Zakaz dyskryminacji i zasada równości w regionalnych systemach ochrony praw człowieka na przykładzie Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i Arabskiej Karty Praw Człowieka

Zakaz dyskryminacji i zasada równości w regionalnych

systemach ochrony praw człowieka na przykładzie

Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i Arabskiej Karty

Praw Człowieka

Dyskryminowanie

 To dokonywanie różnicowania pomiędzy pewnymi obiektami na gruncie określonych kryteriów

różnicowania

 dyskryminowanie jest neutralne wartościowo i stanowi konieczny proces w życiu społecznym

 dyskryminacja jest szczególnym przypadkiem negacji równości

Europejska Konwencja Praw Człowieka

 Data uchwalenia 4 listopada 1950

 Miejsce Rzym

 Data wejścia w życie 3 września 1953

 Związanie się przez Polskę 19 stycznia 1993

 Wejście w życie w Polsce 19 stycznia 1993

 Celem twórców Konwencji było stworzenie zbiorowego systemu ochrony praw człowieka w oparciu o prawa zawarte w

Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka, przyjętej przez

Zgromadzenie Ogólne Organizacji Narodów Zjednoczonych w 1948 r. Konwencja zapewnia unikalny europejski porządek prawny w sferze ochrony praw jednostki i wzmacniania

demokracji. Katalog podstawowych praw i wolności, zawarty w pierwotnym tekście Konwencji był stopniowo uzupełniany i

rozszerzany w kolejnych Protokołach dodatkowych nr 1, 4, 6, 7, 12 i 13 Konwencji. Polska jest stroną Protokołów nr 1, 4, 6 i 7.

 Na straży przestrzegania praw i wolności zagwarantowanych w Konwencji i jej protokołach stoi Europejski Trybunał Praw

Człowieka. Nad wykonaniem zobowiązań wynikających dla państw  z wyroków Trybunału czuwa Komitet Ministrów Rady Europy.

 Zakaz dyskryminacji z art. 14 ma zastosowanie w związku z prawami i wolnościami ujętymi w

Konwencji

 zakaz dyskryminacji ma charakter akcesoryjny w stosunku do praw chronionych Konwencją

Artykuł 14

 Korzystanie z praw i wolności wymienionych w niniejszej konwencji powinno być zapewnione bez

dyskryminacji wynikającej z takich powodów, jak płeć, rasa, kolor skóry, język, religia, przekonania polityczne i inne, pochodzenie narodowe lub społeczne,

przynależność do mniejszości narodowej, majątek, urodzenie bądź z jakichkolwiek innych przyczyn.

Artykuł 14

 nie ustanawia nakazu równego traktowania, a jedynie gwarantuje równość tylko w odniesieniu do innych gwarantowanych w Konwencji praw.

 gwarantuje korzystanie z zawartych w Konwencji praw i wolności bez dokonywania różnicowania

 Według Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (ETPC) należy interpretować i stosować te prawa ze względu na dane prawo ale także powołując się na gwarancję z tego artykułu.

Różnicowanie

 W konwencji wytępuje zarówno zakaz różnicowania oraz nakaz różnicowania

 różnicowanie musi być usprawiedliwione „obiektywnymi i odpowiednimi okolicznościami” (ETPC)

 okoliczności usprawiedliwiające muszą być oceniane w stosunku do celu działania i badanego środka

 Bierze się pod uwagę również zasady obowiązujące w demokratycznych społeczeństwach

Okoliczności usprawiedliwiające odmienne traktowanie występują wtedy gdy:

 a) służy to prawowitemu celowi („legitime aim”),

 b) pomiędzy użytym środkiem i celem, który za jego pomocą ma zostać osiągnięty, zachodzi odpowiedni stosunek („reasonable relatioship of proportionality between the means employed and the aim sought to be realised”)

 Zakres swobodnego działania państwa jest zasadniczo szeroki. Natomiast w przypadku dyskryminacji ze względu na płeć ogranicza dużo silniej zakres swobodnego uznania dla państw członkowskich w porównaniu do dyskryminacji ze względu na inne cechy. Rozstrzygnięcia ETPC

determinowane są przez dwa aspekty

 brak dużej liczby dostępnych rozstrzygnięć, które miałyby za przedmiot dyskryminację płci ze względu na fakt, iż Konwencja nastawiona jest na ochronę praw obywatelskich i politycznych

 w obliczu skarg nie można stwierdzić, że jedna płeć dotknięta jest dyskryminacją

 W orzecznictwie poruszane są sprawy przede wszystkim związane z rodzinną lub prywatną sferą

Protokół Dodatkowy- kwiecień 2005

 „korzystanie z każdego prawa zagwarantowanego przepisami prawa powinno być zapewnione bez dyskryminacji wynikającej z takich powodów, jak:

płeć, rasa, kolor skóry, język, religia, przekonania polityczne i inne, pochodzenie narodowe lub

społeczne, przynależność do mniejszości narodowej, majątek, urodzenie, bądź z jakichkolwiek innych

przyczyn”.

 poszerzenie katalogu przesłanek dyskryminacji

 wpływ na wszystkie dziedziny prawa wewnątrzkrajowego.

 odnosi się on do wszystkich praw ustanawianych przez narodowe akty prawne

 nie jest wyczerpujący

 ustanawia zakaz dyskryminacji w małżeństwie, ustala równe prawa i obowiązki dla małżonków, a Państwo ma obowiązek, w dziedzinie

prywatnoprawnej poprzez odpowiednie ustawodawstwo, troszczyć się o stworzenie takie systemu (odnosi się to do małżeństw już zawartych)

 ochrona praw dzieci

Arabska Karta Praw Człowieka

 W roku 2003 Rada Ligi Państw Arabskich postanowiła

dokonać rewizji Arabskiej Karty Praw Człowieka, mając na celu jej modernizację i aktualizację ze względu na

międzynarodową ochronę praw człowieka.

 Uchwalenie nowej wersji 2004r.

 Karta ta została zaakceptowana i stała się częścią porządku międzynarodowego – większość 22 państw członkowskich Ligi Państw Arabskich ją podpisała, a w połowie marca 2008 roku Karta weszła w życie.

Zakaz dyskryminacji art.3 pkt 1

 „Każde państwo-strona Karty zobowiązane jest do zapewnienia wszystkim jednostkom na swoim

terytorium i podlegającym jego jurysdykcji prawa do korzystania z wszystkich praw i wolności uznanych w niniejszym dokumencie bez jakiejkolwiek różnicy ze względu na rasę, kolor skóry, płeć, język, religię,

poglądy, myśli, narodowość lub pochodzenie społeczne, własność, urodzenie lub fizyczne lub psychiczne upośledzenie”

 Art. 3 pkt 1 ogólny zakaz dyskryminacji nie jest przepisem autonomicznym, o samodzielnym znaczeniu

 Arabska KPC zawiera wyliczenie powodów dyskryminacji , jest to katalog zamknięty w odróżnieniu od EKPC czy AfrKPC i skutkuje to tym iż w przyszłości można będzie się

powoływać jedynie na powody powołane w artykule .

 W pierwszych słowach art. 3 ArabKPC ustanowiony został pozytywny obowiązek państw-stron Karty do zapewnienia wszystkim jednostkom znajdującym się na terenie danego państwa prawa do korzystania ze wszystkich praw w niej zawartych bez dyskryminacji.

Art. 3 pkt 2

 „Państwa-strony niniejszej Karty powinny podejmować konieczne środki do

zagwarantowania efektywnej równości w korzystaniu z wszystkich praw i wolności

ustanowionych w niniejszej Karcie, jak również do ochrony przed każdą formą dyskryminacji na podstawie któregokolwiek powodu

wymienionego w poprzednim paragrafie”.

Zasada równości art. 11 ArabKPC

 W przeciwieństwie do zakazu dyskryminacji jest

prawem autonomicznym, samodzielnym i nie wymaga styczności z innymi prawami z Karty.

 Równość wobec prawa stanowi gwarancję

obiektywnego stosowania prawa przez sądy w

stosunku do każdej jednostki oraz gwarancję tego, że osoby znajdujące się w podobnej sytuacji traktowane będą tak samo

 Państwa strony Karty mają obowiązek aktywnego działania zapewniającego równość

Równość kobiet i mężczyzn art. 3 pkt 3

 Polega na równości w godności, prawach i obowiązkach

 Konflikt związany z prawem religijnym- Koran ustala wyższość

mężczyzn nad kobietami, różnicuje płci w prawach i obowiązkach ze względu na inną pozycję w stosunkach rodzinnych

 Arabska KPC zrywa z tradycyjnym prawami szariatu, jednak

umożliwia traktowanie kobiet poprzez pozytywną dyskryminację

 w karcie istnieją odwołania do innych dokumentów , również tzw.

Świata zachodniego tj. Karta Narodów Zjednoczonych, Powszechna Deklaracja Praw Człowieka , jak i świata islamskiego Kairska

Deklaracja Praw Człowieka w Islamie jednak dokumenty świata islamskiego stoją w sprzeczności z zasadą równości w rozumieniu świata chrześcijańskiego.

Małżeństwo

 Punkt 1 artykułu 33 brzmi następująco: „Rodzina jest naturalną i fundamentalną

jednostką społeczną, utworzoną przez małżeństwo mężczyzny i kobiety”.

 chroni małżeństwa pomiędzy kobietą a mężczyzna ( więc wyłącza istnienie małżeństw homoseksualnych)

 zawrzeć małżeństwo mogą jedynie osoby, które są do tego zdolne, a więc które m.in. osiągnęły odpowiedni wiek Karta jednak tego wieku nie precyzuje

pozostawiając ową regulacje państwom

 małżeństwo nie powinno być zawarte bez pełnej zgody przyszłych małżonków jednak w państwach islamskich, pomimo, że teoretycznie do zawarcia

małżeństwa wymagana jest zgoda obojga narzeczonych, częstą praktykę stanowi zawieranie małżeństwa poprzez zawarcie kontraktu pomiędzy przyszłym mężem a ojcem lub innym opiekunem prawnym, pod którego opieką znajduje się

przyszła żona, często bez brania pod uwagę jej zdania, ponieważ zgodę kobiety wyraża za nią jej przedstawiciel. Jednak artykuł 33 wyraźnie zabrania takich praktyk i wymaga zgody również kobiety.

 gdy jedno lub oboje „narzeczonych” to osoby małoletnie, nie może być mowy o świadomym i pełnym wyrażeniu zgody na zawarcie małżeństwa.

 wydanie małej dziewczynki za mąż bez jej zgody stanowi naruszenie tych przepisów.

 Regulacje dotyczące małżeństw muzułmańskich stanowią naruszenie zakazu dyskryminacji (zakaz zawierania związków małżeńskich z osobami innego wyznania: muzułmanin może ożenić się także z chrześcijanką lub żydówką, ale muzułmanka nie może zawrzeć

związku z nie- muzułmaninem, chyba że przejdzie on na islam).

 Nie poruszono problemu poligamii

 Małżeństwo poligamiczne dopuszczalne przez islam (mężczyzna może mieć do 4 żon), co narusza zasady karty

 Karta nakłada obowiązek na państwa aby uregulowały w swoim prawie wewnętrznym prawa i obowiązki małżonków

 Jednak ograniczenia wynikające z prawa szariatu nadal są możliwe

 Zakazuje się przemocy i brutalnego traktowania w relacjach pomiędzy członkami rodziny

 Możliwość rozwodu jako ostatecznego rozwiązania, brak utrudnień dla mężczyzn, wyraźnie zaznaczone są jednak przesłanki dla kobiet - np. jeżeli mąż złamał warunki zapisane w kontrakcie małżeńskim, jeżeli mąż cierpi na chorobę, która stanowi

zagrożenie dla kobiety, jeżeli jest impotentem lub jeżeli nie utrzymuje rodziny

Podsumowanie

 Oba dokumenty zawierają zakaz dyskryminacji, który jest akcesoryjny. Wyliczenie powodów dyskryminacji w Europejskiej Konwencji Praw Człowieka jest wyliczeniem przykładowym,

niewyczerpującym, natomiast w Arabskiej Karcie Praw Człowieka wyliczenie to jest wyczerpujące.

 Żaden z dokumentów nie zawiera definicji pojęcia „dyskryminacja”.

 Ogólna zasada równości zawarta jest w Karcie Arabskiej, w Europejskiej Konwencji brak jest tej zasady.

 W Europejskiej Konwencji Praw Człowieka zakaz dyskryminacji kobiet nie jest zawarty w oddzielnym przepisie. Jednakże w orzecznictwie ETPC wypracowano kryterium poważnych

powodów usprawiedliwienia odmiennego traktowania ze względu na płeć. Artykuł 5 VII Protokołu Dodatkowego do EKPC zawiera zasadę równości mężczyzn i kobiet w małżeństwie i rodzinie.

Karta Arabska zawiera nakaz równego traktowania mężczyzn i kobiet. Ten przepis zawiera odwołanie do przepisów prawa międzynarodowego. Dokument ten zawiera prawo dotyczące rodziny i małżeństwa wymagające zgody przyszłych małżonków na zawarcie małżeństwa.

 Dominika Wysoczańska

 Wiktor Włodarczyk