S. Szymański
Kronika Wydziału Społecznej Opieki
nad Zabytkami Przeszłości Polskiego
Towarzystwa Krajoznawczego
Ochrona Zabytków 4/3-4 (14-15), 215-221
1951
r ó w n o c z e ś n ie o tr o sce , z ja k ą p o w o ła n e z o s ta ły d o ż y c ia p r z e z z a b ie g i k o n s e r w a to r s k ie , p r o w a d z o n e n a z le c e n ie i p o d k o n tr o lą W o je w ó d z k ie g o U r zę d u K o n s e r w a to r s k ie g o . O b o k n a z w is k a J. B . P le r - s c h a n a w y s t a w ie w id n ie j e n a z w isk o n ie m n ie j z n a m ie n it e g o Sz. M a ń k o w s k ie g o — a r t y s t ó w z w ią z a n y c h z d z ia ła ln o ś c ią a r t y s t y c z n ą S t. A u g u s ta , ja k r ó w n ie ż z n a n e g o je d y n ie z im ie n ia m a la r z a J a k u b a A. z C z e r w iń s k a (1559 r.). B o g a to ilu s t r o w a n a fo to g r a fia m i p a n o r a m a W a r s z a w y z X V I I I w . w M a łe j W si k o ło G ró jc a , z a jm u ją c a c a łą śc ia n ę , g r o m a d z iła s z c z e g ó ln ie d u żo o só b in te r e s u ją c y c h s ię p r z e s z ło ś c ią sto licy . W tej s a li u m ie s z c z o n o r ó w n ie ż e k r a n y , p o ś w ię c o n e d e ta lo w i r z e ź b ia r sk ie m u i a r c h ite k to n ic z n e m u z K o b y łk i, R y b ie n k a , J o r d a n o w ie . Z e s ta w io n o n a p a r a w a n a c h r ó w n ie ż b a r w n e k o p ie w g o r y g in a ln y c h p r o je k tó w b u d o w li w y k o n a n y c h w X V III w . d la J a b ło n n y p r z ez J. F o n ta n ę , D. M e r lin ie g o , J. C h r. K a m se tz e r a , S t. Z a w a d z k ie g o , S. B . Z u g a , p o k a za n o k o le k c ję w id o k ó w a r ty s ty a m a to ra i p a tr io ty z X I X w . E. J u r g e n s a , o d n o sz ą c y c h się m . in. do P ło c k a , M a k o w a , P u łtu s k a . P r z y p o m n ia n o je s z c z e sz k ic e z X X w . r e k o n s tr u k c ji z a m k ó w m a z o w ie c k ic h . W sa li I - s z e j r o z w ie s z o n o r ó w n ie ż m a p y z a b y t k ó w w o j. w a r s z a w s k ie g o , n a k t ó r y c h z a z n a c z o n o k o lo r o w y m i s z p il k a m i m ie js c a p r o w a d z o n y c h i z a m ie rz o n y c h p r a c k o n s e r w a to r s k ic h . M a p y te w z b u d z iły s z c z e g ó ln ą u w a g ę z w ie d z a ją c y ch .
R z e ź b ę r e p r e z e n to w a ły w tej sali f :- g u r k i d z ie c ię c e z f e s to n a m i k w ia tó w z p ia s k o w c a n a le ż ą c e do ta r a su o g ro d u w ila n o w s k ie g o . W id a ć b y ło n a n ;ch ś w ia d o m ie p o z o s ta w io n e ś la d y z a b ie g ó w k o n s e r w a to r s k ic h — n ie sp a ty n o w a n e f le - k o w a n ia , w y k o n a n e s ta r a n n ie w p r a c o w n i k o n s e r w a to r s k ie j. N a s tę p n a s a la , p ró c z fo to g ra fii na śc ia n a c h , m ie ś c iła w ie lk ic h r o zm ia ró w p la n s z e in w e n ta r y z a c ji b a r w n e j (n a tu r a ln e j w ie lk o ś c i) m a lo w id e ł ś c ie n n y c h J. B. P le r s c h a (g r o te sk i) w J o r d a n o w i- c a c h k /G r o d z is k a . W c z a s ie p r a c k o n s e r w a to r s k ic h w y k o n y w a n y c h ta m w ro k u b ie ż ą c y m o p r ó c z w / w m a lo w id e ł z o s t a ły o d k r y te d a lsz e . Z a d e m o n s tr o w a n o r ó w n ie ż w sk a li i : 1 k a r to n (do w it r a ża d la N o w e g o M ia sta k /P ło ń s k a ) p r o je k tu a rt m a l. E. P rz e o r s k ie j, w y k o n a n e g o w p r a c o w n i J. O ls z e w s k ie g o w W a r sz a w ie. Ś r o d e k sali z a ją ł m o d e l fo n ta n n y w ila n o w s k ie j , zaś n a c z te r e c h je j n a r o ż a ch , n a w y s o k ic h p o d sta w a c h , u m ie sz c z o n o n a tu r a ln e j w ie lk o ś c i m o d e le d e ta li o m a w ia n e j fo n ta n n y : d zieci na rak u , ślim a k u , ż ó łw iu i żab ie.
P r z e c h o d z ą c e m u z tej sa li n a d a ls z e p ię tr o r z u c a ł s ię w o c zy u m ie s z c z o n y n a t le c z e r w ie n i n a p is: „ O ch ro n a Z a b y tk ó w w S łu ż b ie P o k o ju “ .
D r u g ie p ię tr o z a w ie r a ło k ilk a s a l p o ś w ię c o n y c h a r c h ite k tu r z e i z e s p o ło m u r b a n is ty c z n y m m . in. w P u łtu s k u , G ó rze K a lw a r ii, P ło c k u , J a n o w ie , o ra z o c h r o n ie k r a jo b r a z u i p r z y r o d y w r ó ż n y c h m ie js c o w o ś c ia c h z a p o m o c ą fo to g r a fii, p la n ó w i ilu str a c ji d o k u m e n ta ln y c h . S z c z e g ó ln ie sa la p o ś w ię c o n a P u łtu s k o w i z o s ta ła o p r a c o w a n a b a r d z iej w y c z e r p u ją co . O p ró cz m o d e lu o b r a z u ją c e g o s z c z e g ó ły z a ło ż e n ia u r b a n is ty c z n e g o , z w ła s z c za r y n k u i b e z p o ś r e d n ie g o o to c z e n ia , z a d e m o n s tr o w a n o h is to r y c z n y r o z w ó j m ia s ta w g p la n ó w z w ie k u X V I I X V I I I i p o cz. X I X . O c z y w is te je s t, ż e m ie s z k a ń c y P u łt u s k a n a jd łu ż e j p r z e b y w a li w te j s a li, z w ła s z c z a , ż e d a n o im m o ż n o ść z a p o z n a n ia się r ó w n ie ż z z a m ie r z e n ia m i Kon s e r w a to r s k im i n a n a jb liż s z ą p r z y s z ło ś ć : s z c z e g ó ln e z a in te r e s o w a n ie b u d z iły p r o j e k t y w o ln e j r e k o n s tr u k c ji r a tu s z a arch . T. K o r n a ck ie g o . W y s ta w a k o n s e r w a to r s k a w P u łtu s k u , z o r g a n iz o w a n a w c a ło ś c i p r z ez U r zą d K o n s e r w a to r s k i W o je w ó d z tw a W a r s z a w s k ie g o d zięk i o b fito śc i e k s p o n a tó w ' d z ię k i p o r u s z o n y m z a g a d n ie n io m i s p o so b o w i ich p o d a n ia b y ła in te r e s u ją c ą n ie t y lk o d la m ie js c o w e g o s p o łe c z e ń s tw a i u c z e s tn ik ó w w y c ie c z e k p o w ia to w y c h , le c z r ó w n ie ż i d la z n a w c ó w . W y s ta w a k o n s e r w a to r s k a p o k a z a ła w r e s z c ie p o raz p ie r w s z y , ile w y s o k ie j k la s y z a b y tk ó w p o s ia d a w o j. w a r s z a w s k ie i ile sta r a n ia w k ła d a j ą w ła d z e k o n s e r w a to r s k ie w o j. w a r s z a w s k ie g o w o p ie k ę n a a n im i. M. S z y m a ń s k i K R O N IK A W Y D Z IA Ł U S P O Ł E C Z N E J O P IE K I N A D Z A B Y T K A M I P R Z E S Z Ł O Ś C I P O L S K IE G O T O W A R Z Y S T W A K R A J O Z N A W C Z E G O W o jn a l a t 1939— 1945 z n is z c z y ła p r a w ie c a łk o w ic ie d o r o b e k m a te r ia ln y T o w a r z y s t w a O piek i n a d Z a b y tk a m i P r z e sz ło ś c i, k tó r e w o s ta tn ic h d z ie s ią tk a c h la t o d e g r a ły n ie p o ś le d n ą r o lę w d z ie ja c h o c h r o n y p o m n ik ó w k u ltu r y p o l sk ie j. P o z o s ta ła t y \k o b o g a ta tr a d y c ja i s z c z u p łe g r o n o je d n o s te k d o b rz e p r z y g o to w a n y c h d o te j p ra cy . P o tr z e b y w z a k r e s ie o c h r o n y z a b y t k ó w b y ły p o w o j n ie w ie lk ie i z n a c z n ie p r z e w y ż s z a ły m o ż liw o ś c i z a s p o k o je n ia ich p r z e z P a ń s tw o . W la ta c h b e z p o ś r e d n io p o w o je n n y c h u s iło w a n o k ilk a k r o tn ie p o d ją ć p r ó b y
Ryc. 195. R uiny zam ku w O lsztynie k. Częstochowy.
fot. Bułhak.
w skrzeszenia p rac społecznych, uzupeł n ia ją c nimi wysiłki w ładz Polski Ludo w ej, k tó re m im o znacznej rozbudow y służby k o n se rw ato rsk iej i większego m aterialnego poparcia, mźli to miało m iejsce w la tac h m iędzyw ojennych, nie były w stan ie opanow ać tragicznej sy tu acji bez czynnego w spółudziału całego społeczeństw a.
O rew o lu cy jn ej p raw ie zm ianie poglą dów na konieczność ochrony pom ników k u ltu ry św iad czą dw ie w ypow iedzi dw óch urzędow ych konserw atorów , o p a rte n a dośw iadczeniach zdobytych w półw iekow ym p raw ie odstępie czasu. Oto co pisze prof, dr F elik s K opera o a t m osferze sw ojej pracy k onserw atorskiej w ro k u 1905: ...„zauw ażyłem b ra k zro zum ienia dla idei ochrony zabytków i to głów nie w zakresie rzeźby i m a la r stw a. Było to w ynikiem b ra k u sta ra ń i zabiegów w k ie ru n k u rozszerzania w społeczeństw ie zam iłow ania i zn ajo m ości d aw nej sz tu k i w Polsce i u w y d a t nienia jej znaczenia d la dziejów naszej k u ltu ry . Również dał się odczuć brak sta ra n ia , aby społeczeństw o zająć dzia łalnością k o n se rw ato ra i pozyskać tego
społeczeństw a pom oc“ (O chrona Z ab y t ków R. II. N. 2 6 s. 84) Ja k ż e inaczej
przedstaw ia się ten odcinek pracy w roku 1948, a więc po półw iekow ej nie m al „orce na ugorze“ . K o n serw ato r G e n era ln y prof, d r J a n Zachw atow icz stw ierdza, że „W yniki w zakresie zabez pieczenia pom ników naszej k u ltu ry o w iele przekroczyły m a te ria ln e w kłady ze stro n y P ań stw a . J e s t to w yrazem pow szechnego zainteresow ania i zrozu m ienia d la akcji rato w a n ia zabytków oraz w łączenie do niej środków społecz nych“. (O chrona Z abytków R. I. N r 1, s. 6).
N aw iązując w pierw szych la tac h po w ojennych do bogatej trad y cji, pró b o w ano k ilk a k ro tn ie zorganizow ać pracę społeczną celem jeszcze w iększej m obi lizacji św iadom ości szerokich mas.
P ierw sze kroki tych prób były tr u d ne i nie zaw sze zadaw alające. W śród tych prób na uw agę za słu g u ją sta ra n ia Z w iązku H istoryków Sztuki i S to w arzy szenia A rch itek tó w R. P., k tó re w latach 1947—48 w spólnie u tw orzyły K om isję Opieki n ad Z abytkam i Przeszłości, m a jącą być ideow ym k o n ty n u a to rem daw nego T. O. n. Z. P. K om isja ta może po szczycić się w ykonaniem k ilk u k o n k re t nych zadań, ja k zabezpieczenie zam ku w C zersku i zorganizow anie serii
pogada-n ek radiow ych o zabytkach. Rów pogada-noczes ne sta ra n ia około rea k ty w o w a n ia sam o dzielnego T ow arzystw a O pieki n a d Z a b y tk a m i Przeszłości w jego pierw o tn y m c h a ra k te rz e n ap o ty k ały do roku 1948 na tru d n o śc i h
Dopiero zeb ran ie o dbyte w dniu 17 m a rc a 1949 roku w siedzibie b. N aczel n e j D yrekcji M uzeów i O chrony Z a b y t ków M inisterstw a K u ltu ry i S ztuki za decydow ało o dalszych m etodach i k ie ru n k u pracy. Z d y sk u sji w ynikało, że wobec p o k rew ień stw a O chrony Z a b y t ków z celam i k rajo z n aw stw a n ależało by pracę w tym za kresie oprzeć o dość już silnie rozb u d o w an e w ów czas P o l sk ie T ow arzystko K rajoznaw cze. Dla szczegółowego p rze p ra co w an ia zagad nienia w y b ra n o kom isję w osobach: inż. arch. J. W itkiewicz, d r St. Szym ański i J. K ołodziejczyk, w iceprezes Polskiego T o w arzy stw a K rajoznaw czego.
W w yniku p ra c kom isji zw ołano ze b ra n ie członków b. T -w a O pieki nad Z abytkam i Przeszłości. Z ebranie to pod przew odnictem prof, d r Lecha N iem o- jew skiego pow zięło uch w ałę zm ierza ją cą ku re a k ty w o w a n iu T ow arzystw a Opieki nad Z abytkam i Przeszłości w ści słej łączności z P olskim T ow arzystw em K rajoznaw czym .
Z arząd G łów ny P T K na posiedzeniu w d niu 10 m a ja 1949 r. uchw alił pow o ła n ie W ydziału Społecznej O pieki nad Z ab y tk am i P rzeszłości w ita ją c P re z y dium W ydziału w składzie: przew o d n i czący — J. W itkiew icz, viceprzew odniczą- cy — S. H erb st i se k re ta rz — S. Szy m ański. Z jazd D elegatów T ow arzystw a w O lsztynie w dn. 16. VI. 49 r. po p rze d staw ieniu re fe ra tu przez S. H e rb sta po w ziął rezolucję, ak c ep tu jąc z rad o ścią pow ołanie w ram a ch s ta tu tu P T K W y działu Społecznej Opieki nad Z a b y tk a mi, m ającego k o n ty n u o w ać p rac e d aw nego T o w arzy stw a O pieki nad Z a b y tk a mi Przeszłości. Z jazd D elegatów polecił ponadto Z arządow i G łów nem u roztocze nie ja k n a jd a le j idącej opieki n ad p rac ą W ydziału, a w razie p o trzeby o k azy w a nie m u pom ocy m o raln ej i m a te ria ln e j,
w zależności od a k tu aln y c h możliwości i W s t a r a n i a c h t y c h n a r ó ż n y c h i c h e t a p a c h i z r ó ż n y m w k i a d e m b r a l i u d z i a ł : m g r H e n r y k B o g a t k o w s k i , i n ż . a r c h . T e o d o r B u r s z e , d r G e r a r d C i o ł e k , m g r A n t o n i D ę b n i c k i , d o c . d r S t a n i s ł a w H e r b s t , d o c . d r Z b i g n i e w H o r n u n g , i n ż . a r c h . K o n s t a n t y J a k i m o w i c z , m g r W ł a d y s ł a w K w i a t k o w s k i , p r o f . B o h d a n M a r c o n i , i n ż . a r c h . W i t o l d M a t u s z e w s k i , i n ż . a r c h . T a d e u s z N o w a k o w s k i , i n ż . a r c h . W i t o l d P l a p i s , d r Z o f i a R o t h e r t o w a , d r S t a n i s ł a w a S a w i c k a , m g r J a n i n a S t a r z y ń s k a , d r S t a n i s ł a w S z y m a ń s k i, d r J u l i a S t r a s z e w s k a - T u r s k a , p r o f , d r M i c h a ł W a l i c k i , in ż . a r c h . J a n W i t k i e w i c z , p r o f , d r J a n Z a c h w a t o w i c z .
Ryc. 196. C iechanów , woj. w arsza w skie — ru in y zam ku.
fot. B u ł h a k
Ryc. 197. Sulejów , w oj. łódzkie — b. opac tw o o. o. cystersów .
fot. Moraczeioska
Ryc. 198. S zym bark, woj. rzeszow skie — dw ór obronny.
Ryc. 199. D rzew ica, w oj. łódzkie — ru in y zam ku.
fot. Krygier
T o w arzystw a. Dla ściślejszego pow iązania p rac W ydziału z pracam i całego T ow a rzy stw a Z jazd D elegatów powołał do Z arząd u G łów nego członków P rezydium
W ydziału d - ra St. H erb sta, d -ra St- S zym ańskiego i inż. arch. J. W itkiewicza.
M in isterstw o K u ltu ry i Sztuki, popie ra ją c ak c ję W ydziału, w ydało do K o n se rw ato ró w w ojew ódzkich w dn. 23 czerw ca 1949 r. L. dz. 6186/49 okólnik, w k tó ry m w zw iązku z pow ołaniem w dniu 10 m a ja 1949 r. W ydziału Spo łecznej Opieki nad Z abytkam i P rz e szłości przez Z arząd G łów ny PTK z a leca k o n se rw ato ro m zainteresow anie się a k c ją w te re n ie, w sp ó łp racę z m iejsco wym i Z arządam i T o w arzy stw a i n aw ią zanie w ten sposób bliższego k o n ta k tu z czynnikiem społecznym m ogącym w w ielu w y p ad k a ch u ła tw ić p rac ę k o n serw ato ro m w ojew ódzkim .
Z adania W ydziału om ów ił w „O chro nie Z ab y tk ó w “ d r S. H erb st a w m ie sięczniku krajo zn aw czy m „Z iem ia“ dr Szym ański.
W okresie w stęp n y m W ydział p rzy stąpił do u reg u lo w a n ia sp raw organiza cyjnych o p raco w ał reg u la m in y i w sk a zówki techniczne dla opiekunów społecz nych.
O piekunem społecznym — w m yśl z a łożeń W ydziału —• może być każda oso
ba p ra w n a lub fizyczna, je d n o stk a lub zespół, p rzy jm u jąc a n a siebie b ez in te re
sow ną opiekę n ad jed n y m p rzy n ajm n iej zabytkiem zn a jd u ją cy m się w jej n a j bliższym otoczeniu. P ow oiyw anie opie kunów , którym i m ogą być zarówno członkow ie P T K ja k i osoby stojąca po za stow arzynieniem , m iało n a celu za pew nienie zabytkom stałej opieki spo łecznej w oparciu o k rajo zn aw czą pracę T ow arzystw a oraz szerzenie zam iłow a nia do k u ltu ry i sztuki w społeczeństw ie za pośrednictw em licznie rozsianych po k ra ju zabytków .
In s tru k c ja dla opiekunów w y d an a zo sta ła dru k iem w 32-u stronicow ej b ro szurze n ak ład e m Z arządu Głównego PTK . Z apoczątkow aną p racę w c e n trali podjęły oddziały T o w arzy stw a, szczegól nie w G dańsku, K atow icach, K ielcach, P oznaniu, P iotrkow ie, T arnow ie, T o ru niu i W arszawie.
W dniu 26 października 1949 roku u k o n sty tu o w a ła się R ada W ydziału, k tó rej pierw szy zespół tw o rzą zgodnie z po stanow ieniam i reg u la m in u członkow ie daw nego T ow arzystw a Opieki n a d Z a bytkam i Przeszłości i osoby koopto- w an e’.
P raca W ydziału szła zasadniczo w czterech k ie ru n k a c h , a m ianow icie:
a. p ropagow ania i populary zacji och rony zabytków ,
b. pow oływ ania opiekunów społecz nych nad zabytkam i,
c. przygotow yw ania ta b lic o b ja śn ia ją cych znaczenie zabytków ,
d. interw encji w sp raw ac h zanied b anych objektów .
H asłem pracy W ydziału je st: „K ażdy zabytek m a sw ojego społecznego o pieku
n a “. P odstaw ow ym zaś je j ogniw em je st opiekun społeczny n a d zabytkiem . Na w niosek Z arządów O ddziałów PTK , za a p ro b a tą w łaściw ych k o n serw ato ró w w ojew ódzkich i zgodą Z arzą d u G łów ne
go, W ydział pow ołał opiekunów dla n a stępujących obiektów zabytkow ych:
i N a p r z e w o d n i c z ą c e g o R a d y p o w o ł a n o d r a W i t o l d a K i e s z k o w s k i e g o , n a s e k r e t a r z a d r a G e r a r d a C i o ł k a . W s k ł a d R a d y w y d z i a ł u w e s z l i : p r o f . d r A n t o n i e w i c z W ł o d z i m i e r z , m g r B o g a t k o w s k i H e n r y k , p r o f , d r C i o ł e k G e r a r d , m g r G i n t y ł ł o R o m a n a , d r G o s t y ń s k i T a d e u s z , d o c . d r H e r b s t S t a n i s ł a w , d r K i e s z k o w s k i W i t o l d , d r K l u s s J ó z e f , i n ż . a r c h . K o z i ń s k i P i o t r , i n ż . a r c h . K r ó l A l e k s a n d e r , p p u ł k . Ł o z a S t a n i s ł a w , i n ż . a r c h . M a t u s z e w s k i W i t o l d , p r o f , d r N i e m o j e w s k i L e c h , p r o f . R e m e r J e r z y , m g r R e w s k i Z b i g n i e w , d r R o t h e r t o w a Z o f i a , i n ż . a r c h . R u s z k o w s k i M a r i a n , i n ż . a r c h . S a s k i K a z i m i e r z , d r S a w i c k a S t a n i s ł a w a , m g r S t a r z y ń s k a J a n i n a , d r S z y m a ń s k i S t a n i s ł a w , i n ż . a r c h . W i t k i e w i c z J a n , p r o f , W o y d y n o W ł a d y s ł a w , p r o f , d r Z a c h w a t o w i c z J a n , p r o f . Z b o r o w s k i B r u n o .
1. D w ór Bogusław skiego w G linnie — Jaśk o w iak Franciszek.
2. Z abudow ania gospodarcze n a G ór- czynie w P o zn an iu — Iczakow ski Ludwik.
3. R uiny zam ku w O lsztynie k. Często chowy — inż. K ühn K azim ierz. 4. Z abudow ania poklaszto rn e w M sto
w ie — S ta ła B olesław .
5. 2 kościoły w R adom iu — m g r P inno Alfons.
6. Kościół i zam ek w Bierzgłow ie — Zaw acka Elżbieta.
7. Kościół p a ra fia ln y i ew angelicki w C hełm ży — Lipow ski.
8. Zam ek w D ybow ie — D uński S ta nisław .
9. R uiny zam ku w Złotorii — Jarczew - ski F ranciszek.
10. R otunda ro m ań sk a w Cieszynie — Koło K rajoznaw cze Młodzieży w Cie szynie.
11. Z am ek w Sosnow cu — inż. S ień- kowski Eugeniusz,
12. K o ścó ł d rew n ia n y w B ytom iu — m gr K unzek Tomasz.
13. Kościół św. A nny w B iałej P o d las kiej — Zysk W acław .
14. Kościół św. A nny i św. D ucha w K o- dniu — Ja g ie la k F ranciszek.
15. Zam ek w P oddębicach — Szczygiel ski W acław .
16. P ałac w G ostkow ie —■ Lipski Leszek. 17 Kościół św. M ikołaja w E lblągu —
ks. Hybsz W acław.
18 Kościół N P M arii w E lblągu — Szczerbiński M arian.
19. D w orek w S ko tn ik ach — K obędza Józef.
20. B ram a w E lblągu — G ardulski E d w ard.
21. Z abudow anie poklaszto rn e w K aza now ie — P a ją k M arcin.
22. Zam ek w Giżycku — K oleśnik W ac ław.
23. Zam ek piastow ski w M iędzylesiu — K ow alski Alfons.
24. Kościół św. J a n a w G nieźnie — S pringer S tefan.
25. Kościół św. D ucha w Ja ro c in ie — m g r D om agalska z P. O. „S P “ . 26. B udow la a ria ń sk a w G orlicach —
Laskow ski K onstanty.
27. R uiny zam ku w B iesiek ierach — Stokw iszew ski H enryk.
28. Ruiny zam k u w K ętrzynie — L icha- row a Zofia.
29. Z abytki m ia sta O lsztyna — K ry - kiew icz M arian.
30. O pactw o cystersów w S ulejow ie — M isiurski Zacheusz.
31. B ram a B y strzycka i W odna w S ta r gardzie — G órecki Eugeniusz.
Ryc. 200. Szydłów, w oj. k ieleckie — m u ry m iejskie i zam ek
f o t Pr z y p k o ws k i
32. A rsenał i m u ry obronne S ta rg a rd u — K ropielnicki W ładysław .
33. Zam ek w B ykach — S tankiew icz K a zimierz.
34. P a rk w M oszczenicy — Ju sty n a Ja n 35. Zabytki P aczkow a — Koło K ra jo
znaw cze M łodzieży Szkoły n r 1 36. Z am ek w Tęczynie — N iełepiec W ie
sław.
37. Zam ek w B iałej P o d lask iej — S zy dłowski H enryk.
38. P ałac w A ndrychow ie — Homolicki H enryk.
39. O pactw o tynieckie -— L u dw ikow ski Leszek.
40. Igołom ia — Jagielski Adam. 41. Zam ek w O grodzieńcu — S uchodol
ska Jadw iga.
42. P ałac w G ołębicach — P łocka H ele na.
43. Zam ek w C zorsztynie — S ękow ska Zofia.
44. Kościół w M yślenicach — Staw ski M arian.
45. Zam ek w L ipow cu — B u jak A ntoni. 46 Dwór i p a rk w M ogilanach — S oni
kowi cz A ntonina
47. Zam ek w S uchej — Sow icka H elena. 48. K lasztor cystersów w Mogile — So
w icka M aria.
CZERSK
W POCZ M GROD i SIEDZIBAKASZTEIANA ♦ 1245 STOLICA KSIĘSTWA UZYSKUJE ZA M Ek KOUEGIATĘi ZCZASEM 3 INNE KOSCIOŁY»1386 OTRZYMUJE PRAWO CHEŁMIŃSKIE; PO ODSUNIĘCIU SIE KORYTA WISŁY TRACI ZNACZENIE GOSPODARCZE i STO LECZ.NOSĆ NA RZECZ WARSZAWY
♦
ODXH
W SŁYNIE Z WINNIC.LICZNYCH BROWAROW i PRZEMYSŁU SU KIENNICZEGO ♦ 1656 SPALONY W CZASIE WOJEN SZWEDZKICH NIE WROCIt JUŻ DO ZNACZENIA ♦ OD POCZĄTKUXIX
W ZAMEK CHYLI SIE KU RUINIE OD ROKU 190? POD OPIEKA SPOŁECZNA PROWA D7ACA. PRACE KONSERWATORSKIE ♦ A OD 1945 PRACE TE PODJĘŁO PAŃSTWO ♦POLSKIE TOW. KRAJOZNAWCZE SPOŁECZNA OPIEKA NAD Z A B Y T K A M I
ODDZIAŁ
PTK
WARSZAWA OPIEKUN społeczny:Ryc. 201. P rz y k ład tab licy „zab y tk o w ej“ P. T. K.
50. Z am ek w N iepołom icach — Kom o ro w sk a Halina.
51 Z am ek w Z atorze — Czopek M arian. 52. R uiny m urów o b ronnych w K azi
m ierzu — S chönbern B ronisław . 53. P ała c w M łoszowej — D unin Józef. 54. P ała c w Woli Ju sto w sk iej — W it
kow ski Zdzisław.
55. P ałac w Pilicy — Ł azińska Monika. 56. Kościół w A ndrychow ie — O św ię-
c'm sk a Anna.
57. D rew n ian y kościółek w Szczyrku — C ierniak Antoni.
W celu spopularyzow ania zadań W y dział o pracow ał specjalny n u m e r m ie sięcznika „Z iem ia“ , pośw ięcony społecz nej opiece n ad z a b y tk a m i1.
i N u m e r t e n ( R o k X L I 1950 N r 5— 6, (599— 600) p o s ł o w i e w s t ę p n y m z a m i e ś c i ł a r t y k u ł y : P o m n i k i k u l t u r y — J . Z a c h w a t o w i c z a , O p i e k a n a d z a b y t k a m i w o k r e s i e t r z y d z i e s t o l e c i a (1918— 1948) — J . R e m e r a , T o w a r z y s t w o O p i e k i n a d Z a b y t k a m i P r z e s z ł o ś c i — J . W i t k i e w i c z a , O o c h r o n ę n a j s t a r s z y c h ś w i a d e c t w d z i e j ó w p o l s k i c h — A . G i e y s z t o r a , O g r o d y z a b y t k o w e — G . C i o ł k a , O c h r o n a r ę k o p i s ó w i d r u k ó w — 3. T u r s k i e j - S t r a s z e w s k i e j , O c h r o n a s z t u k i l u d o w e j — K . P i w o c k i e g o , O s p o ł e c z n e j o p i e c e n a d z a b y t k a m i r u c h o m y m i — W . Z a ł u s k i e j , O c h r o n a p o m n i k ó w p r a c y — S . H e r b s t a , O p i e k a s p o ł e c z n a n a d p o m n i k a m i w a l k i i m ę c z e ń s t w a n a r o d u p o l s k i e g o — E . Ś l i w i ń s k i e j , Z a b y t k i Z i e m O d z y s k a n y c h — Z . S w i e c h o w s k i e g o , R o l a s p o ł e c z n a z a b y t k ó w — H . B o g a t k o w s k i e g o o r a z o m ó w i e n i e b i b l i o g r a f i i „ z a b y t k o w e j “ Z i e m i a .
W ykonano tab lice in fo rm a c y jn e dla zabytków : B aran o w a (zamek) Białej P o d lask iej (zamek), B odzentyna (za m ek), B ytom ia (kościół drew niany), Cie chanow a, D ębna (kościółek drew niany) F ry d m a n u , G rębienia, K ętrzy n a (zamek i m ury obronne), K ra sic zy n a (zamek), L eżajska (klasztor obronny), O grodzień- ca (ruiny zam ku), O lsztyna, Paczkow a. P io trk o w a (zamek), P niow a (kościółek d rew n ian y z polichrom ią), P ułtu sk a, Sulejow a (opactwo), Szydłow ca (zamek), S zydłow a (m ury m iejskie), S zym barku (dw ór obronny), T um u pod Łęczycą (ko legiata), W iśnicza (zamek) i innych. D al sze tablice są w przygotow aniu.
P rzy w spółpracy oddziału w arsza w skiego Z w iązku H istoryków Sztuki i K u l tu ry zorganizow ano 5 odczytów dla róż nych oddziałów Polskiego T ow arzystw a K rajoznaw czego.
O piekunow ie społeczni lub na ich w niosek w ładze T o w arzy stw a in te rw e niow ały u w iadz i urzędów w spraw ie roztoczenia opieki n ad szeregiem zanied banych obiektów zabytkow ych ja k np.: kościółek drew n ian y w B ytom iu, m alo w idła średniow ieczne na m u rach koś cioła w S iew ierzu, dom zabytkow y na ry n k u w G orlicach, dw orek B ogusław skiego w G linn e, b ram a m ie jsk a w Lidz b ark u , m ost rybacki w Reszlu, zam ek biskupi w Reszlu, naczynia glin ane z cm en ta rz y sk a w e w si Źychcice, słup kam ienny w e wsi Lipniki, śpichlerz w Czernicy, p a rk w S w ierk lań cu dw ór i p ark w A ntoninie, w ia tra k w Łodzi pod P oznaniem oraz szeregu innych.
W dniu 10 g ru d n ia 1950 ro k u odbyło się w W arszaw ie posiedzenie członków Rady W ydziału w spólnie z opiekunam i społecznym i połączone z odsłonięciem na P ow ązkach ufundow anego sta ra n ie m oddziału w arszaw skiego P T K pom nika założyć ela P TK A lek san d ra Ja n o w sk ie go oraz złożeniem w ieńca na grobie pierw szego prezesa T o w arzy stw a Opieki nad Z abytkam i Przeszłości, Z ygm unta Glogera.
G łów nym te m atem o b rad było zw ie dzenie w ystaw y k o n se rw ato rsk iej i om ó w ienie zw iązanej z n ią p ro b lem aty k i sp o łecznej oraz w y czerp u jący r e fe ra t k o n se rw a to ra generalnego prof, d r J a n a Z achw atow icza o zadaniach społecznej opieki n a d zabytkam i. O ba te zasadnicze p u n k ty p ro g ra m u w zbogaciła obszerna dyskusja.
P ra cę W ydziału przejęło w dniu 17 g ru d n ia 1950 ro k u P olskie T ow arzystw o T urystyczno-K rajoznaw cze, p ow stałe ze Z jednoczenia P olskiego T ow arzystw a K rajoznaw czego i P olskiego T o w arzy
s tw a T a tr z a ń sk ie g o . S to w a r z y s z e n ie to u w z g lę d n iło w sta tu c ie w ś r ó d c e ló w i śr o d k ó w d z ia ła n ia o c h r o n ę p r z y ro d y i z a b y tk ó w k u ltu r y . Z ja zd D e le g a t ó w p o w o ła ł n a c z ło n k ó w Z a r zą d u T o w a r z y s tw a S t a n is ła w a S z y m a ń s k ie g o i J a n a W itk ie w ic z a . P r z e w o d n ic z ą c y m R ad y W y d z ia łu , k tó r y w n o w e j o r g a n iza c ji p r z y ją ł n a z w ę K o m is ji, z o sta ł S t a n is ła w
H erb st, a s e k r e ta r z a m i T a d e u s z G o s ty ń sk i i Z b ig n ie w R e w s k i. D o o s ta tn ic h o s ią g n ię ć p o s ia d a ją c y c h sz e r s z e p e r s p e k t y w y n a le ż y n a w ią z a n ie b e z p o ś r e d n ie g o k o n ta k tu z m ło d z ie ż ą h a r c er sk ą . R e fe r a ty w y g ło s z o n e n a w i o se n n y m k u r s ie 1951 d la w o je w ó d z k ic h in s tr u k to r ó w k r a jo z n a w s tw a o ra z in fo r m a c y jn e m a te r ia ły d r u k o w a n e w c z a s o p iśm ie „ Ś w ia t M ło d y c h “' z a p o w ia d a ją g łę b s z e z a in te r e s o w a n ie się s p r a w ą p rzez m ło d zież. S p o śr ó d człon k ów - R a d y W y d z ia łu zm a rli w o m a w ia n y m o k r e s ie inż. arch . W ito ld M a tu s z e w s k i i dr W ito ld K ie s z - k o w sk i. D o R a d y w ty m o k r e s ie p o w o ła n a z o s ta ła m g r W a n d a Z a łu s k a .
P o w s ta n ie P o ls k ie g o T o w a r z y s tw a T u r y s ty c z n o -K r a jo z n a w c z e g o z a c z y n a n o w y r o zd zia ł k r o n ik i s p o łe c z n e j o p ie k i n a d z a b y tk a m i. ś . S z y ma ń s k i K O N S E R W A C J A K O P A L Ń N E O L I T Y C Z N Y C H . W ro k u u b ie g ły m p o r u s z o n o w „ O ch r o n ie Z a b y tk ó w “ p r o b le m z a b e z p ie c z e n ia k o p a lń n e o lit y c z n y c h w K r z e m io n k a c h O p a to w s k ic h 2 i w y p o w ie d z ia n o się za r e k o n s tr u k c ją r a cz ej sta n u ta k ie g o , w ja k im s ię z n a jd o w a ły w c h w ili o p u s z cze n ia ich p r z e z n e o lit y c z n e g o g ó r n ik a . O b e cn ie p r o b le m z a b e z p ie c z e n ia k o p a l n i k r z e m ie n ia z n a la z ł s ię w fa z ie o p r a c o w y w a n ia p r o je k tó w in ż y n ie r s k ic h . N a z le c e n ie D e p a r ta m e n tu O c h r o n y i K o n s e r w a c ji Z a b y tk ó w w y k o n a ł p r o je k t w s tę p n y in ż y n ie r W ie s ła w H a jd o z g o d n ie z p o m y s łe m p ro f. M ic h a ła D r e w k i, b ę d ą c y z n ó w w y n ik ie m s t u d ió w i s z e r e gu k o n s u lta c ji z w y b it n y m i f a c h o w c a m i w te j d z ie d z in ie . N a k o m is ji r o z p a tr u ją c ej ó w p r o je k t w y p o w ie d z ia n o s ię za r o z w ią z a n ie m i r e a liz a c ją w d w ó c h r ó ż n y c h a lte r n a ty w a c h . P o w y e k s p lo a t o w a n iu p r z e z g ó r n ik ó w p r z e s z e d ł s z y b k o p a ln i p e w ie n o k r e s s a m o w y n is z c z e n ia , a w w y n ik u te g o p r o ' „ Ś w i a t M ł o d y c h “ N r 27 (126). W a r s z a w a 2. V I I . 1951 r . 2 T a d e u s z Ż u r o w s k i . P r o b l e m z a b e z p i e c z e ń k o p a l n i n e o l i t y c z n y c h w K r z e m i o n k a c h O p a t o w s k i c h , O c h r o n a Z a b y t k ó w . R o k I I I , n r 1 (9), s t r . 8— 15, r y s u n e k 1. c e s u s k a lis te czę śc i w n ę tr z a z o s ta ły p r z y s y p a n e g r u z e m i w ie tr z e lis k ie m o d e r w a n y m z g ó r n y c h c z ę ś c i le ja . B y ł to p o c z ą t k o w y e ta p (R yc. 202, e ta p A .), w k t ó r y m p o p r z y s y p a n iu w b a r d z o k r ó tk im c z a s ie d o ln y c h c z ę śc i s k a lis ty c h n a s t ą p iła s a m o k o n s e r w a c ja ty c h ż e . E ta p n a s t ę p n y (R yc. 202, e ta p B.) u k o ń c z y ł s w ą d z ia ła ln o ś ć d o p ie r o w p o c z ą tk a c h X X w ie k u s tw a r z a ją c ro d za j p ły tk ie g o le ju k o s z te m z d e m o lo w a n y c h g ó r n y c n p artii s z y b u i g r u z u z u s u n ię ty c h fr a g m e n tó w w a r p ii w y s y p is k a , le ż ą c e g o n a s ta r y m h u m u s ie . S t e f a n K r u k o w s k i p r z e p r o w a d z a ją c p ie r w s z e b a d a n ia a r c h e o lo g ic z n e s z y b ó w g ó r n ic z y c h , w y b r a ł c a łą z a w a r to ść le ja i o c z y ś c ił k o r y ta r z e a n a s tę p n ie z a b e z p ie c z y ł sz y b p rzez w y b u d o w a n ie n a d n im d a c h u d r e w n ia n e g o (R y c. 202, e ta p C). D a c h t e n r u n ą ł w r o k u 1939 i z o s ta ł o d b u d o w a n y d o p ier o p o w o jn ie . P r z e z c a ły o k r e s w o j e n n y p o s tę p o w a ła w s p o só b g w a łt o w n y d e w a s ta c ja ś c ia n m ię k k ic h i s k a lis ty c h sz y b u , g łó w n ie d la te g o , ż e k o r y ta r z e b y ły p o d cz a s b a d a ń d o k ła d n ie o c z y s z c z o n e . U b y te k p o w s ta ł z n a c z n y , p o n ie w a ż str o p y o d c z y s z c z o n y c h z g r u z u k o r y ta r z y o d r y w a ły się i p o c ią g a ły za so b ą g ó r n e p a r tie s k a ły o ra z z k o le i tw o r z y w a m ię k k ie g o — p o c h o d z e n ia d y lu w ia ln e g o (R yc. 202, e ta p D). Z ja w ia s ię w ię c te ra z p r z e d n a m i p y ta n ie z a s a d n ic z e , k tó r y z e ta p ó w n a le ż y z a k o n s e r w o w a ć ? J e s t ich c zte ry : A — s ta n s z y b u z o k r e su o p u s z c z e n ia go p r z e z g ó r n ik a n e o litu , B — s ta n s z y b u z p o c z ą tk u X X w i e ku — p r z e d j e g o b a d a n ie m , C — s ta n s z y b u po z b a d a n iu p r zez S. K r u k o w s k ie g o , D — s ta n s z y b u o b e c n y p o d e w a s t a cji o k r e su w o je n n e g o . P r o je k t o p r a c o w a n y p rzez inż. W. H a j do w e d łu g d y r e k t y w p rof. M. D r e w k i j e s t k o n g le m e r a t e m d w ó c h e ta p ó w p o - d e m o la c y j n y c h B i D. G ra n ic ą o b u e t a p ó w (p a trz r y s u n e k 203) je s t k o p u ła b e to n o w a n a w e z g ło w iu ż e la z o b e to n o w y m , u k tó r e j w ie r z c h o łk a z n a jd u je s ię w ła z z k r ę g u b e to n o w e g o , z a o p a tr zo n y w d r a b in ę s t a lo w ą i p r z y k r y w ę . K o p u ła d ź w i ga g ru z w y p e łn ia j ą c y le j p o lin ię s ta n u B — z o k r e s u tu ż p r z ed b a d a n a m i S. K r u k o w s k ie g o . P o d k o p u łą m a m y p o m ie s z c z e n ie o d o ś ć z n a c z n y c h w y m ia ra ch i o c z y s z c z o n e k o r y ta r z e o śc ia n a c h • n ie z r e k o n s tr u o w a n y c h o n a tu r a ln y m s p ę k a n iu , c z y li w e d łu g sta n u ich z a c h o w a n ia o b e c n e g o , to z n a c z y ze z n a c z n y m u b y tk ie m p a r tii c z o ło w y c h f ila r ó w m ię - d z y c h o d n ik o w y c h . W e w n ą tr z o ś w ie t le n ie e le k tr y c z n e .
