla Wilanowskiego Parku Kulturowe- go⁶. Postulaty uznano za bezzasadne w zwiñzku z uzyskaniem w 2006 roku wyjaĈnieþ dotyczñcych wpisu do rejestru zabytków caäego zaäoĔe- nia urbanistycznego Wilanowa.

Wpisem do rejestru zabytków objöta zostaäa czöĈè zabudowaþ folwarcznych: Holendernia (ulica Stanisäawa Kostki Potockiego 6A), Dom PodstaroĈciego (ulica Stanisäa- wa Kostki Potockiego 6A), Spichrze (ulica Stanisäawa Kostki Potockiego 7 i 11), Fabryka Marmolady, tak zwana Stara Gorzelnia (ulica Sta- nisäawa Kostki Potockiego 2). Do wojewódzkiej, a tym samym gmin- nej ewidencji zabytków wäñczono:

drewniany Dwór – dawny Lazaret (ulica Stanisäawa Kostki Potockiego 1), Dom Kozäowskiego – Dom SäuĔby Paäacowej (ulica Stanisäawa Kostki Potockiego 6), mur przy Holenderni (ulica Stanisäawa Kostki Potockiego 6), Folwark (ulica Stanisäawa Kostki Potockiego 6A), oba Czworaki (ulica Stanisäawa Kostki Potockiego 6B i 7A), Lamus – Dom Rybaka (ulica Stanisäawa Kostki Potockiego 6A) oraz dawny budynek Szkoäy (ulica Przedatki).

Pomimo istniejñcych form ochrony prawnej Folwark Wilanow- ski nie sprawia wraĔenia obiektu

(4)

chronionego. Obszar naleĔñcy do SGGW, w obröbie którego zlokali- zowana jest wiökszoĈè zabudowaþ folwarcznych, jest nieuporzñdko- wana i zaniedbana. Na pozostaäych terenach znajdujñcych siö w rökach nowych inwestorów powstaäy osiedla mieszkaniowe przytäaczajñce swojñ skalñ zaäoĔenie folwarczne. Pod opiekñ obecnych uĔytkowników terenu budowle zabytkowe niszczejñ i zatracajñ swoje walory zabytkowe.

Czytelnym przykäadem sñ obiekty takie jak Czworaki, niezagospodarowa- ny Spichlerz czy Holendernia. Inne z kolei poddawane sñ niekorzystnym przebudowom, w wyniku których zmieniona zostaje drastycznie ich forma architektoniczna, tak jak mia- äo to miejsce w przypadku dawnej Fabryki Marmolady.

Wspó³czesne

zagospodarowanie przestrzenne Folwarku Wilanowskiego

Present Wilanów manorial economy land development

Obecnie na terenie dawnego Folwarku Wilanowskiego trudno odnaleĒè historyczny ukäad urba- nistyczny. WiökszoĈè zabudowaþ gospodarczych i mieszkalnych zlo- kalizowanych w póänocnej czöĈci zaäoĔenia po obu stronach ulicy Sta- nisäawa Kostki Potockiego jest w stanie katastrofalnym. Nie zachowaäa

siö forma historycznego dziedziþca folwarcznego, który tworzyäy budynek Holenderni, Dom PodstaroĈciego i wyburzony w latach powojennych budynek gospodarczy zamykajñcy dziedziniec od zachodu. Obecnie przestrzeþ ta jest rozdzielona prowi- zorycznym ogrodzeniem z metalo- wej siatki. Zabudowania znajdujñce siö po poäudniowej stronie – Dom PodstaroĈciego i Dom Malarza Ko- zäowskiego sñ wykorzystywane jako budynki mieszkalne. Sñ to niewielkie budynki ceglane, murowane i otynkowane kryte dachówkñ, dwu i jednokondygnacyjne. Oba domy, na tle pozostaäych dawnych zabudo- waþ folwarcznych, sñ w stosunkowo najlepszym stanie technicznym.

W obröbie wygrodzonego obszaru znajduje siö parterowy budynek dawnej Holenderni. Zabytkowa budowla Holenderni wykonana zostaäa z cegäy ceramicznej i przykryta dachówkñ.

Od strony dziedziþca folwarcznego budynek jest otynkowany natomiast póänocna fasada od strony ogrodo- wej jest nieotynkowana i otrzymaäa wystrój neogotycki. Obecnie Holen- dernia oraz poprzedzajñcy jñ teren dawnego dziedziþca folwarcznego uĔytkowane sñ przez dwie firmy:

jednñ zajmujñcñ siö serwisem sa- mochodów Land Rover i drugñ zaj- mujñcñ siö naprawñ samochodów osobowych i dostawczych. Obszar tej czöĈci folwarku pozostaje w kom- pletnym nieäadzie. Od tej strony trudno teĔ dostrzec walory zabytkowe historycznej Holenderni podziwianej przez spacerujñcych po ogrodach

wilanowskich, którzy widzñ tylko ceglanñ neogotyckñ fasadö, nie majñc czösto ĈwiadomoĈci, w jakim stanie budowla znajduje siö od strony zaplecza gospodarczego dawnej rezydencji magnackiej. Wyglñd budynku Ĉwiadczy o braku prowadzenia jakichkolwiek remontów i napraw elewacji czy pokrycia dachowego.

Dodatkowo wyglñd dziedziþca folwarcznego szpecñ wystawione w sñ- siedztwie Holenderni prowizoryczne budowle uĔytkowe (ryc. 1).

Po poäudniowej stronie ogrodzenia otaczajñcego dawny dziedziniec folwarczny z Holenderniñ na przestrzeni ostatnich kilku lat powstaäy nowe osiedla mieszkaniowe. Pierwszñ z inwestycji jest powstaäy w 2008 roku kompleks mieszkalny z towarzyszñcñ funkcjñ handlowñ – Rezydencja Królew- ska. Kompleks obejmuje piöè dwu i trzykondygnacyjnych budynków z mieszkaniami oraz dwadzieĈcia dwa domy jednorodzinne w zabu- dowie bliĒniaczej i szeregowej. Na kondygnacji podziemnej kompleksu zlokalizowany jest jednopoziomowy garaĔ z miejscami parkingowymi⁷. Zabudowa kompleksu nie róĔni siö niczym od typowych gösto zabudo- wanych grodzonych osiedli mieszka- niowych z niewielkimi dziedziþcami wewnötrznymi powstajñcych na terenie miasta i najbliĔszych przed- mieĈè. Skala zabudowy przytäacza historyczne obiekty zlokalizowane w bezpoĈrednim sñsiedztwie, takie jak budynki folwarczne czy obiekty na terenie zaäoĔenia paäacowo-

(5)

-ogrodowego w Wilanowie. Dodat- kowo kilkukondygnacyjne budynki kompleksu zakäócajñ widok od strony ogrodów wilanowskich w stronö folwarku. W obröbie osiedla znalazä siö teĔ zabytkowy budynek dawnej Fabryki Marmolady (Stara Gorzelnia).

Fabryka zostaäa wyremontowana i przebudowana. Obecnie na jej terenie znajduje siö oĈrodek SPA z gabi- netami odnowy biologicznej i insty- tutem kosmetycznym. Obecnie dolna czöĈè budynku jest otynkowana, a górne partie elewacji z czerwonej cegäy pozostawiono nieotynkowane.

W wyniku przebudowy budynek za- traciä dawny charakter, a otaczajñca zabudowa mieszkaniowa przytäacza go swojñ skalñ.

Drugñ inwestycjñ jest powstaäy w 2010 roku dwupiötrowy budynek o nazwie Villa Vogla⁸. Zlokalizowa- ny jest niemal nad samym brzegiem Jeziora Wilanowskiego, leĔñcego w obröbie Warszawskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu i w bezpo- Ĉrednim sñsiedztwie dawnego domu dla säuĔby dworskiej tak zwanego

Czworaka nad Jeziorem. Budynek ma ksztaät podkowy z dziedziþcem wewnötrznym otwartym na jezioro.

W budynku równieĔ znajdujñ siö ga- raĔe podziemne z miejscami parkingowymi dla mieszkaþców. Podobnie jak w przypadku poprzedniej inwestycji architektura kompleksu przytäa- cza swojñ skalñ obiekty historyczne.

Ogrodzenie osiedla zlokalizowane w bardzo niewielkiej odlegäoĈci od linii brzegowej jeziora utrudnia do niego dostöp i nie pozwala na spójne zagospodarowanie jego brzegów.

Katastrofalny jest stan techniczny Czworaka nad Jeziorem – niewiel- kiego krytego papñ otynkowanego budynku z cegäy. Jego wyglñd Ĉwiad- czy, Ĕe od wielu lat jest praktycznie nie remontowany i obecnie grozi zawaleniem. Mimo tak zäego stanu technicznego budowli, do niedawna mieszkali tu jeszcze byli pracownicy gospodarstwa SGGW. Czworak jest ledwie widoczny i trudno dostöpny od strony jeziora ze wzglödu na na- turalnie rozrastajñcñ siö roĈlinnoĈè äögowñ.

Obszar po zachodniej stronie ulicy Stanisäawa Kostki Potockiego, ograniczony ulicñ Przyczóäkowñ, zostaä czöĈciowo zagospodarowany juĔ w latach szeĈèdziesiñtych i sie- demdziesiñtych. Wtedy wybudowano wzdäuĔ ulicy Przyczóäkowej bliĒniacze niewielkie domki jednorodzinne z ogródkami, doĈè har- monijnie wpisujñce siö w ówczesny wiejsko -podmiejski krajobraz Wila- nowa, oraz dwa kilkukondygnacyjne bloki mieszkalne dla pracowników SGGW stanowiñce obcy element w przestrzeni zaäoĔenia folwarcznego. W obröbie folwarku znajdujñ siö nadal dwa zabytkowe Spichrze, dom dla säuĔby zwany Czworakiem Mäyþskim i jeszcze jeden budynek gospodarczy. Jeden ze Spichrzy zostaä wyremontowany i zaadaptowany na siedzibö Urzödu Dzielnicy Wilanów. Drugi z nich pozostaje czöĈciowo uĔytkowany jako budynek mieszkalny, a jego stan techniczny jest zäy. W podobnym stanie pozostaje Czworak peäniñcy takĔe funkcjö mieszkalnñ. Oba budynki sprawiajñ Ryc. 1. Folwark Wilanowski: 1 – Czworak Mäyþski; 2 – niewyremontowany Spichlerz; 3 – Spichlerz zaadaptowany na Urzñd Dzielnicy Wilanów;

4 – domy jednorodzinne wzdäuĔ ul. Przyczóäkowej; 5 – Dom dla säuĔby (Dom Malarza Kozäowskiego); 6 – Dom PodstaroĈciego; 7 – Holendernia wraz z dziedziþcem folwarcznym; 8 – osiedle mieszkaniowe za dziedziþcem folwarcznym.

Fig. 1. Wilanów Manorial Economy: 1 – building with living quarters for farm labourers; 2 – not renovated Granary; 3 – Granary adapted for the Wilanów District Municipality; 4 – single -family houses along Przyczóäkowa Street; 5 – house for the servants (House of painter Kozäowski);

6 – Steward’s Manor -house; 7 – cowshed called Holendernia with the manorial economy courtyard; 8 – housing estate behind the farm courtyard.

1 2 3 4

5 6 7 8

(6)

wraĔenie nieremontowanych od lat.

Teren wokóä dawnych zabudowaþ folwarcznych w tej czöĈci zaäoĔenia, oprócz dwóch bloków mieszkalnych SGGW, pozostaje niezabudowany.

Obserwujñc to, co dzieje siö po wschodniej stronie ulicy Stanisäawa Kostki Potockiego, moĔna spodzie- waè siö dalszych inwestycji budowlanych takĔe w zachodniej czöĈci folwarku. Obszar na poäudnie od terenu z dawnymi zabudowaniami folwarcznymi i blokami mieszkanio- wymi SGGW, pomiödzy prostopadäñ do ulicy Stanisäawa Kostki Potockie- go ulicñ Przedatki i równolegäñ do niej ulicñ Zygmunta Vogla stanowiñ prywatne dziaäki z domami jednoro- dzinnymi. W tej czöĈci zachowaäy siö dwa historyczne budynki: Drewniany Dwór (dawny Lazaret) i dawna Szko- äa. Oba budynki sñ w stosunkowo dobrym stanie technicznym, choè w wyniku zabudowy sñsiednich tere-

nów staäy siö säabo czytelne w przestrzeni. Dwór peäni obecnie funkcjö galerii sztuki, a budynek dawnej szkoäy nie jest uĔytkowany (ryc. 2).

Podsumowanie

Conclusion

Podsumowujñc, obszar Folwar- ku Wilanowskiego, mimo ochrony prawnej poszczególnych obiektów budowlanych oraz ukäadu urbanistycznego, w duĔej mierze zostaä bezpowrotnie zniszczony. Decyzja o wprowadzeniu w obröb zaäoĔenia folwarcznego nowej szeregowej, wielokondygnacyjnej zabudowy mieszkaniowo -usäugowej zniweczyäa odtworzenie w peäni jego historycznej formy przestrzennej. Forma architektury nowopowstaäych osiedli nie nawiñzuje swojñ stylistykñ do historycznych tradycji Wilanowa.

Dziaäki budowlane obydwu develo- perów zabudowano wykorzystujñc maksymalnie dopuszczalne zagösz- czenie zabudowy nie starajñc siö wkomponowaè nowych inwestycji w historycznñ przestrzeþ, ani utrzymaè dotychczasowej formy zabudowy rozdrobnionej z domami wolnostojñcymi otoczonymi ogro- dami. Kolejnym czynnikiem degra- dujñcym obszar folwarku jest brak opieki nowych uĔytkowników nad hi- storycznymi zabudowaniami w jego obröbie oraz niewäaĈciwy sposób ich wykorzystania powodujñcy czösto ich dalszñ degradacjö i niszczenie.

Przykäadem takiej sytuacji moĔe byè katastrofalny stan techniczny Czwo- raka nad Jeziorem, czy kompletna degradacja dawnego dziedziþca folwarcznego przed zabytkowñ Ho- lenderniñ wykorzystywanego jako plac do napraw samochodów.

1 2 3 4

(7)

Mimo tak tragicznej sytuacji Folwarku Wilanowskiego nadal moĔliwe jest odtworzenie czöĈci historycznego ukäadu urbanistycznego zaäoĔenia poprzez uporzñdkowanie terenu pomiödzy Holenderniñ i Do- mem PodstaroĈciego i zrekonstru- owanie budynku gospodarczego za- mykajñcego dziedziniec folwarczny od zachodu. Ratunkiem dla niszcze- jñcej historycznej zabudowy byäoby znalezienie dla niej nowej funkcji nie powodujñcej ich dalszej degradacji i pozwalajñcej na wäaĈciwe wyekspo- nowanie jej walorów zabytkowych.

Dobrym rozwiñzaniem byäoby wyko- rzystanie budynków do poszerzenia i wzbogacenia oferty Muzeum Paäac w Wilanowie – gospodarza zaäoĔenia paäacowo -ogrodowego graniczñcego bezpoĈrednio z terenem folwarku.

Kolejnñ kwestiñ jest niedopuszczenie do dalszej chaotycznej zabudowy obszaru folwarku. PoĔñdane byäoby ustalenie zaäoĔeþ projektowych dla ewentualnych przyszäych inwestycji w zachodniej czöĈci zaäoĔenia, w rejonie zabytkowych Spichrzy tak, by nowowprowadzana zabudowa miaäa charakter rozdrobniony nawiñzujñcy do tradycyjnych form architektonicz- nych Wilanowa.

Maägorzata Kaczyþska Anna RóĔaþska Katedra Sztuki Krajobrazu

Szkoäa Gäówna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie

Landscape Art Department

Warsaw University of Life Sciences – SGGW

Literatura

1. Korzeþ J., Myczkowski Z., Ka- czyþska M., Korzeþ K., Wielochow- ska M., 2009, Projekt Planu Ochrony Wilanowskiego Parku Kulturowego, Fundacja Karkonoska, Jelenia Góra – Warszawa.

2. Sikora D., 2007, Problematyka granic ochrony konserwatorskiej re- zydencji wilanowskiej i zwiñzanego z niñ krajobrazu kulturowego [w:]

„Przyroda i miasto”, Wydawnictwo SGGW, tom X, czöĈè II, s. 347 -363, Warszawa.

3. Sikora D., Hanaka A., 2005, Opi- nia dotyczñca podstawowych granic wpisu zaäoĔenia wilanowskiego do rejestru zabytków, KOBiDZ, Warsza- wa.

4. Szpanowski P., 2006, Zmiany w zagospodarowaniu przestrzennym otoczenia rezydencji wilanowskiej [w:] „Przyroda i miasto”, Wydaw- nictwo SGGW, tom VIII, s. 159 -179, Warszawa.

5. Szpanowski P., 2008, Rezydencja wilanowska – poĔñdane sñsiedztwo?

[w:] „Zielone Ĉwiaty”, Wydawnictwo SGGW, s. 210 -233, Warszawa.

6. http://www.delpha.pl/pl/rezyden- cja_krolewska.html, maj 2011 7. http://www.arche.pl/oferta/villa- -vogla, maj 2011

8. http://www.mapa.um.warszawa.

pl/mapa/Mapa.aspx?service=Today, maj 2011

Przypisy

1 http://www.mapa.um.warszawa.pl/mapa/

Mapa.aspx?service=Today.

2 Rejestr zabytków nr 639/18; 01.07 1965.

3 Rejestr zabytków nr 639/19; 01.07 1965.

4 Mazowiecki Wojewódzki Konserwator Zabytków, Postanowienie nr 937/06.

5 Opinia dotyczñca podstawowych granic wpisu zaäoĔenia wilanowskiego do rejestru zabytków, D. Sikora i A. Hanaka, KOBiDZ, Warszawa 2005.

6 Projekt Planu Ochrony Wilanowskiego Parku Kulturowego. Autorzy: arch. Janusz Korzeþ i prof. dr hab. arch. Zbigniew Mycz- kowski (koordynatorzy), dr inĔ. arch. Krajo- brazu Maägorzata Kaczyþska, mgr hist. sztuki Krzysztof Korzeþ, mgr inĔ. arch. krajobrazu Marta Wielochowska, Fundacja Karkonoska, Jelenia Góra – Warszawa, marzec 2009 r.

7 Informacje pochodzñ ze strony internetowej developera Delpha Investments Group Sp.

z o.o. http://www.delpha.pl/pl/rezydencja_kro- lewska.html.

8 Informacje pochodzñ ze strony internetowej developera Arche Sp. z o.o. http://www.arche.

pl/oferta/villa -vogla.