Anna Jaworska
"Porta Latina" jako podręcznik dla
potencjalnego olimpijczyka :
odautorska prezentacja podręcznika :
zawartość merytoryczna,
dydaktyczna i wychowawcza
Collectanea Philologica 12, 103-108
Wrocław
Porta Latina
jako podręcznik dla potencjalnego olimpijczyka.
Odautorska prezentacja podręcznika:
zawartość merytoryczna, dydaktyczna i wychowawcza
W dniach 14-16 w rześnia 2007 r. w Łodzi obradow ało CII W alne Z grom a dzenie Polskiego T ow arzystw a Filologicznego. D ruga część obrad pośw ięcona b y ła U roczystości X X V -lecia O lim piady Języka Łacińskiego. W blasku tak zacnego jubileu szu m iałam zaszczyt zaprezentow ać P orta L a tin d ja k o pod ręcz nik dla potencjalnego olim pijczyka.
Sugerując się tem atem niniejszej prezentacji, m ożna przypuszczać, że p o d ręcznik P orta L atina przeznaczony je s t dla elitarnego odbiorcy. Takie przypusz czenia są ja k najbardziej zgodne z praw dą. K ażdy człow iek, który m a szansę poznania j ęzyka starożytnych R zym ian, a przede w szystkim zetknięcia się z tym , co w tym j ęzyku napisane, je st w yróżniony, gdyż ucząc się łaciny, p oszerza horyzonty hum anistyczne, uczy się logicznego m yślenia, lepiej rozum ie znaczenie w yrazów używ anych w języ k u polskim i łatwiej przysw aja j ęzyki now ożytne, a przede w szystkim p obudza pracę ducha. Jak m ów i T adeusz Z ieliński, A ntyk to je s t to ziarno, z którego w yrasta całe nasze człow ieczeństw o. Z tym nie spotkam y się podczas nauki bardzo „pożytecznych” przedm iotów .
N aszym zam ysłem , jak o autorów Porta Latina, było napisanie takiego p o d ręcznika, który sprosta w ym aganiom now ego, zreform ow anego 3-letniego liceum . Z daw aliśm y sobie spraw ę ze zróżnicow anej liczby godzin j ęzyka łacińskiego w liceach. D latego też chcieliśm y napisać podręcznik, z którego b ęd ą m ogli korzystać w szyscy nauczyciele, zarów no ci, którzy maj ą do dyspo zycji więcej godzin ję z y k a łacińskiego przez trzy lata, ja k i tacy, którzy dyspo n u ją m niejszą liczb ą godzin, oraz nauczyciele uczący w liceach o profilu klasycznym , a naw et w gim nazjach, chociaż nasz podręcznik nie je s t zatw ier dzony do nauczania w gim nazjach.
P orta L atina składa się z dw u części. C zęść I zaw iera teksty, ćw iczenia
i słow nik, natom iast część II stanow ią preparacje, kom entarz gram atyczny
1 S. W i l c z y ń ski , E. P o b i e d z i ń ska, A. J a w o r s k a , Porta Latina. Podręcznik do
nauczania języka łacińskiego i kultury antycznej, wyd. 1, Wydawnictwo Szkolne PWN, Warszawa
104
i rzeczow y. D odatkow o, z m y ślą o nauczycielu, pow stał P o ra dn ik dla n a u czy
ciela w ydany n a płycie CD.
W części I podręcznika m am y X X X IV jedn o stk i lekcyjne, które obejm ują cały podstaw ow y m ateriał gram atyczny. M ożna je nazw ać kursem pod staw o wym . K ażda jed n o stk a lekcyjna składa się z czterech części:
- część A to Varia, zdania w prow adzające now y m ateriał gram atyczny;
- część B stanow i tek st ciągły preparow any lub oryginalny zaw ierający oprócz części gram atycznych rów nież treści kulturow e;
- w części C: E xercitationes znajd ują się liczne ćw iczenia pozw alające utrw alić poznany m ateriał gram atyczny i słow nikow y. Staraliśm y się, by ćw iczeń było n a tyle dużo i tak urozm aiconych, aby u czeń m iał m ożliw ość utrw alić poznane zagadnienia leksykalne, gram atyczne i spraw dzić stan zdobytej w iedzy. N a lekcjach z c a łą k lasą m ożem y robić tylko w ybrane, niektóre ćw iczenia, ale w pracy z potencjalnym olim pijczykiem pow inny być przerobione w szystkie; - w części D, zatytułow anej Dicta, proverbia, sententiae, zam ieściliśm y
oryginalne przysłow ia, sentencje i zw roty potoczne, funkcjonujące w języ k u polskim . M am y tutaj w w iększości sentencje antyczne, które rozpow szechniły się w literaturze europejskiej i dzisiaj rów nież m o gą stanow ić w yposażenie kulturow e w spółczesnego P olaka i Europejczyka. M ożna zachęcać uczniów do pam ięciow ego opanow ania sentencji jak o przykładów oryginalnego języka.
Od X jedno stki lekcyjnej do w ym ienionych czterech części dodaliśm y piątą, część E, zatytułow aną A rs p o etica a u t q u o d lib et (S ztuka p oety cka albo co kto lubi). C hcieliśm y, aby u czeń m iał rów nież sposobność zapoznać się z w yjątkam i z poezji łacińskiej, które w prow ad zą go w św iat poezji starożytnej i pozw olą w stępnie zapoznać się z w ersyfikacj ą łacińską. D latego część E zaw iera w iersze łacińskie, inskrypcje i zagadki.
M ożem y zachęcić uczniów do p rzygotow ania w łasnego przekładu p rzetłu m aczonych wyj ątków z utw orów poetyckich. Przez to ju ż od początkow ych lekcji zaszczepim y w nich zainteresow anie p o ezją i w ykształcim y um iejętność odróżnienia przekładu tzw . roboczego od literackiego. T a um iejętność pom oże potencjalnem u olim pijczykow i udoskonalić technikę popraw nego przekładu.
W tym m iejscu w arto zauw ażyć, iż podział każdej jed no stk i lekcyjnej n a części um ożliw ia realizację podręcznika P orta L atina w lepszych i gorszych w arunkach. Jeśli m am y m niej godzin do dyspozycji, m ożem y przerabiać np. teksty A i D - varia i sentencje - i nie pom iniem y żadnego zagadnienia gram a tycznego, a tym sam ym nasze nauczanie nie straci n a jakości. N atom iast ucznia, którego m ożem y prow adzić aż do olim piady, ju ż od sam ego początku w drażam y do czytania tekstów ciągłych. Do tego w łaśnie służą teksty B. M ożem y rów nież zachęcić u cznia do próby napisania przekładu literackiego przetłum aczonego w cześniej tekstu B.
C ały czas naszym celem je s t w ykształcenie w uczniu um iejętności dokona n ia popraw nego przekładu tek stu łacińskiego, co je s t w ym agane n a olim piadzie.
T ak w ięc nasz podręcznik ukierunkow any je s t przede w szystkim n a pracę nad treśc ią tekstu. W tym celu zam ieszczam y tek sty ciągłe, sentencje i w yjątki z utw orów poetyckich.
A by pokazać uczniom , że łacin a nie je s t tzw . język iem m artw ym , że i dziś m ożna w tym języ k u m ów ić, kom unikow ać się, po X , X X i X X X jednostce lekcyjnej w prow adzam y teksty łaciny m ów ionej - Latinitas viva - tem atycznie zw iązane z życiem w spółczesnym . Do każdego z ty ch tekstów dodaliśm y rów nież carm ina - teksty pieśni i piosenek z zapisem nutow ym .
N ie m ożem y sobie pozw olić n a to, aby w odniesieniu do ję z y k a łacińskiego używ ać term inu , ję z y k m artw y” . Ł acina nie je s t do m ów ienia, ale do m yślenia. C zy cała literatura i filozofia nie przem aw ia do nas? Czy H oracy, Seneka, C yceron m ó w ią do nas językiem m artw ym czy w ciąż żyw ym ? Język m artw y to taki, który nie zaw iera żadnej praw dy, a łacin a niesie ze so b ą praw dy p o dsta wowe. D uch tego ję z y k a je s t niezm ienny w swojej istocie, istnieje tu i teraz, je s t ciągle żywy.
Po w spom nianych X X X IV jedn ostkach lekcyjnych, po kursie podstaw o w ym , przychodzi czas, by przejść o szczebel wyżej i zająć się tłum aczeniem tekstów prozaicznych i poetyckich łacińskich autorów od starożytności po w spółczesność. D zięki tym tekstom m ożna lepiej poznać kulturę antyczną, głębiej w niknąć w dzieje m yśli europejskiej i uznać potrzebę znajom ości języ k a łacińskiego. Przez w ybór tekstów chcieliśm y pokazać, że je s t to treść żywa, bliska w spółczesnem u człow iekow i.
Ponadto w części I podręcznika znajdziem y:
- dyplom y doktorów honoris causa: P iotra K apicy, L eszka K ołakow skiego i W ładysław a B artoszew skiego;
- utw ory średniow iecznej poezji religijnej, takie ja k D ies irae, S ta b a t M ater, i świeckiej - Carm ina Burana - z przekładam i autorstw a uczniów klas liceal nych. Przekłady te m o g ą zachęcić uczniów , a zw łaszcza potencjalnych olim pijczyków , do własnej tw órczości translatorskiej;
- zbiór blisko 365 pow iedzeń, przysłów i sentencji z lokalizacją, tłum aczeniem n a języ k polski i kom entarzem rzeczow ym przy trudniejszych zw rotach oraz z odniesieniam i do polskich przysłów . S ą tu w szystkie zdania z części D oraz w iele innych sentencji. U czeń m oże w ybrać sentencję niem al n a każdy dzień roku.
N a końcu części I znajdziem y alfabetyczny słow nik polsko-łaciński, przy datny przy w ykonyw aniu ćw iczeń polegaj ących n a tłum aczeniu zdań i w yrażeń z ję z y k a polskiego n a języ k łaciński oraz alfabetyczny słow nik łacińsko-polski z zaznaczeniem , w której jedn ostce lekcyjnej dany w yraz pojaw ia się po raz pierw szy.
Zależało nam n a w szechstronnym rozw oju ucznia, dlatego zdecydow aliśm y się w prow adzić różne, om ów ione w yżej, urozm aicenia, które m ogłyby zainspi row ać uczniów do rozw ijania w łasnych talentów .
106
Z anim przejdziem y do om ów ienia II części podręcznika, zw róćm y uw agę na układ m ateriału fleksyjnego i składniow ego. O tóż celow o zaczynam y od czasow nika ja k o podstaw ow ej, najw ażniejszej części m ow y, bez której nie m oże istnieć zdanie. D ość szybko w prow adzam y coniunctivus i zam ieszczam y w tekstach konstrukcje składniow e. R obim y to św iadom ie i celow o, aby osw oić ucznia z różnym i zagadnieniam i gram atycznym i.
N a przykład ju ż w lekcji II w tekście B zam ieszczam y zdanie zaw ierające składnię accuativus cum infinitivo. N ie w olno nam przy tej okazji w ykładać uczniow i całej teorii dotyczącej a.c.i. N ie w prow adzam y żadnej term inologii. C hodzi tylko o zrozum ienie sensu. W prow adzam y przykłady z a.c.i. po to, aby kształtow ać w yczucie językow e w obcej dla języ k a polskiego składni. W ten sposób zm niejszym y trudność w przysw ojeniu obcej konstrukcji i przygotujem y g runt dla właściw ej analizy składni łacińskiej. A później, gdy w lekcji V accusativus cum infinitivo w ystąpi ja k o głów ny tem at jed no stki lekcyjnej, m am y do czego się odwołać.
II część P orta L atina zatytułow ana P reparacje i kom entarze zaw iera słow niczek przylekcyjny. O bejm uje on słow nictw o z części A, B i D, tj. z variów , tekstu ciągłego i sentencji z danej jedn o stk i lekcyjnej. Słow nictw o ułożone je s t w kolejności jeg o w ystępow ania w tekście. B ezpośrednio przy słów kach zaznaczam y zapożyczenia w języ k u polskim , natom iast n a końcu preparacji do każdej jednostk i lekcyjnej zam ieszczam y zapożyczenia w języ k u angielskim , niem ieckim i francuskim , aby uczeń m ógł po pierw sze lepiej zrozum ieć języ k polski, a po drugie wyraźniej zobaczyć, ja k w iele w yrazów używ anych w języ k ach now ożytnych m a swój źródłosłów w łacinie i ja k bardzo znajom ość ję z y k a łacińskiego pom aga w poznaw aniu i zapam iętyw aniu słów występuj ą- cych w j ęzykach now ożytnych.
K olejnym kom ponentem II części podręcznika je s t m ateriał gram atyczny ujęty w tabele i schem aty oraz krótkie objaśnienia zilustrow ane przykładam i. D odatkow o n a końcu części II uczeń znajdzie zestaw ienie tabel/form koniuga- cyjnych i deklinacyjnych.
W części II podręcznika znajduje się rów nież kom entarz rzeczow y do te k stów zam ieszczonych w I części jak o tek sty B. K om entarz m ożna w ykorzystać do przeczytania i om ów ienia w klasie albo w inny sposób, w zależności od m ożliw ości czasow ych i inw encji nauczyciela. N a k ońcu każdego kom entarza podajem y zaw sze literaturę, aby uczeń m ógł poszerzyć sw oją w iedzę poza w iadom ości zaw arte w kom entarzu.
K om entarz rzeczow y obejm uje w iedzę z zakresu kultury antycznej, często odnosi się do literatury, filozofii, psychologii.
Tak w ięc z podręcznikiem Porta L atina poznajem y zarów no języ k łaciński, ja k i kulturę antyczną ze w szystkim i jej w aloram i. N asz podręcznik służy nie tylko do poznania podstaw gram atyki łacińskiej, ale też do poszerzenia w iedzy
n a poziom ie zaaw ansow anym , obejm ującym tłum aczenie oryginalnych tekstów autorstw a antycznych poetów i prozaików .
K ażdy języ k poznajem y n a początku od podstaw , aby potem przechodzić na w yższe poziom y. T ak sam o je s t w przypadku łaciny. U czeń po opanow aniu kursu podstaw ow ego m oże przej ść wyżej i kształtuj ąc um iej ętność tłum aczenia tekstów oryginalnych, stać się potencjalnym olim pijczykiem . W takim rozum ie niu P orta L atina je s t podręcznikiem dla potencjalnego olim pijczyka, czyli dla każdego ucznia.
Pisząc podręcznik dla ucznia, nie zapom nieliśm y rów nież o nauczycielu. D la nauczyciela pow stał poradnik w ydany n a płycie CD. Z najdziem y w nim:
- propozycje realizacji różnych tem atów ; to s ą nasze propozycje, ale nie uw ażam y, że są one jed y n ie słuszne; ty ch w ersji m oże być tyle, ilu je s t reali zatorów podręcznika;
- szczegółow e, obszerne kom entarze rzeczow e do trudniejszych tekstów części B, przeznaczone do w ykorzystania przez nauczyciela;
- przykładow e spraw dziany, testy gram atyczno-słow nikow e i testy n a rozum ie nie tekstów czytanych jak o sw ego rodzaju pom oc dla nauczyciela.
Porta Latina as a course book for a potential Olympiad winner. The author’s presentation of the course book:
its substantive, didactic and educational contents
Sum m ary
On 14-16 September 2007 the 102nd Plenary Session of the Polish Philological Society was held in Łódź. During the celebrations of the 25th anniversary of the Latin Language Olympiad I was honoured to present Porta Latina as a course book for a potential Olympiad winner2.
Taking the title of the following presentation into account, one might think that Porta Latina is a course book for an elite student only. Such assumptions are true. A person who is given a chance to become acquainted with the language of ancient Romans should feel favoured.
Our idea, as the authors of Porta Latina, was to write a course book that would be appropriate for the new, reformed 3-year comprehensive school.
Porta Latina consists of two parts. Part One of the course book contains XXXIV units which
cover all the basic grammar. In each unit there are four parts, which contain separate sentences introducing the new grammar, continuous text (original or adapted), grammar and vocabulary exercises, original proverbs, sayings and expressions that are used colloquially in the Polish language. From unit X on, there is also part called poetic art, or what you will, which comprises Latin poems, inscriptions and ridddles. After units X, XX, and XXX there are texts of the spoken Latin (Latinitas viva) and the lyrics of songs and ditties along with the musical scores (Carmina).
2 S. W i l c z y ń ski, E. P o b i e d z i ń ska, A. J a w o r s k a , Porta Latina. A Course Book
for Teaching Latin and Ancient Roman and Greek Culture, 1st edition, Wydawnictwo Szkolne
108
Moreover, in Part One of the course book there are photos of the diplomas received by Doc tors of Letters (Honoris Causa), Medieval religious and secular poems, a collection of ca. 365 sayings, proverbs, sentences and alphabetical Polish - Latin and Latin - Polish dictionaries.
Part Two of Porta Latina entitled ‘Vocabulary and Commentaries’ comprises a unit diction ary, Polish, English, German and French borrowings from Latin, grammar, lists of conjugational and declensional forms and a factual commentary to the texts included in Part One.
Additionally, with a view to helping teachers, a Handbook for Teachers has been released on a CD.
