R O C Z N I K I G L E B O Z N A W O Z E T . X I I , W A R S Z A W A 196?.
JANINA KRZYSZTOFOWICZ
PO RÓ W N A N IE W ARTOŚCI NA W OZO W EJ TERM OFO SFA TU M AGNEZOW EGO Z INNYM I NAW OZAM I FOSFOROW YM I
Zakład Chemii Rolniczej SGGW W arszawa K ierow nik — prof. dr M. Górski
W śród licznych i ró żnorodnych zagadnień naw ozow ych o p raco w y w a nych w latach pow ojennych w Z ak ład zie C hem ii R olniczej SGGW W ar szaw a pow ażną pozycję stanow ią b ad an ia nad naw ozam i fosforow ym i, zm ierzające do podniesienia ich działan ia nawozowego. Licznie w yk on ane dośw iadczenia w azonowe, polow e oraz la b o ra to ry jn e obejm ow ały w szy st kie ro d zaje naw ozów fosforow ych ja k superfosfat, term o fo sfaty , tom a- synę oraz su ro w e m ączki fosforytow e. W g ru p ie ty ch bad ań dużo uw agi pośw ięcono now ym form om naw ozów , a przede w szystk im tzw . term o - fosfatow i m agnezow em u, k tóreg o technologiczna p ro d u k cja opraco w ana przez przem y sł o p iera ła się n a n isk o procentow ych fosforytach pocho dzenia krajow ego. Szereg dośw iadczeń n a ten te m a t zostało już o p u b li kow anych [1— 10]. B adania nad tego ro d za ju naw ozam i fosforow ym i b yły przeprow adzone w w ielu placów kach chem ii rolniczej w Polsce [1, 2, 4, 5, 6, 10]. P rzytoczone w niniejszej p ra c y w y nik i dośw iadczeń w azono w ych stanow ią dalszą d o k u m en tację dotyczącą w artości naw ozow ej om a w iany ch naw ozów fosforow ych.
D ośw iadczenia zostały p rzep ro w ad zon e w 1955 r. w w azonach ty p u W agnera, p rz y czym 3 dośw iadczenia w ykonano w hali w azonow ej w Skierniew icach, jedno w W arszaw ie.
S ch em at dośw iadczeń obejm ow ał 5 n astę p u jąc y c h naw^ozów fosforo w ych: m ączkę fosforytow ą, term o fo sfat m agnezow y, su p ertom asyn ę (te r- m ofosfat sodowy), to m asy n ę i su p erfo sfat oraz 2 poziom y naw ożenia: 0,15 i 0,30 g na w azon P2O5. D okładny schem at podany je s t w tablicach zaw ierający ch w yniki plonów m asy ro ślin nej o raz po b ran ia fosforu (tabl. 1 i 2). r
Plony pow. suchej masy r o ś l i n g/wazon. Ś rednie z 4 powtórzeń
A ir-d ry p la n t m a tte r y ie ld s in g /p o t in experim ents w ith d i f f e r e n t phosphate f e r t i l i z e r s . Average o f 4 r e p lic a tio n s
Dawka Rate p2o5 g P szen ica j a r a Spring wheat Jęczm ień ja ry Spring b arley Owies z wykq
Oats w ith v etsch Owies - Oats Nawożenie F e r t i l i z e r ziarno g ra in słoma straw razem t o t a l z ia rn o g ra in słoma strew razem t o t a l z ia rn o g r a in owies o a ts n a sio na seed wyki vetch razem t o t a l o a ts and vetch słoma straw ogółem t o t a l ziarn o g ra in słoma straw razem t o t a l Bez fo s fo ru - No 3-1,5 25,2 36,7 17,0 23,0 40,0 1C,9 4,4 15,3 16,4 31,7 16,8 20,8 37,6 F o sfo ry t (13,1%)
Bock pnosphote meal 0,15 11,9 27 ,1 39,0 18,2 23,7 4 1,9 11,3 4,9 16,2 21,4 37,6 18,7 23,7 42,4 ^T'ermofosfat magnezowy (13%)
Magnesium therm ophosphate
Tt 13,8 29,2 4 3 ,0 20,2 26,3 4 6,5 12,0 - 5,5 17,5 23,2 40,7 18,3 22,7 41,0 Supertomasyna (29,32%)
Natrium therm ophoephate 12,5 30,4 4 2 ,9 19,5 25,7 4 5 ,2 . 11,7 5 ,0 16,7 21,1 37,8 18,6 23, С 41,6 Tomasyna (19%) Basic s la g 14,6 29,2 4 3,8 20,8 24,9 45,7 4 12,3 3,8 16,1 21,3 37,4 18,0 23,2 4 1,2 S u p e rfo sfa t (22,1%) Superphosphate ; M 14,3 32,3 46,6 21,6 29,6 5 1 ,2 12,4 5 ,7 18,1 25,0 4 3,1 18,0 25,0 43,0 F o sfo ry t Rock phosphate 0,30 12,4 27,6 4 0 ,0 18,6 24,5 43,1 11,3 6,7 18,0 21,1 39,1 18,8 24,6 43,4
Term ofosfat magnezowy j
Magnesium therm ophosphate « 14,8 3 2 ,2 47 ,0 21,5 28,9 50,4 12,1 7,3 19И 24,8 4 4,2 19,5 24,7 44 ,2 Supertomasyna Natrium thermophosphate 1 ■* 1 14,8 3 3 ,2 4 8 ,0 20,8 28,2 4 9 .0 j 11,8 6,7 18,5 24,9 43,4 19,3 25,9 45,2 Tomasyna Basic e la g , 1 M 1 13,9 3 2,6 46 ,5 22,0 29,2 51,2 11,8 7,1 18,9 24,8 43,7 19,1 25,1 4 4,2 S u p e rfo sfa t Superphosphate 1 м 14,4 33,8 4 8 ,2 22,2 31,5 53,7 12,8 7,1 19,9 27,1 47,0 19,1 26,0 45 ,1 P rz e d z ie l u fn o ści . Confidence in te r v a l 1,77 1,41 2,45 0,80 1,14 1 , 0 6 1,31 1,96 - 1,65 2,51 0,68 0,84 1,18 23 0 J. K r z y sz to fo w ic z
I l o ś c i pobranego P2O5 w mg przo s różne r o ś lin y w dośw iadczeniach wazonowych z różnymi nawozami fosforowymi Abount o f m6 taken ty d i f f e r e n t p la n ts in pot experim ents w ith phosphate f e r t i l i z e r s
Nawożenie - F e r t i l i z e r Dawka Dates p sz en ica j a r a Spring wheat Jęczm ied ja ry Spring b a rle y Owies z wyką
Oats and v etch Owies - Oats 01 p 2 o5 8 z ia rn o g ra in słoma straw razem t o t a l z iarn o g ra in słoma straw razem t o t a l n asiona łą c z n ie seed słoma straw razem t o t a l z ia rn o g r a in słoma strew razem t o t a l Bez f o sfo ru - No P2O5 - 106 28 134 97 16 113 98 12 110 107 10 117 F o sfo ry t krajowy (13,1%)
Bock phosphate meal C,15 113 35 148 113 17 129 115 17 132 133 12 145
Term ofosfat magnezowy (13%) Magnesium thermophosphate it 140 32 172 127 19 146 134 11 145 133 14 147 Supertomasyna (23,32%) Natrium thermophosphate »» 122 37 159 121 18 139 125 14 139 136 16 152 Tomasyna (19%) Basic sla g 146 32 178 125 15 140 127 12 139 135 16 151 S u p e rfo sfa t (22,1%) Superphosphate it 137 32 169 127 21 148 135 11 146 130 15 145 F o sfo ry t krajowy Rock phosphate 0 ,30 126 36 162 115 15 130 128 19 147 132 17 149
T erm ofosfat magnezowy Magnesium thermophosphate
tt 159 32 191 136 20 156 163 27 190 150 17 167
Supertomasyna
Natrium therm ophcsphate
ft 159 47 206 131 20 151 150 30 180 147 23 170 Tomasyna Basic sla g и 151 43 194 134 18 152 152 27 180 147 25 172 S u p e rfo sfa t Superphosphate •t 145 37 182 140 22 152 166 30 I96 147 11 176 W a rto ść nawo zo wa ter m o fo sf a tu m a g n e z o w e g o
232 J. K rzysztofow icz
D ośw iadczenia z pszenicą jarą, jęczm ieniem ja ry m oraz m ieszank ą ow sa z w y k ą przeprow adzono n a o b o jętn y m p iasku g lin iasty m m ocnym z M akow a (okolice Skierniew ic), o p B H O — 6 , 8 oraz nisk iej zaw artości p rzy sw ajaln eg o fosforu — 2 m g /l 00 g gleby (w edług E gnera). D ośw iad czenie z ow sem p rzeprow adzono n a piask u próchniczny m o pHH 0 — 6,2, zaw ierający m 5 m g/100 g g'leby P2O5 (w edług Egnera) [10]. N aw ożenie podstaw ow e pod ro ślin y zbożowe w ynosiło 0,3 g K 20 w postaci K2S 04 oraz 0,5 g N w postaci NH4NO3, zastosow ane łącznie w połow ie p rz e d - siew nie, a re sz ta pogłów nie po p rze ry w c e roślin. P rz y m ieszance w yki z ow sem ilość K 20 ró w nała się 0,3 g n a wazon, n a to m ia st azotu dan o po 0, 2 g. N aw ozy fosforow e m ieszano z 1/3 górną w a rstw ą gleby, co w ynosiło 2 bądź 2,5 kg. D ośw iadczenie z psizenicą i jęczm ieniem zało żono i zasiano 16. IV, z m ieszanką ow sa z w y k ą 27. IV, z ow sem — 7. V. 1955 r.
W schody roślin w e w szystkich dośw iadczeniach b y ły n o rm a ln e i nie w y k azy w ały różnic spow odow anych przez naw ożenie różnym i naw ozam i fosforow ym i. W okresie w zro stu u w szystkich bad an y ch roślin w idoczna była d o d a tn ia re a k c ja na naw ożenie fosforem , słabsza jed n a k niż w lata ch poprzednich na tak iej sam ej glebie o raz w y raźn ie gorsze działanie m ączki fosforytow ej w p o ró w n an iu do in n y ch fo rm naw ożenia fosforow ego. P ozostałe naw ozy fosforow e d z ia łały m niej w ięcej jednakow o i na ogół nie było w iększych różnic w e w zroście roślin pom iędzy pojedynczą i pod w ó jn ą d aw k ą poszczególnych naw ozów .
D ziałanie naw ozów o bserw ow ane w o k resie w zro stu znalazło p o tw ier dzenie w końcow ych plonach roślin podanych w tabl. 1.
R o zp atru jąc u zy sk an e plony ziarn a i słom y w idzim y, że w do św iad czeniu z pszenicą w y stąp iła stosunkow o b ard zo słaba rea k c ja na naw o żenie fosforow e, p rzy czym fo sfo ry t w yk azał najgorsze działanie naw o zowe, a pozostałe naw ozy d a ły jed n ak o w e zw yżki plonów . Nie w y stą p iły rów nież w y raźn iejsze różnice w plonach pod w p ływ em zw iększenia daw k i poszczególnych nawozów.
Jęczm ień zareagow ał w iększą zw yżką plonów m asy ro ślin n ej n a n a w ożenie fosforow e. W pozostałych ko m bin acjach naw ozow ych jęczm ień zachow ał się podobnie ja k pszenica jara, nie rea g u jąc w y ra ź n ie ani na rodzaj naw ozów fosforow ych (z w y ją tk ie m fosforytu) ani na podw ojone ich daw ki.
W dośw iadczeniu z m ieszank ą ow sa z w y k ą różnice w plonach nasion, łącznie z obu roślin, p rzy daw ce 0,15 g P205 na w azon są bardzo m ałe. N ato m iast w y ra ź n a rea k c ja w idoczna w w iększej zwyżce plonów w y stą piła na podw ójnej daw ce P205 = 0,3 g n a wazon. Nie było jed n a k różnic w d ziałan iu poszczególnych ro d zajó w naw ozów .
Wartość nawozowa term ofosfatu m agnezow ego 233
W dośw iadczeniu z ow sem n a p iask u próchnicznym , podobnie jak p rz y pszenicy ja re j, o trz y m an o słabą re a k c ję n a naw ożenie fosforow e. Podw o jenie d aw k i P205 podw yższyło nieco plo ny ziarna, a znacznie plony słom y. N ie b y ło n ato m ia st różnic w d ziałan iu naw ozow ym poró w n y w a n ych fo rm naw ozów fosforow ych.
P od o b n y b ra k w p ły w u różnych fo rm naw ozów stw ierdzono w w ielu dośw iadczeniach p rzeprow adzonych w Zakładzie Chem ii Rolniczej SGGW , a tak ż e w dośw iadczeniach innych zakładów . Tylko w n iek tó ry ch p rz y p adkach w y stę p u je pew ne, nieznaczne zróżnicow anie n a korzyść te rm o fo sfatu m agnezow ego, co m oże być spow odow ane d o datk ow ym d ziała niem m agnezu.
R ozw ażając w y n iki p o b ran ia fosforu, p o d an e w tabl. 2, w idzim y, że różnice w y stęp u jące w ilościach ipobranego P205 zgodne są n a ogół ze słabą re a k c ją w plonach m asy ro ślinn ej zarów no odnośnie fo rm y naw o zów, ja k i zw iększenia daw k i fosforu. Stosunkow o n a jm n ie jsze p o bran ie fosforu m iało m iejsce z m ączki fosforytow ej. P e w n e różnice w y stęp u jące w p o b ieran iu fosforu z in n y ch naw ozów n ależy uznać za m ieszczące się w granicach błędu dośw iadczalnego. P rz y w iększej daw ce fosforu (0,3 g na wazon) n astąp ił, p rzeciętn ie biorąc, n ied u ży w zrost po b ran ia tego sk ład n ik a przez plon n ad ziem n y roślin.
W y k o rzystanie fosforu z poszczególnych naw ozów i ich daw ek, ob li czone w edłu g d aw n ej m eto d y (N PK — NK) podane jest w tabl. 3. W ynika z niej, że w y k o rzy stan ie to w ah ało się w zależności od rośliny, fo rm y naw ozu o raz w ysokości d aw k i P205 i w ynosiło (w procentach):
P rz y podw ójnej daw ce fosforu n ajlep iej b y ł o n w y k o rzy stan y przez m ieszankę owsa z w yką, n ajg o rzej p rzez jęczm ień. W ykorzystanie fosforu z term o fo sfatu m agnezow ego było ró w n ie w ysokie ja k z su perfo sfatu, to m a sy n y i sup erto m asy n y .
O bliczenie w w yżej p odany sposób stopnia w y k o rz y sta n ia sk ład n ik a pokarm ow ego z dodanego naw ozu, jak w iem y obecnie z b ad ań m etodą znakow anych atom ów , m oże być obarczone d u ży m błędem w sk u te k tego, że pod w pływ em naw ożenia fosforow ego m oże nastąp ić rów nocześnie zw iększenie p ob ran ia fosforu z gleby.
dla fosforytu term ofosfatu m agnezowego supertom asyny tom asyny przy 0,15 g 0,30 g P205 9,3— 18,7 5,7—12,3 superfosfatu 20.0—25,3 14,3—26,7 16.7—23,3 12,7—24,0 18.0—29,3 13,0—23,3 18.7—24,0 13,0—28,7
234 J. K rzysztofow icz
T 8 b j ) с 8 3
P rocentow e w y k o rz y s ta n ie TgC^ z nawozów io s fo ro w y c n p rze z nadziemny p lo n r o ó l i n P e rce n ta g e o f P20^ re c o v e ry fro m p ho sp h ate f e r t i l i z e r s by p la n ts
Rodzaj nawożenia ; aKke f - p?c b ■ « , » £ Rate of ^ Fert j] ir e r p sz en ica ja r a s c r in é wneat jęczmień ja r y s p rin g barley mie szanka owies* wyka o a ts - vetch owies o a ls pszenica wheel jęczm ień bar!ey m ie szanka owies+ wyka o a ts « v etch owies o a ls j-^osi o r y t Korb pftosphaw 9 ,3 10, ; 14)7 1 8 ,7 9 ,3 Î),7 1 2 ,3 1 0 .7 'erm o lC 3 iai magnesowy
^ag^esi^ci tnonuour.ospha^ 2 b ,5 2 2 .0 2 3 0 2 0 ,0 19*0 14 ,3 2 6 ,7 16,7 Su;,e' Tuces^na
•& irju2i rreniioor.usj-nace l b r? J7 .3 1 9 0 23.3 ?4.0 12, ? 2 3 ,) 17,7 i omasyna
Les и s l a t 29,3 J 8 .0 1 9 ,i 22 t 20,0 13.0 23,3 18,5
ъмоег i o s 1 ai
Swiperjrr.ospnaie 2«,0 18. Ż lb. 1 13,0 28,7 19.7
W w y n ik u zatem przeprow ad zo n y ch dośw iadczeń w azonow ych za rów no pod w zględem wysokości uzysk an y ch plonów m asy roślinnej, jak też ilości p obranego fosforu, term o fo sfat m agnezow y w ykazał tak ie sam o działanie naw ozow e jak superfosfat, to m asyn a i sup erto m asyna, a lepsze od m ączki fosforytow ej.
LITERATURA
[1] B i r e c k ą H., T u c h o ł k a Z., K u ź m i ń s k a K., W o j t o w s k a R.: Badania w artości nawozowej term ofosfatu m agnezowego produkcji krajowej. Roczn. Nauk Roln., t. 72-A-2, s. 255—274.
[2] B o r a t y ń s k i K., R o s z y k S., T u r у n a Z.: Porów nanie w artości na w ozow ej term ofosfatu serpentynow ego i term ofosfatu m agnezowego z super- tomasyną. Roczn. Nauk Roln., t. 70-A-4, 1955, s. 583—608.
[3] G ó r s k i М., Wartość nawozowa term ofosfatów m agnezowych. Prace Działu Ż yw ienia i N aw ożenia IUNG, nr 1, 1956, s. 85—88.
[4] G ó r s k i М., B a r s z c z a k T.: T erm ofosfaty m agnezow e w porównaniu z innym i nawozam i fosforow ym i. Roczn. Nauk Roln., t. 5-A-2, 1955, s. 227—252. [5] G ó r s k i М., W y s z y ń s k a K.: Porów nanie działania term ofosfatu m agne zowego z innym i nawozam i fosforow ym i w doświadczeniach polowych IUNG (1954— 1955). Roczn. Nauk Roln., t. 80-A-2, 1959, s. 193—224.
[6] L i t y ń s k i T., J u r k o w s k a H., G o r l a c h E.: O w artości nawozowej krajow ego term ofosfatu m agnezowego. Przem ysł Chemiczny, 1954, s. 126— 134.
Wartość nawozowa term ofosfatu m agnezow ego
[7] L i t y ń s k i T., J u r k o w s k a H., G o r l a c h E.: O w p ływ ie rozdrobnie nia term ofosfatu m agnezowego na jego efekt nawozow y. Przem ysł Chemiczny, t. 10, 1954, s. 187.
[8] L i t y ń s k i T., J u r k o w s k a H., G o r l a c h E.: Dośw iadczenia polowe nad w pływ em rozdrobnienia term ofosfatu m agnezowego na rozwój i plon n ie których roślin uprawnych. Zeszyty N aukow e WSR Kraków, 1956, s. 111— 118. [9] K u r y ł o w i c z B., G ą s i o r o w s k i S., K r o c z y ń s k i J.: W yniki badań
nad w artością nawozow ą term ofosfatu m agnezowego. Postępy Nauk Roln., 1957, s. 45—57.
[10] K u r y ł o w i c z B., K o p e r S., S z c z u r e k J:. Badania nad w artością nawozow ą term ofosfatu m agnezowego. Roczn. Nauk Roln., t. 7 6 -A -l, 1957, s. 1—26. Я . К Р Ж И Ш Т О Ф О В И Ч СРАВНЕНИЕ У ДОБРИТЕЛЬНОЙ ЦЕННОСТИ МАГНИЕВОГО ТЕРМОФОСФАТА С ДРУГИМИ ФОСФОРНЫМИ УДОБРЕНИЯМИ К а ф е д р а А г р о х и м и и Г л а в н о й С е л ь с к о х о з я й с т в е н н о й Ш к о л ы , В а р ш а в а Р е з ю м е В вегетационных опытах с яровой пшеницей, ячменем, овсом и смесью овса с викой исследовалась удобрительная ценность магниевого термофосфата при двух уровнях Р2О5 сравнительно с другими фосфорными удобрениями. На осно вании полученных урожаев растений и количества усвоенного ими ф осф ора установлено, что магниевый термофосфат действовал примерно также, как су перфосф ат, томасшлак и супертомасшлак и определенно лучше, чем сырая фосфоритнал мука. J . K R Z Y S Z T O F O W IC Z
FERTILIZING VALUE OF MAGNESIUM THERMOPHOSPHATE IN COMPARISON TO OTHER PHOSPHATE FERTILIZERS
D e p t, o f A g r o c h e m i s t r y , C e n t r a l S c h o o l o f A g r i c u l t u r e , W a r s a w
S u m m a r y
In pot experim ents w ith spring w heat, barley, oats and a m ixture of oats and vetch the fertilizing effect of m agnesium therm ophosphate at two P2O5 levels w as compared w ith that of other phosphate fertilizers. Plant yields and prosphorus uptake indicate that the fertilizing effec t of the m agnesium therm ophosphate w as approxim ately sim ilar to that of superphosphate, basic slag and natrium super phosphate, and sign ifican tly betted than rock phosphate meal.
