Gwarancja bankowa

(1)

Aleksandra Tefelska

Gwarancja bankowa

Studenckie Zeszyty Naukowe 8/11, 19-30

2005

(2)

Aleksandra Tefelska

Gwarancj a bankow a

Zmiany ustrojowe, zachodzące w Polsce od 1989 r. przyniosły ze sobą przekształcenia w gospodarce kraju. W nowych realiach niezbędne stało się unowocześnienie obowiązujących przepisów prawnych. Nowelizacja lipcowa z 1990 r. wprowadziła zmiany do Kodeksu cywilnego, w 1989 r. zaś rozpoczęto reform ę systemu bankowego w Polsce. W arunki wolnego ry n k u przyczyniły się do coraz powszechniejszego stosow ania um ów gwarancyjnych, w szczególności gwarancji bankowej, przez podm ioty uczestniczące w obrocie gospodarczym. Pomimo tego, że umowę gw aran cji mogą zawierać różne podmioty prawa, np. Skarb Państw a czy też nie które osoby prawne, jak zakłady ubezpieczeń, to właśnie gwarancje udzie lane przez banki pełnią coraz znaczniejszą rolę w stosunkach obrotu gospodarczego. Są one najczęściej zawieranym rodzajem umów gw aran cyjnych, stanowiąc skuteczną formę zabezpieczenia wierzytelności (w tym np. zw rotu kredytów). Kwestią sporną w doktrynie jest ch arakter praw ny umowy gwarancji bankowej, stanow i to także przedm iot licznych uchwał Sądu Najwyższego.1

I. P o d sta w y p ra w n e

Pierw sza regulacja dotycząca gwarancji bankowej pojawiła się już w ustaw ie - Praw o bankowe z dnia 31 stycznia 1989 r.2 Ten ak t oraz zarządzenie Prezesa NBP w sprawie szczegółowego trybu i form udziela nia gwarancji bankowych, wydane w dniu 5 listopada 1992 r.3 były pod stawą praw ną wydawania gwarancji bankowych do czasu wydania nowej ustawy w 1997 r. Nowe Prawo bankowe z dnia 29 sierpnia 1997 r.* poświę ca kilka artykułów umowie gwarancji bankowej i wraz z zarządzeniem n r 4/98 Komisji Nadzoru Bankowego w sprawie szczegółowych warunków udzielania przez banki gwarancji bankowych i poręczeń z dnia 30 czerwca

1 M.in. Uchw. SN z dnia 24 czerwca 1992 r., OSN 1992, nr 12, poz. 228; uchw ała SN z dnia 16 kw ietnia 1993 r., OSN 1993, nr 10, poz. 166 oraz uchw ala Pełnego Składu Izby Cywilnej SN z dnia 28 kw ietnia 1995 r., OSNC 1995, nr 10, poz. 135.

2 Tekst jedn. Dz.U. z 1992 r. Nr 72, poz. 359 ze zm. 3 M.R N r 36, poz. 270.

(3)

1998 r.5 (zwanym dalej „zarządzeniem KNB”) oraz art. 391 k.c. stanowią pełną regulację ustawową tej instytucji prawa. W praktyce obrotu gospo darczego zaś znaczącą rolę odgrywają ogólne w arunki umów oraz regula miny bankowe wydawane n a podstawie art. 109 Praw a bankowego.6

II. D e fin ic ja g w a ra n cji b ank ow ej

U staw a - Praw o bankowe w art. 81 jednoznacznie określa gwarancję bankową jako jednostronne zobowiązanie banku - gw aranta, że po speł nieniu przez podm iot uprawniony (beneficjenta gwarancji) określonych w arunków zapłaty, które mogą być stwierdzone określonymi w tym za pew nieniu dokum entam i, jakie beneficjent załączy do sporządzonego we wskazanej formie żądania zapłaty, bank ten wykona świadczenie pienięż ne n a rzecz beneficjenta gwarancji - bezpośrednio albo za pośrednictwem innego banku.

Prawo bankowe wymienia udzielanie i potwierdzanie gwarancji b an kowych pośród czynności bankowych, zawartych w art. 5 ust. 1 pkt 4.

S tronam i gwarancji bankowej są:

— zleceniodawca, na którego zlecenie ban k udziela gwarancji, — beneficjent gwarancji,

— gw arant, czyli b ank udzielający gwarancji.

Pomiędzy tym i trzem a podmiotami powstaje układ trzech stosunków praw nych:

1) stosu nek podstawowy, łączący wierzyciela (beneficjenta gwarancji) z dłużnikiem (który wobec umowy gwarancji je st osoba trzecią), tzw. stosunek waluty;

2) stosunek zlecenia udzielenia gwarancji (zwany też stosunkiem po krycia), pomiędzy dłużnikiem ze stosunku podstawowego (zlecenio dawcą) a bankiem (gwarantem);

3) sto sun ek gw arancji pomiędzy wierzycielem (beneficjentem tej gwa rancji) a bankiem - gw arantem , tzw. stosunek zapłaty.7

G warancja m a za zadanie zabezpieczać wykonanie zobowiązania ist niejącego (lub które dopiero powstanie) pomiędzy wierzycielem a dłużni kiem. D łużnik składa w banku zlecenie udzielenia gwarancji. Dopiero jed n ak zawarcie umowy ze zleceniodawcą przez bank (umowa o gwarancję) kreuje po stronie gw aranta zobowiązanie wobec wierzyciela. Zobowiąza nie to m a ch arak ter osobisty. Gwarancja jest skutecznym instrum entem zabezpieczenia roszczeń wierzyciela, potwierdzającym wiarygodność dłuż

5 D z.Urz. N B P 1998, nr 18, poz. 39.

6 E. N iezbecka (w:) E. Niezbecka, A. Jakubecki, J. Mojak, Prawne zabezpiecze nie w ierzytelności bankowych, Kraków 2000, s. 139-140.

(4)

Studenckie Zeszyty Naukowe N r 11

nika. Bank zobowiązuje się wobec beneficjenta gwarancji, że na jego żąda nie wypłaci m u oznaczoną kwotę pieniężną, gdyby nie nastąpiło oczeki wane przez beneficjenta zdarzenie.8

III. G w aran cja b a n k o w a a p o r ę c z e n ie

Zobowiązanie b anku ma charakter samoistny. To odróżnia je od in stytucji poręczenia, które także służy zabezpieczeniu zobowiązania innej osoby. W przypadku gwarancji nie znajdujemy charakterystycznego dla poręczenia uzależnienia zobowiązania poręczyciela od pow stania i losu zobowiązania dłużnika głównego. Do kilku najważniejszych różnic po między tym i instytucjam i należą:

1) zakres zobow iązania bank u - gw aranta je st z góry określony, nie zależy od zakresu zobowiązania dłużnika;

2) odpowiedzialność gw aranta jest samodzielna, nie je s t on współdłuż- nikiem solidarnym ;

3) gw arancja bankow a nigdy nie może być uzależniona od bezskutecz ności uprzedniego dochodzenia roszczeń przeciwko dłużnikowi, k tó rego dług zabezpiecza;

4) gw aran t nie może podnosić wobec beneficjenta żadnych zarzutów, które w stosunku podstawowym przysługują dłużnikowi;

5) gw arant po wykonaniu zobowiązania m a do dłużnika roszczenia tyl ko w zakresie zawartej z nim umowy, nie wstępuje, jak poręczyciel, n a mocy art. 518 k.c., w praw a zaspokojonego wierzyciela;

6) zakres czasowy gwarancji ściśle określa umowa, nie stosuje się do gwarancji term inów określonych w Kodeksie cywilnym.

IV P r z e d m io t z a b e z p ie c z e n ia

Przedm iotem zabezpieczenia gwarancją może być zaciągnięcie zobo wiązania, spełnienie świadczenia, fizyczne zachowanie się osoby trzeciej lub wręcz zdarzenie, którego źródłem nie jest ludzkie zachowanie się, lecz siła wyższa.9

Gwarancje bankowe najczęściej służą zabezpieczeniu zwrotu kredy tu. Wzory um ów stosowanych przez poszczególne banki świadczą jed nakże o tym , że udzielają one gwarancji celem zabezpieczenia także należ ności szczególnych oraz zdarzeń, takich ja k np. należyte w ykonanie k o n tra k tu 10, czy też udzielenie poręczenia wekslowego, tzw. Avalu.

8 Por. I. H eropolitańska, Kredyty i gwarancje bankowe, Twigger 1991, s. 262. 9 G. Tracz, op.cit., s. 95-96.

(5)

V. R o d za je g w a ra n cji

W literatu rze dokonuje się rozróżnienia gwarancji biorąc pod uwagę różne kryteria.

Ze względu na w arunki zamieszczane w tekście gwarancji wyróżnia my gwarancje:

1) bezw arunkow e i warunkowe, 2) nieodwołalne i odwołalne.

W przypadku gwarancji bezwarunkowej beneficjent nie je st obowią zany dokum entow ać istnienie roszczenia, je st ona p łatn a n a pierwsze żądanie. B an k m a praw o odmówić realizacji gw arancji w arunkow ej w przypadku niew ystąpienia okoliczności określonych w dokum encie gwarancyjnym lub nieprzedstaw ienia przez zobowiązanego odpowied nich dokumentów.

Gwarancja nieodwołalna nie może być zm ieniona lub odwołana bez zgody beneficjenta. Zakres odpowiedzialności z ty tu łu gwarancji odwo- łalnej natom iast może być zmieniony lub ograniczony poprzez jednostron ne oświadczenie woli złożone przez gw aranta, które może tę odpowie dzialność wyłączyć.11

Najczęściej spotyka się jednakże podział gwarancji ze względu n a prze znaczenie i przedm iot zabezpieczenia.12 Możemy zatem wyróżnić n astę pujące rodzaje gwarancji:

1) przetargow a (wadialna), 2) dobrego w ykonania umowy, 3) zw rotu zaliczki,

4) zabezpieczająca zapłatę:

— należności za zakupione towary i usługi, — cła lub należności celnych,

— udzielonego kredytu, — akredytywy,

— towarów sprzedawanych ze składu konsygnacyjnego, — ra t leasingowych.13

Powyższe gwarancje stanow ią przykład gwarancji kontraktow ych. J e st to wyliczenie przykładowe, gdyż ze względu n a różnorodność życia gospodarczego nie je st możliwe przytoczenie wszystkich stanów faktycz nych, w których gwarancje będą miały zastosowanie.

N a podstawie obowiązujących przepisów (nawet art. 81 Praw a b an kowego) nie m ożna sformułować jednoznacznej definicji gwarancji b an

11 E. N iezbecka, op.cit., s. 150-151.

12 M.H. Koziński, Gwarancja bankowa w międzynarodowym obrocie handlowym, PPHZ 1983, nr 7, s. 44.

(6)

kowej. Należy ją zatem zaliczyć do kategorii zobowiązań dopuszczalnych w granicach zasady swobody umów (art. 3531 k.c.). Nie m a ona ustaw o wego uregulow ania, gdyż nowe Praw o bankowe nie zaw iera w swojej treści odesłania do przepisów Kodeksu cywilnego, jak czyniło to stare Prawo bankowe w art. 40 ust. 3. Niektórzy przedstawiciele nauki opo wiadają się w związku z tym za zastosowaniem przepisów Kodeksu cy wilnego - części ogólnej oraz części ogólnej zobowiązań do stosunków prawnych powstających w związku z udzieleniem gwarancji bankowej.14

VI. C h a ra k ter p ra w n y g w aran cji b ank ow ej

C harak ter praw ny gwarancji bankowej nie jest jasno określony w obo wiązujących przepisach i stanow i w doktrynie kw estią sporną. Jed en z reprezentow anych poglądów określił gwarancję bankową jako odmia nę przekazu, z powołaniem się na art. 9211 k.c.15 Należy jednak zauważyć, że skuteczność przyjęcia przekazu zależy od istnienia przekazu, zatem skuteczność zobowiązania banku udzielającego gwarancji zależałaby od istnienia zobowiązania zleceniodawcy gwarancji.16 N atom iast zobowią zanie gw aranta jest niezależne od istnienia zobowiązania, które gw aran cja ma zabezpieczać.

Aby powstał stosunek gwarancji, gw arant składa oświadczenie woli, wystawiając odpowiedni dokument. Beneficjent nie m a narzuconej for my co do swojego oświadczenia o jego przyjęciu. Stosunek gwarancyjny zostanie wykreowany naw et poprzez przyjęcie dokum entu gw aranta bez zastrzeżeń, w sposób dorozumiany. Świadczy to o zawarciu umowy przez strony. Gwarancja stanowi zatem przykład umowy opartej na jednostron nym oświadczeniu woli gw aranta. Je st to pogląd dominujący, nie brak jednakże głosów uznających udzielenie gwarancji za jednostronną czyn ność praw ną b ank u.17 Jeżeli przyjmiemy, że gwarancja je st umową, nale ży ustalić m om ent jej dojścia do skutku. Będzie to przypuszczalnie mo m ent przyjęcia oświadczenia gw aranta przez beneficjenta.18

Ponieważ regulacji P raw a bankowego oraz zarządzenia KNB nie m ożna uznać za kompleksową, do umowy gwarancji mogą mieć zastoso

14 Tak J. Pisuliński, N iektóre zagadnienia zw iązane z gwarancją bankową, „Pra wo B ankow e” 1998, nr 4, poz. 37.

15 Tak M. Olechowski, Charakter prawny gwarancji bankowej, „Państwo i Pra w o” 1997, z. 6, s. 72; J. P isuliński, Charakter prawny gwarancji bankowej, „Monitor Podatkowy” 1994, nr 2, s. 36.

16 Tak J. P isuliński (w:) E. Fojcik-Mastalska (red.), Prawo bankowe. Komentarz, Warszawa 2003, s. 139.

17 Tak J. Pisuliński, Niektóre zagadnienia związane z gwarancją bankową, „Pra wo bankow e” 1998, nr 4, poz. 37.

(7)

wanie, w spraw ach nie uregulowanych przez te akty, przepisy Kodeksu cywilnego (art. 391 lub 393). Zdaniem niektórych autorów, zastosowa nie tych artykułów do gwarancji bankowej może budzić kontrowersje ze względu n a ch arak ter świadczenia, jak i zobowiązania banku.19

VII. Z o b o w ią z a n ia s tr o n u m ow y gw a ra n cji b an k ow ej

N a tle obowiązującej regulacji prawnej m ożna wyodrębnić następują ce cechy charakterystyczne umowy gwarancji:

1) sam oistność - nieakcesoryjność zobowiązania gw aranta, 2) odpowiedzialność gw aranta za sam skutek,

3) z góry określony zakres i terminowość zobowiązania gwarancyjnego. G w arant odpowiada tylko za uzyskanie gwarantowanego rezultatu, zobowiązując się do wypłacenia określonej kwoty pieniężnej n a rzecz be neficjenta, gdyby oczekiwane zdarzenie nie nastąpiło. Realizacja tego re zultatu dla dłużnika jest zapewniona, chyba że sam uniemożliwia jego zaistnienie lub nadużywa gwarancji. Świadczenie banku m a charak ter pieniężny (art. 81 P raw a bankowego). B ank nie odpowiada za dłużnika i nie zobowiązuje się wykonać zobowiązania zam iast niego. Nie może też podnosić przeciwko beneficjentowi gwarancji żadnych zarzutów przy sługujących dłużnikowi ze stosunku podstawowego, za wyjątkiem zarzu tu czasu trw an ia zobowiązania gwarancyjnego. Jednocześnie niektórzy autorzy reprezentują pogląd, wg którego gw arant ponosi odpowiedzial ność odszkodowawczą naw et jeżeli stosunek podstawowy, którego doty czy gwarancja, stał się nieważny.20

Gwarancja bankow a jest umową losową, niepewne jest bowiem wy stąpienie rezu ltatu określonego w umowie, od którego zależy obowiązek świadczenia ze strony gwaranta.

Gwarancja m a charak ter nieodpłatny, beneficjent nie jest obowiąza ny zapłacić gwarantowi żadnej kwoty z ty tu łu jej otrzym ania. N atom iast dłużnik zlecający udzielenie gwarancji uiszcza umownie określoną pro wizję.

Sporna jest kw estia odszkodowawczego charakteru odpowiedzialno ści gw aranta. Skoro powstaje ona bez względu lub pomimo wystąpienia szkody, beneficjent nie je st zobowiązany do wykazania szkody przy zgła szaniu żądania zapłaty z ty tu łu gwarancji.

W ierzytelność beneficjenta jest zbywalna, jednakże ze względu na cel i istotę zobowiązania gw aranta, zgodnie z § 3 ust. 2 Zarządzenia, bank może poczynić pewne zastrzeżenia, mianowicie, że wierzytelność z gwa rancji bankowej może być przeniesiona tylko wraz z wierzytelnością

za-19 Ibidem, s. 140-141.

(8)

bezpieczoną gwarancją. Pomiędzy wierzytelnością zabezpieczona gwa rancją a zobowiązaniem gw aranta istnieje ścisły związek. Nie da się bo wiem ustalić obowiązku spełnienia świadczenia przez gw aranta w ode rw an iu od re z u lta tu uzasadniającego te n obowiązek, a określonego w umowie.

Najbardziej sporną kw estią w doktiynie i orzecznictwie, dotyczącą gw arancji bankowej je st c h a rak ter zobowiązania gw aranta. Dyskusje dotyczą w szczególności gwarancji „na pierwsze żądanie”. Wyróżnić moż na dwa skrajne poglądy - zgodnie z pierwszym gwarancja stanowi zobo wiązanie kauzalne, według drugiego - abstrakcyjne. Niektórzy zajmują stanowisko pośrednie, według nich to strony w treści umowy decydują o„charakterze gwarancji. Przyjęcie jednego z powyższych poglądów m a daleko idące konsekwencje prawne.

W Kodeksie cywilnym bezwzględnie dotąd przestrzegano reguły kau- zalności czynności prawnych, konkretny przepis zaś mógł być podstawą nadania konkretnej czynności cechy abstrakcyjności. Umowie gwarancji żaden przepis abstrakcyjnego charakteru nie nadaje. Przyczynę praw ną

(causa) gwarancji bankowej stanowią zatem - zdaniem jednych - causa solvendi, obligandi vel acąuirendi lub donandi.21 Niektórzy wyróżniają

swoistą causa gwarancji - causa cauendi, czyli zabezpieczenie wykonania określonego zobowiązania.

Taki pogląd podważył Sąd Najwyższy, najpierw w orzeczeniu z dnia 24 czerwca 1992 r., następnie potwierdził go w uchwale 7 sędziów z dnia 16 kw ietnia 1993 r., k tó ra została wpisana do księgi zasad prawnych. Sform ułowana została teza, że „bank udzielający gwarancji opatrzonej klauzulam i „nieodwołalnie i bezwarunkow o” oraz „na pierwsze żąda nie” nie może skutecznie powołać się - w celu wyłączenia lub ogranicze nia przyjętego n a siebie obowiązku zapłaty - n a zarzuty wynikające ze stosunku podstawowego, w związku z którym gwarancja została w ysta w iona.” P rzesądzony został tym sam ym samodzielny, nieakcesoryjny i abstrakcyjny charakter zobowiązania gw aranta. Powyższa zasada praw n a została potw ierdzona w uchwale pełnego składu Izby Cywilnej SN z dnia 28 kw ietnia 1995 r. W uzasadnieniu uchwały sąd poruszył zagad nienie możliwości obrony gw aranta przed naruszeniem przez beneficjen ta postanowień zawartej umowy i nadużycia gwarancji.

W świetle powyższych rozważań, mimo uznania zobowiązania gwa ra n ta za abstrakcyjne, nie m ożna stwierdzić, że odpowiedzialność gwa ra n ta je st nieograniczona. Nie można traktow ać jej w sposób bezwzględ ny, zwłaszcza jeśli beneficjent działa na szkodę gw aranta nie honorując celu zawartej umowy gwarancyjnej.

21 Zob. E. Łętowska, Um owa o św iadczenie przez osobę trzecią, W arszawa 1970, s. 9 4 -104.

(9)

Skoro mowa je st o odpowiedzialności gw aranta, należy określić n a jakiej zasadzie się ona opiera. W związku z tym, że bank odpowiada za sam re zu ltat pewnego zdarzenia, ponosi ryzyko jego braku, należy uznać, że odpowiada n a zasadzie ryzyka.

VIII. F o rm a g w a r a n c ji

Przepisy P raw a bankowego nie precyzują formy, w jakiej m a być udzie lone zlecenie udzielenia gwarancji jak i sam a gwarancja, czyni to Zarzą dzenie KNB w §1 oraz §3, przewidując dla tych czynności formę pisemną, tzw. listu gwarancyjnego.

A rtykuł 80 ustaw y mówi wprost o możliwości udzielania przez banki gwarancji bankowych i poręczeń - na zlecenie. W ymagania precyzujące treść zlecenia są zaw arte w zarządzeniu KNB. Zlecenie powinno zawie rać:

— podm iot dający zlecenie,

— wierzytelność, k tó ra m a być zabezpieczona gwarancją, — osobę upraw nioną z gwarancji (beneficjenta),

— gw arantow aną kwotę oraz term in obowiązywania gwarancji, — wysokość obciążających dającego zlecenie zobowiązań wobec b an

ków,

— b ank prowadzący rachunek podstawowy lub bieżący dającego zlece nie.

Oprócz spełnienia powyższych wymagań dotyczących treści gw aran cji, należy również dołączyć do zlecenia:

1) umowę, z której wynika wierzytelność lub inny dokum ent stanow ią cy podstaw ę zobowiązania podlegającego zabezpieczeniu,

2) dokum enty i dane niezbędne dla dokonania oceny zdolności kredyto wej dającego zlecenie,

3) oświadczenie określające proponowany sposób zabezpieczenia wie rzytelności b anku z ty tu łu udzielenia gwarancji.

Udzielenie gwarancji przyjmuje formę pisemnego oświadczenia, które bank kieruje do beneficjenta. Określona jest tu waluta, w jakiej zostanie wykonane zobowiązanie banku. Oświadczenie zawiera także ew entualne poddanie gwarancji regułom obrotu międzynarodowego oraz warunki za płaty i dokum enty potwierdzające spełnienia tych warunków.

G warancja obowiązuje do określonego term inu, z upływem którego gwarancję należy zwrócić do banku.

W § 3 ust. 3 stanowi ponadto, że gdyby do pow stania wierzytelności mającej być zabezpieczoną gwarancją niezbędne jest uzyskanie indywi dualnego zezwolenia dewizowego lub innej decyzji, bank udziela tzw. pro mesy udzielenia gwarancji po uzyskaniu takiego zezwolenia lub decyzji.

(10)

IX. R eg w a ra n cja

Artykuł 82 ust. 3 ustawy - Prawo bankowe przewiduje sytuację, gdzie bank może udzielić innem u bankowi gwarancji, że przy spełnieniu okre ślonych warunków pokryje należności wypłacone przez gw aranta w związ ku z udzieloną gwarancją. Je st to tzw. regwarancja. W przypadku takiego potwierdzenia przez jeden bank zobowiązania innego banku, roszczenia z gwarancji m ożna kierować do banku, który jej udzielił, lub do banku, który ją potwierdził, bądź też do obu tych banków łącznie, aż do zupełnego zaspokojenia roszczeń wierzyciela. W związku z charakterem tego po tw ierdzenia (czy jest ono przystąpieniem do długu22 czy tez udzieleniem dodatkowej gwarancji na rzecz beneficjenta) pojawiły się liczne wątpliwo ści związane z odpowiedzialnością banku potwierdzającego. Ustawodaw ca jednoznacznie wyjaśnił te kwestię w art. 82 ust. 3, według którego, stosunek praw ny wynikający z regwarancji należy traktow ać jako odręb ne zobowiązanie pomiędzy gwarantem i regwarantem .

X. R e a liz a c ja g w ara n cji

Wydanie gwarancji powoduje powstanie stosunku zobowiązaniowe go pomiędzy bankiem - gw arantem a beneficjentem gwarancji. Benefi cjent jako wierzyciel m a prawo żądać od gw aranta spełnienia zawartego w umowie gwarancji świadczenia, a gw arant jako dłużnik m a obowiązek je spełnić.

Aby gwarancja została zrealizowana beneficjent m usi przede wszyst kim w sposób prawidłowy zgłosić swoje roszczenie. Żądanie zapłaty musi dojść do gw aranta najpóźniej w ostatnim dniu obowiązywania gw aran cji, inaczej upływa term in zaspokojenia roszczeń i bank nie m a już obo wiązku ich zaspokojenia.

Sąd Najwyższy wypowiedział się w tej kwestii w wyroku z dnia 7 stycz nia 1997 r.23, stanowiąc że: „1. Obowiązek zapłaty kwoty gwarancyjnej, określonej w umowie udzielającej gwarancji, powstaje tylko wówczas, gdy wystąpią okoliczności określone w tejże umowie gwarancyjnej. 2. O za kresie ochrony interesów beneficjenta i skuteczności obrony gw aranta przed wypełnieniem zobowiązania rozstrzyga wyłącznie treść udzielonej gw arancji.”

Treść gwarancji może zawierać formalne wymogi żądania beneficjen ta:

1) bezwzględnie dopełnione m uszą być wymogi określonej w tekście gwarancji odpowiedniej formy złożenia żądania lub sposobu jego

do-22 Tak W. Pyziot (w:) Prawo um ów w obrocie gospodarczym, pod red. S. Włodyki, Kraków 1994, s. 265.

(11)

ręczenia gw arantow i, np. form a pisem na i pośrednictwo innego ban ku, k tóry potw ierdzi autentyczność podpisu beneficjenta, notarialne poświadczenie podpisu, itp.,

2) dołączenie do żądania zapłaty oświadczenia beneficjenta, że zlecenio dawca - dłużnik nie wywiązał się z zobowiązań gwarancją objętych, 3) dołączenie dokum entów uzasadniających roszczenie beneficjenta, 4) jeżeli w tekście gwarancji zostały określone w arunki realizacji rosz

czeń beneficjenta, realizacja tych w arunków pow inna być niew ątpli wa i przez niego udowodniona wraz ze złożeniem żądania zapłaty. Jeżeli tego nie wykaże, ban k nie m a obowiązku zaspokojenia rosz czeń.

Wadliwość żądania musi być usunięta przed nadejściem końcowego term in u obowiązywania gwarancji. T erm in te n nie może być umową stron przedłużony. W przypadku niewpłynięcia żądania w term inie lub niemożliwości jego realizacji ze względu na uchybienia w jego złożeniu lub braki formalne, gwarancja wygasa a żądanie beneficjenta nie podlega realizacji.

Jeśli zaś żądanie zapłaty zostanie złożone prawidłowo i w term inie, roszczenia beneficjenta przedawniają się po upływie 6 lat od chwili wy magalności. Bieg przedaw nienia rozpoczyna się od dn ia przedłożenia skutecznego żądania zapłaty. W tym okresie roszczenie je st wymagalne naw et pomimo wygaśnięcia zobowiązania, z którym związana była gwa rancja (art. 87 P raw a bankowego).

Z istoty gwarancji wynika obowiązek gw aranta zapłaty beneficjento wi określonej kwoty pieniężnej. Powinna być ona określona jednoznacz nie, w sposób nie budzący wątpliwości. Może przekroczyć wysokość n a leżności dłużnika z tytułu np. otrzymanego kredytu, jednakże objęcie nią ew entualnych kosztów postępowania egzekucyjnego lub skutków opóź nienia dłużnika w spełnieniu świadczenia nie wydaje się uzasadnione. Beneficjent bowiem w przypadku niewykonania przez dłużnika zobowią zania powinien zażądać zapłaty z tytułu gwarancji i powyższe skutki nie w ystąpią.

Sposób i term in spełnienia świadczenia z gwarancji ustalone mogą być w sam ym liście gwarancyjnym bądź też w żądaniu zapłaty zgłoszo nym przez beneficjenta. W braku innego uregulow ania w tekście gwa rancji, roszczenie powinno być zrealizowane niezwłocznie. Odm ienny term in z reguły nie przekracza 3 dni, opóźnienie ze strony banku może spowodować obowiązek zapłaty odsetek ustawowych n a mocy art. 481 k.c.

Beneficjent m a prawo realizacji roszczeń w całości lub n a mocy w a runków szczegółowych żądać tylko części zawartej w umowie sumy, np. gdy dłużnik część sumy już zapłacił. Spełnienie świadczenia przez gwa ra n ta w postaci zaspokojenia zgłoszonych roszczeń powoduje wygaśnię cie gwarancji.

(12)

W przypadku gdy bank m a w stosunku do beneficjenta wymagalne roszczenie z innego tytułu, dopuszcza się możliwość potrącenia wzajem nych roszczeń, na zasadzie art. 498 i nast. k.c. jeśli zachodzą ku tem u wszystkie przesłanki, a tek st gwarancji nie zawiera w tej mierze ograni czeń. B ank składa beneficjentowi oświadczenie o potrąceniu.

XI. N a d u ży cie gw arancji

W przypadku, gdy żądanie beneficjenta sprzeczne jest z celem gwa rancji (który m a on obowiązek honorować na zasadzie art. 65 § 2 k.c.), mam y do czynienia z nadużyciem gwarancji. Sąd Najwyższy w uzasad nieniu uchwały z dnia 16 kwietnia 1993 r. opowiedział się za możliwością odmowy przez gw aranta zapłaty odszkodowania w takim przypadku. Należy wobec tego określić czy i w jakim zakresie gw arant może badać m erytoryczną zasadność roszczeń beneficjenta. W przypadku gwarancji warunkowych należy sprawdzić spełnienie określonych warunków, nie m ożna równie jednoznacznie wypowiedzieć się w tej kwestii w innych przypadkach.

Gdy działania beneficjenta nacechowane są złą wolą, czyli świadomie i celowo zam ierza zaszkodzić gwarantowi, np. usiłuje (wykorzystując otrzym ane zabezpieczenie) uzyskać świadczenie, które nie należało mu się od dłużnika głównego, gw arant m a prawo odmówić realizacji gwa rancji. T aka sytuacja może mieć miejsce, gdy:

1) gw arantow ana wierzytelność nie pow stała lub zobowiązanie było dotknięte nieważnością bezwzględną;

2) strony rozwiązały gw arantow ana umowę;

3) zobowiązanie wygasło poprzez spełnienie świadczenia przez dłużnika; 4) zobowiązanie wygasło z powodu niemożności jego w ykonania przez

dłużnika z przyczyn przez niego niezawinionych;

5) beneficjent przyczynił się wyłącznie do niew ykonania zobowiązania; 6) beneficjent postępuje w sposób sprzeczny z celem gwarancji, np. u si łując je realizować na poczet innego, niż gw arantow ane, zobowiąza nia.

Istotnym aspektem zagadnienia nadużycia gwarancji je st problem skutków wywołanych przez realizację gwarancji w stosunkach między zleceniodawcą a beneficjentem w przypadku gdy beneficjent nadużywa gwarancji, zobowiązanie nie powstanie lub okaże się nieważne.

XII. R o s z c z e n ia g w a r a n ta p rze ciw z le c e n io d a w c y

G w arant w każdym przypadku zrealizowania gwarancji uzyskuje rosz czenie zw rotne do zleceniodawcy, może zatem swoje roszczenie zaspokoić z m ajątku dłużnika w zobowiązaniu podstawowym, którego wykonanie

(13)

gwarancja zabezpieczała. Jeżeli wierzyciel nadużył gwarancji a zabezpie czone zobowiązanie nie powstało lub stało się nieważne, dłużnik, który pokrył kwoty wypłacone z ty tu łu realizacji gwarancji, może się domagać ich zw rotu, n a podstaw ie przepisów o bezpodstaw nym wzbogaceniu. Wierzyciel, czyli beneficjent gwarancji, który przyjął świadczenie powi nien być uw ażany od tej chwili za będącego w złej wierze.24

Podsumowując należy stwierdzić, że gwarancja bankow a należy do bardzo istotnych instytucji prawa, pozwala bowiem na zabezpieczenie interesów m ajątkow ych podmiotów uczestniczących w obrocie gospo darczym. Jej rola w obrocie rośnie gdyż w zrasta ryzyko finansowe zwią zane z transakcjam i zawieranymi n a rynku. Banki, za stosunkowo nie wielką prowizję, przejm ują n a siebie ryzyko związane z niewystąpieniem zabezpieczonego rezultatu. Dłużnicy przedstawiając gwarancję stają się bardziej wiarygodni w oczach kontrahentów, wszelkiego rodzaju umowy zawierane są chętniej, co ożywia i uspraw nia obrót gospodarczy.

L itera tu r a :

Czachórski W., Zobowiązania, W arszawa 2003

Fojcik-M astalska E. (red.), Praw o bankowe. K om entarz, W arszawa 2003 H eropolitańska I., Kredyty i gwarancje bankowe, Twigger 1991 Koziński M.H., G w arancja bankow a w międzynarodowym obrocie h a n

dlowym, PPH Z 1983, n r 7

Łętowska E., Umowa o świadczenie przez osobę trzecią, W arszawa 1970 Niezbecka E. (w:) E. Niezbecka, A. Jakubecki, J. Mojak, Praw ne zabez

pieczenie wierzytelności bankowych, Kraków 2000

Olechowski M., C h arak ter praw ny gwarancji bankowej, „Państwo i P ra wo” 1997, z. 6

P isuliński J., C h arak ter praw ny gwarancji bankowej, „M onitor Podat kowy” 1994, n r 2

P isuliński J., N iektóre zagadnienia zw iązane z gw arancją bankow ą, „Praw o B ankow e” 1998, n r 4

Pyzioł W. (w:) Praw o umów w obrocie gospodarczym, pod red. S. Włody- ki, Kraków 1994

Tracz G., Um owa gwarancji, Kraków 1998