ROCZNIKI GLEBOZNAWCZE T. XXXVII, NR 2—3, S. 421-428, WARSZAWA 1986
ELŻBIETA WENGLIKOWSKA
DZIA ŁAN IE NA W OŻEN IA M INERALNEGO STOSOW ANEGO NA TLE OBORNIKA W PLONOW NIU RO ŚLIN W W IELOLETNICH
DOŚW IADCZENIACH
Katedra Chemii Rolnej Akademii Rolniczej w Szczecinie
WSTĘP
Od początku ostatniego stulecia dzięki naw ożeniu m in eraln em u pro d u k c ja obornika w zrosła trzy k ro tn ie. O bornik zaś okazał się p o trzeb n y dla zapew nienia n ajb ard ziej efektyw nego działania nawozów m in eraln y ch [3]. W obec stosow ania ich w znacznych ilościach h a szczególną uw agę zar- słu g u je w zajem ny stosunek składników m in eraln y ch (Ca, N, P, K). Do u trz y m an ia rac jo n aln e j gospodarki naw ozow ej nie należy też zapom inać
o roli, jaką w jej zachow aniu m oże odegrać obornik [2].
Celem niniejszej p racy jest p rzed staw ien ie w yników b ad ań dotyczą cych działania nawozów m in eraln y ch w układzie NK, N P i N PK , stoso w anych n a tle obornika, na plonow anie roślin i w łaściw ości gleby.
WARUNKI DOŚWIADCZENIA I METODY BADAŃ
B adania prow adzono w ram ach dwóch dośw iadczeń polow ych o ty m sam ym schem acie, założonych w 1964 ro k u p rzez prof, d ra M. N iklew - skiego w RZD Lipki, rów nocześnie n a dwóch polach. Jedn o było w L ip kach n a glebie klasy u żytkow ej IVa, a drugie w G rzędzicach na glebie k lasy użytkow ej IVb.
W dośw iadczeniach porów nyw ano 3-polowy płodozmiam z ziem niaka mi, ow sem i ży tem z 4-polow ym płodozm ianem z ziem niakam i, owsem, łu b inem n a ziarno i żytem . K ażdego ro k u u praw ian o w szystkie ro ślin y płodozm ianów .
O bornik stosow ano co ro k u w daw ce 30 t na h e k ta r, a naw ożenie m i n e ra ln e w ilościach (kg/ha): N — 150, P — 33 i К — 149. A zot b ył w
E. W englikowska
postaci sa le try am onow ej, fosfor w superfosfacie 18% do 1972 roku, a od 1973 ro k u w superfosfacie 46% i potas w soli potasow ej 40 albo 60%.
P rzedstaw ione plony roślin (tab. 1 i 2) m ożna podzielić na dw a o k re sy. W p rzy p ad k u ziem niaków i ży ta okres I obejm ow ał la ta 1965— 1972, a okres II — lata 1973— 1979. N atom iast w p rzy p ad k u owsa okres I obej m ował lata 1965— 1974, a okres II — la ta 1975— 1979.
Z dośw iadczeń ty ch po zbiorach owsa pobrano z każdego poletka, z głębokości 0— 20 cm, średnie p róbki gleby. W roku 1976 oznaczono za w artość N ogółem i С organicznego, a w ro k u 1977 zaw artość przy sw a jalnego fosforu, potasu, m agnezu i m anganu. pH gleby i zaw artość glinu w ym iennego oznaczono w ro k u 1979 (tab. 3 i 4). W szystkie analizy p rz e prow adzono m etodam i stosow anym i w stacjach chem iczno-rolniczych [4].
OMÓWIENIE WYNIKÓW
WPŁYW NAWOZÓW MINERALNYCH STOSOWONYCH NA TLE OBORNIKA NA PLONOWANIE ROŚLIN
Ze w zględu na nieznaczne różnice w działaniu na plony roślin naw o zów m in eraln y ch stosow anych na tle obornika w trz y - i czteropolow ym płodozm ianie, przedstaw iono w yniki w p ro cen tach obliczone na po d sta w ie śred n ich z obu płodozm ianów (tab. 1 i 2).
Naw ożenie m in eraln e N PK , stosow ane na tle obornika, w p orów naniu z sam ym obornikiem zwiększyło p lo n y w okresie I w L ipkach w ziarnie żyta o 21,7%, w kłębach ziem niaków o 16,3% i w ziarnie owsa o 11,6%, a w G rzędzicach w ziarnie żyta. o 39,0%, w k łęb ach ziem niaków o 24,2% i ziarnie owsa o 10,5%. N atom iast w okresie II naw ożenia to w L ipkach zwiększyło plony ziarn a żyta o 21,3%, zm niejszyło plon y kłębów ziem niaków o 4,4% i zwiększyło plony ziarn a owsa o 11%, a w G rzędzicach zwiększyło plony ziarna żyta o 24,6%, kłębów ziem niaków o 9,4% i zm iej- szyło plony ziarna owsa o 3,2%.
D ziałanie naw ożenia m ineralnego NK i NP, stosow anego na tle obor nika, w L ipkach było nieco odm ienne od naw ożenia NPK , a w G rzędzi cach podobne do działania N PK na tle obornika.
J a k widać z pow yższych danych, naw ozy m in eraln e w ilości 150 kg N, 33 kg P i 149 kg К n a tle 30 t na h e k ta r obornika, stosow anego co ro k u pod w szystkie rośliny, w okresie I isto tn ie zw iększyły plony ziarn a żyta i kłębów ziem niaków oraz w y k azały ten d en cję do w zrostu plonów ziarna owsa. W okresie II działanie naw ozów m in eraln y ch N PK stosow anych na tle obornika na plony kłębów ziem niaków i ziarna owsa było nieistotne.
ZarówTno w okresie I, jak i II najw iększe zw yżki w yw ołane naw oże niem m in eraln y m N P K na tle obornika stw ierdzono w plonach ziarna ży ta, następ n ie kłębów ziem niaków , a n ajm n iejsze w plonach ziarna owsa,
Nawożenie m ineralne na tle obornika
423
T a b e l a 1Porównanie średnich plonów roślin w t z hektara otrzymanych w dwóch okresach (I i II) w Lipkach
Comparison of average yields of crops in t/ha obtained at Lipki in two parts of the period (I and II) investigated
Obiekty Treatments Ziemniaki — kłęby Potatoes — tubers Owies Oats I — ziarno — grain Żyto — R y e -- ziarno - grain 11 II ~ I 1 11
3-połowy płodozmian -— 3-field crop rotation
Obornik 25,3 32,2 2,78 3,02 3,47 2,77 Farmyard manure Obornik -f NK 29,3 34,4 3,12 3,17 4,13 3,15 Farmyard manure fN K \ Obornik+NP 30,1 33,6 3,04 3,22 4,09 3,59 Farmyard manure+ NP Obornik+ NPK 29,5 30,8 3,15 3,30 4,24 3,36 Farmyard manure+ NPK NRI — LSD — 0,05 2,4 3,6 1 — 0,42 0,64
4-polowy płodozmian — 4-field crop rotation
Obornik 24,6 33,4 2,97 2,84 3,81 3,25 Farmyard manure Obornik+NK 27,9 33,3 3,12 3,26 4,01 4,14 Farmyard manure+N K 1i Obornik+NP 29,4 35,1 3,20 3,07 4,20 3,68 Farmyard manure+ NP i 1 Obornik+NPK 28,5 31,9 3,26 3,20 4,20 3,94 Farmyard manure f NPK 1 NRI — LSD — 0,05 2,0 — — — 0,29 0,70
co praw dopodobnie m iędzy in n ym i zw iązane było z długością okresu roz wojowego roślin.
Znacznie słabsze działanie naw ożenia NK, N P i N PK na tle obornika w okresie II w plonach w s z y s tk ie j ro ślin w G rzędzicach i w plonach ziem niaków w L ipkach było w ynikiem zakw aszającego działania stoso w anych nawozów m ineralnych . K orzystniejsze zaś działanie naw ożenia m ineralnego NK, N P i N P K na tle obornika, szczególnie w okresie I w G rzędzicach, praw dopodobnie spow odow ane było niższym o około 8 m położeniem n.p.m. w porów nan iu z polem w Lipkach, co m iało w pływ na
w ilgotność gleby.
O potrzebie doboru w łaściw ych p ro p o rcji p rzy zastosow aniu nawozów m in eraln y ch i obornika ściółkowego św iadczy m iędzy innym i opubliko w ane w 1966 ro k u dośw iadczenie przeprow adzone z daw kam i na h e k ta r: 180, 280 i 400 kg N PK na tle 30 t obornika. O trzym an e p lon y ziem niaków zw yżkow ały kolejno o: 18,1, 21,8 i 29,0% [1].
424 E. W englik o wsk a
T a b e l a 2
Porównanie średnich plonów roślin w t z hektara otrzymanych w dwóch okresach (I i II) w Grzędzicach
Comparison of average yields of crops in t/ha obtained at Grzędzicc in two parts of the period (I and II) investigated
Obiekty Treatments Ziemniaki — kłęby Potatoes — tubers Owies Oats — ziarno — grain 1 Żyto - Rye — ziamo — grain I II I II I II
3-polowy płodozmian - - 3-field crop rotation
Obornik 17,0 29,0 2,65 2,35 2,50 2,38 Farmyard manure Obornik+NK 20,6 31,8 3,25 2,55 3,62 3,01 Farmyard manure+ N K • Obornik-f NP 22,1 31,2 3,09 2,49 3,71 2,90 Farmyard manure-f NP Obornik+ NPK 21,2 32,0 3,07 2,30 3,71 3,00 Farmyard manure-f NPK NRI — LSD — 0,05 2,6 — 0,32 — 0,35 —
4-polowy płodozmian - -4-field crop rotation
Obornik 17,3 27,3 2,86 2,39 2,85 2,99 Farmyard manure Obomik+NK 19,2 33,4 3,10 2,37 3,64 3,35 Farmyard manure -fNK Obornik+ N P 20,2 32,4 3,02 2,40 3,81 3,85 Farmyard manure -f NP Obornik+ NPK 21,4 v 29,6 3,01 2,29 3.74 3,68 Farmyard manure -f NPK \ 11 1 NRI — LSD — 0,05 1 2,9 5,0 — 1 — 1 °>42 1 0,59
W naszych b adaniach ze w zględu n a zakw aszające działanie nawozów m in eraln y ch n a w e t n a tle obornika, od 1980 ro k u p ró b u je m y uzupełniać w apnow aniem gleby naw ożenie m in eraln e stosow ane n a tle obornika.
WPŁYW NAWOZÓW MINERALNYCH STOSOWANYCH NA TLE OBORNIKA NA WŁAŚCIWOŚCI GLEBY
N aw ożenie m in e raln e w uk ładzie NK, N P i N P K na tle obornika w p o ró w n an iu z działaniem sam ego obornika w płynęło n a obniżenie р Н кС1
gleb w granicach 0,2 do 0,4 jed n o stk i i na zw iększenie zaw artości glinu w ym iennego w g ranicach od 0,2 do 2,1 m g Al (tab. 3,4). W kon sek w en c ji w płynęło rów nież n a obniżenie zaw artości przy sw ajaln eg o m agnezu. N a 12 b ad an ych p rzy padk ó w w 10 zaw artość Mg obniżyła się w g ra n i cach od 0,1 do 2,0 m g (średnio 1,1 m g Mg). N aw ozy m in eraln e n a tle obornika w p ły n ę ły n a zaw artość p rzy sw ajaln eg o m an g an u w glebie w g ranicach od 6 do 12 p p m Mn. N a glebie nieco suchszej w L ipkach
po-N awożenie m ineralne na tle obornika 425
T a b e l a 3 Wpływ nawożenia obornikiem i nawozami mineralnymi na właściwości gleby w Lipkach
(mg/100 g gleby)
EfTect of farmyard manure and mineral fertilization on soil properties at Lipki (mg/100 g of soil) Płodozmian Crop rotation Obornik Farmyard manure Obornik-fNK Farmyard manure-fN К Obornik-b NP Farmyard manure-f NP Obornik-f NPK Farmyard manure+ NPK pHicci 3 4,4 4,2 4,0 1 4,07 4 4,5 4,0 4,0 i 4,0 Al wymienny 3 1,8 2,6 2,4 i 2,0 Al exchangeable 4 1,6 3,4 3,7 2,4 N ogółem 3 73,5 76,3 74,2 72,8 N total 4 64,4 72,1 74,2 60,9 С organiczny 3 i 809 790 838 854 С organie 4 816 835 862 759 P przyswajalny 3 1 3,4 3,7 5,3 5,6 P available 4 j 4,7 4,3 6,3 6,5 К przyswajalny 3 10,7 14,8 7,5 12,5 К available 4 12,7 I 12,0 11,1 12,9 Mg przyswajalny i 3 i 3,8 2,6 3,1 5,2 Mg available 4 4,3 2,3 3,5 4,2 Mn pszyswajalny w ppm Mn assimilable 3 32 28 39 30 in ppm 4 1 38 32 40 36
w odow ały przew ażnie zm niejszenie ilości Mn, a n a glebie nieco w ilg ot n iejszej w G rzędzicach — jej zw iększenie.
W pływ naw ożenia m in eraln eg o NK, N P i N P K na tle^ obornika w po ró w n an iu z sam ym obornikiem n a ogólną zaw artość azotu w glebie b ył znikom y. O b iekty z fosforem (NP i N PK) n a tle obornika w p łyn ęły n a w zrost zaw artości przy sw ajaln eg o fosforu w glebie w g ranicach od 1,5 do 2,0 m g P (średnio o 1,8 mg). N ato m iast ob iek ty z potasem (NK i N PK ) n a tle o bornika w p ły n ę ły n a w zro st zaw artości przy sw ajaln eg o p o tasu w glebie w granicach od 0,2 do 4,1 m g К (średnio o 2,1 mg).
N aw ozy m in e raln e n a tle obornika w 9 n a 12 b ad an y ch p rzy pad kó w w p ły n ęły n a w zrost zaw artości С organicznego w glebie w g ran icach od 5 do 67 mg C, a w pozostałych 3 p rzy p ad k ach na jego obniżenie. Na p rz y kład naw ożenie m in eraln e N P K n a tle ob ornika spow odow ało w zrost
za-4 2 6 E- W englikowska
T a b e l a 4 Wpływ nawożenia obornikiem i nawozami mineralnymi na właściwości gleby w Grzędzicach
(mg/100 g gleby)
Effect of farmyard manure and mineral fertilization on soil properties at Grzędzice (mg/100 g of soil) Piodozmian Crop rotation obornik Farmyard manure Obornik+NK Farmyard manure-f-N К Obornik-}-NP Farmyard manure+ NP Obornik-f NPK Farmyard manure+ NPK p H k c i 3 4/ 4,1 1 ! 4,1 4,0 4 4,4 4,0 4,0 ! 4,0 : Al wymienny ! 3 1,6 2,7 Î 2Д 2,4 ; Al exchangeable ! 4 2,2 2,0 2 ,9 1 : 2,9 N ogółem i 3 78,4 74,2 63,7 1 66,5 j N total ! 4 72,8 73,5 69,3 72,8 С organiczny i 3 839 853 834 ! 906 С organie i 4 818 845 875 826 J P przyswajalny i 3 3,3 4,2 5,3 5,3 j P available 4 i 4,4 1 1 З,9 5,9 5,9 ! К przyswajalny ! з 10,3 13,0 1 10,8 1 3 ,8 : К available j 4 10,2 I 13,2 j 9,0 1 13,4 Mg przyswajalny 3 i i ! з , з !! 2,0 ! 3,7 1 , 6 .Mg available ! 4 3,6 2,8 3,1 2,2 Mn przyswajalny w ppm i i i 3 36 ! 46 1 41 39 i Mn assimilable in ppm I 4 i 4 3 4 4 55 I 41 i
w arto ści w ęgla organicznego w glebie w poró w nan iu z sam ym oborni kiem w 3-polow ym płodozm ianie w L ip k ach o 6% , a w G rzędzicach o
8l0/o; w 4-polow ym płodozm ianie zaw artość С organicznego pod w p ły w em naw ożenia m in eralneg o N P K na tle obornika w L ipkach obniżyła się о 7ю/о, a w G rzędzicach w zrosła o 1%. W pływ naw ozów m in eraln y ch N P K na tle obornika n a zaw artość С organicznego w glebie był w ięc uzależniony od w ilgotności gleby i płodozm ianu.
S tw ierdzono [3], że pod w pły w em naw ożenia m ineraln ego N PK na tle obornika w porów n an iu z sam ym obornikiem n a stę p u je w zrost za w artości С organicznego w glebie na „w ieczn ym ” życie о 1Г°/о i n a „w iecznych” ziem niakach o 16%.
N awożenie m ineralne na tle obornika 42 7
WNIOSKI
— O bornik w okresie II w p o ró w n an iu z okresem I średnio z obu płodozm ianów w p ły n ął ty lk o n a zw iększenie plonów kłębów ziem nia ków w L ip k ach o 32,0/o, a w Grzędz-icach o 64%.
— Naw ozy m in eraln e stosow ane na tle obornika w stopniu isto tn y m podniosły p lo n y roślin: w okresie I w 69%, w okresie II w 19% b ad a n y ch przypadków .
— N aw ozy m in eraln e stosow ane n a tle o bornika w p ły n ęły isto tnie n a zw iększenie plonów ziarna żyta w 62%, kłębów ziem niaków w 58%, a ziarna owsa ty lko w 3 % b adanych przypadków .
— N aw ozy m in eraln e w układzie NK, N P i N PK , stosow ane n a tle obornika, w p ły n ęły na zm ian y w łaściw ości b ad anych gleb w po ró w n a n iu z działaniem sam ego obornika. Stw ierdzono obniżenie pH gleb, w zrost zaw artości Al w ym iennego, obniżenie p rzy sw ajaln eg o Mg, obniżenie bądź w zrost przysw ajalnego Mn, w zrost С organicznego, w zrost p rzy sw a- jalneg P i K, nie stw ierd zo w zro stu N ogółem.
LITERATURA
[1] K u s z e l e w s k i L., Ż u r a w s k a A.: Działanie i w ykorzystanie w ysokich da w ek nawozów m ineralnych na glebach bielicow ych lekkich. Cz. II. Działanie
obornika na tle wzrastających dawek nawozów m ineralnych. Rocz. Nauk roi. 90-A-4, 1966.
[2] K u s z e l e w s k i L,: Znaczenie i stosow anie obornika obecnie i w perspekty wie/. Sympozjum naukowe nt. „Aktualny stan badań nad znaczeniem nawozów
organicznych w intensywnej gospodarce rolnej”, Gdańsk 1979, s. 25.
[3] B o r a t y ń s k i K.: N awozy organiczne (praca zbiorowa). PWRiL, Warszawa 1977, 58'—87.
[4] C z u b a R.: Metody badań laboratoryjnych w stacjaah chem iczno-rolniczych. Cz. I (praca zbiorowa), WZN, W rocław 1969.
Э. ВЕНГЛИКОВСКА ВЛИЯНИЕ МИНЕРАЛЬНОГО УДОБРЕНИЯ ВНОСИМОГО НА ФОНЕ СТОЙЛОВОГО НАВОЗА НА УРОЖАЙНОСТЬ КУЛЬТУРНЫХ РАСТЕНИЙ В МНОГОЛЕТНИХ ОПЫТАХ Кафедра агрохимии Сельскохозяйственной академии в Щецине Р езю м е Соответствующие исследования проводились в рамках двух полевых опытов заложен ных согласно замыслу проф. М Никлевского. Опыты в такой же схеме были заложены в 1964 г в сельскохозяйственной опытной станции Липки одновременно на двух полях: одно на поле в Липках, другое — на поле в Гжендзицах. Результаты касаются периода 1966— 1972 гг, который был разделен на две части: 1-ую раннюю, И-ую позднею.
42 8 E- W englikowska Прибавки урожаев культур под влиянием минерального удобрения NK, NP и NPK на фоне стойлового навоза в сравнении с одним стойловым навозом были гораздо выше в I-ой части, а гораздо ниже — во I l-ой части указанного периода, причем самые высокие прибавки урожаев были получены для ржи, меньше для картофеля, а самые малые для овса. Минеральное удобрение NK, NP и NPK на фоне стойлового навоза приводило к из менениям агрохимических свойств исследуемых почв в сравнении с одним стойловым на возом. Установлено снижение pH почвы, повышение содержания обменного AÎ, снижение усвояемого Mg, снижение или повышение усвояемого Мп, повышение органического угле рода и усвояемых Р и К Не установлено повышения содержания общего N. С 1960 г проводятся дальнейшие исследования по пополнению минерального удобрения вносимого на фоне стойлового навоза известкованием почвы. E. WENGLIKOWSKA
EFFECT OF MINERAL FERTILIZATION APPLIED AGAINST THE BACKGROUND OF FARMYARD MANURE ON YIELDING OF CROPS
IN LONG-TERM EXPERIMENTS Departm ent of Agricultural Chemistry
Agricultural U niversity of Szczecin S u m m a r y
The respective investigations w ere carnied out in two field experim ents estab lished according to the Prof. M. Niiklewski’s concept. The experim ents in accordan ce with the same scheme were established in 1964 at the A gricultural Experim ent Station Lipki sim ultaneously on two fields: one on the field at Lipki, another — on the field at Grzędzice. The results concern the period 1965—1979 divided into two parts: I — earlier, II — later.
The crop yield increm ents ow ing to m ineral NK, NP and NPK' fertilization against the background of farm yard manure as compared w ith farmyard manure alone w ere much higher in the part I and much lower in the part II of the period, the highest being in rye, less in potatoes and the least in oats.
Mineral fertilizers of ' NK, NP and NPK against the background of farmyard m anure led to changes in agrochem ical properties of the soils investigated as com pared w ith farmyard manure alone. A low ering of soil pH ? increase of exch an ge able Al, decrease of available Mg, decrease or increa’se of assim ilable Mn, increase of organic С and of available P and K. The total N content did not increase.
Since 1980 further investigations on com plem entation of m ineral fertilization applied against the background of farmyard m anure w ith lim ing of soil are car ried out.
Dr E lżbieta W en glikow ska K ated ra Chemii R olnej AR Szczecin, Al. Słow ackiego 17
