ROCZNIKI GLEBOZNAWCZE T. XXX, NR 2, WARSZAWA 1979
K R Y ST Y N A K O N E C K A -B E T L E Y , D A N U T A C Z Ę P IŃ S K A -K A M IŃ S K A
V TY PO LO G IA GLEB W YTW ORZONYCH Z PŁ Y T K IC H U TW O RÓ W
PY ŁO W Y CH W YSOCZYZNY S K IE R N IE W IC K IE J
In sty tu t G leb ozn aw stw a S zk o ły G łów n ej G ospodarstw a W iejsk ieg o -A k a d em ii R oln iczej w W arszaw ie
W ST ĘP
O bszar zlodow acenia środkow opolskiego p o k ry ty głów nie utw o ram i zw ałow ym i odznacza się rów nież w ystępow aniem płatów utw oró w po kryw ow ych, najczęściej pyłow ych i p y lasty ch o m ałej miąższości.
P o u stąp ien iu lodowca d łu g o trw a łe i zm ienne działanie czynników k lim atyczn o -h yd rolog iczn ych i rzeźba te re n u w aru n k o w a ły tw o rzen ie się skał. O dzw ierciedlało się to w ich budow ie profilow ej i w pływ ało de cydu jąco n a przebieg późniejszych procesów k sz ta łtu jąc y c h gleby.
P ie rw o tn y s u b s tra t sk alny przechodził kilk a faz przekształceń, zanim rozpoczęło się k ształto w anie gleb. B yły to:
— faza działania samego lodowca w okresie glacjału,
— faza działania wód lodow cow ych przem ieszczających m a te ria ł roz drobniony, erozja, denudacja,
— faza działania k lim atu p ery g lacjaln eg o, w w y n ik u którego pow sta ły w a rstw y zaburzeń z rów nocześnie silnie zaznaczonym w ietrzeniem m rozow ym m ateriału ,
— faza silnej działalności w ia tru w klim acie zim nym i suchym , w w yn ik u k tó rej pow stają p o k ry w y eoliczne, zarów no pyłow e, jak. i piaszczyste.
K ażda z w ym ienionych faz m ogła przebiegać częściowo sam odzielnie, a częściowo jako kom pleks zjaw isk fizykochem icznych. Zasadnicze ich działanie było je d n a k m odyfikow ane rzeźbą te re n u i zjaw ianiem się sukcesyw nie pionierskiej roślinności; od m om entu pojaw ienia się jej- m ożna m ówić o początkow ych fazach tw orzenia się gleb.
9 6 K. Konecka-Betley i in.
W w yniku działaniach dwóch o sta tn ic h faz przekształceń środow iska pow stały n a u tw orach zw ałow ych p okryw y pylaste znacznie młodsze od ich podłoża, k tóre dały początek glebom zróżnicow anym pod w zględem składu g ran u lom etryczn eg o i in n ych właściwości, tzw. niecałkow itym utw orom pyłow ym . Geneza ty ch utw orów je s t obecnie dostatecznie w y jaśniona [3, 5, 11], natom iast typologia gleb jest zagadnieniem ciągle o tw a rty m [7, 15, 16]. P rzed staw io n e analizy fizykochem iczne w y jaśn iają w pew n ym stopniu zagadnienie n astę p stw a procesów glebotw órczych gleb w ytw orzonych z n iecałkow ity ch utw orów pyłow ych.
C H A R A K T E R Y ST Y K A FIZ JO G R A FIC Z N A TER ENU
T eren o b jęty badaniam i leży w północno-w schodniej części W yżyny
Ł ódzkiej, zw anej W ysoczyzną S kierniew icką [1], gdzie badano szereg
różnej wielkości kom pleksów leśnych należących do Lasów D ośw iad czalnych SGGW. Lasy te zajm u ją pow ierzchnię 3500 ha i rozciągają się z przerw am i około 25 km z północy na południe i 20 km w linii wschód-zachód. Z ajm u ją one obszar zlodow acenia środkow opolskiego stad iału W arty. M ateriał pochodzenia lodowcowego reprezen to w an y jest przez glin y i piaski zwałowe oraz piaski w odno-lodowcowe. Glina w w ielu p rzy pad kach jest zniszczona w w yniku d enudacji w odnej lub w ietrzenia m rozowego i w yw iew ania m ateriału pyłowego. Stanow i ona niedużej miąższości, nie zawsze ciągłe w arstw y. Na jej pow ierzchni w y stę p u je praw ie zawsze „ b ru k ” eoliczny i kliny zm arzlinow e w ypełnione m ateriałem n a ogół piaszczystym . J a k podaje G o ź d z i k [2], pow sta w anie ty ch form należy wiązać z o kresem m iędzy in terstad iałam i: pau- dorfem (hengelo) i bölingiem , kiedy m iał m iejsce m aksy m aln y zasięg zlodow acenia bałtyckiego. Na tym m ateriale zwałowym , ob jęty m dzia łaniem k lim atu zimnego, spoczyw a w arstw a pokryw ow ych utw orów piaszczysto-pyłow ych i pyłow ych o różnej, ale m ałej miąższości. U tw ory te zostały naw ian e z n iew ielkiej odległości i w dość kró tk im okresie;
ich miąższość nie p rzekracza na ogół 1 m.
N iejednorodność u tw orów d o k u m en tu ją w dużym stopniu badania składu m ineralnego frak cji ciężkiej oraz dane z w cześniejszych prac z tego te re n u [7, 15, 16].
Zm ienne w a ru n k i glebow e i wodne sp raw iają, że na tere n ie n ad leś nictw a Rogów w y stęp u ją bardzo zróżnicow ane zespoły roślinności leś nej: od borów przez bory m ieszane i lasy m ieszane do lasów św ieżych i łęgów. P o m ijając sztucznie w prow adzone drzew o stany jed no gatu nk ow e sosnowe, sk ład roślinności jest bardzo bogaty. R oślinnością klim aksow ą tego obszaru są: jodła, dąb, lipa, olsza, dobrze ud ają się św ierk i buk
Typologia gleb płytkich utworów glebowych 97
ZA K R E S I M ETO DY K A B A D A Ń
T eren o b jęty badaniam i obejm ow ał w szystkie uroczyska n adleśnictw a Rogów z głów nym ich u k ierunk o w aniem n a gleby niecałkow ite czy n ie jedn oro dn e w ytw orzone z pyłu na różnym m ate ria le zw ałow ym . W celu rozpoznania całości zagadn ienia w ykonano 52 profile glebow e, w k tó ry ch na podstaw ie m orfologii określono ty p gleby i ty p siedliskow y lasu.
Do badań szczegółow ych fizykochem icznych w ybrano 6 profilów
z pięciu uroczysk, n a przykładzie k tó ry c h przystąpiono do rozw iązania ich typologii. A nalizy fizykochem iczne w ykonano ogólnie przy jęty m i m etodam i.
W ŁAŚC IW O ŚCI FIZYK O C HEM IC ZN E
U tw ory pokryw ow e, z k tó ry c h u tw o rzy ły się w ierzchnie poziomy genetyczne b ad an ych gleb, m ają c h a ra k te r utw orów pyłow ych zw ykłych
(rys. 1). Z aw artość fra k c ji pyłu k sz ta łtu je się <w granicach 41-49%
z przew agą p y łu drobnego (0,05-0,02 mm). P iasek stanow i od 22 do 40% części ziem istych, w ty m piasek dro b n y m a najw iększy udział, a n a j m niej je st piasku grubego. Z aw artość części spław ialn ych w aha się w g ran icach 18-29% z przew agą fra k c ji 0,02-0,005, p rzy najm niejszy m udziale fra k c ji 0,005-0,002; ił kolo idaln y stanow i 5 -9 % części ziem istych.
Ze w zrostem głębokości u tw o ry pyłow e zw ykłe przechodzą w utw o ry (gliny i piaski) p y laste — Górki, Popień 5, Zacyw ilki, Zim na Woda. U tw ory podścielające m ają sk ład g ra n u lo m e try czny ch arak tery sty czn y dla piasków zw ałow ych (Górki, Popień 5) i glin zw ałow ych (Mroga, Zacyw ilki, Zim na Woda). W profilu P opień 5 stw ierdzono obecność dru giej w a rstw y py łu (50% fra k c ji pyłu), iw profilu Z im na W oda w a r stw y g lin y lekkiej pylastej poniżej 115 cm. S kład m echaniczny gleby
w p rofilu P opień 1 odbiega od pozostałych. Do głębokości 150 cm w y
s tę p u je u tw ó r pyłow y zw ykły, z ty m że m orfologicznie stw ierdzono dw udzielność tego m ateriału . Na głębokości 30—40 cm w y stęp u je w a r stw a ,,b ru k u ” (graniaki ze szlifem eolicznym), oddzielająca m łodszy po w ierzchniow y u tw ó r od praw dopodobnie starszego utw o ru pyłowego le żącego pod nią. Poniżej zalega ił p y lasty zaw ierający 60% części sp ła w ialnych i 39% fra k c ji pyłu. O sadzenie tego ostatniego utw o ru je s t n a j praw dopodobniej zw iązane z lokalnym zbiornikiem w odnym . L okalnych zbiorników w odnych było najpraw do p o d ob n iej k ilk a na bad any m te
renie, co p o tw ierdzają b adania S o b o l e w s k i e j [12] oraz K o n e c -
k i e j - B e t l e y i M a j s t e r k i e w i c z a [4].
W celu sch arak teryzo w an ia niejednorodności bad any ch gleb obliczono w spółczynniki uziarnienia, k tó re uw zględniają stosunki n iek tó ry ch fra k
cji m echanicznych (rys. 1).
W szystkie bad ane gleby w y kazują n iskie pH pozw alające zaliczyć je do gleb silnie kw aśnych. W poziom ach A 1 pH w aha się od 3,3 do 3,9.
98 K. Konecka-Betdey i in.
R ys. 1. S k ła d gra n u lo m etry czn y i w sp ó łczy n n ik u zia rn ien ia G ran u lom etric com p osition and (granulation c o e ffic ie n t
Typologia gleb płytkich utworów glebowych 99
T a b e l a 1
Z aw artość w ęg la i a z o t u , typ g le b y o r a z s ie d li s k o w y ty p la s u Corbon and n it r o g e n c o n t e n t , s o i l ty p e and f o r e s t h a b i t a t ty p e
M iejsco w o ść i nr p r o f i l u L o c a l it y and p r o f i l e No. G łęb o k o ść Depth cm Poziom ge n e - ty czr.y H o r izo n С ogółem T o ta l С % N S to su n e k CîN С îN r a t i o Т у р g le b y i s ie d li s k o w y ty p la s u J o i l ty p e r.nd f o r e s t h a b i t a t ty p e G ó rk i 1 5 -1 5 2 0 -3 0 A1+2 1 ,4 2 2 0 ,2 9 4 0 ,1 4 0 3 0 ,0 4 2 1 1 0 ,1 3 6 ,9 8 G leb a p łow a z t e n d e n c ją do b ie l ic o w a n ia 6 0 -7 0 1 0 0 -1 1 0 А з Bt D1 0 ,2 1 7 0 , 0 3 3
;
- S o i l l e s s i v e w ith th e te n d e n cy t o p o d z o liz a t io n 1 8 0 -1 9 0 D2 0 ,0 4 6 - * BMśw/LMMroga 2 5 -1 5 A1 0 ,3 9 4 0 ,0 4 2 1 9 ,3 5 G leb a płow a o d g ó r n ie o g l e j ona
2 5 -3 5 A3 G 0 ,2 1 7 0 ;0 2 8 1 7 ,7 2 P s e u d o g le y e d s o i l l e s s i v é 6 0 -7 0 3 t D 0 ,1 8 1 - -1 2 0 --1 3 0 D 0 ,1 3 7 - -P o p ie ń 1 2 -1 0 A 3 ,5 8 1 0 ,2 5 2 8 1 4 ,1 6 G leb a s z a r o b r u n a tn a 2 0 -3 0 A1 0 ,4 1 8 0 ,0 4 2 1 9 ,9 2 G rey-brow n s o i l 6 0 -7 0 / В / 0 ,0 5 9 - -1 0 0 --1 -1 0 /В /С 0 ,0 8 1 - -1 6 3 --1 7 5 D 0 ,1 1 9 - - Lw P o p ie ń 5 > 1 0 2 0 -3 0 A . / В / 3 ,1 4 6 0 ,6 6 2
0 ,2 3 8 6 1 3 ,2 1 G leb a b ru n a tn a s ła b o w y łu g o wana W eakly le a c h e d brown s o i l 5 5 -6 5 C1 0 ,1 3 2 0 ,0 1 4 0 9 ,4 2 7 5 -3 5 c . ? 0 ,1 0 6 - -1 0 0 --1 5 0 0 , 0 г,о - - Lśw со 0 1 о D о о inо - -Z a c y w il’", 3 с - 3 5 -1 5 Ao A1 9 ,0 9 1 3 ,3 3 5 0 ,5 6 1 7 0 ,1 9 6 6 1 6 ,1 8 1 6 ,9 6 G leb a b ru n a tn a wyługowana od g ó r n ie o g l e jo n a 20-30 6 0 -7 0 1 0 0 -1 1 0 A i A 0 g В /Б /D 0 ,3 1 1 0 , 2 0 3 0 ,1 3 7 0 ,0 3 5 1 8 ,8 6 P s e u d o g le y e d le a c h e d brown s o i l 1 5 5 -1 6 0 CT) 0 ,1 3 4 - - Lsw/Lw
Zimna Woda 0 - 5 a l 3 9 ,9 4 1 ,4 4 6 2 7 ,6 2 G leb a p łcw a o d g ó r n ie o g l e jo u a
0 - 5 ^FH 8 , 4 7 0 ,7 4 4 2 1 1 ,3 3 P s e u d o g le y e d s o i l l e s s i v é 5 -1 5 A1 1 ,8 6 0 ,1 1 2 3 1 5 ,6 7 2 5 -3 5 A ~ 0 ,5 6 0 ,0 4 2 1 1 3 ,3 0 5 5 -6 5 0 ,0 4 - -9 5 -1 0 5 1 1 5 -1 2 5 Bt r;P 0 ,0 4 ~ ” 1 8 0 -1 9 0 D 0 ,0 4 - - LM
1 0 0 К- K o n e c k a - B e t le y i in. N ie k tó r e w ła ś c iw o ś c i fiz y k o c h e m ic z n e g le b
Łlie jocow obć i nr p r o f i l u L o c a l it y and p r o f i l e No. G łęb o k o ść P«i Kwasowość w y cie n r a E xchan g e a b le a c i d i t y
.7 yiaj.C'ïirvï O sa d o w e k a tio n y wymienne E x ch a n g e a b le b a s ic c a t i o n s Depth сш II 2o EC1 К A l Ca Mg К Na w m iliró w n o w a ż n ik a c h na 100 g -G órki 1 5 -1 5 4 ,4 3 ,6 3 ,9 9 0 , 4 7 3 ,5 2 0 ,2 6 0 ,0 5 0 ,0 8 0 , 0 3 2 0 -3 0 4 ,5 3 ,9 2 ,5 4 0 ,3 4 2 ,2 0 0 ,0 6 0 ,0 1 0 ,0 1 0 ,0 2 6 0 -7 0 4 ,5 3 ,9 2 ,2 6 0 ,2 6 2 ,0 0 0 ,0 9 0 ,0 1 0 ,0 2 0 ,0 2 1 0 0 -1 1 0 5 ,7 4 ,6 0 ,4 7 0 ,2 6 0 ,2 1 1 ,9 6 0 ,2 5 0 ,0 5 0 ,0 7 1 8 0 -1 9 0 5 ,9 4 ,7 0 ,2 1 0 ,1 7 0 ,0 4 1 ,2 6 0 ,2 8 0 , 0 3 0 ,0 5 Kroga 2 5 -1 5 4 ,5 3 ,8 2 ,4 8 0 ,3 4 2 ,1 4 0 ,1 8 0 ,0 2 0 , 0 3 0 ,0 2 2 5 -3 5 4 ,7 3 ,9 2 ,4 5 0 ,3 2 2 ,0 8 0 ,2 1 0 ,0 4 0 ,0 3 0 , 0 2 6 0 -7 0 5 ,4 4 ,1 0 ,6 4 0 , 3 4 0 ,3 0 8 , 7 0 0 ,5 0 0 ,2 6 0 ,2 6 1 2 0 -1 3 0 5 ,6 4 ,2 0 ,5 1 0 ,2 9 0 ,2 2 9 ,4 5 1 ,3 2 0 ,2 9 0 ,2 7 P o p ie ń 1 2 -1 0 4 ,8 4 ,2 1 ,3 7 0 ,6 6 0 ,7 1 1 ,7 0 0 ,3 9 0 ,2 4 0 ,1 1 2 0 -3 0 4 ,8 3 ,9 2 ,2 2 0 , 4 3 1 ,7 9 0 ,3 8 0 ,0 6 0 , 0 2 0 , 0 3 6 0 -7 0 5 ,1 4 ,1 0 ,8 1 0 ,3 4 0 ,4 7 0 ,6 6 0 ,1 5 0 , 0 1 0 , 0 3 1 0 0 -1 1 0 6 ,1 4 ,6 0 ,2 9 0 ,2 1 0 ,0 8 4 ,6 8 0 ,4 6 0 , 1 2 0 , 1 2 1 6 5 -1 7 5 7 ,8 6 ,8 0 ,0 4 0 ,0 4 0 ,0 0 2 1 ,6 0 0 ,5 0 0 , 1 1 0 , 3 9 P o p ie ń 5 3 -1 0 4 ,0 3 ,3 4 ,4 5 0 ,9 3 3 ,4 7 0 ,9 1 0 ,1 4 0 , 1 2 0 ,0 6 2 0 -3 0 4 ,5 4 ,0 2 ,4 8 0 ,2 9 2 ,1 9 0 ,1 0 0 ,0 2 0 ,0 2 0 , 0 3 5 5 -6 5 4 ,5 4 ,0 1 ,9 4 0 , 2 3 1 ,7 1 0 , 0 G 0 ,0 2 0 ,0 1 0 ,0 2 7 5 -3 5 4 ,5 4 ,0 1 ,8 4 0 ,1 7 1 ,6 7 0 ,0 5 0 , 0 1 0 ,0 1 ś la d t r a c e 1 0 0 -1 5 0 5 ,2 4 ,1 1 ,2 4 0 ,6 0 0 ,6 4 0 ,5 6 0 ,1 5 0 ,0 3 0 ,0 1 1 8 0 -1 9 0 5 ,5 4 ,4 0 ,4 7 0 ,2 6 0 ,2 1 1 ,6 4 0 ,4 1 0 ,0 6 0 ,0 7 Z a c y w ilk i 0 - 3 4 , 4 3 ,9 2 ,3 1 2 ,0 5 0 ,2 6 8 ,3 5 1 ,9 7 0 ,5 1 0 ,1 4 5 -1 5 3 ,9 3 ,3 3 ,8 1 0 ,4 8 3 ,3 3 2 ,2 4 0 ,3 1 0 ,1 0 0 ,0 7 2 0 -3 0 4 ,6 3 ,9 2 ,1 4 0 ,3 8 1 ,7 6 0 ,5 4 0 ,1 1 0 ,0 2 0 ,0 2 6 0 -7 0 6 ,8 6 ,0 0 ,0 8 0 ,0 8 0 ,0 0 7 ,2 0 0 ,5 4 0 ,1 5 0 ,1 7 1 0 0 -1 1 0 7 , 7 7 ,0 0 ,0 0 0 ,0 0 0 ,0 0 1 9 ,7 0 0 ,4 8 0 ,0 9 0 ,3 2 1 5 5 -1 6 0 7 , 5 6 ,8 0 ,0 0 0 ,0 0 0 ,0 0 5 ,9 5 0 ,4 8 0 ,1 0 0 , 1 6 Zimna Woda 5 0 -2 4 ,8 4 ,1 n . o . n . o . n . o . 6 ,6 5 2 ,6 5 0 ,6 9 0 ,1 7 2 -5 4 , 4 3 ,6 6 ,4 7 2 ,0 1 4 ,4 6 1 ,6 6 0 ,2 9 0 ,4 1 0 ,0 6 5 -1 5 4 ,7 3 ,8 3 ,7 6 0 , 4 4 3 ,3 2 0 ,1 4 0 ,0 4 0 ,0 7 0 ,0 1 2 0 -3 0 5 ,2 4 ,2 2 ,1 0 0 ,5 7 1 ,5 3 0 ,0 6 0 ,0 1 0 , 0 3 0 ,0 1 5 5 -6 5 5 ,2 4 ,2 1 ,1 8 0 ,1 7 1 ,0 1 0 ,7 4 0 ,2 1 0 ,0 5 0 ,0 1 9 5 -1 0 5 5 ,4 4 ,1 0 ,8 7 0 ,3 5 0 ,5 2 3 ,4 6 0 , 4 6 * 1’■*0,11 0 , 0 1 1 1 5 -1 2 5 5 ,6 4 ,2 0 ,4 8 0 ,3 9 0 ,0 9 3 ,3 0 0 ,4 4 0 ,0 8 0 ,0 7 1 8 0 -1 9 0 5 ,5 4 ,1 0 , 6 1 j 0 ,3 5 I 0 ,2 6 3 , 1 6 0 ,4 2 0 ,0 8 0 ,0 7
W raz z głębokością o b serw u je się w zrost pH do 5,9, a w przypadku obec ności w ęglanów — do 7,8.
Obecność w ęglanów stw ierdzono tylko w dw óch profilach i to na
znacznych głębokościach — Z acyw ilki n a głębokości 100-110 cm i P o
pień 1 poniżej 165 cm. Z aw artości w ęgla i azotu stosunkow o niskie
(tab. 1), zm niejszają się ze w zrostem głębokości. S tosunek C/N k ształ
tu ją c y się w w ierzchnich poziom ach poniżej 20, a w n ie k tó ry ch p rzy
p adkach poniżej 15 i 10, św iadczy o dość dobrze zaaw ansow anym p ro cesie h u m ifik acji su b stan cji organicznej. W szystkie b adane gleby w y kazują kwasowość w ym ienną pow odow aną głów nie przez glin ruchom y,
Typologia gleb płytkich utworów glebowych ]Q1 T a b e l a 2 Some p h y s ic o - c h e m ic a l p r o p e r t i e s o f e o i l s S=Ca+Kg+ •fK+2Ta Kwasowosć h y d r o l i t y c s - na T=S+Hh Vo = | -100%
Procen tow y u d z ia ł k a tio n ó w wymiennych w k o m p lek sie sorpcyjnym g le b y P er c e n t o f e x c h a n g ea b le c a t i o n e i n th e s o r p t io n com p lex o f s o i l H y d r o ly t ic a c i d i t y Ca Ha К !Ta “ h a e/ 100 g 0 ,4 2 6 ,5 4 7 ,3 6 5 ,7 1 3 ,5 3 0 ,6 3 1 ,0 9 0 ,4 1 9 4 ,2 9 0 , 1 0 3 ,6 3 3 , 7 3 . 2 ,6 9 1 , 6 1 0 ,2 7 0 ,2 7 0 ,5 4 9 7 ,3 1 0 ,1 4 2 ,9 1 3 ,0 5 4 ,5 9 2 ,9 5 0 ,3 4 0 ,6 5 0 ,6 5 9 5 ,4 0 2 ,3 3 1 ,5 0 3 ,8 3 6 0 ,8 4 5 1 ,1 7 6 ,5 3 1 ,5 0 1 ,8 3 3 9 ,1 6 1 , 6 2 0 ,9 5 2 ,5 7 6 3 ,0 3 4 9 ,0 3 10 ,8 9 1 ,1 7 1 ,9 4 3 6 ,9 7 0 ,2 5 3,60 3 ,8 5 6 ,4 9 4 ,6 7 0 ,5 2 0 ,7 8 0 ,5 2 9 3 ,5 1 0 ,3 0 2 ,8 9 3,T 9 9 ,4 0 6 , 5 8 1 ,2 5 0 ,9 4 0 , 6 3 9 0 ,6 0 3 , 7 2 2 ,1 4 1 1 , 8 6 8 1 ,9 6 7 3 ,3 5 4 ,2 1 2 ,1 9 2 ,1 9 1 8 ,0 4 1 1 ,3 3 2 , 0 1 1 3 ,3 4 8 4 ,9 3 7 0 ,8 4 S ,8 9 2 , 1 8 2, 0 2 1 5 ,0 7 2 ,4 4 6 ,7 8 9 , 2 2 2 6 ,4 6 1 8 ,4 4 4 ,2 3 2, 60 Ы 9 7 3 ,5 4 0 ,4 9 3 ,2 4 3 ,7 3 1 3 ,1 4 1 0 ,1 9 1 , 6 1 0 , 5 4 0 ,8 0 86 ,8 6 0 ,8 5 1 , 1 2 1 ,9 7 4 3 ,1 5 3 3 ,5 0 7 ,6 1 0 ,5 1 1 ,5 3 5 6 ,9 5 5 ,3 8 1 ,4 6 6 ,8 4 7 8 ,6 5 6 8 ,4 2 6 ,7 2 1 ,7 5 1 ,7 5 2 1 ,3 5 22 ,6 0 0 ,5 8 2 3 ,1 8 9 7 ,5 0 9 3 ,1 3 2 , 1 6 0 ,4 8 1 , 6 8 2 ,5 0 1 ,2 3 1 0 ,7 8 1 2 , 0 1 1 0 ,2 4 7 ,5 8 1 , 1 6 1, 0 0 0 ,5 0 8 9 ,7 6 0 ,1 7 4 ,3 8 4 ,5 5 3 ,7 4 2, 2 0 0 ,4 4 0 ,4 4 0 ,6 6 9 6 ,2 6 0 , 1 1 2 ,2 9 2 ,4 0 4 ,5 8 2 , 5 0 0 ,8 3 0 ,4 2 0 , 8 3 9 5 ,4 2 0 ,0 7 1 ,9 6 2 ,0 3 3 ,4 4 2 ,4 6 0 ,4 9 0 ,4 9 ś la d tr a c e 9 6 ,5 6 0 ,7 5 1 ,5 9 2 ,3 4 3 2 ,0 5 2 3 ,9 3 6 ,4 1 1 ,2 8 0 , 4 3 6 7 ,9 5 2 , 1 8 1 ,4 6 3 ,6 4 5 8 ,8 9 4 5 ,0 5 1 1 , 2 6 1 , 6 6 1 ,9 2 4 0 ,1 1 1 0 ,9 7 1 4 ,8 2 2 5 ,9 7 4 2 ,2 4 3 2 ,1 5 7 ,5 8 1 ,9 6 0 ,5 4 5 7 ,7 6 2 ,7 2 1 0 ,7 7 1 3 ,4 9 2 0 , 1 6 16 ,6 0 2 ,3 0 0 ,7 4 0 ,5 2 7 9 ,8 4 0 ,6 9 2 ,8 9 3 ,5 8 1 9 ,2 7 1 5 ,0 8 3 ,0 7 0 ,5 6 0 ,5 6 8 0 ,7 3 8 ,0 6 1 ,0 8 9 ,1 4 8 8 ,1 8 7 8 ,7 7 5 ,9 1 1 ,6 4 1 , 8 6 1 1 ,8 2 2 0 ,5 9 0 ,6 2 2 1 , 2 1 9 7 ,0 8 9 2 ,8 8 2, 2 6 0 ,4 2 1 ,5 2 2 ,9 2 6 ,6 9 0 ,5 4 7 ,2 3 9 2 ,5 3 8 2 ,2 9 6 ,6 4 1 ,3 3 2 , 2 2 7 ,4 7 1 0 , 1 6 5 3 ,7 1 6 3 ,8 7 1 5 ,9 1 1 0 ,4 1 4 ,1 5 1 ,0 3 0 ,2 7 8 4 ,0 9 2 ,4 2 2 9 ,2 8 3 1 ,7 0 7 ,6 3 5 ,2 4 0 ,9 1 1 ,2 9 0 ,1 9 9 2 ,3 7 Oj 26 8 ,3 2 8 ,5 8 3 ,0 3 1 ,6 3 0 ,4 7 0 ,8 1 0 , 1 2 9 6 ,9 7 0 , 1 1 4 ,9 5 5 ,0 6 2 ,1 7 1 ,1 8 0,2 0 0 ,5 9 0 ,2 0 9 7 ,8 3 1 , 0 1 2 , 1 0 3 ,1 1 3 2 ,4 7 2 3 ,7 9 6 ,7 5 1 , 6 1 0 ,3 2 6 7 ,5 3 4 ,1 0 2 , 2 2 6 ,3 2 6 4 ,8 7 5 4 ,7 5 7 ,2 8 1 ,7 3 1 , 1 1 3 5 ,1 3 3 ,8 9 1 ,9 4 5 ,8 3 6 6 ,7 2 56 ,6 0 7 ,5 5 1 ,3 7 1 , 2 0 3 3 ,2 3 3 ,7 3 2 ,0 5 5 ,7 8 6 4 ,5 3 5 4 ,6 7 7 ,2 7 1 ,3 8 1 , 2 1 3 5 ,4 7
k tó ra w w ierzchnich poziom ach je s t duża — 3,99-6,47 me/100 g gleby. M aleje ona ze w zrostem głębokości, zm ieniając się skokowo n a p rz e j ściu do m ate ria łu zwałowego, p rzy czym w y ró w n u je się w ted y udział w odoru i glinu.
P ojem ność so rpcyjna (tab. 2) pozostaje w zależności od składu g ra n u
lom etrycznego, skały m acierzystej i podłoża oraz zaw artości su b stan cji organicznej. W poziom ach w ytw o rzo n y ch z pyłów i piasków jest n a j
102 K. Konecka-Betley i in.
niższa (2,03 do 5,06 me/100 g gleby), w zrasta w poziom ach próchnicz- ny ch (7,36 d o 8,58 me/100 g gleby), ściółkach (25,97 do 31,70 me/100 g gleby) i w g lin ach zw ałow ych (13,34 do 21,21 me/100 g gleby). W ysy- cenie kom plek su sorpcyjnego poszczególnym i katio n am i je s t różne w zależności od głębokości i uziarnienia. W w ierzchnich w arstw ach pyłow ych przew aża wodór. N atom iast stopień w ysycenia zasadam i w p y łach je st n isk i — 5,7 do 13,14%, w podścielających piaskach zw a łow ych w zrasta do 63% , w glinach zw ałow ych i iłach do 97%. Zaznacza się w p ły w ściółki w zbogacającej w ierzch n ie w arstw y w ka-tiony zasa dowe, w zw iązku z czym Vs je s t tam nieco w yższy niż w poziom ach leżących nieco głębiej [10]. S to p ień w ysycenia zasadam i rz u tu je w pew n y m stopniu na procesy glebotw órcze zachodzące w bad any ch glebach. W yższe w artości V s o b serw u je się w glebach: b ru n a tn e j w yługow anej i sz aro b ru n atn e j (Zacyw ilki, Popień), n a to m ia st gleby płow e odznaczają się niższym stopniem w ysycenia zasadam i.
A nalizując ilości poszczególnych kationów zasadow ych stw ierdzono, że najw ięcej je st w apnia niezależnie od głębokości i sk ład u m echanicz nego gleby, p rzy czym o b se rw u je się m ałą zaw artość tego skład nik a w pyłach i znacznie w iększą w piaskach i glinach zw ałow ych. M agnez w ym ien ny w pyłach pokryw ow ych w y stę p u je w bardzo m ałych iloś ciach, n ato m iast w m a te ria le podścielającym , rów nież w pyle z profilu
Popień 1, zaw artość Mg znacznie w zrasta.
P otas i sód w y m ien ny w y stę p u ją w m ały ch ilościach i podobnie jak w apń i m agnez w m niejszy ch ilościach w pyle, w w iększych w skałach podściełających. W zw iązku z ty m udział kationów zasadow ych w kom pleksie so rp cy jn y m g leb y m ożna p rzedstaw ić następująco:
— w p y łach Ca > N a > К > Mg,
— w skałach podściełających Ca > Mg > К > Na.
D ane dotyczące różn y ch form w ystęp o w an ia żelaza i g linu pozw alają stw ierdzić p ew ne ogólne zależności. Z aw artość żelaza i glinu rozpusz czalnych w 20-procentow ym HC1 k o relu je z ilością części spław ialnych, a ściślej — z ilością iłu koloidalnego. O bserw uje się m niej in ten sy w n e przem ieszczanie żelaza w olnego w glebach b ru n a tn y c h w yługow anych
w porów n an iu z płow ym i [6]. P ro cen to w y udział żelaza w olnego w sto
sunk u do rozpuszczalnego w 20-procentow ym HC1 je s t nieco w iększy w glebach b ru n a tn y c h niż w płow ych m im o m niejszego jego przem iesz czenia (rys. 2 i 3).
W b ad an y ch glebach oznaczano rów nież zaw artość n iek tó ry ch p ie r w iastków śladow ych i m etali ciężkich (tab. 3). Ilości m anganu, m iesz czące się w g ran icach 72-765 ppm , w p ew nym stop niu k o relu ją z za w artością części sp ław ialn y ch i zaw artością su b stan cji organicznej. M iedź
w y stęp u je w ilościach 2,8-2,5 ppm . N ajw ięcej m iedzi zaw ierają poziom y
w ytw orzone z g lin y (profil Mroga). K obalt w y stęp u je w ilościach 0,65-12,90 ppm . W iększe zaw artości o b serw u je się w glinach. Podobne
Typologia gleb płytkich utworów glebowych 1C3
Fe r u c h o m e -m o b ile Fe wolne-fr e e Fe rozpuszczalne w 20 % HCl - Fe soluble in W % HCl
R ys. 2. R ozm ieszczen ie różn ych form żela z a w p ro fila ch g leb o w y ch D istrib u tio n o f v a rio u s iron form s in so il p rofiles
zależności zaobserw ow ano w w ystęp o w an iu niklu . W b adan ych glebach zaw artość ołow iu m ieści się w g ran icach od 4,6 do 103 ppm . N a j w iększe ilości stw ierdzono w ściółkach i w ierzch nich poziom ach, co m ożna tłum aczyć zanieczyszczeniem a tm o sfe ry ołowiem . P odobne w y niki p ierw iastkó w śladow ych w b ad aniach gleb leśnych otrzy m ali ró w nież in ni a u to rz y [13].
C H A R A K T E R Y ST Y K A PRO CESÓ W GLEBOTW ÓRCZYCH W B A D A N Y C H G LEBA C H
G leby w ytw orzone z p ły tk ich utw oró w pyłow ych czy pylasty ch za legających na m ate ria le zw ałow ym są sobie bliskie typologicznie. Są to głów nie gleby płow e lub b ru n a tn e w yługow ane, w k tó ry c h zaznaczają
104 K. Konecka-Bebley i in.
Rys. 3. Z aw artość g lin u ruchom ego rozp u szczaln ego w 2 0-p ro cen to w y m HC1 C ontent of a lu m in iu m , m ob ile and so lu b le in 20°/o HCl
się także często inn e procesy: czarnoziem ny (gleby szarob runatn e) i opa- dow oglejow y, a w w a ru n k a ch sk ra jn y c h słabe podściółkow e bielico- wanie.
Z osadzonego u schyłku g lacjału m ate ria łu pyłowego pow stały gleby słabo w ykształcone, w k tó ry c h w łaściw ościach zaznaczyło się ty lk o geo logiczne zróżnicow anie skały m acierzystej. Rozwój procesów gleb otw ó r- czych zaczął się jed n a k różnicow ać — w zależności od zasobności skały i w ystępow ania w ęglanów — od m ik ro k lim atu, m ikroreliefu, a co za tym idzie i od roślinności.
W łaściwości fizykochem iczne i chem iczne b adanych gleb n aw iązu ją do rozw oju procesów glebotw órczych zarów no starszy ch p rzebiegających
Typologia gleb płytkich utworów glebowych X05'
‘
i- a u e j. a <.
M ik ro elem en ty r o z p u s z c z a ln e w 20% k w a sie solnym M ic r o e le m e n ts o f s o lu b le i n 20% HCl Nr p r o f i l u P r o f i l e No G łęb o k o ść Depth cm bin Cu Со Ki Pb ppm Mroga 5 15 465 4 ,5 5 3 ,0 2 5 ,4 0 1 0 ,0 0 2b 35 360 1 0 ,3 0 5 ,2 5 8 ,9 0 1 0 ,5 0 60 70 287 2 3 ,5 0 1 0 ,9 0 2 5 ,2 5 1 7 ,2 0 120 130 400 2 5 ,5 0 1 2 ,9 0 1 4 ,2 5 16 ,0 0 Górk.i 5 15 137 5 ,4 5 1 ,5 2 5 ,0 5 2 2 ,0 0 20 30 322 6 ,2 5 2 ,1 5 7 ,0 0 1 0 ,8 0 60 • 70 325 7 ,3 0 2 ,8 7 8 ,1 0 1 0 ,9 0 100 - 110 330 8 ,4 5 4 ,6 5 1 0 ,5 0 8 ,8 0 180 - 190 72 5 ,3 0 1 ,1 0 4 ,0 0 5 ,6 0 P opień 2 10 765 5 ,4 5 2 ,2 5 5 ,6 0 1 5 ,5 0 20 - 30 460 4 ,7 5 2 ,1 0 3 ,9 5 8 ,0 0 60 - 70 177 5 ,7 5 1 #90 0 ,7 5 5 ,8 0 100 - 110 340 1 1 ,5 0 4 ,6 0 1 5 ,0 0 8 ,1 0 165 - 175 330 2 2 ,5 0 6 ,3 5 2 4 ,0 0 9 ,3 0 P o p ień c 3_ 10 200 6 ,3 5 2 ,3 7 5 ,2 0 3 8 ,0 0 20 - 30 164 4 ,4 0 2 ,2 7 4 ,8 0 8 ,5 0 55 65 109 5 ,0 0 2 ,0 5 4 ,8 5 7 ,4 5 75 - 05 80 2 ,8 0 1 ,2 0 2 ,8 0 4 , 6 0 100 - 150 148 4 ,8 0 1 ,4 5 2 ,1 0 5 ,3 0 180 - 190 210 6 ,1 0 1 ,8 5 4 ,4 0 6 ,8 0 Z a cv w ilJ ri 3 1 3 4 3 2 ,5 9 ,4 0 1 ,4 0 ' 4 ,5 0 3 9 ,5 0 5 15 1 2 2 ,0 6 ,7 0 1 ,4 0 6 ,2 0 2 1 ,0 0 20 - 30 2 4 5 ,0 5 ,5 0 2 ,8 5 6 ,5 5 9 ,6 0 60 - 70 2 4 2 ,5 1 8 ,7 5 5 ,6 5 1 9 ,7 5 9 ,9 5 100 - 110 3 2 2 ,5 1 3 ,6 5 5 ,5 0 1 7 ,5 0 1 2 ,1 5 155 - 160 2 1 6 , 0 1 1 ,3 0 4 ,5 0 1 7 ,0 0 9 ,8 0 Zimna Woda p 0 3 1 3 2 0 ,0 1 6 ,7 5 1 ,4 5 2 ,6 5 1 0 3 ,0 0 3 5 2 9 5 ,0 6 ,2 5 1 .1 5 4 ,7 5 32,00 5 15 2 4 5 ,0 4 ,9 5 0 ,6 5 4 ,5 0 1 7 ,5 0 20 - 35 1 5 8 ,0 4 ,8 0 1 ,5 0 7 ,1 5 8 ,5 0 55 65 5 0 ,0 4 ,9 5 1, 30 8 ,0 5 5 ,3 0 95 105 2 0 2 ,5 1 3 ,7 5 6 ,0 5 1 4 ,0 0 1 1 ,7 5 115 - 125 2 5 7 ,5 1 3 ,7 0 3 ,9 5 1 3 ,9 0 1 0 ,3 0 180 190 ? 5 2 ,5 1 2 ,1 0 5 ,2 5 1 6 ,7 5 1 1 ,8 5
wcześniej w m ate ria le zw ałow ym , ja k i a k tu a ln y c h przebiegających głów nie w m ate ria le pyłow ym .
G leby słabo w ykształcone w ytw orzone z utw orów pyłow ych na gli nach lub piaskach g lin iasty ch w dalszym rozw oju, ze w zględu n a sto sunkow o zasobny skład m in eraln y , ulegały w pierw szej kolejności p ro cesowi b ru n a tn ie n ia [5], a nie bielicow ania. N astępn ie w w y nik u p ostę pującego ługow ania związków zasadow ych i zakw aszenia w a rstw w ierzch nich — procesow i p rzem yw ania (lessivage). Zróżnicow anie składu g
ra-106 K- Konecka-Betley i in.
nulom etrycznego, w cześniejsze w ietrzen ie i dalsze pow stanie te k s tu ra l- n atn e w yługow ane odgórnie oglejone (Popień 1, P o p ień 5 i Z acyw ilki 3) późniejszy proces odgórnego og lejen ia [4, 17]. W ym ienione stad ia rozw oju b adan ych gleb m im o cech w spólnych różnią się przede w szystkim zró ż nicow aniem składu g ranulom etrycznego, a tym sam ym i stopniem oglejenia.
G leby sz aro b ru n atn e i gleby b ru n a tn e w yługow ane oraz gleby b r u n a tn e w yługow ane, odgórnie oglejone (Popień 1, P opień 5 i Z acyw ilki 3) odznaczają się znacznym stopniem w ysycenia katio nam i zasadow ym i w w a rstw ac h w ierzchnich jak rów nież w głębszych. Zróżnicow anie pod
w zględem zaw artości g lin u i żelaza rozpuszczalnych w 20-procentow ym
HC1 w poziom ach B tD i B tgD gleb pyłow ych pow stało w w ynik u za rów no niejednorodnego m ateriału , ja k rów nież słabo zaznaczającego się procesu przem yw ania. N ależy podkreślić w n ie k tó ry ch przypadkach w pływ zaw artości w ęglanów w skale podścielającej n a stopień w y sy cenia w arstw w ierzchnich, ja k rów nież w pływ roślinności lasu świeżego. G leby płow e ogórnie oglejone uroczysk: Górki, M roga i Zim na Woda, odró żniają się od scharak tery zo w an y ch gleb b ru n a tn y c h w yługo w anych w iększym zróżnicow aniem w pro filach skład u g ran u lo m etry c z nego w w yn iku n ie ty lko zjaw isk geologicznych, ale i procesu glebo- t w ór czego. W w y n iku w ietrzen ia utw orów pokryw ow ych pow stające roz proszone m in e rały ilaste przem ieszczają się m echanicznie do poziomów
B tD przy niskim odczynie. M ożna więc w nioskować, że nagrom adzenie iłu w ty ch poziom ach je st zw iązane nie tylk o z zaw artością iłu w skale m acierzystej podścielającej, ale rów nież z procesem jego przem ieszcza nia. P o w stające w profilach zróżnicow anie sk ładu g ranulom etrycznego je st bezpośrednią przyczyną zatrzy m yw ania okresow ego wody opadow ej w w a rstw ac h w ierzchnich i p ow stania procesu odgórnego oglejenia. W w y n ik u ty ch zjaw isk żelazo w olne przem ieszcza się w głąb profilu, zatrzy m u jąc się n a poziom ie B t głów nie w form ie d w u w artościow ej p rz y odczynie k w aśnym w połączeniach z fulw okw asam i; tw orzy się więc poziom B tg. N astępnie łatw o rozpuszczalne zw iązki kom pleksow e żelaza i próchnicy podsiąkają k a p ila rn ie do poziom u A 3g ulegając w okresach suchszych u tle n ie n iu i strącen iu . W w y nik u w iększej ak tyw ności biolo gicznej w o dróżnieniu od bielic próchnica ulega w znacznym stopniu m ineralizacji i nie zaznacza się jej w zrost w poziom ach ilu w ialn y ch w porów n anu z poziom am i w ym ycia. B rak w zrostu zaw artości próchnicy w poziom ach B t w o dróżnieniu od poziomu B H gleb bielicow ych m ożna rów nież uw ażać za k ry te riu m diagnostyczne dla gleb płow ych.
W yróżniane w n in iejszy ch b adaniach gleby płow e i płow e odgórnie oglejone [9] odpow iadają w y różnianym w system aty ce FAO glebom lu - visols i gleyic luvisols, k tó re odznaczają się ilu w ialn ą a k u m u la cją iłu i w ystępow aniem diagnostycznego poziom u ilastego B t — argillic. O pi sane g leby m ożna zaliczyć w łaśnie do tego typu.
Typologia gleb płytkich utworów glebowych 107
W n iek tó ry ch przypadkach, choć w m ałych bardzo zasięgach, mogą w ystępow ać n a badanym tere n ie tzw. podsoluvisols, w k tó ry c h poziom e lu w ialn y A 3 w ykształcił się w pyle, a poziom arg illic w glinie zm ie nionej pery glacjaln ie. W ty ch o sta tn ic h glebach cechą diagnostyczną, choć nie p ierw o tn ą, lecz w tó rn ą, będą zacieki w form ie „języ kó w ” za początkow ane przez zjaw isk a m rozow e i pogłębiane przez procesy glebo- tw órcze przebiegające do dnia dzisiejszego.
W p rzy p ad kach dużego zróżnicow ania pod w zględem sk ład u g ra n u -
lom etrycznego w a rstw pokryw ow ych i podścielających w glebach
dw uczłonow ych, ila sty poziom sk ały podścielającej, o k reśla n y w k lasy fikacji am ery k ań sk iej jak o „ fra g ip a n ”, a w edług M ü c k e n h a u s e n a
[8] plastosol, stanow i w y n ik intensyw nego w ietrzen ia postglacjalnego
w w a ru n k a ch kw aśnych. Poziom ten w p rzy pad ku bad an y ch gleb został p o k ry ty m ateriałem p y lasty m lub pyłow ym , podlegającym w spółczesnym procesom glebotw órczym , przede w szystkim procesow i przem yw ania oraz procesow i odgórnego oglejenia. J a k widać, geneza poziom u B tf B tD i B tgD je s t różnorodna i skom plikow ana.
W oparciu o sy stem aty k ę niem iecką gleby badanego obszaru m ożna zaliczyć do pseudogley B ra u n e rd e lub pseudogley F ahlerde.
W N IO SK I
1. Typologia gleb w ytw orzonych z p ły tk ich utw orów pyłow ych za
legających na m ate ria le zw ałow ym je st uzależniona przede w szystkim od dwuczłonowości m ateriału , jego zasobności w w ęglany i części kolo idalne, procesu przem yw an ia nakładająceg o się n a m ateriał p y lasty i wcześniej zw ietrzały m a te ria ł zw ałow y oraz od zjaw isk odgórnego oglejenia i roślinności.
2. D w udzielność sk ały m acierzystej w pływ a n a kształto w anie się w łaściw ości fizykochem icznych:
— w ierzchnie w a rstw y pyłow e m ają odczyn silnie kw aśny i są ubogie w składn ik i pokarm ow e roślin; duża zaw artość p iasku zw iększa p rze puszczalność i w ym yw anie sk ład nikó w do w a rstw głębszych oraz po w oduje procesy odgórnego oglejenia,
— skały podścielające są znacznie bogatsze w składniki pokarm ow e i m niej kw aśne.
3. Rozm ieszczenie żelaza rozpuszczalnego w 20-procentow ym HC1, w olnego i ruchom ego, ja k rów nież glin u ruchom ego i rozpuszczalnego w 20-procentow ym HC1 w p ro filu glebow ym w iąże się głów nie z od czynem zw iązanym z roślinnością i zjaw iskam i odgórnego oglejenia, ja k i w pew nym stopniu zależy od dwuczłonowości skały.
4. B adane gleby re p re z e n tu ją n a stę p u jąc e ty p y i podtypy: — gleby b ru n a tn e w yługow ane,
K. Konecka-Betley i in.
— gleby płowe odgórnie oglejone,
— gleby płow e podściółkow o-bielicow ane.
5. W y stępujące n a badan y m tere n ie ty p y siedliskow e lasów k orelu ją z typam i i rodzajam i gleb, przy czym zaznacza się zależność od skały podścielającej. Bór m ieszany św ieży w y stęp u je n a u tw orach pyłow ych zalegających n a piaskach, siedliska lasow e w y stęp u ją na pyłach zale gających n a glinie.
6. R easum ując działanie w szystkich czynników należy podkreślić, że
są to gleby poligenetyczne o cechach starszych pleistoceńskich procesów w poziom ach B tD lub B tgD.
L IT E R A T U R A
[1] D y l i k o w a A.: G eografia P olski. K rainy geograficzn e. PZW S, W arszaw a 1973.
[2] G o ź d z i k J.: G eneza i p ozycja stratygraficzn a struktur perygilacjalnych w środkow ej P olsce. A cta G eographica L od zien sie, Łódź 1973.
[3] K a r a s z e w s k i W.: P o k ry w o w e u tw o ry p y ło w e w P o lsce środkow ej (n a j m łodszy less). K w art. geol. 16, 1972, 1.
[4] K o n e c k a - B e t l e y K., B o r e k S., C z a r n o w s k a K. , K ę p k a M. , K r ó l o w a H., Ł a k o m l e c I., K o b y l i ń s k a J.: W p ływ procesu odgór n ego oglejen ia na k szta łto w a n ie się gleb w y tw o rzo n y ch z g lin y zw ałow ej. Rocz. glebozn. 21, 1970, 1.
[5] K o n e c k a- B e t l e y K. , M a j s t e r k i e w i c z T.: G eneza g leb w y tw o rzo n y ch z p ok ryw ow ych u tw o ró w p y ło w y ch P o lsk i Środ k ow ej. Rocz. glebozn. 24, 1973, 2
.
[6] K u ź n i c k i F., S k ł o d o w s k i P.: Z aw artość w g le b ie w o ln eg o żelaza, w o l nego g lin u i w oln ej k rzem ion k i jako k ryteriu m typ ologiczn e. Rocz. glebozn. 21, 1970, 1.
[7] К u c a b a S.: G leby — A rb oretu m w R ogow ie. PW RiL, W arszaw a 1966. [8] M ü c k e n h a u s e n E.: T he fo ssil soils (paleosols) of C entral Europe. Ann.
de E d afologia у A grob iologia 32, 1973, 1, 2.
[9] Praca zbiorow a: S y stem a ty k a gleb P olsk i. К о-mis ja G enezy, K la sy fik a cji i K ar tografii Gleb, PTG W arszaw a 1973, Rocz. glebozn. 25, 1.
[10] P r u s i n k i e w i c z Z., D z i a d o w 1 e с H., J а к u b u -s e к М. : Z w rot do gileby p ierw ia stk ó w b io g en ó w z opadem ro ślin n y m w le s ie liśc ia sty m i m ieszan ym na lu źn ych g leb ach p ia sk o w y ch . Rocz. glebozn. 25, 1974, 3.
[LI] R ó ż y c k i S. Z.: P lejsto cen P o lsk i Ś rodkow ej. PW N, W arszaw a 1972. [12] S o b o l e w s k a М.: W yniki badań p a leo b o ta n iczn y ch nad eem sk im i o sad a
m i z J ó zefow a na W yżyn ie Ł ódzkiej. B iul. perygl. 15, 1966.
[13] S z c z u b i a ł k a Z.: B ad an ia zaw artości m ik ro elem en tó w i n iek tórych m etali ciężkich w gleb ach leśn y ch g órzystych przy użyciu an a lizy sp ek traln ej. Probl. A grofizyk i, O ssolineum , 1974, 12.
[14] T o m a n e k J.: K lim a t lo k a ln y — A rboretum w R ogow ie. PW RiL, W arszaw a 1966.
[15] U g g 1 a H.: B ad an ia g le b o w o -sie d lisk o w e na teren ie le ś n ic tw a S trzeln a D o św ia d cza ln y ch L asów SGGW . S k ie r n ie w ic e 1950 (m aszyn op is pracy d oktorskiej). [16] U g g l a H.: G leby le ś n ic tw a S trzeln a L asów D o św ia d cza ln y ch SGG W . S y l-
w a n 1958, 1.
o-Typologia gleb płytkich utworów glebowych Ю9
g lejo w y ch pod la sa m i liśc ia sty m i w terenach fa listy c h P ojezierza M azurskiego. R ocz. glebozn. 26, 1975, 1.
[18] Z a r ę b a R.: R zadsze g a tu n k i ro ślin n aczy n io w y ch w L asach D o św ia d cza l nych SGG W w R ogow ie i prob lem y ich ochrony. Zesz. nauk. SGG W , L e ś n ictw o 16, W arszaw a 1971. К . К О Н Е Ц К А -Б Е Т Л Е Й , Д. Ч Е М П И Н С К А -К А М И Н С К А ТИПОЛОГИЯ ПО ЧВ С Ф О РМ И РО В А Н Н Ы Х И З С Л А БО М О Щ Н Ы Х П Ы Л И С ТЫ Х О Б Р А ЗО В А Н И Й С К ЕРН Е В И Ц К О Й ВЫ С О Ч И ЗН Ы И нститут почвоведения, В арш авская сел ьск охозяй ств ен н ая академ ия Р е з ю м е П редм етом и сследован и й являлось уточ н ен и е типологии почв образов ан н ы х из .негомогенных пы листы х образований (граф ик 1), ген ези с которы х бы л вы яснен в раньш е п убликованны х трудах. Т еперь авторы испы ты вали ф и зи к о х и мические свойства и збран н ы х почвенны х п р о ф и л ей и установили, что типоло гия почв сф орм ированн ы х и з малом ощ ны х пы листы х образований, залегаю щ их на м оренной породе, ок азы в ает зависим ость от двуч лен н ости субстрата, его о б о - гащ енности коллоидам и и карбонатами, а та к ж е от п ери глац и аль н ы х явлений обуславли в аю щ и х процессы глееобразовани я. И сследов ан н ы е почвы хар ак тер и зую тся в в ер хн и х п ы левидн ы х сл о я х в ы сокой кислотностью и сл абой обеспечен ностью питательны м и элем ентам и р а сте ний (табл. 2). П одстилаю щ ие породы отли чаю тся меньш ей кислотностью и зн а чительно больш е обогащ ены питательны ми элементами. Р асп р ед ел ен и е ж ел еза : растворимого в 20%> НС1, свободного и п одв и ж н ого, а т а к ж е алю миния раство римого в 20°/о НС1 и п одв и ж н ого (граф ики 2 и 3) зависит главны м образом от реакци и почв и от интенсивности п оверхностн ого оглеен ия. В ы ступаю щ ие на исследован ной территории типы лесны х биотопов коррелирую т с типам и и в и да-ми почв. На основании в с е х п р ов еден н ы х и ссл едован и й в о зм ож н о установить, что это поли ген ети ческ и е почвы с признакам и п оч в ообразов ательны х процессов и з п ери ода старш его п лей стоц ен а, п р изнаки эти могут встречаться в гори зон тах B tD и B tqD. К . K O N E C K A -B E T L E Y , D. C Z Ę P IŃ S K A -K A M IŃ S K A
TYPO LO G Y OF SO ILS D EV E LO PED FROM SH A LLO W SIL T Y FO R M A TIO N S OF THE SK IE R N IE W IC K A U P L A N D
D ep artm en t of Soil S cien ce, W arsaw A g ricu ltu ra l U n iv e r sity
S u m m a r y
The su b ject of th e r e sp ectiv e in v estig a tio n s w a s to esta b lish th e typ ology of soils d evelop ed from n o n -u n ifo rm silty form ation s, m ost of w h ich h a v e been ex p la in ed in earlier w ork s. N ow , w h e n stu d y in g p h y sico -ch em ica l properties of ch osen soil profiiles it has b een fou n d th at the typ ology o f soils d ev elo p ed from sh a llo w silty form ation s u n d erlain w ith boulder p arent m aterial dep en d s on the
b ip artity o f th e m aterial, con ten ts o f c o llo id s and ca rb o n a tes as w e ll as on p eri- g la cia l p h en o m en a a ffe c tin g g le y p rocesses.
T h e so ils in v e stig a te d ch aracterize th e m se lv e s in upper silty la y ers w ith a strong acid reaction and a lo w con ten t of n u trien ts (T able 2). T he u n d erla y in g rocks are less acid and m uch rich er in n u trien ts. T he d istrib u tio n of iron so lu b le in 20% HC1, fr e e an d m o b ile iron as w e ll as of a lu m in iu m so lu b le in 20% HC1 and m o b ile a lu m in iu m (graphs 2 and 3) dep en d s m a in ly on th e so il reaction and p seu d o g ley in g p h en om en a. T he fo rest h a b ita t ty p es occu rring on th e area in v e stig a ted are co rrelated w ith ty p es and k in d s o f so ils. On th e basis of a ll the in v estig a tio n s conducted it can b e sta ted th at th e so ils occurring th ere are p o ly - g en etic ones, w ith fe a tu r e s of older p leisto cen ic so il-fo rm in g p rocesses; th ese form ation s ca n b e en cou n tered in the B tD and B tgD horizons.
D o c . d r h a b . K r y s t y n a K o n e c k a - B e t l e y I n s t y t u t G l e b o z n a w s t w a S G G W - A R W a r s z a w a , R a k o w i e c k a 26/30
E R R A T A
W R o c z n ik a c h G l e b o z n a w c z y c h nr 2 1979 ta b elę 8 z k ol. 68 d rukarnia o m y łk o w o p rzesta w iła na k olu m n ę 92, a ta b elę 8 z kol. 92 na k olu m n ę 68.
T ab ela z kol. 92 T a b e l a 8 N i e k t ó r e w ł a ś c i w o ś c i w o d n e g l e b y n a w o ż o n e j k ło s ia Come h y d r o l o g i c a l p r o p e r t i e s o f s o i l f e r t i l i z e d w i t h s t r a v r T ab ela z kol. 68 T a b e l a 3 W p ły w w z r a s t a j ą c y c h d a w e k g n o j o w i c y n a p l o r . i s k ł a d c h e m ic z n y k u k u r y d z y I n f l u e n c e o f i n c r e a s i n g s l u r r y r a t e s o n y i e l d a n d c h e m i c a l c o m p o s i t i o n o f m a iz e N a w o ż e n ie Z i e l o n a m a s a J u c h a т а з а ; ) г у m a t t e r N % s u c h e j m a s y I n % o f d r y m a t t e r F e r t i l i z a t i o r F r e s h m a t t e r g * К N o g ó łe m t o t a l К P 2 ° 5 k2o 3 e z n a w o ż e n ia Ko f e r t i l i z e r 126 22,0 2 7 , 7 0 , 4 7 0 , 9 8 2 , 9 6 G n o jo w ic a S l u r r y / 0 , 4 1 SК/ 2 1 4 1 6 , 7 3 5 . 8 0 , 6 7 1 , 0 0 3 , 1 5 G n o jo w ic a S l u r r y / 0 , 8 2 g N / 2 9 5 1 7 , 4 5 1 , 3 0 , 6 5 0 , 5 5 2 , 3 6 G n o jo w ic a S l u r r y / 1 , 6 4 g W 4 1 4 1 6 , 4 6 7 , 9 0 , 9 2 0 , 5 5 3,10 G n o jo w ic a S l u r r y / 2 , 5 6 g N/ 486 1 5 , 9 7 7 , 3 1,11 0, 66 4 ,0 2 G n o jo w ic a S l u r r y / 3 , 2 8 g N / 5 2 0 1 5 , 6 8 1 , 1 1 . 3 5 0 , 6 7 4 , 4 5 G n o jo w ic a S l u r r y / 6 , 5 6 g N / 5 3 3 1 5 , 6 8 3 , 1 1 , 1 4 0 , 5 5 5 , 0 4 0 , 5 g U , 0 , 8 g P 2 0 5 , 1 , 1 6 k2o 3 5 2 1 9 , 5 68,6 0 , 6 1 0 , 7 8 3,00 1 ,0 g N, 0 ,8 g P 20 5 , 1,1 6K 2 0 4 0 2 1 6 , 0 6 4 , 3 1,12 0 , 8 9 3 , 3 4 2 , 0 g N , 0 , 8 g P 20 5 , 1 ,1 g K 2 0 4 8 4 1 2 , 3 5 9 , 5 1 , 7 9 0 , 9 2 3 , 1 6 HU5 LSD / р = 0 , 0 5 / •'И, С ,5
Na kol. 106 II wiersz od góry jest:
natne wyługowane odgórnie oglejone (Popień 1, Popień 5 i Zacywilki) powinno być:
niego poziomu w glebach płowych zapoczątkowało nakładający się
W ilg o tn o ś ć - % ś r e d n ia K a p ila r n a p ojem ność wodna - % Ś r e d n ia O b iek t M o istu r e i n % z t r z e c h C a p i lla r y w a te r c a p a c i t y , i n % z t r z e c h
--- l a t l a t T reatm ent 1972 1 973 1974 3 -y e a r 1972 1973 1974 3 - y e a r K P К 2 6 , 1 2 1 , 6 2 6 , 6 2 4 , 8 3 6 , 9 3 6 , 4 3 3 , 4 3 7 , 2 S ło m a 5 0 q / h a 2 3 , 6 2 0 , 4 3 0 , 7 2 6 , 6 4 0 , 4 3 6 , 7 3 7 , 8 3 8 , 3 S traw S ło m a 1 0 0 Ч /^ а 2 1 , 2 2 0 , 2 3 0 , 2 2 7 , 2 4 0 , 6 4 0 , 9 4 0 , 2 4 0 , 5 S tr^w S ło n a 2 0 0 q / h a 2 9 j 8 2 0 . 9 2 8 , 3 2 6 , 3 4 1 , 7 4 0 , 0 4 0 , 2 4 0 , 6 S traw S ło m a 4 0 0 q / h a 3 1 f £ 2 4 ł 3 r ; 3 ł 3 2 8 , 6 4 1 , 0 3 9 , 7 3 9 , 8 4 0 , 2 S t r a w J l ® - ? = 0 t C 5 1 , 4 1 , 7 1 , 6 1 , 2 i t 3 1 , 6
