Jan Majak
Przelew wierzytelności
zabezpieczonej zastawem
Palestra 30/4(340), 33-45
N r 4 (340) P rze lew w ierzy te ln o śc i za b ezp ieczo n ej za sta w em f" 33
.może być u znane za czyn w y cz erp u jąc y zn am iona przestęp stw a z a rt. 267 k.k., jeżeli zam iarem sp ra w c y było pod stęp n e w p ro w ad zen ie w błąd n o ta riu sz a .”
Z u z a s a d n i e n i a :
„Z p rzepisów p ra w a o n o ta ria c ie w y n ik a , że pań stw o w e -biuro ¡notarialne s p i
su je a k t n o ta ria ln y , jeżeli stro n y obow iązan e są lu b chcą dokonać czynności p r a w n e j w fo rm ie a k tu n o ta ria ln e g o ze w zględu n a to, iż zachow anie te j fo rm y je s t p rz e p isa n e przez ¡prawo bądź zastrzeżone przez um ow ę stro n albo też odpow iada ich poro zu m ien iu (art. 43 ustaw y), a sp isa n y a k t notaria-lny zaw iera m .in. ośw iad czenia stro n (art. 45 § 1 p k t 5). Dotyczy to ta k że i przede w szy stk im ta k ic h ośw iadczeń stro n , k tó r y c h treść ze w zględu n a sk u tk i praw n e, jakie z n im i w ią ż e -ustawa, d a je p o d sta w ę do uznania, że m iędzy stro n a m i doszło do za w a rc ia o k r e ślonej um o w y (art. 66— 72 k.c. i .inne przepisy tego ko d ek su o ro d za jac h um ów ).
W idać z tego, że a k t ¡notarialny sporządzony zgodnie z treśc ią ośw iadczeń s tr o n za w ie ra stw ie rd z en ie zarów no fa k tu , iż ta k ie ośw iadczenie stro n y złożyły, ja k i tego, że w k o n k re tn y m w y padku, z u w ag i n a treść tych ośw iadczeń, n a s tą p ił s-ku-tek -prawny w -postaci -umowy określonego ¡przez -prawo rodzaju. P ro w ad z ić to m u si -d-o w niosku, iż złożenie przez stro n y -przy z a w ieran iu um ow y p rz e d n o ta riu sz e m k ła m liw y c h ośw iadczeń co do ich rzeczyw istej w oli (np. 0 daro w iźn ie z z a ta je n ie m rzeczyw iście z a w a rte j um ow y -kupna-sprzedaży) pow oduje, że s tw ie r
dzenie w ak c ie n o ta ria ln y m , iż doszło do um ow y określonego ro d z a ju — je s t n iezgodne z p ra w d ą . N ależy za te m uznać, że a k t n o ta ria ln y w ty m za k re sie z a w ie ra po św iad czen ie n ie p ra w d y w ro zu m ien iu a rt. 267 k.k., w y łu d zo n e p rzez osoby uczestniczące w jego sp isan iu i sk ła d a ją c e k ła m liw e ośw iadczenia. O cena zaś tego, czy okoliczności tow arzyszące w y łudzeniu takiego pośw iadczenia, a w szczególności kłam liw o ść ośw iadczeń, m a ją cechy «-podstępnego w p ro w a d ze n ia w -błąd» osoby u p o w ażnionej do sporządzenia d o k u m e n tu (aktu -notarialnego) — co sta n o w i znam ię p rz e stę p s tw a z a-rt. 267 k.k. — należy do sąd u o rze k ają ce g o 00 do isto ty i zależy od u sta le ń faktycznych w k o n k retn e j sp raw ie.”
P rz ed sta w ie n ie sta n o w isk a S ądu N ajw yższego n a m arginesie trzech ro z p a try w an y c h w -tej n ajw y ż sz ej in sta n c ji sądow ej s p ra w zw iązanych z d ziała ln o śc ią n o ta ria tu p o tw ie rd z a doniosłą rolę p ań stw o w y c h b iu r n o ta rialn y c h w z a p ew n ie n iu
bezpieczeństw a-1 w obrocie -prawnym w PRL.
S.TO.
JAN MOJAK
PRZELEW WIERZYTELNOŚCI ZABEZPIECZONEJ ZASTAWEM
A u to r a n a liz u je w a ż n ą , c h o ć s k o m p lik o w a n ą ju r y d y c z n ie in s ty tu c ję c e s ji w ie r z y te ln o ś c i u b e z p ie c z o n e j z a s ta w e m n a r z e c z y r u c h o m e j o ra z z a s ta w e m n a p r a - •
w a c h .
I. W p ra k ty c e o b ro tu cyw ilnopraw nego z a sta w należy do n ajczęściej w y stę p u ją cy c h rzeczow ych zabezpieczeń w ierzytelności.1 C echą c h a ra k te ry sty c z n ą p r a w nego u re g u lo w a n ia tego ograniczonego p ra w a rzeczow ego je s t to, że m oże ono * 8
I P o r . J . S k ą p s k i : U m o w a z a s ta w n ic z a , „ N o w e P r a w o ’" n r 4/67, s. 486.
34 J a n W o j a k N r 4 (340)
p rzy b ie ra ć ró żnorodne form y, dostosow ane do szczególnych fu n k cji, ja k ie w k o n k re tn y m w y p ad k u spełnia. N a p ierw szy p la n w y su w a się tu z a sta w u m o w n y n a rzeczach ruchom ych (art. 306 k.e.), służący za bezpieczeniu k re d y tu k o n su m p c y j nego w obrocie pow szechnym * W e w spółczesnych w a ru n k a c h gospodarczych P o l ski z a sta w służy też do zab ezpieczenia k re d y tu p ro d u k cy jn e g o w o b rocie u sp o łecznionym . W św ietle bow iem a rt. 308 k.c. i a r t. 92 p r a w a bankow ego z 1982 ro k u 8 z a sta w m oże być u sta n o w io n y n a rzecz b a n k u 4 w celu zab ezpieczenia u d zie lonych przez te n b a n k k red y tó w — z p o zostaw ieniem obciążonych za sta w e m r z e czy ruchom ych w p o sia d an iu z a sta w cy lu b osoby trze cie j. J e s t to tzw . z a sta w reje stro w y , gdyż um ow a o u sta n o w ien ie takiego z a sta w u p o w in n a być w p is a n a do re je s tru za sta w ó w "p ro w a d zo n y ch przez b a n k (art. 308 § 3 k.c.).
S w o istą fo rm ę zabezpieczenia w ierzytelności sta n o w i za sta w n a p ra w a c h (art. 327 k.c.). P rz ed m io tem tak ieg o z a sta w u m ogą być w szelk ie p ra w a zb y w aln e, a w szczególności w ierzytelności zb yw alne w drodze cesji, w ierzy teln o ści z w ią zan e z d o k u m e n tam i zbyw aln y m i przez indos itp. Z a sta w n a p ra w a c h o d g ry w a n ie w ie lk ą rolę w cyw ilnym obrocie k rajo w y m , n a to m ia st z n a jd u je duże z a s ta w a n ie w obrocie z zagranicą.*
N ie m ożna rów nież pom in ąć m ilczeniem za sta w u n a sta tk a c h (art. 60—62 ko dek su m orskiego).8 Do z a sta w u n a sta tk a ch w p isan y ch do re je s tru okrętow ego sto su je się odpow iednio p rzepisy p ra w a cyw ilnego o h ip o te ce (tzw. h ip o te k a m o r ska). N ato m iast do zastaw u n a sta tk a c h n ie w p isan y ch do re je s tru okrętow ego sto s u je się odpow iednio przepisy p ra w a cyw ilnego o za sta w ie n a rzeczach ruchom ych
(art. 60 § 2 k.m.). Szersze o m a w ian ie te j in sty tu c ji w y k ra c z a poza za k res m oich rozw ażań, aczkolw iek w iele dalszych uw ag pośw ięconych cesji w ierzytelności zabezpieczonej zastaw em n a rzeczach ruchom ych będzie się odnosiło ró w n ież do za sta w u n a sta tk a ch n ie w p isan y ch do re je s tru okrętow ego.
Z asad n icza część ro zw ażań dotyczy przelew u w ierz y teln o ści zabezpieczonej z a sta w em n a rzeczy ru ch o m ej, gdyż te n ro d zaj za sta w u o d g ry w a w p ra k ty c e n a j w ięk szą rolę. R ów nież u sta w o d aw ca w ysuw a n a p ie rw sz y plan z a sta w n a rzeczy ru ch o m e j, albow iem p rze p isy d ziału IV księgi d ru g ie j kodeksu cyw ilnego re g u lu ją w sposób w y czerp u jący tylko tę fo rm ę za sta w u (art. a rt. 306—325 k.c.). N ie a n a liz u ję o d ręb n ie problem ów łączących się z p rze lew em w ierzy teln o ści zabez pieczonej zastaw em ustaw ow ym , gdyż p rze p is a rt. 326 k.c. n a k a z u je stosow anie do tego ro d za ju z a sta w u przepisów o zastaw ie u m o w n y m n a rzeczy, ru ch o m ej. P rz ep ro w a d za n e przeze m n ie ro zw aż an ia zw iązan e z c e sją w ierzytelności zabez pieczonej zastaw em u m ow nym n a rzeczy ru ch o m ej odnoszą się w ięc w zasadzie w całości rów nież do p rze lew u w ierzytelności zabezpieczonej za sta w em u sta w o w ym . N ie m a też po trzeb y szerszego p rz e d sta w ia n ia cesji w ierzy teln o ści zabezpie czonej tzw . zastaw em reje stro w y m , i to z dw óch pow odów : po pierw sze — dlatego,
a T a k : J . I g n a t o w i c z : p r a w o rz e c z o w e . W a rs z a w a 1979, s. 263; S. G r z y b o w s k i : P ra w o c y w iln e — Z a ry s p r a w a rz e c z o w e g o , W a rsz a w a 1976, s. 191 i n.
ł U s ta w a -P r a w o b a n k o w e z d n ia 26.11.1982 r ., Dz. U . N r 7, poz. 56.
« P rz e p is a r t . 308 5 1 k .c . s ta n o w i, ż e z a s ta w r e j e s t r o w y m o ż e b y ć u s ta n o w io n y J e d y n ie n a rz e c z b a n k u p a ń s tw o w e g o . J e d n a k ż e z p r z e p is u a r t . 92 p r a w a b a n k o w e g o w y n ik a , że a r t . 308 k .c . s to s u je s ię d o w s z y s tk ic h b a n k ó w d z ia ła ją c y c h n a p o d s ta w ie p ra w a b a n k o w e g o . N a le ż y w ię c p r z y ją ć , ż e z a s ta w r e j e s t r o w y m o ż e b y ć u s ta n o w io n y z a ró w n o n a rz e c z b a n k ó w p a ń s tw o w y c h , j a k i n a rz e c z b a n k ó w p a ń s tw o w o -s p ó łd z ie lc z y c h , b a n k ó w s p ó łd z ie lc z y c h o ra z b a n k ó w d z ia ła ją c y c h w f o rm ie s p ó łe k a k c y jn y c h ( a rt. 60 p r . b a n k .). » P o r . Z . K . N o w a k o w s k i (w :) S y s te m p r a w a c y w iln e g o , t. I II , P ra w o w ła sn o śc i i in n e p r a w a rz e c z o w e , O s s o lin e u m 1977, s. 811 i 822. * S z e rz e j o ty m S. M a t y s i k : P o d rę c z n ik p r a w a m o rs k ie g o , W a rs z a w a 1967, s. 97 1 *8 o ra z t e n ż e : P ra w o m o r s k ie — Z a ry s s y s te m u , t . I, W a rs z a w a 1971, s. 180 l 181.
Nr 4 (340) P rzelew w ierzyteln o ści za b ezp ieczo n ej zastawem 35
że w dzisiejszej Polsce n ie w y stę p u je zasadniczo o b ró t w ierzy teln o ściam i b a n kow ym i, a przecież tylko ta k ie w ierzytelności m ogą być zabezpieczone zastaw em rejestro w y m , a po d ru g ie — z tego pow odu, że przy przelew ie w ierzytelności z a bezpieczonej zastaw em re je stro w y m n ie p o ja w ia ją się żadne szczególne p roblem y teoretyczne, gdyż do isto ty tego za sta w u należy tó, że rzeczy obciążone p o zo stają zaw sze w p o sia d an iu zastaw cy lub osoby trzeciej. Do cesji w ierzytelności zabez pieczonych tym ro d za jem za sta w u należałoby stosow ać odpow iednio zasady obo w iązu jące przy przelew ie w ierzytelności zabezpieczonej zastaw em u m ow nym n a rzeczach ruchom ych — oczyw iście z w yłączeniem m ożliw ości do m ag an ia się przez cesjo n a riu sza w y d a n ia m u rzeczy zastaw ionej.
II. P rzechodząc do an a liz y p rzelew u w ierzytelności zabezpieczonej zastaw em um ow nym n a rzeczy ru ch o m e j, trze b a p rzede w szystkim zbadać, w ja k im z a kresie fa k t zabezpieczenia w ierzytelności zastaw em w p ły w a n a dopuszczalność i sk u tk i cesji ta k ie j w ierzytelności. W obec tego, że przepisy kodeksu cyw ilnego o zastaw ie pośw ięcają reg u la cji cesji w ierzytelności zabezpieczonej zastaw em je dynie dw a przepisy (art. a rt. 323 i 324 k.c.), należy przyjąć, że jeśli nic innego nie w y n ik a z tych dw óch przepisów , to do p rzelew u ta k ie j w ierzytelności z n a j d u ją zastosow anie ogólne p rzepisy p ra w a cyw ilnego o cesji (art. 509—517 k.c.). P o w staje je d n a k problem , czy — a jeżeli tak , to w ja k ie j m ierze — ogólny m odel przenoszenia w ierzytelności w drodze przelew u ulega m odyfikacji przy w ierzy telności zabezpieczonej zastaw em .
W św ietle p rzepisu a rt. 509 § 1 k.c. w zw. z a rt. 323 k.c. za sta w n ik (cedent) m oże w drodze um ow y p rze n ieść p rzy słu g u jąc ą m u w ierzytelność zabezpieczoną za sta w em n a osobę trz e c ią (cesjonariusza). S k u tk iem p rzelew u tejże w ie rz y te l ności będzie przejście ipso iu re n a cesjo n a riu sza rów n ież p ra w a z a sta w u jako p ra w a akcesoryjnego7 w sto su n k u do w ierzytelności (art. 323 § 1 k.c.). Je d n ak ż e stro n y um ow y o przelew m ogą w yłączyć w te jże umowne przen iesien ie zastaw u. W w y p ad k u ta k im za sta w w y g aśn ie (art. 323 § 2 k.c. in fin e), cesjonariusz zaś n ab ę d zie w ierzy teln o ść bez zabezpieczenia. Z ch w ilą w ygaśnięcia za sta w u ce d en t p o w in ie n zw rócić p rze d m io t z a sta w u zastaw cy (art. 318 k.c. tu fin e). N a m ocy w yraźnego p o sta n o w ien ia u sta w y zastaw , jako praw o o c h a ra k te rz e akceso ry jn y m zw iązane ściśle z w ierzytelnością, nie m oże być p rzeniesiony bez w ierzytelności, k tó rą zabezpiecza (art. 323 § 2 k.c.).
Z asa d ą jest, że z przelew em w ierzytelności zabezpieczonej zastaw em zw iązane je s t p rze jście p ra w a za sta w u n a cesjonariusza. Ze w zględu n a to, że p rzelew w ierzytelności n a s tę p u je bez zgody d łu żn ik a (art. 509 § 1 k.c.), zastaw ca, k tó ry je s t d łużnikiem osobistym , n ie m oże sprzeciw ić się przejściu zastaw u n a n abyw cę w ierzytelności, chyba że w cześniej um ow nie w yłączono przelew (p a ctu m de n o n
cedendo — a rt. 514 k.c.). W ty m o sta tn im w y p ad k u niem ożliw ość p rze jścia
za sta w u je st k o n se k w e n cją nieprzenoszalności sam ej w ierzytelności. D yskusyj n a może być kw estia, czy za sta w ca nie b ędący d łużnikiem osobistym m a m o żliw ość niedopuszczenia do p rz e n ie sie n ia p ra w a z a sta w u ustanow ionego n a jego rzeczy.8 W ydaje się, że jeżeli chce on zapobiec przenoszalności zastaw u, to ju ż w um ow ie o u sta n o w ien ie za sta w u pow inien doprow adzić do zastrzeżen ia w a
7 S z e rz e j o a k c e s o r y jn o ś c i p r a w a z a s ta w u — p o r. m . in .: J . S k ą p s k i : Z a s ta w n a rz e c z a c h ru c h o m y c h w e d łu g k o d e k s u c y w iln e g o — Z a g a d n ie n ia w y b r a n e , „ S tu d ia C y w l- lis ty c z n e ” t . V III, K r a k ó w 1966, s . 152 i n .; Z. K . N o w a k o w s k i : op. c it., s. 815; J . W a s i l k o w s k i : Z a r y s p r a w a rz e c z o w e g o , W a rs z a w a 1963, s. 220.
a P rz y c z y m p r z e n ie s ie n ie z a s ta w u m o ż e n a s tą p ić t y lk o w r a z z p rz e n ie s ie n ie m w ie r z y te ln o ś c i z a b e z p ie c z o n e j ty m z a s ta w e m ( a r t. 323 g 2 k .c .).
36 J a n M o j a k Nr 4 (340)
ru n k u rozw iązującego o odpow iedniej treśc i.9 W ta k ie j sy tu a cji z a sta w n ik m oże co p ra w d a cedow ać w ierzy teln o ść zabezpieczoną za staw em , ale sk u tk ie m um ow y p rzelew u będzie tu je d y n ie przen iesien ie w ierzy teln o ści, gdyż p ra w o za sta w u — n a sk u te k sp e łn ie n ia się w a ru n k u rozw iązującego — w ygaśnie.
U staw odaw ca c h ro n i in te resy zastaw cy — zaró w n o będącego d łu ż n ik ie m oso bistym , ja k i tego," k tó ry nie je s t ta k im d łu ż n ik ie m — w te n sposób, że m im o p rze jścia p ra w a z a sta w u n a sk u te k p rze lew u w ierzy teln o ści zabezpieczonej z a
staw em cesjo n ariu sz m oże żądać od c e d en ta w y d a n ia rzeczy obciążonej za sta w em tylko w tedy, gdy z a sta w c a w y ra ża n a to zgodę. C e d en t bez te j zgody n ie m oże w zasadzie w ydać rzeczy nabyw cy w ierzy teln o ści (art. 324 k.c.). P o w in ien on czuw ać n a d je j za ch o w a n iem stosow nie do przepisów o p rzech o w an iu z a w y n a grodzeniem (art. 313 k.c.). W św ietle zaś tych p rzepisów n a za sta w n ik u ciąży obow iązek osobistego w y k o n y w an ia pieczy n a d p rze d m io te m za sta w u (por. a rt. 840 § 1 k.c. w zw. z a rt. 318 k.c.). Może on posłu g iw ać się w tym celu pom oc n ik a m i, ale o d p o w iad a za ich d z ia ła n ia i z a n ie c h a n ia n a zasad ach ogólnych (art. 474 k.c.).1«
C edent m oże w y jątk o w o w ydać p rze d m io t z a s ta w u ' in n e j osobie, w ty m ró w nież cesjonariuszow i bez zgody zastaw cy, jeżeli je s t zm uszony do tego przez oko liczności (np. w y jaz d c e d e n ta za raz po z a w a rc iu um ow y przelew u). W w y p ad k u ta k im obow iązany je s t zaw iadom ić niezw łocznie o tym fak c ie za sta w cę (art. 840 § 1 zd. 2 k.c. w zw . z a rt. 318 k.c.). M iędzy z a sta w c ą a ce sjo n a riu sze m (tzw. za stępcą) p o w sta je stosL-.iek p ra w n y i c e sjo n a riu sz s ta je się o dpow iedzialny ró w nież w obec w łaścic iela rzeczy (art. 840 § 2 k.c.).11 Je że li c e d en t nie zaw iadom i zastaw cy o w y d an iu rzeczy cesjonariuszow i albo w y d a je m u rzecz bez koniecznej potrzeby, to sta je się odpow iedzialny za p rz y p a d k o w ą u tr a tę lub uszkodzenie rz e czy. J e s t to odpow iedzialność za casus m ix tu s i c e d e n t m oże się uw o ln ić od o d pow iedzialności je d y n ie przez w yk azan ie, że u tr a t a llib uszkodzenie rzeczy n a s tą p iłyby ta k że p rzy osobistym w y k o n y w an iu p rze z niego pieczy n a d p rzedm iotem z a sta w u (art. 841 w zw. z a rt. 318 k.c.).
W celu ochrony uzasad n io n y ch in teresó w n ab y w c y w ierzytelności zabezpieczo nej zastaw em p rz e p is a rt. 324 k.c. in fin e silanowi, że w raz ie b ra k u zgody za staw cy n a w y d an ie przez c e d en ta p rze d m io tu ' z a sta w u cesjo n ariu szo w i te n o sta tn i m oże żądać złożenia zastaw io n ej rzeczy do d epozytu sądow ego.
III. P rz ed m io tem um ow y o p rzelew w ierzy teln o ści zabezpieczonej zastaw em n a rzeczy ruchom ej m o g ą być te w szystkie w ierzy teln o ści, k tó re p o d le g ają zabezpie czeniu p raw em za sta w u , ch y b a że p rzelew ok reślo n ej w ierzy teln o ści sprzeciw iałby się zakazow i u staw o w em u , um o w n em u lub w y n ik a ją c e m u z w łaściw ości zobo w ią z a n ia (art. 509 § 1 k.c.). N a g ru n cie polskiego p ra w a cyw ilnego p rzy jm u je się pow szechnie, że p raw o za sta w u m oże być u sta n o w io n e w celu zabezpieczenia n ie tylko w ierzy teln o ści pieniężnych, a le ró w n ież n ie p ien ięż n y ch .12 Z w ra ca się je d
I N ie u le g a w ą tp liw o ś c i, ż e p r a w o z a s ta w u m o ż e b y ć u s ta n o w io n e p o d w a r u n k ie m lu b
z z a s trz e ż e n ie m t e r m in u — t a k w y r a ź n ie J . S k ą p s k i: U m o w a z a s ta w n ic z a , s. 487. W k w e s tii zaś p o ję c ia w a r u n k u p o r.: A. W o l t e r : p r a w o c y w iln e — Z a ry s c z ę śc i o g ó ln e j, z a k tu a liz o w a n y p rz e z J . I g n a t o w i c z a , W a rs z a w a 1982, s. 294 i n .; S . G r z y b o w s k i : P ra w o c y w iln e — Z a r y s c z ę śc i o g ó ln e j, W a rsz a w a 1974, s. 229 i n .
1» T a k A. O h a n o w i c z, J . G ó r s k i : Z o b o w ią z a n ia — Z a ry s w e d łu g k o d e k s u c y w il n e g o — C zęść sz c z e g ó ło w a , W a rsz a w a —P o z n a ń 1965, s. 464.
II P o r. A. S z p u n a r (w :) S y s te m p r a w ą c y w iln e g o , t. I II, cz. 2, P r a w o z o b o w ią z a ń — C zęść sz czeg ó ło w a, O s so lin e u m 1976, s.' 612.
3? Nr 4 (340) P rzelew w ier zy te ln o śc i zabezpieczone] za s ta w e m
n a k uw agę,13 14 15 że zabezpieczenie z a sta w e m w ierzytelności n ie p ien ięż n ej m a c h a ra k te r p ośredni w tym sensie, iż re a liz a c ja za sta w u zabezpieczającego w ierzytelność n ie p ie n ię ż n ą będzie m ożliw a dopiero w ów czas, gdy u le g n ie o n a tra n sfo rm a c ji w w ierzytelność p ieniężną. N ajczęściej będzie tu chodziło o p o w sta n ie roszczenia odszkodow aw czego z ty tu łu n ie w y k o n a n ia lub nienależytego w y k o n an ia zobow ią z a n ia (art. 471 i n ast. k.c.).14
Rodzi się p y ta n ie , czy dopuszczalny je s t p rzelew w ierz y teln o ści n ie p ien ięż n ej zabezpieczonej za sta w em , co je s t szczególnie w aż n e d latego, że ta k a w ierz y tel ność w y n ik a n ajczęściej z zo b o w ią za n ia w zajem nego, np. w ierzytelność za m a w iając eg o z um ow y o dzieło. Je że li dopuści się w ta k ie j sy tu a c ji p rzelew w ierzy telności, to jego sk u tk ie m b y łoby p o w sta n ie tró jstro n n e g o sto su n k u o b ligacyj n e g o :16 p rzy jm u jąc y zam ó w ien ie — ja k o je d n a stro n a sto su n k u oraz za m a w iają cy (dłużnik) i n ab y w c a w ierzy teln o ści zabezpieczonej za sta w e m (w ierzyciel).1* N a stę p u je tu w ięc rozszczepienie sto su n k u zobow iązaniow ego, k tó re m oże prow adzić do w ielu niep o trzeb n y ch k o m p lik acji. N ie budzi w ątp liw o ści dopuszczalność p rze le w u poszczególnych roszczeń w y n ik ając y ch z um ow y w za jem n ej, jeżeli m a ją one c h a ra k te r sa m o istn y i z m ia n a w ierzyciela nie d o tk n ie istoty sto su n k u p ra w nego.17 * G dyby je d n a k z m ian a w ierzy ciela prow adziła do zm ia n y isto ty zobow ią zania, to należałoby uznać, że przelew w ierzytelności n ie p ien ięż n ej zabezpieczonej za staw em , w y n ik a ją c e j z zo b o w iązan ia w zajem nego, je s t dopuszczalny tylko o tyle, o ile w ra z z tym przelew em c e sjo n a riu sz p rz e jm u je ró w n ież dług ciążący n a ce- dencie. W w y p ad k u ta k im m iędzy zbyw cą a n ab y w c ą p o w in n a być z a w a rta u m o w a zarów no p rze lew u w ierzy teln o ści, ja k i p rze jęc ia d łu g u ; ta d ru g a um ow a m u si być z a w a rta w fo rm ie p isem nej pod ry g o re m niew ażn o ści (art. 522 k.c.).. U m ow y ta k ie p ro w a d zą do zm ian y stro n y w zobow iązaniu w zajem nym , p rzy czym skuteczność p rze jęc ia d ługu je s t u zależn io n a od zgody d ru g ie j strony, tj. z a staw cy, k tó ra to zgoda p o w in n a być w y ra żo n a w fo rm ie p ise m n e j ad so le m n ita te m
(art. 519 § 2 p k t 2 w zw. z a rt. 522 k.c.).
Co się zaś tyczy dopuszczalności przelew u zabezpieczonych zastaw em w ierz y telności pieniężnych, ja k rów n ież niepieniężnych nie w y n ik ając y ch z zobow iązań w zajem n y ch , to tru d n o je s t d o p atrz y ć się w te j k w estii ja k ich ś szczególnych ogran iczeń — poza oczyw iście ogólnym i zak azam i z a rt. 509 § 1 k.c.
13 T a k : J . X g n a t o w i c z: P r a w o rz e c z o w e , s. 265; Z. K . N o w a k o w s k i : P ra w o r z e c z o w e — Z a ry s w y k ła d u , W a rsz a w a 1968, s. 210; J . S k ą p s k i : Z a s ta w n a r z e c z a c h r u c h o m y c h (...), - iw ., s . 160; S. G r z y b o w s k i : P ra w o c y w iln e — Z a ry s p r a w a rz e c z o w e g o , s. 185. P o d o b n ie p r z e d u n i f ik a c j ą p r a w a rz e c z o w e g o F . Z o l i : P ra w o c y w iln e — P r a w a z a s ta w n ic z e , 1967, s. 5. 14 P o r . w sz c z e g ó ln o śc i: J . I g n a t o w i c z : o p . c it., s. 266; Z . K . N o w a k o w s k i : P r a w o rz e c z o w e (...), s. 210. ib K w e s tia w ie lo s tr o n n o ś c i s to s u n k u o b lig a c y jn e g o n ie je s t w l i t e r a tu r z e d o k o ń c a w y ja ś n io n a . Z a s to s u n e k o b lig a c y jn y w ie lo s tr o n n y u z n a ją (za Z . P o l i c z k i e w i c z ) s to s u n e k z o b o w ią z a n io w y o n a s t ę p u j ą c y c h c e c h a c h : 1) w y n ik a o n z je d n e g o z d a rz e n ia p r a w n e g o 2) w y s tę p u ją w n im co n a jm n ie j t r z y p o d m io ty , 3) p r z y n a jm n ie j je d e n z ty c h p o d m io tó w j e s t w s to s u n k u d o d w ó c h ró ż n y c h p o d m io tó w te g o s to s u n k u : w z g lę d e m je d n e g o — d łu ż n ik ie m (m o że b y ć w ie rz y c ie le m ), w z g lę d e m d r u g ie g o — w ie rz y c ie le m (m oże b y ć i d łu ż n ik ie m ). P o r . w t e j k w e s tii Z . P o l i c z k i e w i c z : O d p o w ie d z ia ln o ść s tr o n s to s u n k u k o n t r a k t a c j i w o b ro c ie p o w s z e c h n y m , W a rsz a w a 1980, s. 52. /
W N a t a k ą m o ż liw o ść w s k a z u je A . K l e i n : E le m e n ty z o b o w ią z a n io w e g o s to s u n k u p r a w
n e g o , „ A c ta U n iy e r s ita tis W r a tis la v ie n s is ” , N o 25, P ra w o X IV , W ro c ła w 1980, s. 38 i 39. 17 P o r. A . O h a n o w i c z , J. G ó r s k i : Z o b o w ią z a n ia — Z a ry s w y k ła d u w e d łu g k o d e k s u c y w iln e g o — C zęść o g ó ln a , W a rs z a w a —P o z n a ń 1965, s. 236. P o d o b n ie A . L i e b e s -k i n d: P rz e le w w ie r z y te ln o ś c i i w s tą p ie n ie w p r a w a z a s p o -k o jo n e g o w ie rz y c ie la , E P P P , W a rs z a w a 1934, s. 1812.
J e d n ą z p rze słan e k skuteczności p rzelew u w ierzytelności je s t to, żeby w ie rz y telność p o d legająca cesji by ła d o k ła d n ie oznaczona. P o ja w ia się w zw iązk u z tym k w e stia dopuszczalności cesji w ierzytelności przyszłych lub w aru n k o w y c h , do zabezpieczenia któ ry ch m oże być u sta n o w io n e p ra w o z a sta w u (por. a rt. 306 § 2 k.c.). W d o k try n ie 18 p rz y jm u je się pow szechnie dopuszczalność przelew u w ierzy teln o ści w aru n k o w y ch i term in o w y ch . N ie m a też żadnych przeszkód, ab y ta k ie w ie rz y telności m ogły być cedow ane rów n ież w tedy, gdy są one zabezpieczone p ra w e m zastaw u. N ależy je d n a k zastrzec, że cesjo n a riu sz będzie m ógł p rzy stą p ić do r e a liz ac ji zastaw u dopiero po p o w sta n iu w ierzytelności, tzn. po sp e łn ie n iu się w a ru n k u lub n ad e jśc ia te rm in u zaw ieszającego.18 Jeżeli chodzi o w a ru n e k lu b te r m in rozw iązujący, to cesjonariusz m usi się liczyć z tym , że po sp e łn ie n iu się t a kiego w a ru n k u lub n ad e jśc iu te rm in u w y g aśn ie zarów no w ierzytelność, ja k i — zgodnie z zasad ą akcesoryjności — zabezpieczający ją zastaw .
W iększe w ątpliw ości n a s u w a ją się przy przelew ie zabezpieczonej za sta w em w ie rzytelności przyszłej. W y n ik ają one głów nie z fak tu , że n ie p re cy z y jn e je s t sam o po jęcie w ierzytelności p rzyszłej.28 N ie w d a ją c się w szczegółow e ro z w a ż a n ia do tyczące p ojęcia przyszłej w ierzytelności, p rz y jm u ję za J. S k ąp sk im ,* 20 21 * * że chodzi tu o w ierzytelności, k tó re m ogą w y n ik n ąć z istniejącego ju ż m iędzy stro n am i sto su n k u p raw n eg o bąd ź te ż ze sto su n k u praw n eg o , k tó ry m oże p o w stać w p rzy szłości. W każdym ra z ie p rz e sła n k ą zab ezpieczenia zastaw em w ierz y teln o ści p rzy szłej je s t bliższe oznaczenie te j w ierzytelności, a w szczególności określen ie, z ja kiego sto su n k u p raw n eg o będzie ona w ynikać.42
S k u tk ie m przelew u w ierzy teln o ści przyszłej zabezpieczonej za sta w e m będzie w stą p ie n ie przez ce sjo n a riu sza w sto su n ek p ra w n y w m iejsce c e d en ta i nabycie za sta w u zabezpieczającego w ierzytelność przyszłą. N ie m ożna w zw iązk u z tym zgodzić się z tw ie rd z en ie m E. Ł ętow skiej, że p rzelew w ierzy teln o ści przyszłej je st czynnością o b w aro w an ą w a ru n k ie m zaw ieszającym , iż w ierzy teln o ść p o w stan ie.2* P rz e d e w szy stk im n ie w y d a je się zasad n e dom n iem y w an ie w a ru n k u z a w ieszają cego, skoro n ie został on zastrzeżony w um ow ie stron. P o n ad to n ie słu sz n e je st tw ierd zen ie, że p rzelew n a s tą p i z ch w ilą p o w sta n ia w ierzytelności, gdyż ju ż z c h w ilą za w a rc ia um ow y p rzelew u c e sjo n a riu sz n a b y w a zabezpieczające w ierz y telność p rzyszłą praw o z a sta w u i sta je się podm iotem sto su n k u p raw nego, z k tó rego ta w ierzytelność w y n ik a (por. a rt. 323 k.c.). N ie zm ien ia to oczyw iście faktu, że cesjo n ariu sz będzie m ógł zrealizow ać p ra w o z a sta w u dopiero w ted y , gdy w ie rzytelność pow stanie, a le w y n ik a to z isto ty z a sta w u ja k o p ra w a akcesoryjnego, a n ie z w arunkow ego c h a ra k te ru przelew u.
R ów nież p rz e d aw n ien ie w ierzytelności zabezpieczonej za sta w em n ie stanow i w obrocie pow szechnym przeszkody do z a w a rc ia um ow y o je j p rze n iesien ie n a in n ą osobę w drodze przelew u.24 Je d n a k ż e s k u tk i cesji ta k ie j w ierz y teln o ści różnią się nieco od sk u tk ó w p rzelew u w ierzytelności o p ełn ej skuteczności. Z m ocy bo w iem p rzepisu a rt. 314 k.c. cesjo n ariu sz w ierzy teln o ści o p ełn ej zaskarżalności m oże dochodzić z p rze d m io tu za sta w u n ie tylk o sam ej w ierzytelności, ale ta k
38 ... J a n M o ) a f t N r 4 (340)
ie P o r. E . Ł ę t o w s k a (w :) S y ste m p r a w a c y w iln e g o , t. I II , cz. 1. P r a w o zo b o w ią z a ń — C zęść o g ó ln a , O sso lin e u m 1981, s. 903 i c y t. t a m l i t e r a tu r a . 1» T a k słu s z n ie J . S k ą p s k i: Z a s ta w n a rz e c z a c h r u c h o m y c h jw ., s. 170. 20 P o r. E . Ł ę t o w s k a , o p . c it., s. 903. 2» P o r. J . S k ą p s k i: Z a s ta w n a rz e c z a c h ru c h o m y c h (...), jw ., s. 169. K Ib id e m . » E . Ł ę t o w s k a : o p . Cit., s. 904. 24 N a t e m a t s k u tk ó w p r a w n y c h p r z e d a w n ie n ia w ie r z y te ln o ś c i z a b e z p ie c z o n e j z astaw em s z e ro k o p is z e J . S k ą p s k i: Z a s ta w n a rz e c z a c h r u c h o m y c h (...), jw ., s. 166 i n .
39 Nr 4 (340) P rzelew w ierzyteln o ści za b ezp ieczo n ej zastaniem
że — w g ran icach określonych w a rt. 1025 k.p.c. — roszczeń zw iązanych z w ierz y te ln o śc ią zabezpieczoną zastaw em , a w szczególności roszczeń o zalegle odsetki n iep rzed aw n io n e, o odszkodow anie z pow odu n ie w y k o n a n ia lu b nienależytego w y k o n a n ia zobow iązania, o z w ro t n ak ład ó w n a rzecz o raz o p rzy zn an e koszty po stęp o w an ia. Je d n a k ż e w św ietle p rze p isu a rt. 317 k.c. n ab y w c a zabezpieczonej za sta w em w ierzytelności p rze d aw n io n ej m oże zaspokoić z rzeczy obciążonej tylko tę w ierzytelność. N ie w olno m u n a to m ia st zaspokoić z p rze d m io tu za sta w u roszczeń o o d se tk i i o in n e św ia d cz en ia uboczne, zw ią za n e z zabezpieczoną za sta w em p rze d aw n io n ą w ierzy teln o ścią (art. 317 k.c. in fin e).
IV. Z p rzelew em w ierzytelności zabezpieczonej zastaw em n a rzeczy ruchom ej w iąże się k o le jn a g ru p a problem ów ju ż b a rd z iej szczegółowych, k tó re je d n a k w y m a g a ją tu p oruszenia, tym b ard z iej że w d o k try n ie s ą one albo w ogóle n ie dostrzegane, albo też tr a k tu je się je b ardzo ogólnikow o.
U m ow a o u sta n o w ien ie p ra w a z a sta w u n a rzeczy ru ch o m e w y m ag a w zasadzie d la sw ej w ażności w y d a n ia rzeczy za sta w n ik o w i (art. 307 § 1 k.c.).*8 T enże z a sta w n ik m oże z je d n e j stro n y poczynić p ew n e za k ła d y n a rzecz, a z d ru g iej m oże doprow adzić do pogorszenia rzeczy, za co ponosi odpow iedzialność w obec zastaw cy. W każdym ra z ie w zw iązku z p o sia d an iem za sta w io n ej rzeczy przez za sta w n ik a m ogą p ow stać m iędzy za sta w cą a za sta w n ik ie m ró żn o ro d n e roszczenia.
P o w sta je w ięc k w estia, co się d zieje z ta k im i roszczeniam i, gdy z a sta w n ik po ich p o w sta n iu c e d u je w ierzy teln o ść n a in n ą osobę i w y d a je je j rzecz albo też sk ła d a rzecz do depozytu sądow ego. P o szu k u jąc odpow iedzi n a to pytan ie, n ależy zgodzić się z J. S k ąp sk im ,28 że ow e roszczenia m iędzy za sta w n ik ie m a za sta w c ą — m im o iż w y n ik a ją z p ra w a za sta w u — m a ją c h a ra k te r w zględnie sam o dzielny, co pow oduje chociażby te n sk u te k , że is tn ie ją one n a w e t po w ygaśnięciu sam ego zastaw u .25 * 27 W zw iązk u z ty m w y d a je się, że m im o przelew u w ierzytelności zabezpieczonej z a sta w em w szy stk ie roszczenia w y n ik a ją c e z p ra w a za sta w u pow sta łe przed tym przelew em istn ie ją n a d a l m iędzy ced en tem a zastaw cą. Czyli m im o dokonanego przelew u c e d en t będzie w dalszym ciągu odpow iedzialny w obec w ła ś cicie la rzeczy obciążonej za sta w em za pogorszenie rzeczy, k tó re n astąp iło w o k re sie, gd y on j ą posiadał. P o dobnie w łaściciel rzeczy będzie zobow iązany zw rócić ce d en to w i w a rto ść nak ład ó w , k tó re ' poczynił on n a rzecz przed w y d an ie m jej ce sjo n a riu szo w i lu b złożeniem je j do depozytu sądow ego. O czyw iście nic n ie stoi n a przeszkodzie tem u, ab y z przelew em w ierzytelności zabezpieczonej zastaw em połączony został p rzelew roszczenia o zw ro t n a k ład ó w n a rzecz albo aby zw iązane z ty m było p rze jęc ie długu obciążającego c e d e n ta w zw iązku z pogorszeniem rzeczy, a le w y m ag a to d odatkow ej um ow y, a w ra z ie p rze jęc ia d ługu — rów n ież zgody w łaściciela rzeczy w y ra żo n e j w o d pow iedniej fo rm ie (art. 519 § 2 p k t 2 k.c.).
W p ew n e j m ie rze podobne za g a d n ie n ia p o w sta ją p rz y cesji w ierzytelności za bezpieczonej za sta w em n a rzeczy ru ch o m e j przynoszącej pożytki (tzw. za sta w
25 w d o k t r y n ie p o d k r e ś la się , że u s ta n o w ie n ie z a s ta w u u m o w n e g o n a r z e c z y r u c h o m e j m a c h a r a k t e r c z y n n o ś c i p r a w n e j r e a l n e j — p o r . J . I g n a t o w i c z : P ra w o rz e c z o w e , s. 267. J e d y n i e w d w ó c h w y p a d k a c h d o u s ta n o w ie n ia ta k ie g o z a s ta w u w y s ta rc z a sa m a u m o w a m ię d z y z a s ta w c ą a z a s ta w n ik ie m : a ) je ż e li rz e c z z ja k ic h k o lw ie k p rz y c z y n z n a jd u je się w d z ie r ż e n iu w ie rz y c ie la (z a s ta w n ik a ); b ) p r z y u s ta n o w ie n iu b a n k o w e g o z a s ta w u r e j e s t r o w eg o . 2« J . S k ą p s k i : Z a sta w n a rz e c z a c h ru c h o m y c h (...), jw ., s. 151 1 152. 27 R o s z c z e n ia t e m a j ą w s z e lk ie c e c h y tz w . z o b o w ią z a ń r e a ln y c h . W k w e s tii p o ję c ia ty c h z o b o w ią z a ń p o r.: Z. R a d w a ń s k i : N a je m m ie s z k a ń w ś w ie tle p u b lic z n e j g o sp o d a r k i lo k a la m i, W a rs z a w a 1961, s. 201 i n .; A . K u b a s : R o z sz e rz o n a s k u te c z n o ść w ie r z y te ln o ś c i, „ S tu d ia C y w ilis ty c z n e ” , t. X III—X IV , s. 222
i
223.40 J a n U o j a k N r 4 (340)
antychretyczny). Z godnie bo w iem z p rze p isem a rt. 319 k.c. p rz y tego ro d za ju rzeczach z a sta w n ik pow inien — w b ra k u o d m ie n n ej um ow y — p o b ie ra ć pożytki i zaliczać je n a poczet zabezpieczonej w ierz y teln o ści i zw iązan y ch z n ią roszczeń, a po w ygaśnięciu za sta w u obow iązany je s t złożyć zasta w cy
rachunek.2®
z p rze p isu tego n ie w ynika, w ja k i sposób i z ja k ą ch w ilą m a n a s tą p ić to za liczenie po żytków n a poczet zabezpieczonej za sta w em w ierzytelności. P o ja w ia ją się tu d w ie m ożliw ości: albo zaliczan ie n a s tę p u je su k cesy w n ie w ra z z p o b ie ra n ie m pożytków przez p o trąc an ie zabezpieczonej za sta w em w ierzy teln o ści z a sta w n ik a z w ie rz y te l nością zastaw cy o zw ro t p o b ran y c h pożytków , albo te ż zaliczen ie n a s tą p i dopiero p rzy rea liza cji p ra w a z a sta w u przez k o m p e n satę w ierz y teln o ści zabezpieczonej z w ierzy teln o ścią zastaw cy o z w ro t ró w n o w a rto ści w szy stk ich pobran y ch pożyt ków.W ydaje się, że n a g ru n cie polskiego p ra w a cyw ilnego n ależy opow iedzieć się za d ru g ą z pow yższych m ożliw ości. P rz e m a w ia z a tym k ilk a arg u m en tó w . P rz e d e w szystkim ro zw ią zan ie ta k ie je s t zgodne z fu n d a m e n ta ln ą za sa d ą obow ią zu ją c ą przy zastaw ie, że z a sta w n ik m oże uzyskać za sp o k o jen ie sw o jej w ierz y telności w edług przepisów o sądow ym postęp o w an iu eg zek u cy jn y m (art. 312 k.c.). O d tej zasady m ogą być w y ją tk i, a le m u sz ą one być sta tu o w a n e przez u sta w ę expressis verbis,2> a przepis a rt. 319 k.e. ta k ie j w y ra ź n e j n o rm y n ie p rzew id u je. P o n ad to w św ie tle p rzepisu a rt. 498 k.c. p o trą c e n ie je s t niem ożliw e do chw ili w ym agalności w ierzytelności zabezpieczonej zastaw em , a p rzecież z a sta w n ik m oże p o b ie ra ć pożytki ju ż w cześniej, tj. od c h w ili w y d a n ia m u rzeczy. S ukcesyw ne p o trą c a n ie m oże być n iem ożliw e rów n ież dlatego, że za sta w e m n a rzeczy r u chom ej m ożna zabezpieczyć w ierzy teln o ść niepieniężni!, p rz e sła n k ą zaś p o trą c e n ia je s t m . in. to, żeby przed m io tem w ierzy teln o ści były p ie n iąd z e lu b rzeczy te j sam ej jakości, oznaczone ty lko co do g a tu n k u (art. 498 § 1 k.c.).38
W racając je d n a k do zasadniczej k w estii n ależy rozw ażyć, ja k p rz e d sta w ia ją się sk u tk i przelew u w ierzytelności zabezpieczonej za sta w e m n a rzeczy ruchom ej przynoszącej pożytki w sy tu acji, gdy p rze d c e sją z a sta w n ik p o b ie ra ł ju ż pożytki. P o dstaw ow e sk u tk i b ęd ą tu ta j ta k ie sam e, ja k p rz y p rze lew ie w ierzytelności zabezpieczonej zastaw em zw ykłym (tj. n iean ty ch rety czn y m ) n a rzeczy ruchom ej. N astąp i w ięc p rze n iesien ie w ierzytelności i zabezpieczającego j ą p r a w a zastaw u n a ce sjo n a riu sza (por. art. a rt. 323 i 324 k.c.). P o zo staje je d n a k do rozstrzygnięcia problem , co się sta n ie w ta k ie j sy tu a cji z p o b ran y m i ju ż p rzez ce d en ta p ożytka m i. W każdym raz ie nie u leg a w ątpliw ości, że c e sjo n a riu sz n ie m a roszczenia o w y d an ie m u pob ran y ch przez c e d e n ta pożytków , ch y b a że z przelew em p o łą czone było p rze jęc ie ciążącego n a cedencie w obec zasta w cy długu o zw ro t po b ran y c h pożytków , co m ogłoby n a s tą p ić je d y n ie za zgodą zasta w cy (art. 519 § 2 k.c.). Jeżeli ta k ie p rze jęc ie d ługu n ie n astąp iło , to n ależ y p rzy ją ć, że n a ceden cie — m im o zbycia w ierzytelności zabezpieczonej z a sta w em — ciąży obow iązek 28 29
28 Co d o p o ję c ia z a s ta w u a n ty c h r e ty c z n e g o — p o r. J . I g n a t o w i c z: P ra w o rz e c z o w e , s. 269. Z g o d zić się j e d n a k tr z e b a z S. G rz y b o w sk im , k t ó r y tw ie r d z i, ż e „ p r z e p is te n ( tj. a r t . 319 k .c . — p o d k r . m o je J.M .) n ie j e s t r e m in is c e n c ją d a w n ie j d o z w o lo n e g o tzw . z a s ta w u a n ty c h r e ty c z n e g o , p o le g a ją c e g o n a z a b e z p ie c z e n iu w ie r z y te ln o ś c i p rz e z u s ta n o w ie n ie u ż y tk o w a n ia rz e c z y p r z y n o s z ą c e j p o ż y tk i; j e s t o n je d y n ie p r o s t ą k o n s e k w e n c ją w ła d a n ia p rz e z z a s ta w n ik a o b c ią ż o n ą rz e c z ą .” P o r . t e g o ż a u t o r a : P r a w o c y w iln e — Z a ry s p r a w a rz e c z o w e g o , s. 191. 29 P o r. J , r g n a t o w 1 c z: op. c it., s. 268 i 269.
bo P o r. w k w e s tii p r z e s ła n e k p o tr ą c e n ia W . B r y l (w :) K o d e k s c y w iln y — K o m e n ta rz , t . 2, W a rsz a w a 1972, s. 1205; K . C a n d o r (w :) S y s te m p r a w a c y w iln e g o , t. H I, cz. 1, P r a w o z o b o w ią z a ń — C zęść o g ó ln a , s. 856 t n . o r a z l i t e r a t u r a p o d r ę c z n ik o w a z z a k r e s u p r a w a z o b o w ią z a ń .
N r 4 (340) P rzelew w ierzyteln o ści zabezpieczonej za sta w em 41
złożenia ra c h u n k u z p o b ran y c h pożytków (por. a rt. 319 k.c. in fin e ) oraz zw rotu tychże pożytków zastaw cy. Roszczenie zastaw cy w obec c e d en ta o zw ro t pożytków rzeczy je s t roszczeniem w in d y k ac y jn y m (art. 222 § 1 k.c.), gdyż m im o faktycznego p o b ie ra n ia ich przez c e d e n ta p raw o w łasności w sto su n k u do nich n ab y w a ł za staw ca, tj. w łaściciel rzeczy będ ącej przed m io tem zastaw u .31
V. W lite ra tu rz e dotyczącej przelew u w ierzytelności p rz y jm u je się,32 że sy tu a c ja p ra w n a d łu ż n ik a — m im o d o k o n an ia cesji — nie m oże ulec zm ianie, a tym b a rd z ie j pogorszeniu. Z asa d a ta z n a jd u je p ełn e zastosow anie rów nież do przelew u w ierzy teln o ści zabezpieczonej zastaw em . W w y p a d k u w ięc gdy z a sta w ca je st je d nocześnie d łużnikiem osobistym , m oże on — w św ietle przep isu a rt. 513 § 1 k.c. — p odnieść przeciw ko cesjonariuszow i, obok sw oich zarzu tó w osobistych, rów nież w szelk ie zarzu ty , ja k ie m ia ł przeciw ko cedentow i w chw ili pow zięcia w iadom ości o p rzelew ie.
P o w s ta je je d n a k k w estia, czy pow yższa zasad a m oże się odnosić d o ' zastaw cy ta k ż e w ted y , gdy n ie je s t on d łu ż n ik ie m osobistym . N ie je s t to pro b lem tylko teoretyczny, jeśli się zw aży, że — ja k ju ż w sp o m n iałem w yżej — praw o zastaw u m oże być od początku u sta n o w io n e n a rzeczy n ie należącej do d łu ż n ik a osobistego, a p o n ad to przecież z istoty p ra w a za sta w u w yn ik a, że rzecz obciążona tym p r a w em m oże być zb y w a n a (art. 311 k.c.). A w ięc sy tu a cja, w k tó re j za sta w cą b ę dzie osoba in n a aniżeli d łu ż n ik osobisty, w p ra k ty c e o b ro tu m oże się zdarzyć.
Z udzielen iem odpow iedzi n a p o sta w io n e w yżej p y ta n ie n ie byłoby kłopotów , gdyby m o żn a było p rzy ją ć, że z a sta w ca n ie b ędący dłu żn ik iem osobistym z a sta w n ik a je s t je d n a k jego d łu ż n ik ie m rzeczow ym . A by m ożna go było u znać za dłuż n ik a rzeczow ego, m u siałb y go obciążać ja k iś obow iązek św iadczenia. N a g runcie polskiego p ra w a cyw ilnego, ja k to p rzek o n u jąco u za sa d n ił J. S kąpski,33 n ie m a je d n a k p o d sta w do przyjęcia, że n a zastaw cy n ie b ęd ący m dłu żn ik iem osobistym ciąży ja k ik o lw ie k obow iązek św iad czen ia w obec z a sta w n ik a ; m usi on jedynie znosić to, że zgodnie z p ra w e m z a sta w u z a sta w n ik zaspokoi się w drodze sądo w ego p o stę p o w an ia egzekucyjnego z rzeczy stan o w iącej jego w łasność. Jeżeli za sta w ca n ie b ędący d łu ż n ik ie m osobistym chciałby zapłacić za sta w n ik o w i n a le ż n ą m u kw otę, ab y w te n sposób zapobiec egzekucji z przed m io tu zastaw u, to w olno m u to uczynić, ale w y stą p i on tu jako osoba trzecia, k tó ra m oże z re a li zow ać w y m ag a ln ą w ierzy teln o ść p ie n ięż n ą n a w e t bez w iedzy d łu ż n ik a; z a sta w nik, tj. w ierzyciel, n ie m oże odm ów ić p rzy ję cia zaofiarow anego w ta k ich oko licznościach św ia d cz en ia (art. 356 § 2 k.c.).
Z dotychczasow ych w yw odów w y n ik ało b y w ięc, że za sta w ca n ie będący dłu ż n ik ie m osobistym nie m oże p rzeciw staw ić za sta w n ik o w i zarzutów , gdyż n ie je st jego d łużnikiem , co w k o n se k w e n cji m oże p row adzić do n a ru sz e n ia jego u za sa d nion y ch interesów . A by te m u zapobiec, u sta w o d aw ca s ta tu u je w przep isie art. 315 k.c. norm ę, zgodnie z k tó rą z a sta w c a (każdoczesny w łaściciel rzeczy) n ie b ęd ą cy d łu ż n ik ie m osobistym m oże podnosić zarzuty, k tó re m u p rzy słu g u ją oso biście przeciw ko z a sta w n ik o w i, ja k rów n ież i te, k tó re p rzy słu g u ją dłużnikow i osobistem u, oraz te, k tó ry ch tenże dłu żn ik zrzekł się po u sta n o w ien iu zastaw u.
W św ie tle p rze p isu a rt. 513 k.c. w zw. z a rt. 315 k.c. należy w ięc przy jąć, że * 88
s i P o g lą d t a k i w y r a ż a J . G w i a z d o m o r s k i — c y t. za J . S k ą p s k i m : Z a sta w n a rz e c z a c h r u c h o m y c h (...), jw ., s. 116 ( p rz y p is 95). 82 P o r .: E. Ł ę t o w s k a , o p . c it., s. 913; R . L o n g c h a m p s d e B e r i e r : U z a s a d n ie n ie p r o j e k t u k o d e k s u z o b o w ią z a ń , W a rs z a w a 1936, s. 261. 88 P o r . J . S k ą p s k i : Z a s ta w n a rz e c z a c h ru c h o m y c h (...), jw ., s. 155 i n . o ra z c y t. t a m l i t e r a tu r a .
42 J a n M o j a k N r 4 (340)
w razie p rzelew u w ierzy teln o ści zabezpieczonej za sta w em za sta w c a n ie b ędący d łużnikiem osobistym m oże podnosić w o b ec ce sjo n a riu sza n a s tę p u ją c e ro d za je zarzu tó w : z a rzu ty w ła sn e przy słu g u jące m u w obec ce sjo n a riu sza ; z a rz u ty p rz y słu g u jące dłużnikow i w obec c e sjo n a riu sz a ; z a rz u ty w ła sn e w obec c e d e n ta ; z a rz u ty przy słu g u jące d łużnikow i osobistem u w obec cedenta, k tó re istn ia ły w ch w ili pow zięcia przez tegoż d łu ż n ik a w iadom ości o p rzelew ie. Z astaw cy n ie b ęd ą ce m u dłu żn ik iem p rzysługuje m ożliw ość p o d n ie sie n ia zarzu tó w d łu ż n ik a osobistego n a w e t w tedy, gdy tenże d łu ż n ik w cześniej z rz e k ł się tych zarzu tó w (art. 315 k.c. in fin e).
S pośród zarzutów , n a k tó re m oże się p o w o łać z a sta w ca n ie będący d łu ż n ik ie m osobistym w obec ce sjo n a riu sza , w y su w a s ię n a czoło z a rz u t p o trąc en ia , gdyż jego pod n iesien ie m oże pro w ad zić do u m o rze n ia w ierz y teln o ści zabezpieczonej p raw em z a sta w u i do w ygaśn ięcia z a sta w u ja k o p r a w a akcesoryjnego.34
W zw iązku z tym , że u sta w o d aw ca w p rze p isa c h o cesji s ta tu u je w y ją te k od za sa d y com pensatio e x persona te r tii fie r i n e ą u it i dopuszcza w pew nych g ra n i cach m ożliw ość p o trą c e n ia przez d łu ż n ik a z p rz e la n e j w ierzytelności w ierz y tel ność p rzy słu g u jąc ą m u w zględem ce d en ta (art. 513 § 2 k.c.) — należy rozw ażyć, w ja k i sposób w y ją tk o w ą n o rm ę w y n ik a ją c ą z tego p rzepisu m ożna odnieść do zastaw cy n ie będącego d łu ż n ik ie m osobistym . W św ietle p rze p isu a rt. 315 k.c. n ie m ożna m ieć w ątpliw ości, że ta k i z a sta w c a m oże z p rz e la n e j w ierzytelności p o trąc ić w ierzytelność, k tó ra m u p rzy słu g u je w zg lęd em ced en ta, chociażby sta ła się w y m ag a ln a dopiero po o trzy m an iu p rzez d łu ż n ik a za w iad o m ien ia o przelew ie, z o g raniczeniem w y n ik a ją c y m z p rzepisu a rt. 513 § 2 k.c. in fin e . Z p rze p isu art. 315 k.c. w y n ik a je d n ak , że za sta w ca n ie b ęd ą cy d łu ż n ik ie m osobistym może podnieść rów nież z a rzu ty p rzy słu g u jąc e d łu ż n ik o w i osobistem u. P o ja w ia się w ięc k w estia, czy ów za sta w ca m oże — w w a ru n k a c h określonych w p rze p isie art. 513 § 2 k.c. — potrącić z p rz e la n e j w ierz y teln o ści w ierzytelność, k tó ra przysłu g u je dłużnikow i osobistem u w zg lęd em ce d en ta. W y d aje się, że n a g ru n c ie ko deksu cyw ilnego należy ta k ą m ożliw ość dopuścić, chociaż te z a ta k a m oże prim a
facie budzić w ątp liw o ść i dlatego w y m ag a szerszego u za sa d n ien ia .
P o d staw o w ą p rz e sła n k ą p o trą c e n ia je st id entyczność podm iotów potrącanych w ierzytelności,35 n a to m ia st w o m a w ian y m w y p a d k u p o trą c e n ia w ierzytelności dłuż n ik a osobistego z p rz e la n ą w ierz y teln o ścią d o k o n y w ałb y za sta w ca n ie b ędący dłuż n ik iem osobistym , a w ięc osoba trzecia. A by było to m ożliw e, m usi istn ieć p rz e pis, k tó ry sta tu u je w y ją te k od zasady identyczności podm iotów przy potrąceniu. M oim zd a n ie m p rzep isem ta k im je s t a rt. 315 k.c., k tó ry sta n o w i w yraźnie, że za sta w ca n ie b ęd ący d łu ż n ik ie m osobistym m oże podnosić z a rz u ty przysługujące d łu żnikow i osobistem u. Z p rze p isu tego w y n ik a w ięc, że za sta w ca m oże podnosić w szelk ie z a rzu ty przy słu g u jące dłużnikow i osobistem u,35 a w ięc rów n ież za rzu t p o trącen ia.
G dyby u staw o d aw ca chciał tu ta j w yłączyć z a rz u t p o trąc en ia , to m u siałb y uczy nić to expressis ve rb is w przep isie a rt. 315 k.c. Je d n a k ż e p rze p is te n tego ro d za ju w yłączenia n ie zaw iera, co je s t z re sz tą zrozum iałe, gdy się zważy, że ratio
legis a rt. 315 k.c. sprow adza się do za p e w n ie n ia m ożliw ie szero k iej ochrony in
34 C o d o s k u tk ó w p o tr ą c e n ia — p o r. L . S t ę p n i a k : P o tr ą c e n ie w s y s te m ie p o lsk ie g o p r a w a c y w iln e g o , W a rsz a w a 1975, s. 161 i n . M S z e ro k o n a t e m a t to ż s a m o ś c i osó b s to s u n k u p o tr ą c e n ia p isz e G. G a n - ' o r (w :) S y s te m p r a w a c y w iln e g o (...), jw ., t. I II , cz. 1, s. 857 i n . o# N a to m ia s t J . S k ą p s k i tw ie r d z i, b e z ż a d n e g o je d n a k u z a s a d n ie n ia , że c h o d z i t u je d y n ie o z a r z u ty o d n o s z ą c e s ię d o z a b e z p ie c z o n e j w ie r z y te ln o ś c i. P o r . w t e j k w e s tii J . S k ą p s k i : Z a s ta w n a rz e c z a c h r u c h o m y c h (...), jw ., s, 158.
N r 4 (340) P rzelew w ie r zy te ln o śc i za bezpieczone) za sta w e m 43
te re só w zastaw cy n ie będącego d łu ż n ik ie m osobistym.*7 N ie n a ru sz a to w żaden n ie u za sad n io n y sposób u p ra w n ie ń w ierz y cie la zastaw nego, tj. cesjo n ariu sza, w y n i k ają c y c h z p ra w a za sta w u , gdyż w e'dług p rzep isó w a rt. 513 § 1 k.c. pow inien on się liczyć z m ożliw ością p o trą c e n ia n a b y te j przez niego w ierzytelności z n a d a ją c ą się do p o trą c e n ia w z a je m n ą w ierz y teln o ścią d łu ż n ik a osobistego. Skoro zaś z a sta w c a n ie b ędący d łu ż n ik ie m osobistym n ie m oże zm usić d łu ż n ik a osobistego do sk o rzy stan ia z p o trąc en ia , to p rze p is a r t. 315 k.c. zezw ala m u n a dokonanie tegoż p o trąc en ia .
W św ie tle p rzeprow adzonych w yżej ro zw aż ań n a s u w a się w niosek, że m ożli wość d o k o n an ia przez za sta w cę n ie będącego d łu ż n ik ie m osobistym p o trą c e n ia — z p rz e la n e j w ierzy teln o ści — w ierz y teln o ści d łu ż n ik a osobistego w obec c e d en ta (art. 513 § 2 k.c. o raz a rt. 498 w zw. z a rt. 315 k.c.) je s t rz a d k im w polsk im p r a w ie cyw ilnym w y p ad k iem , gdy p o trą c e n ie m ożliw e je s t p rz y o b u stro n n y m p rze ła m a n iu zasady co m pensatio e x p erso n a te rtii fie r i neqv.it.
VI. O d rę b n a g ru p a za g ad n ień p o ja w ia się p rzy p rze lew ie w ierzytelności z a bezpieczonej z a sta w em n a p ra w a c h . J a k ju ż w cześniej w spom niano, zostaw n a p ra w a c h w w a ru n k a c h gospodarczych w spółczesnej P o lsk i w y stę p u je stosunkow o rzadko. N iem niej je d n a k k odeks cy w iln y p ośw ięca u reg u lo w a n iu zastaw u n a p r a w ach szereg przepisów (art. a r t. 327—335); ró w n ież o rzecznictw u S ąd u N ajw yż szego zn an e są w y p ad k i zab ezp ieczen ia w ierz y teln o ści tym ro d z a je m zastawu.*8 W zw ią zk u z ty m w y d a je się z a sa d n e chociażby zasy g n alizo w an ie' problem ów , ja k ie p o ja w ia ją się p rzy cesji w ierz y teln o ści zabezpieczonej zastaw em n a p r a w ac h , ty m b a rd z iej że w e w spółczesnej d o k try n ie polskiego p ra w a cyw ilnego n ik t się tą in sty tu c ją p ra w n ą nie zajm o w ał.
P rz ed m io tem za sta w u n a p ra w a c h m ogą być, zgodnie z przep isem a rt. 327 k.c., w szy stk ie p ra w a zb y w a ln e z w y ją tk ie m ty ch , k tó re m ogą być obciążone h ip o te ką.* 88 89 W p ra k ty c e je d n a k u sta n o w ie n ie te j fo rm y za sta w u w dzisiejszej Polsce o g ran ic za się do w ierzy teln o ści zbyw alnych w dro d ze um ow y przelew u, do w ie rzy teln o ści z d o k u m e n tu n a o k aziciela o raz — ju ż rza d zie j — do w ierzytelności z w ek sla.49 R ozw ażania dotyczące cesji w ierz y teln o ści zabezpieczonej zastaw em n a p ra w a c h m o żn a w ięc zaw ęzić do a n a liz y w y p ad k ó w p rzelew u w ierzytelności zabezpieczonej za sta w em n a tego ro d za ju w ierzy teln o ściach .
O m ów ienie cesji w ierzy teln o ści zabezpieczonej z a sta w e m n a p ra w ie m usi być p o przedzone k ró tk im p rz e d sta w ie n ie m za sa d u s ta n a w ia n ia zastaw u n a p raw ach , gdyż te zasady rz u tu ją w isto tn y sposób n a m ech an izm zb y w a n ia w ierzytelności zabezpieczonych za sta w em n a p ra w a c h w dro d ze przelew u.
W edług p rze p isu a rt. 329 § 1 k.c. do u sta n o w ie n ia z a sta w u n a p ra w ie stosuje się odpow iednio p rze p isy o p rze n iesien iu tego p ra w a . Z godnie z tym , u sta n a w ia ją c z a sta w n a p raw ie , należy za w rz eć um ow ę w e w łaściw ej fo rm ie stosow nie do p rzepisów reg u lu jący c h p rzenoszalność danego p ra w a , przy czym tre śc ią te j u m o w y je s t u sta n o w ien ie za sta w u n a d an y m p raw ie , tj. o b ciążenie tego p ra w a , a nie jego p rzen iesien ie.41
W raz ie u sta n o w ie n ia z a sta w u n a w ierzy teln o ści zbyw aln ej w drodze um ow y
*7 Ib id e m , s. 157. 88 C h o d z i t u o z a s ta w n a w ie r z y te ln o ś c ia c h w y n ik a ją c y c h z k sią ż e c z e k o sz c z ę d n o śc io w y c h P K O — p o r. o rz e c z . SN z d n ia 18.IX.1972 r „ O S N C P 1973, poz. 120. 89 T a k J . I g n a t o w i c z : P r a w o rz e c z o w e , s. 265. m P o r. Z. K . N o w a k o w s k i (w :) S y s te m p r a w a c y w iln e g o , t. I II, s. 822 i n .; S . G r z y b o w s k i : P r a w o c y w iln e — Z a ry s p r a w a rz e c z o w e g o , s. 193 i n . 41 P o r . Z . K . N o w a k o w s k i : o p . c it. ( p rz y p . 40), s. 822 o ra ż S. G r z y b o w s k i : op. c it. ( p rz y p . 40), s. 194.
J a n M a j a k
44 Nr 4 (340)
p rzelew u sto su je się odpow iednio p rze p isy a r t. 509 i n a st. k.c. W o d n ie sie n iu do w ierzytelności z dok u m en tu n a o k aziciela z n a jd u je za sto so w a n ie przep is a rt. 517 k.c., zgodnie z k tó ry m n ie zb ę d n e je s t w ów czas z a w a rc ie o d p o w ied n iej u m o w y oraz w y d an ie dokum entu. U sta n o w ie n ie z a sta w u n a w ierz y teln o ści z w e k sla im iennego o dbyw a się n a p o d sta w ie p rze p isó w reg u lu ją c y c h zw y k ły p rz e lew w ierzytelności (art. 11 p ra w a w ekslow ego z 1936 r.),42 n a to m ia s t do u s ta n o w ien ia za sta w u n a w ierzytelności z w e k sla n a zlecen ie n ie zb ę d n y je s t indos i w y d an ie w eksla (art. 13 pr. w ekslow ego). U m o w a o u sta n o w ie n ie z a sta w u n a p raw ac h p o w in n a być w k ażd y m w y p a d k u z a w a r ta n a piśm ie z d a tą p e w n ą (art. 329 i a rt. 81 k.c.). Je że li u sta n o w ie n ie z a sta w u n a w ierz y teln o ści n ie n a stę p u je przez w y d an ie d o k u m e n tu lub przez indos, to do u s ta n o w ie n ia z a sta w u p otrzebne je s t pisem ne za w iad o m ien ie d łu ż n ik a z a sta w io n ej w ierz y teln o ści przez zastaw cę (art. 329 § 2 k.c.).
P rzep isy kodeksu cyw ilnego o z a sta w ie n a p ra w a c h n ie w sp o m in a ją o p rz e lew ie w ierzytelności zabezpieczonej z a sta w em n a p raw ie . W zw iązk u z ty m n a leży do tego p rzelew u stosow ać w dro d ze an a lo g ii p rze p isy o p rz e le w ie w ierz y telności zabezpieczonej zastaw em n a rzeczy ru c h o m e j (por. a rt. 328 k.c.). Z tych zaś przepisów w ynika, że sk u tk ie m p rze lew u w ierz y teln o ści zabezpieczonej n a p ra w ie je st p rze jście n a c e sjo n a riu sza obok sa m ej w ierzy teln o ści ró w n ież z a sta w u (art. 323 § 1 k.c. w zw. z a rt. 328 k.c.). C ed en t i ce sjo n a riu sz m ogą je d n a k w um ow ie p rzelew u w ierzytelności zabezpieczonej za sta w e m n a p ra w ie w łączyć p rzen iesien ie z a sta w u i w ta k ie j sy tu a cji p ra w o za sta w u w y g asa (art. 323 § 1
in fin e w zw. z a rt. 328 k.c.).
U m ow a 'p rz ele w u w ierzytelności zabezpieczonej z a sta w e m n a rzeczy ruchom ej m oże być z a w a rta w zasadzie w dow olnej fo rm ie ; fo rm a p ise m n a ad p robationem w y m ag a n a je s t je d y n ie w ted y , gdy p rz e le w a n a w ierz y teln o ść je s t stw ie rd z o n a pism em (art. 511 k.c.) oraz gdy p rz e le w a n a w ierz y teln o ść m a w a rto ść przew yż sz a ją c ą 10 tys. złotych (art. 75 § 1 k.c.). Z asad y te odnoszą się ró w n ież do prze lew u w ierzytelności zabezpieczonej za sta w em n a p ra w ie . Rodzi się je d n a k p ytanie, czy w w y p ad k u cesji w ierzytelności zabezpieczonej za sta w e m n a p ra w ie n ie po w in n y obow iązyw ać d alej idące w y m a g a n ia w o d n ie sie n iu do fo rm y te j czynności p raw n ej.
W spom niałem ju ż w cześniej, że sk u tk iem p rz e le w u w ierzy teln o ści zabezpieczo nej zastaw em n a p ra w ie je s t n ab y c ie przez c e sjo n a riu sz a te j w ierzy teln o ści w ra z z zabezpieczającym ją p ra w e m zastaw u . To n ab y c ie byłoby je d n a k d la cesjona riu sz a iluzoryczne, gdyby n ie był on w sta n ie zre aliz o w ać p rzeniesionego n a jego rzecz p ra w a zastaw u. T ak a zaś sy tu a c ja p o w sta łab y w ted y , gdy m im o do k o n an ia przelew u w ierzytelności zabezpieczonej za sta w em n a w ierzytelności w y n ik ając ej z d o k u m e n tu n a okaziciela d o k u m e n t te n n ie zo stałb y w yd an y .
P odobny sta n rzeczy w ystąp i, gdy po z a w arciu um o w y p rze lew u w ierzytelności zabezpieczonej za sta w em n ^ w ierzytelności w y n ik a ją c e j z w ek sla n a zlecenie nie zo stanie dokonany indos n a c e sjo n a riu sza i n ie zo stan ie m u w y d an y w eksel. W e w skazanych w yżej w y p ad k a ch ce sjo n ariu sz n ie będzie m ógł w y k azać — w ew en tu aln y m procesie zw iązan y m z re a liz a c ją p r a w a za sta w u — sw ojej legi ty m a cji czynnej, co doprow adzi do o d d alen ia jego pow ództw a.42 43
N asu w a się w ięc w niosek, że skuteczność p rz e lw u w ierzytelności zabezpieczonej zastaw em n a p ra w ie p o w in n a być u zależn io n a o d sp e łn ie n ia pew nych dalszych p rze słan e k w ym aganych p r z y u sta n o w ien iu za sta w u n a d an y m p raw ie . W ydaje
42 Dz. U. z 1936 r . N r 37, poz. 283.
Nr 4 (340) P rzelew w le r z y te ln o ic l za b ezp ieczo n ej za sta w em 45
się, że do p rze lew u w ierz y teln o ści zabezpieczonej za sta w em n a p ra w ie należy stosow ać per analogiam p rze p is a rt. 329 k.c., co um ożliw iłoby przyjęcie zasady, że do cesji w ierzytelności zabezpieczonej za sta w e m n a p ra w ie sto su je się od pow iednie p rze p isy o p rz e n ie sie n iu tego p ra w a . P o n ad to p ow inny być spełnione dalsze p rze słan k i p rze w id zia n e w a rt. 329 k.c., to je s t fo rm a p ise m n a z d a tą pew n ą, a w w y p ad k u gdy do p rz e le w u w ierzy teln o ści zabezpieczonej zastaw em n a w ierzytelności n ie byłoby k o n ie cz n e w y d a n ie d o k u m e n tu lu b indos — do p rz e lew u ta k iej w ierzytelności p o trz e b n e byłoby p isem n e za w iadom ienie d łu ż n ik a obciążonej za sta w em w ierz y teln o ści przez cedenta.
P rz y jęc ie za p reze n to w an e j w yżej koncep cji p ro w a d zi do w niosku, że przelew w ierzytelności zabezpieczonej za sta w e m n a w ierzy teln o ści w y n ik a ją c e j z w eksla n a zlecenie m oże n a stą p ić p rzy sp e łn ie n iu n a stęp u jący c h p rze słan e k : u m ow a p rze lew u p o w in n a być z a w a rta n a p iśm ie z d a tą p e w n ą (art. 329 § 1 k.c.); cedent pow inien indosow ać w eksel n a c e sjo n a riu sz a i w y d ać m u w eksel (art. 13 pr. w ekslow ego w zw. z a rt. 329 § 2 k.c.).
W o dniesieniu zaś do ce sji w ierz y teln o ści zabezpieczonej zastaw em n a w ie rzytelności zb yw anej w d ro d ze zw ykłego p rze lew u n ie zb ę d n e je st za w arcie u m o w y m iędzy ced en tem a c e sjo n a riu sze m w fo rm ie p isem n ej z d a tą p ew n ą oraz p ise m n e zaw iad o m ien ie przez c e d e n ta d łu ż n ik a obciążonej zastaw em w ie rz y te l n o śc i’^ d o konanym p rze lew ie (art. 329 § 2 k.c.). To pisem ne zaw iadom ienie dłu ż n ik a obciążonej w ierzy teln o ści o fa k c ie p rze lew u m a isto tn e znaczenie z p u n k tu w id ze n ia w zajem n y ch sto su n k ó w m iędzy tym d łu ż n ik ie m a cesjonariuszem (za staw nikiem ) i zastaw cą. Z godnie bo w iem z przep isem a rt. 331 § 2 k.c., jeżeli w ym agalność w ierzy teln o ści obciążonej za sta w em zależy od w ypow iedzenia przez d łużnika, to w y p ow iedzenie ta k ie p ow inno n a s tą p ić rów n ież w zględem za sta w n ik a (tj. cesjonariusza). W edług p rz e p isu a rt. 332 k.c. w raz ie sp e łn ie n ia św iadczenia za sta w n a w ierzytelności przech o d zi n a p rze d m io t św iadczenia.
P rzepis a rt. 333 k.c. sta n o w i dalej, że do od b io ru św iad czen ia u p ra w n ie n i są z a sta w c a w ierzytelności i za sta w n ik , tj. cesjo n ariu sz, łącznie. K ażdy z nich m oże żądać sp ełn ien ia św ia d cz en ia do r ą k ich obu łącznie albo też złożenia p rze d m io tu św iadczenia do depozytu sądow ego. Z p rzepisów tych w y n ik a więc, że w in te resie zarów no c e sjo n a riu sza (będącego przecież zastaw n ik iem ) ja k i d łu ż n ik a obciążo nego zastaw em leży, aby te n ż e d łu ż n ik b y ł za w iadom iony o nabyciu przez cesjo n a riu sz a w ierzytelności zabezpieczonej z a sta w em w ra z z zabezpieczającym ją p ra w e m zastaw u.
