Tadeusz Krahel
Najnowsze prace o polskich
diecezjach
Studia Theologica Varsaviensia 11/1, 286-290
286
S P R A W O Z D A N IA I R E C E N Z JE[14]
n a d a w a li ks. b p W. U r b a n , ks. p ro f. E. W у с z a w s к i i ks. p ro f. В. К u m o r.P o d s u m o w u ją c w y n ik i tego sy m p o z ju m , n a le ż y p rz e d e w s z y s tk im p o d k re ś lić p o ż y te k ta k ic h s p o tk a ń . D a ją one m o żn o ść n ie ty lk o w y s łu c h a n ia r e f e r a tó w n a o k re ś lo n e te m a ty , lecz ta k ż e są o k a z ją do w y m ia n y p o g lą d ó w i p o d z ie le n ia się w y n ik a m i b a d a w c z y m i h is to ry k ó w K o ścio ła, re p r e z e n tu ją c y c h n a sz e w y ższe u c z e ln ie k a to lic k ie o ra z p o szczeg ó ln e s e m in a r ia d ie c e z ja ln e i z a k o n n e . P rz y o k a z ji w y c h o d z i n a ja w , j a k w ie le jeszcze z a g a d n ie ń w n a sz e j h is to r io g r a f ii k o ś c ie ln e j je s t a lb o z u p e łn ie n ie tk n ię ty c h , a lb o o p ra c o w a n y c h sła b o , m a rg in e s o w o . W y d a je się, że b y ło b y w sk a z a n e , ab y p r z y n a jm n ie j n ie k tó r e z w y g ło sz o n y c h r e f e r a tó w u k a z a ły się d ru k ie m . M o g ą on e s ta n o w ić p u n k t w y jś c ia do g łęb szeg o i sz e rsz e g o p o tr a k to w a n ia ty c h z a g a d n ie ń . D o d a tk o w ą k o rz y ś c ią teg o r o d z a ju z ja z d ó w je s t o k a z ja n a w ią z a n ia , w z g lę d n ie z a c ie ś n ie n ia , k o n ta k tó w k o le ż e ń s k ic h m ię d z y h is to r y k a m i K o śc io ła z ca łe j P o ls k i. S y m p o z ju m n a G ó rze św . A n n y o d b y ło się w m iłe j a tm o s fe rz e , k tó r ą w z n a c z n e j m ie rz e s tw o r z y li OO. F r a n c is z k a n ie z O. P r o w in c j a łe m F id e lis e m К 1 o s ą n a czele.
T a d e u s z K r a h e l N A JN O W S Z E P R A C E O P O L S K IC H D IE C E Z JA C H W ięk szo ść p o ls k ic h d ie c e z ji n ie p o s ia d a d o tą d o p ra c o w a n y c h sw o ic h d z ie jó w , n ie b io r ą c o c z y w iśc ie p od u w a g ę w ia d o m o ś c i in f o rm a c y jn y c h , z a m ie sz c z a n y c h w e n c y k lo p e d ia c h w z g lę d n ie w e w s tę p a c h do n ie k tó ry c h s c h e m a ty zm ó w d ie c e z ja ln y c h . Z ty m w ię k s z ą p rz e to ra d o ś c ią n a leży p o w ita ć d w ie o s ta tn ie p u b lik a c je o d ie c e z ja c h , a m ia n o w ic ie , ks. W ito ld a J e m i e l i t e g o p t. D ie c e z j a a u g u s t o w s k a c z y l i s e j n e ń s k a
w la ta c h 1818— 1872 (L u b lin 1972 8° ss. 318, n lb . 2, 1 m a p a . Z a k ła d
M a łe j P o lig ra fii K U L ) o ra z ks. P io tr a A l e k s a n d r o w i c z a pt.
D ie c e z j a S i e d l e c k a c z y l i P o d la s k a . W 150 ro c z n ic ę e r e k c j i (1818— 1968). P r z y c z y n k i i m a t e r i a ł y do d z i e j ó w D ie c e z j i S i e d l e c k i e j c z y l i P o d l a s k i e j
(S iedlce 1371 8 ° ss. 3-84. W yd. K u r ia D ie c e z ja ln a S ie d le c k a czy li P o d la s k a ). O b ie p ra c e d o ty c z ą b is k u p s tó w u tw o rz o n y c h w 1818 r. w z w ią z k u z r e o r g a n iz a c ją K o śc io ła w K ró le s tw ie K o n g re so w y m . P u b lik a c je te b a rd z o ró ż n ią s ię m ię d z y so b ą. P ie r w s z a z n ic h b o w ie m o m a w ia ty lk o p e w ie n o k re s d z ie jó w d ie c e z ji i m a c h a r a k t e r s tu d iu m n a u k o w e g o , d r u g a zaś, u jm u je c a ło ść d z ie jó w , lecz w sp o só b p o p u la r n o -n a u k o w y . O b ie je d n a k są ja k n a jb a r d z ie j n a czasie i są n ie w ą tp liw y m w k ła d e m do h is to r io g r a f ii K o śc io ła w P olsce.
K s. W. J e m ie lity sw o ją p ra c ę D ie c e z j a a u g u s t o w s k a c z y l i s e j n e ń s k a
w la ta ch 1818— 1872 o p a rł n a b o g a ty m m a te r ia le ź ró d ło w y m , p o c h o
[15]
S P R A W O Z D A N IA 1 R E C E N Z JE287
c o w a c e z u ra p ra c y , ro k 1872, czy li m o m e n t o b ję c ia rz ą d ó w w d ie c e z ji p rz e z b p a P io t r a P a w ła W i e r z b o w s k i e g o po d łu g im w a k a n s ie po w y w ie z ie n iu do N o w o g ro d u b p a K o n s ta n te g o Ł u b i e ń s k i e g o . R o k 1872 n ie s ta n o w i ja k ie g o ś p rz e ło m u w d z ie ja c h d ie c e z ji s e j n e ń sk ie j, a le je s t c e z u rą d o w o ln ie w p ro w a d z o n ą p rz e z A u to r a i w y tłu m a czyć to m o ż n a je d y n ie ty m , że A u to r ju ż w c z e śn ie j o p ra c o w a ł d z ie je d ie c e z ji w la ta c h 1872— 1893, tzn. w o k re s ie p o n ty f ik a tu b p a W ie rz bo w sk ieg o . B y ła to d y s e r ta c ja d o k to r s k a , n a p is a n a po d k ie r u n k ie m ks. p ro f. M ie c z y sła w a Ż y w c z y ń s k i e g o , a k tó r e j d o tą d A u to r n ie o p u b lik o w a ł. B io rą c p o d u w a g ę o b ie p ra c e , d ru k o w a n ą i p o z o s ta ją c ą w m a s z y n o p isie , o p ra c o w a ł ks. J e m ie łity h is to r ię d ie c e z ji s e jn e ń s k ie j 7 5 -ciu l a t je j is tn ie n ia (1818—1893). N a ty m m ie js c u in t e r e s u j e n a s ty lk o p u b lik a c ja d ru k o w a n a .P o d z ie lił ją A u to r n a 6 ro z d z ia łó w . W 1 -szym o m ó w ił p o w s ta n ie d ie c e z ji o ra z je j o rg a n iz a c ję . T u te ż dość sz e ro k o p o tr a k to w a ł p ro b le m sto lic y b is k u p s tw a . P rz e d m io te m 2-go ro z d z ia łu s ą w ła d z e i in s ty tu c je d ie c e z ja ln e , a w ię c b is k u p i i a d m i n is tr a t o r z y sed e v a c a n te , k o n s y s to - rze, d z ie k a n i o ra z k a p it u ła k a te d r a ln a . W k o le jn y m ro z d z ia le z a ją ł się A u to r s e m in a r ia m i d u c h o w n y m i w d ie c e z ji, s e jn e ń s k im i ty k o c iń - sk im , o ra z s tu d ia m i a lu m n ó w n a in n y c h u c z e ln ia c h . R o z d z ia ł 4 - t y zo s t a ł p o św ię c o n y d u c h o w ie ń s tw u , a n a s tę p n y — jego u p o s a ż e n iu .
W o s ta tn im ro z d z ia le p rz e d s ta w io n o życie r e lig ijn e w ie rn y c h . W a n e k sa c h p o d a n o d o k u m e n ty n o m in a c y jn e n a o fic ja ła , a s e s o ra k o n s y s to rz a i d z ie k a n a , ta b e lę u p o s a ż e ń p a r a f ii, w y k a z k a n o n ik ó w k a p it u ły k a t e d r a ln e j o ra z m a p ę d ie c e z ji, o p ra c o w a n ą p rz e z A d a m a В о г к i e w l c z a , a il u s t r u ją c ą sieć d e k a n a ln ą i p a r a f ia l n ą d ie c e z ji s e jn e ń s k ie j w 1819 r.
A u to r w o p a rc iu o b o g a tą b a z ę a r c h iw a ln ą d a ł w p ra c y o g ro m n ie dużo m a t e r i a łu fa k to g ra fic z n e g o , co n ie w ą tp liw ie je s t je j z a le tą . C z y te ln ik je d n a k c h c ia łb y o tr z y m a ć p o n a d to c h a r a k te r y s t y k ę w y s tę p u j ą cych w o p is y w a n y m o k re s ie z ja w is k i w y d a rz e ń , ich p o w ią z a n ia w p e w n e cało ści, u w y p u k le n ie p rz e z A u to r a ic h p rz y c z y n i s k u tk ó w o ra z o sa d z e n ie d z ie jó w d ie c e z ji s e jn e ń s k ie j w h is to r ii K o śc io ła w K o n g resó w ce. W p ra w d z ie ks. W. J e m ie łity z a s trz e g ł się w e w s tę p ie , że św ia d o m ie o d s tą p ił od o m ó w ie n ia s y tu a c ji K o śc io ła w X IX w . i jego p o ło ż e n ia w z a b o rz e r o s y js k im (s. 5), a le czy h is to ry k , k tó r y z a m ie rz a p rz e d s ta w ić h is to r i ą d ie c e z ji, m oże w y e lim in o w a ć z p o d ję te j p ra c y tło h is to ry c z n e ?
W p ra c y ks. J e m ie łite g o są te ż p e w n e n ie d o m ó w ie n ia , np. w p a r a g ra f ie o k o n s y s to rz a c h c h c ie lib y ś m y d o w ie d z ie ć się czegoś o ic h o r g a n iz a c ji, tr o c h ę w ię c e j o ic h d z ia ła ln o ś c i, a ta k ż e o f u n k c jo n o w a n iu k o n s y s to rz a po 1838 r., czy li po p o łą c z e n iu o b u is tn ie ją c y c h d o tą d k o n - s y s to rz y w je d e n u rz ą d . P rz y o p isie s e m in a r iu m s e jn e ń s k ie g o i ty k o - c iń s k ie g o w a r to b y ło p o ró w n a ć o b a s e m in a r ia , ic h p o z io m n a u k o w y o ra z w k ła d d la d ie c e z ji. W p a r a g r a f ie o d y s c y p lin ie A u to r w s k a z a ł n a n ie k tó re f a k ty , j a k s k a z y w a n ie k się ż y za k a r ę n a re k o le k c je w s e m in a
288
S P R A W O Z D A N IA 1 R E C E N Z JE[
16
]
r iu m lu b k la s z to rz e o ra z n a p o b y t w d o m u k a r n y m w L isz k o w ie . C ie k a w ą rz e c z ą b y ło b y p rz e ś le d z e n ie , ja k często z a c h o d z iły w ś ró d k się ż y w y p a d k i n a r u s z a n ia d y s c y p lin y , w y k ro c z e n ia n a tu r y m o r a ln e j, a ta k ż e n ie s u b o r d y n a c ja w o b ec p rz e p is ó w a d m in is tr a c y jn y c h w ła d z z a b o rc z y c h . Z a to o s ta tn ie p rz e c ie ż ta k ż e sk a z y w a n o n a ró ż n e k a ry . S zczeg ó ln y n ie d o s y t b u d z i z a k o ń c z e n ie p ra c y , V/ k tó r y m z n a jd u je m y ty lk o s tr e s z c z e n ie p o szc z e g ó ln y c h ro z d z ia łó w . P o n a d to w z a k o ń c z e n iu d o p ie ro A u to r d a ł w y ja ś n ie n ie te r m in ó w : „ d ie c e z ja a u g u s to w s k a (od n a z w y g u b e rn i) czyli s e jn e ń s k a (od sto lic y b is k u p ie j) ” (s. 291), co p o w in ie n b y ł b y ł u c z y n ić w e w s tę p ie .Z a s k a k u je s tw ie rd z e n ie A u to ra , ja k o b y d ie c e z ja a u g u s to w s k a czyli s e jn e ń s k a g ra n ic z y ła od p o łu d n ia z d ie c e z ją łu c k ą (s. 5). N a p ra w d ę w ż a d n y m o k re s ie sw o ic h d z ie jó w i n a ż a d n y m o d c in k u te d ie c e z je ze so b ą się n ie s ty k a ły b e z p o śre d n io . I n n y b łą d n a le ż y c h y b a p rz y p is a ć d r u k a r n i, a m ia n o w ic ie w 1847 r. n ie m ogło ch o d zić o p o r t r e t P iu s a X (s. 186) lecz P iu s a IX , W y p a d a te ż z w ró c ić u w a g ę n a p e w n e p o tk n ię c ie ję z y k o w e , p o w ta r z a n e w ie lo k r o tn ie w w y k a z a c h p a r a f ii i filii, np. „ S tu d z ie n ic z n a filia S z c z e b ra ” (s. 13) czy „ Ig ló w k a filia M a r ia m p o l” (s. 19). P o w in n o b y ć „ S tu d z ie n ic z n a , filia S z c z e b ry ” i „ Ig ló w k a , filia M a r ia m p o la ” .
P r a c a ks. W. J a m ie lite g o , m im o p e w n y c h b ra k ó w , je s t p o z y c ją cen n ą, ja k o że z a w ie ra dużo in f o r m a c ji o d z ie ja c h d ie c e z ji a u g u s to w s k ie j czyli s e jn e ń s k ie j, a p rz e z to je s t sw eg o ro d z a ju p rz y c z y n k ie m do d z ie jó w K o śc io ła w K ró le s tw ie P o ls k im . W y p a d a w y ra z ić życzen ie, b y A u to r o p ra c o w a ł jeszcze k o ń c o w e d z ie je tego b is k u p s tw a i ra z e m w y d a ł całość, a le w u ję c iu b a r d z ie j s y n te ty c z n y m . N ie u le g a w ą tp liw o ś c i, że w ła ś n ie ks. J e m ie lity je s t do te g o n a jb a r d z ie j p o w o ła n y z r a c j i sw ego szcze g ó ln eg o z a in te r e s o w a n ia p rz e s z ło ś c ią k o ś c ie ln ą sw o je j ro d z in n e j ziem i, a k tó r y ja k o w y k ła d o w c a h is to r ii K o śc io ła w s e m in a r iu m d u c h o w n y m w Ł o m ży , m a n a m ie js c u do d y sp o z y c ji A rc h iw u m D ie c e z ja ln e i u ła tw io n ą k w e re n d ę n a te r e n ie d ie c e z ji. B a rd z o c ie k a w y m oże o k a z a ć się o k re s po 1803 r., d o tą d n ie o p ra c o w a n y , k ie d y to doszło w d ie c e z ji s e jn e ń s k ie j do z a o g n ie n ia k o n flik tó w n a ro d o w o ś c io w y c h m ię d z y L it w i n a m i i P o la k a m i.
N a s tę p n a p ra c a , ks. P. A l e k s a n d r o w i c z a , pt. D ie c e z j a s i e d le c k a
c z y l i p o d l a s k a (1818— 1968), ja k sa m a u to r z a z n a c z y ł w p rz e d m o w ie ,
m a c h a r a k t e r p o p u la r n o - n a u k o w y . P u b li k a c ją tą A u to r c h c ia ł u czcić 150-lecie is tn ie n ia s w o je j d ie c e z ji, o b c h o d z o n e p rz e d k ilk u la ty . N a m a r g in e s ie p r a g n ą łb y m zaz n a c z y ć , że w 1965 r. ks. F ra n c is z e k D u d k a p rz y g o to w a ł n a S e m in a r iu m N o w o ż y tn e j H is to rii K o śc io ła P o w s z e c h n e go i w P o ls c e A T K c ie k a w ą p ra c ę m a g is te r s k ą p t. D iecezja p o d l a s k a w l i t e r a t u r z e h i s t o r y c z n e j (s tro n 166), w k tó r e j o m ó w ił w sz y stk o , co n a p is a n o o te j d ie c e z ji, z a ró w n o p ra c e n a u k o w e , j a k i in f o rm a c y jn e o ra z p ro p a g a n d o w e .
K s. P. A le k s a n d r o w ic z p o d z ie lił sw ą p ra c ę n a 4 części. W części
1
-e j o m ó w ił sieć p a r a f ia ln ą n a te r y to r i u m d ie c e z ji p rz e d je j u tw o r z e [17]
S P R A W O Z D A N IA I R E C E N Z JE289
n ie m o ra z d z ie je p o lity c z n e i k o śc ie ln e teg o te r e n u po ro k 1818. A u to r z u p e łn ie n ie p o trz e b n ie s ię g n ą ł do c z a só w ta k o d le g ły c h j a k p a ń s tw o S a m o n a czy p o c z ą tk i P o ls k i. T e re n y b o w ie m , n a k tó r y c h p o w s ta ła w 1818 r. d ie c e z ja s ie d le c k a czy li p o d la s k a , m a ją b a rd z o zło żo n ą p rz e szłość p o lity c z n ą i k o ś c ie ln ą z r a c j i sw eg o p o ło ż e n ia n a s ty k u r ó ż n o r a k ic h w p ły w ó w P o ls k i, R u si i L itw y o ra z p rz y n a le ż n o ś c i do k ilk u d ie c e z ji. T ego r o d z a ju p r o b le m a ty k a w y m a g a s p e c ja lis ty c z n e g o p rz y g o to w a n ia , z a ró w n o w m e d ie w is ty c e ja k i w ep o ce n o w o ż y tn e j. N ic w ięc d ziw n eg o , że o p ra c o w a n ie teg o o k re s u n ie n a jle p ie j A u to ro w i w y p a d ło .
C zęść 2 -g a o tr z y m a ła t y t u ł U t w o r z e n i e , r o z w ó j , k a s a t a i w s k r z e s z e n i e
d ie c e z ji j a n o w s k i e j - s i e d l e c k i e j c z y l i p o d la s k ie j . T y tu ł te n n ie je s t a d e
k w a tn y do z a w a r te j w te j części tre śc i. To w sz y stk o b o w iem , co w y ra ż a ty tu ł, z o sta ło w ła ś c iw ie o m ó w io n e w je d n y m p u n k c ie „ w ia d o m o ś c i o g ó ln e ” (s. 71—89). D a lsz e zaś z a g a d n ie n ia , u m ie sz c z o n e w te j części, j a k rz ą d c y d ie c e z ji, k a p it u ła k a te d r a ln a i k o le g ia c k a ja n o w s k a , k o n s y - s to rz , k u r i a , są d b is k u p i, s e m in a r ia itd ., n ie m ie sz c z ą się w p o d a n y m ty tu le . T r u d n o c h y b a to w sz y stk o p o d c ią g n ą ć p od sło w o „ ro z w ó j” . C zęść 3 -c ia Ż y c i e r e l i g i j n o - k o ś c i e l n e m a c h a r a k t e r tró jc z ło n o w y . W p ie r w s z e j je j p a r t ii z o sta ły o m ó w io n e n a s tę p u ją c e z a g a d n ie n ia : u p o s a ż e n ia k o ścio łó w , s a n k t u a r ia m a r y jn e , z a k o n y , b r a c tw a , s to w a r z y s z e n ia , życie litu r g ic z n e , d u s z p a s te rs tw o , d z ia ła ln o ś ć sp o łe c z n a i c h a r y t a ty w n a K o śc io ła , szk o ły , a r c h iw a i b ib lio te k i k o śc ie ln e . D a lsz a p a r t ia
te j części p o ś w ię c o n a z o s ta ła z n a c z n ie js z y m p o s ta c io m w d ie c e z ji, a k o ń co w a — g ło ś n y m w y d a rz e n io m . M o żn a tu m ie ć s p o ro ró ż n e g o r o d z a ju z a s trz e ż e ń . P rz y k ła d o w o zw ró c ę u w a g ę n a n ie k tó re . W p u n k c ie , tr a k tu j ą c y m o d u s z p a s te rs tw ie , n ie z n a jd u je m y ,o n im p r a w ie niczego, a ty lk o in f o r m a c je o k o n g re g a c ja c h d e k a n a ln y c h . N ie p o tr z e b n ie te ż A u to r o m ó w ił o d d z ie ln ie p ro b le m s z p ita li p a r a f ia ln y c h i o so b n o d z ia ła l n o ść s p o łe c z n o - c h a r y ta ty w n ą . P rz e c ie ż s z p ita ln ic tw o n a le ż y w ła ś n ie do te j s p o łe c z n o - c h a r y ta ty w n e j d z ia ła ln o ś c i K o ścio ła. D z iw n y je s t p o d z ia ł w ie lk ic h p o sta c i. Z n ieg o m o ż n a b y w n io sk o w a ć , że np. filo z o fo w ie n ie n a le ż ą do lu d z i u czo n y ch . R ó w n ie ż z a c h w y ty a u to r a n a d w ia r ą i p o b o ż n o śc ią f u n d a to r ó w w y w o d z ą się z te k s tó w , k tó r e a b s o lu tn ie n ie m o g ą b y ć d o w o d e m g łę b o k ie j p o b o żn o ści i w ia ry . To, n a co się p o w o łu je , to p rz e c ie ż k o n w e n c jo n a ln e s f o rm u ło w a n ia a re n g d o k u m e n tó w (s. 225—227).
C zęść 4 -ta n o si ty tu ł P o d l a s k a d ro g a k r z y ż o w a i w n ie j z o sta ły o m ó w io n e w s z e lk ie n ie sz c z ę śc ia , ja k ie n a w ie d z iły te r y to r i u m d ie c e z ji p o d la s k ie j, ta k p rz e d je j u tw o rz e n ie m , j a k i p ó ź n ie j, po p ro s tu od X w ie k u do m a r ty r o lo g ii p o d c z a s II w o jn y ś w ia to w e j.
P o p rz e c z y ta n iu te j k s ią ż k i n a s u w a ją się ró w n ie ż w ą tp liw o ś c i co do je j ty tu łu , czy n ie je s t on za w ą s k i do z a w a r te j w n ie j tr e ś c i. P r z y p o m in a się te ż k s ią ż k a P o d l a s i a k a p t. J a n ó w B i s k u p i c z y l i P o d
las ki. Z d a w n y c h i w s p ó ł c z e s n y c h ź r ó d e ł (K ra k ó w 1897 ss. X V , 382),
do k tó r e j p r a c a ks. A le k s a n d r o w ic z a w sw e j f a k t u r z e je s t p o d o b n a . N ie z a m ie rz a m d o k ła d n ie a n a liz o w a ć c a łe j p u b lik a c ji, a le w y p a d a
2 9 0 S P R A W O Z D A N IA I R E C E N Z JE
[
18
]
zw ró c ić u w a g ę n a to, że s ą w n ie j ró ż n e n ie ś c isło śc i, j a k np. o k re ś le n ie „ o fic ja ł czy li w ik a r iu s z g e n e r a ln y ” (s. 140) lu b „ w P e te r s b u r g u - L e n in g r a d z ie ” (s. 110). J e s t p r a w d ą , że o fic ja ł b y ł często je d n o c z e śn ie w ik a riu s z e m g e n e ra ln y m , a le b y ły też w y p a d k i, że u rz ę d y te p ia s to w a ło ró w n o c z e ś n ie d w ó ch k się ż y . R ó w n ie ż g d y m o w a o P e te r s b u r g u w c z a sa c h c a rs k ic h , n ie p o tr z e b n e je s t d o d a w a n ie n a z w y L e n in g ra d .T ego ty p u p o tk n ię ć je s t z n a c z n ie w ię c e j.
M im o z a s trz e ż e ń co do u k ła d u p r a c y i p e w n y c h n ie d o c ią g n ię ć n a tu r y w a r s z ta to w e j, p u b lik a c ja ks. P. A le k s a n d r o w ic z a je s t p o z y c ją in t e r e s u ją c ą i z p e w n o ś c ią o k a ż e się p r z y d a tn ą , z w ła sz c z a d la d u s z p a s te rz y te j d ie c e z ji, do k tó r y c h z re s z tą w p e w n y m s to p n iu je s t a d r e s o w a n a p rz e z a u to r a (s. 6). T y m c h y b a m o ż n a tłu m a c z y ć f a k t, że z w ła sz c z a od u s tę p u o „ W ie lk ic h p o s ta c ia c h ” k s ią ż k a n a b ie r a c h a r a k t e r u le k t u r y b u d u ją c e j. N ie w ą tp liw ie p r a c a t a b ę d z ie ta k ż e p o m o c ą d la b a d a c z y p rz e s z ło śc i d ie c e z ji p o d la s k ie j.' T a d e u s z K r a h e l K. H. S с h e 1 к 1 e, T h e o l o g i e des N e u e n T e s t a m e n t s . 3. E th o s, D ü s s e ld o rf 1970, P a tm o s V e rla g , ss. 347. Z a p la n o w a n a w 4 to m a c h T e o lo g ia N ow ego T e s ta m e n tu o p ra c o w y w a n a p rz e z p ro f e s o ra te o lo g ii N ow ego T e s ta m e n tu w T ü b in g e n (N RF), ju ż w p o ło w ie o d d a n a z o s ta ła do sp rz e d a ż y . T o m p ie rw s z y p t. S t w o r z e
n i e ( Ś w i a t ■— C zas — C z ł o w i e k ) , u k a z a ł się ju ż p rz e d k ilk u la ty (D ü s s e ld o rf 1968), to m d ru g i n a to m ia s t d o ta r ł do n as d o p ie ro n ie d a w n o . J e s t to tr z e c i to m całeg o d z ie ła . T e m a ty k a m o r a ln o ś c i n o w o te s ta m e n - ta ln e j, k tó r a in te r e s o w a ła a u to r a ju ż od d a w n a , z n a la z ła sw ó j w y ra z w o p ra c o w a n iu sy n te ty c z n y m .
A u to r p o d z ie lił cały m a te r i a ł n a c z te ry części. W p ie rw s z e j o m ó w ił z a g a d n ie n ia p o d s ta w o w e , do k tó r y c h z a lic z y ł m o r a ln o ś ć ja k o p o s łu s z e ń stw o w ie rz e (s. 31—56), k w e s tię k a r y i ła s k i (s. 57— 67), k w e s tię n a g ro d y i k a r y (s. 68— 75). W d ru g ie j, k tó r ą z a ty tu ło w a ł Z a s a d n i c z e
p o s t a w y o m ó w ił z n ó w k w e s tie n a w ró c e n ia i p o k u ty (s. 79—87), w ia ry
(s. 88— 101), n a d z ie i (s. 102— 116), m iło śc i B oga (s. 117— 124), o ra z m i ło ści b liź n ie g o (s. 125— 139). W trz e c ie j części z a ją ł się K . H. S с h e 1-k l e te m a ty 1-k ą w o ln o śc i (s. 143— 150), z a d o w o le n ia i r a d o ś c i (s. 151— 163), z a p a rc ia się sie b ie i w y rz e c z e n ia , czy li asc e z y (s. 164— 175), ś w ię to śc i 's. 176— 182), s p r a w ie d liw o ś c i (s. 183— 195), cz y sto śc i (s. 196— 201), o ra z d o s k o n a ło śc i (s. 202—208). C z w a r tą część p o ś w ię c ił a u to r ró ż n y m s p ra w n o ś c io m , a m ia n o w ic ie k w e s tii c n o ty i cn ó t (s. 211—215), czci B o żej i m o d litw ie (s. 21S—228), z a g a d n ie n iu ży cia i jeg o w a rto ś c i (s. 22.9— 240), m a łż e ń s tw a i b e z ż e ń s tw a , o ra z w z w ią z k u z ty m n ie c z y sto śc i (s. 241—265), p r a w d y i k ła m s tw a a w z w ią z k u z ty m p rz y s ię g i (s. 266— 283), n a s tę p n ie z a g a d n ie n iu p ra c y (s. 284—294), p r a w u w ła sn o ś c i a w zw iiązku z ty m k w e s tii b ie d y i b o g a c tw a (s. 295—307), z a g a d n ie
