STANISŁAW LASKOWSKI
METODA OKREŚLENIA WARTOŚCI UŻYTKOWEJ GLEB I JEJ ZASTOSOWANIE W PRACACH
REGÏONALIZACYJNYCH
K ated ra O gólnej U p ra w y R oli i R o ślin W SR S zczecin
W ostatnich czasach podejmowane są liczne prace regionalizacyjne. Byłoby w ysoce pożądane, aby stosowano w nich jednolite metody. Mając powyższe na uwadze przedstawiam niżej m etodę określania wartości użytkowo-rolniczej gleby, zilustrowaną regionalizacją rolniczą Pomorza Szczecińskiego. Równocześnie podaję m etodę wykorzystania użytkowo- rolniczej wartości gleby przy projektowaniu rozmieszczenia tych upraw, o których wiem y, że ich udział w strukturze zasiewów wybitnie zależy od jakości gleby. Przedstawione m etody regionalizacji rolniczej um ożli wiają racjonalne wykorzystanie potencjalnych możliwości produkcyj nych gleb.
M ETO DA U S T A L E N IA W Y Z N A C Z N IK A U ŻY T K O W O -R O LN IC ZEG O
Liczbowy wyznacznik wartości użytkowej gleb w gromadzie ustalam posługując się wzorem:
s = gt • К - a, • k2 - a3 • k 3 + . . . _ +_a„ ^k„
P
Sym bole w przedstawionym wzorze oznaczają: 5 — wyznacznik użytkowo-rolniczy gleb,
P — powierzchnia ziemi ornej bądź użytków rolnych w ha,
a — (od 1 do n) areał klasy bonitacyjnej,
к — (od 1 do n) 100-stopniowa ocena wartości gleb niemieckiego
urzędu skarbowego, oddziału szacunku gleb, zmodyfikowana w oparciu o analizę plonów uzyskiwanych w doświadczeniach polo wy ch i w gospodarstwach przodujących na Żuławach delty W isły oraz na Pomorzu Gdańskim i Szczecińskim.
M etoda określania w artości użytkow ej gleb 139
W oparciu o powyższe źródła ustaliłem , że klasa I ma przeciętnie wartość 88 punktów, II — 78, Ilia — 65, IHb — 58, IV — 49, V — 34, VI — 20, a gleby przeznaczone pod zalesienie 15. Użytkowo-rolnicza wartość gleb polowo-łąkowo-pastwiskowych waha się między 30 a 70 punktami.
Gromady o jednakowej lub zbliżonej wartości wyznacznika połą czyłem w kom pleksy glebowo-rolnicze, dla których w yliczyłem prze ciętną wartość wyznacznika użytkowo-rolniczego. U staliłem przy tym kom pleksy glebowo-rolnicze przedstawione w tablicy.
Proponowane kompleksy i ic h w artość r o l n i c z a
Nazwa kompleksu glebowo - r o l n i c z e g o Wartość wyznacznika Możliwe do o s i ą g n i ę c i a plony 4 zbóż q/ha Isz en no-b uraczany n a j l e p s z y 80 7 ^ 40
b.dobry 8v. - 70 35 - A 0 dobry 70 - 60 28 - 35 g o r sz y 60 - 50* 24 - ?8 Ż yt ni o -z ie m ni a c ze ny dobry 50 - A Q 20 - 2* ś r e d n i 40 - JO 14 , 20 s ła b y 3 0 - 2 0 11 - 14
Źytnio- łubi now y 20 8 - 11
Polowo-łąkowo-pastwiskc^y 30 - 70 z
Przyjęto 10-punktową rozpiętość wartości wyznacznika charakteryzu jącego kompleks glebow y ze w zględu na konieczność łączenia gleb pod legających w różnym stopniu erozji wodnej i mających odmienną kulturę roli i inne cechy ważne pod względem rolniczym (np. stosunki wodne, pochodzenie geologiczne gleb).
Z A ST O SO W A N IE O TR ZY M A N EG O W Y ZN A C Z N IK A PR ZY D E L IM IT A C JI TER E N U N A JE D N O ST K I R EG IO N A L N E
Podaną metodą posługiw ałem się w pracy regionalizacyjnej na Żuła wach delty W isły (1961 r.), na Pomorzu Gdańskim (1962 r.) oraz na Po morzu Szczecińskim (1963 r). W ykonane prace w e wszystkich przypad kach dobrze ilustrowały zróżnicowania potencjalnych m ożliwości produk cyjnych w ydzielonych kom pleksów glebowo-rolniczych. Dla przykładu przedstawiam na rys. 1. w ydzielone kom pleksy glebowo-rolnicze na Po morzu Szczecińskim.
S. Laskowski
Porównując mapę kom pleksów glebowo-rolniczych z układem warun ków klim atycznych i geomorfologicznych oraz społeczno-ekonom icznych (demograficznych, kom unikacyjnych, przemysłowych, zasięgów ośrodków ciążeń) można wyznaczyć regiony, subregiony i mikroregiony rolnicze. Z kolei podaną wyżej metodą ustala się dla w ydzielonych jednostek re gionalnych wartość wyznaczników użytkowo-rolniczych. Taki podział terenu przedstawia rys. 2, obrazujący wspomniane regionalne jednostki rolnicze na Pomorzu Szczecińskim.
M ETO DA U S T A L A N IA ZA LE C A N E J S T R U K T U R Y ZA SIEW Ó W
Projektowaną strukturę zasiewów* w mikroregionach ustalić można posługując się wykresem , w którym na osi odciętych uszeregujem y m ikroregiony w edług ich wzrastającej wartości użytkowo-rolniczej, a na osi rzędnych procentowy udział ziem iopłodów w strukturze zasie wów. Przyjm ujem y, że buraki cukrowe czy też ziemniaki ,nie powinny
R ys. 3. Z ależn ość u d ziału roślin w stru k tu rze z a sie w ó w od w a r to śc i u ż y tk o w o -r o ln ic z e j gleb:
.r — t e o r e t y c z n y u d z i a ł b u r a k ó w c u k r o w y c h w s t r u k t u r z e z a s i e w ó w (15 h a ) , a — u d z i a ł k o m p l e k s ó w ż y t n i o - z i e m n i a c z a n e g o s ł a b e g o i ś r e d n i e g o o r a z ż y t n i o - ł u b i n o w e g o (27% , c z y l i 4 h a ) . S t ą d w ł a ś c i
w y u d z i a ł b u r a k ó w c u k r o w y c h p o w i n i e n w y n o s i ć 14 — 4 = 11 h a
zajmować więcej niż 25% ziemi ornej, pszenica i żyto nie więcej niż 50%, ia rzepak ozim y — 12%. Największa powierzchnia uprawy pszenicy (50%) i buraków (25%) oraz rzepaku (12%) będzie ,na kom pleksie o war tości 100, a najniższa przy wyznaczniku równym 20. Przyjm ujem y
bo-U -т ‘0 0 1 + 0001 Р О Д В Ч ‘ Ç a M O S îi u ja iz p z B d ; х С э щ о м э н ‘шт е т и д е ^ г и р ‘ß96I b m b z s j b m . ‘N M d ä m o p z v C z n d iv p o a ‘I IIX '% ‘u o fi z o c n v u z o q a io с п о ц щ г э о ц op s fm z o fe ïE Z REGION OU POORE 6I0NÓU MIKROREGIONOM U03EUÓDZTUR
и е г в v u о н о и ш с н o z n a c z a ją н и с щ м щ u i e l k o s ć U VZM CZHIKR Uf t 7К0 HO KÛUlCZEtВ P S Z E N N O - B U R R \ C Z f f N Y ~ B. DOBRY . P S Z E N N O - B U R f f i 1Z f f N Y - DOBRY . - S Z C Z E C I Ń S K I - PYRZYC KI P S Z E N N O - B U R R 6k.1 62.5 CZRNY- g o r s z y. - BRRLINSKO -d r r n n e ń s - GRYF! С KI - CHOJEŃSKO- GRYEIŃS 1 Ż Y T N I O - Z I E M Ń KI 5 3 9 50.7 Kl 50M fffC ZffN Y- DOBRY. и NIESZKONICKO -H YŚLlfiORSKI NOUOGRRDZKO - CHOSfCZEŃSKI
KRNIEŃSKO- GOLCZE H$KI
SZCZECIŃSKI Ш Ш Ш - POLONO-Łff KOMO - Pff S T U IS КОНУ. \ \ \ \ L П Ж - Ч irr 1 i i - C E D Y Ń S K O - GRYFIRÇKI 1,0.3 - S Z C Z E C I Ń S K O - STEPNICKI 26.8 ŻYTNIO -Z IE M tf lRCZRN У - ś r e d n i i .37.9 36.7 32.0 - I N S K I - ST R RGRUDZKI - SZCZECIŃSKI Y'’Q'sCy,<У/ \ ° 000 W-V/VsV. о о о о о о о о Ż Y T N IO -Z IE M N IffC Z ffN Y - s l r b y
- POkU DNIOUO - U SCHODNI 2 6 9
- SZ CZ ECI ŃSK O - GO LE NIONS KI 26.5 -ŻYTNIO-LUBINOUY - POŁUDNIONY... PRZECIĘTNR URRTOŚt UYZNRCZNIKR BONITR- CYJN0-UŹYTK0NE60 .73.7 ■ 63.3 . . . .51.6 . . .44.2 ■35.8 .35.7 .264 19.3
4
.Rys. 1. K o m p lek sy g le b o w o -r o h iic z e na P o m o rzu S zczeciń sk im
PRZEOĘTNR PLONIT 4 ZBÓŻ N \ Z 1 ha. > 3 5 2 8 - 3 5 2 4 -2 8 20-24 14-20 11-14
8-11
Z a łą c z n ik do R o c z n ik ó w G le b o z n a w c z y c h , t. X II I, D o d a te k Z ja z d o w y P W N , W a rs z a w a 1 9 6 3 , d r u k a r n ia im . R e w o lu c ji P a ź d z ie r n ik o w e j, n a k ła d 10 00 -t-1 0 0, L .-4 1REGION NRDNORSKI
Р _ О Ш £ й Щ Ш
Ш И Х Ж З h P O D M I E J S K I K X / H + H - HYPOCZYNKOHO- TURYSTYCZNY ~г~гГ - -I - PRZEJŚCIOWYP O D R E G ! О
REGION P O JE Z IE R N Y А/У --J t/'/A i 1111 - L O B I S K O -- NOUQGRRDZKO-STRRGRRDZK! Ш Ш Ш - PYRZYCKj - Р М М Ж М 1GRRNICR REG I ON OU NRD ft O R S K IE 6 0 I POJEZIERNEGO " P 0D R E 6I0N Ô H GRRNICR PR Ń ST H R " MIKROREGIONOM GRRNICR H O JEH Ô D ZTH R M I K R O R E G / O N l M Ó И 1 ? 1 9 1 BEZPOŚREDNI E ZRPLECZE MI RS TR ЮО! DRLSZE ZRPLECZE MI RS TR \ У У \ CEDYŃSKI K X > 1 H OLIMS KO - KR MI EŃSK/ I 1 I П TRZEBIRTOUSKI 1 1 1 ' 1 GOLCZEMSKI Г---- 1 GRYF! CK! M I K R O R E G I O N Y K S S J NOHOGRRDZKI i-- 1 RESKO - LOBESKI
I 1111 1 I l i l i l i l STRRGRRDZKI KLUCZEUSKI С HOC! HELSKI 1 1 1 1 1 1 MEGORZÏ CKO-DOBRZRŃSKI K8883 ŚRODKOHY VvIvà LUBRNOMSKI 1---1 CHOSZCZR ŃSKI ISSSJ USCHODNI
Y //A BRRLINECKO - PEŁCZYCKI
MYŚLIBORSKI
Е Э CHOJEŃSKI
11 1 11 MIESZKOMICKO- DĘBNI ŃSKI
Metoda określania w artości użytkow ej gleb 141
wiem, że gleby o wartości niższej niż 20 pow inny być zalesione lub użyte pod uprawy żytnio-łubinowe. Łącząc punkty najwyższego udziału roślin uprawnych z punktem zerowym , tj. 100 — bądź 20-punktowej war tości, otrzym ujem y linię, na której z łatwością można ustalić udział da nego ziemiopłodu w strukturze zasiewów każdego z mikroregionów 0 znanej wartości użytkowo-rolniczej. Tę graficzną metodę ustalenia zalecanej struktury zasiewów przedstawia rys. 3.
W celu ustalenia względnej powierzchni danej uprawy prowadzimy pionową linię od punktu przeciętnej wartości użytkowo-rolniczej mikro regionu do przecięcia z linią łączącą punkty najniższego i najwyższego udziału danego ziemiopłodu w strukturze zasiewów. Punkt przecięcia obu linii wyznacza teoretyczny udział ziem iopłodów w zalecanej struk
turze zasiewów.
Nie będziem y jednak uprawiali pszenicy i buraków na kompleksach żytnio-ziem niaczanych, zwłaszcza słabych i żytnio-łubinowych, a żyta 1 ziem niaków nie powinniśm y uprawiać na kompleksach pszenno-bura- czanych najlepszych i bardzo dobrych. W mikroregionach o ustalonych przeciętnych wartościach użytkowo-rolniczych zw ykle w ystępują obok gleb bardzo słabych również gleby bardzo dobre. Z tego więc względu pomniejszartiy teoretycznie ustalony udział ziemiopłodu w strukturze za siew ów o względną powierzchnię kompleksu glebowego, nieprzydatnego pod jego uprawę. Podobnie postępujem y przy ustalaniu struktury za siew ów z żytem , pszenicą, rzepakiem i ziemniakami. Udział w projek towanej strukturze zasiewów roślin mających dużą wartość pastewną, jak np. strączkowych, m otylkowych drobnoziarnistych i innych, ustalać należy w zależności od ilości i jakości trwałych użytków zielonych oraz potrzeb paszowych.
Produkcja roślinna nie tylko zależna jest jednak od gleby, ale rów nież i od innych czynników siedliska oraz od zespołu warunków ekono micznych. Z tego w zględu w yliczam w oparciu o wielkości wskaźników struktury zasiewów (ustalone podaną wyżej metodą) proporcje w uprawie poszczególnych roślin. Te proporcje m iędzy działami produkcji roślinnej i poszczególnym i uprawami pow inny stwarzać warunki do zachowania równowagi m iędzy czynnikami przyrodniczo-ekonomicznymi a zalecaną strukturą zasiewów. W celu zilustrowania tego, co powiedziałem, przed stawiam na rys. 4 ustalone proporcje w uprawie pszenicy ozimej na Pomorzy Szczecińskim. W ytyczne rozmieszczenia uprawy pszenicy są zawarte w określonych granicach precyzujących proporcje m iędzy jej uprawą a pozostałymi kłosowym i. Podobne proporcje ustalam y i dla innych upraw. W ramach nakreślonych granic można będzie w przy szłości ustalić szereg najdogodniejszych alternatyw w zależności od po trzeb państwowych.
S. Laskow ski с. л я с к о в с к и М ЕТОД К А Ч Е С Т В ЕН Н О Й А ГРО Н О М И ЧЕС КОЙ О Ц ЕН К И ПО ЧВ И ЕГО П РИ М ЕН ЕН И Е В Р А Й О Н И Р О В А Н И И К а ф е д р а О б щ е г о З е м л е д е л и я Щ е т и н с к о й С е л ь с к о х о з я й с т в е н н о й А к а д е м и и Р е з ю м е М етод устан овл ен и я агропроизводственного п ок азател я какой либо терри ториальной едини цы состоит в вы числении суммы п рои зв еден и й и з площ ади оп ределен н ого почвенного ком плекса и его бонитировочного качества (оцени ваемого в ба л л а х от 1 до 10 0) а затем р азд ел ен и и п ол уч ен н ой суммы на зем ел ь ную площ адь целой территори альной единицы . Р ек ом ен дуем ую стр ук тур у посевов определяю т по граф и к у, в котором на к оорди н атах ,,X f’ помещ аю т в возрастаю щ ем п ор ядк е велич ины агр оп р ои зв од- ствен н ы х п ок азател ей а на к оор ди н атах „У ” — процен тное уч асти е сел ь ск о х о зя й ст в ен н ы х кул ьтур в стр ук тур е посевов. С оединяя пунк ты самого вы сокого и самого низкого участия культурного растения в струк туре посевов, уст а н а в л и ваю т теорети ч еск ую площ адь данной культуры . О п ределен н ую таким путем площ адь ум еньш аю т на такой процент, какой в территори альной еди н и ц е со ставляю т ком плексы непри годны е для в озделы в ан и я данного с ел ь ск о х о зя й ственного растен и я (рыс. 3). S . L A S K O W S K I
A M ETH OD FOR D ETER M IN G SO IL U T IL IT Y IN R E G IO N A L IZ A T IO N
C h a i r o f G e n e r a l S o i l a n d P l a n t C u l t i v a t i o n C o l l e g e o f A g r i c u l t u r e , S z c z e c i n
S u m m a r y .
T his m ethod of e sta b lish in g n u m erica l d eterm in a n ts of soil u tility for arbitrary territorial u n its co n sists in su m m ation of the a rith m etica l prod u cts of th e su rfa ce of a g iv en soil co m p lex and th eir u tility grade (ranging fro m 1: 100), and d iv isio n of the s u m -to ta l by total su rfa ce of th e territo ria l unit. The recom m en d ed seed in g stru ctu re is d eterm in ed g ra p h ica lly by m ean s of a cu rve on w h o se X - a x is are cut o ff th e p a rticu la r u n its in risin g order of th eir a g ricu ltu ra l p ro d u ctiv ity v a lu e, and on th e Y -a x is the p ercen tu a l ratio of cu ltu re p lan ts in th e seed in g s structure. C on n ectin g th e p o in ts o f h ig h est w ith th ose of lo w e st p articip ation of a given cu ltu re p lan t in th e seed in g stru ctu re w e d eterm in e th e th e o r e tic a l su rfa ce of a g iv e n plant. T he su rfa ce esta b lish ed in this w a y is to be red u ced by th e p e rcen ta g e of so ils of the territo ria l u n it w h ich are u n su ita b le fo r c u ltiv a tio n of th e g iv e n p la n t (com p. fig. 3).
