Choćby to założeniebyło fałszywe, być może cały tekst okaże się interesującym eksperymentem myśtowym

o mozofach analitycznych opowiada się^{od lat} serię dowcipów^zcyklu„Dowód X-a, żep”.^Na przykiaddowód DonaldaDayidsona, że p,jest następujący: „Załóźmy, żcp”.

Pójdę przykłademDayidsona izałożę,^{że słuszne} jcst podejście naturalistyczne^wfllozofii.

Choćby ^{to założenie}było fałszywe, być ^może cały

tekst okaże się interesującym eksperymentem myśtowym. ^Weksperymencie pokażę, jak epistemologiaznaturalizowana może skonstruować

najprostszą, znaturalizowaną wersję systemu poznawczego: coś^wrodzaju robotycznego ego

transcendentalnego. Niestety,^niezalączę^dotego tekstudokumentacji technicznej.

Naturalizacja epistemologii

Punktem wyjścia epistemologii

znaturalizowanej jest konstatacja,^żejedyną rzetelnąmctodą uzyskiwania wiedzy jest metoda naukowa (co

nie znaczy, że nauki sąpozbawione ograniczeń poznawczych)”. Gdyby ^bowiem istniały lepsze

irzetelniejsze metody, stałyby się^onewnct

naukowe. Jeśli do tej pory się ^{nimi nic} stały, ^to

widocznienatoniezasługują.

To jednak ^{nie oznacza} potępienia ^{w czambuł} wszystkich innych ^stanowisk. Swoistościąprac naturalistów sąpróby przyswajania, czyli naturalizowania, innych podejść: próby przełożenia^ich

na praktykę naukową. Dlatego też naturalista może znaturalizować egotranscendentalne, czyli zespół koniecznych ⁱ wystarczających

warunków procesupoznania.

Ponieważepistemologia dotyczy procesów poznawczych, ^{które są}dostępne empirycznie, metodąich badania niejest tylko formalizacja,^lecz

leżobserwacjai tworzenie teorii.Dlatego

wlaśnieQuine”owska epistemologiaznaturalizowana

dąży ^do wyeliminowania spekulacji

filozof,cznych^{na rzecz}psychologii poznawczej (Quine [1986]).^Idzieozastąpienie apriorycznych kons6 trukcji ^teoriamiempirycznymi. Oczywiście, ^ta-

kie d/etna, może oznaczać koniecepistemologii jako dziedziny filozoficznej.Naturaliścizwykle dodają: być ^{może to nie} będzie filozofia, ^ale dlaczego musimy tkwić przytradycyjnych

podziałach dziedzin wiedzy? Niektórzy ^nawet dostrzegająwdociekaniach Husserla czy Heideggera sporo treści pożywnych ^dla empiryków wpsychologii (np.^Clark[1997]).

Najbardziej przekonująco tego rodzaju epistemologia^{brzmiwkontekście}praktycznych^badań kognitywistów. ^Igdy Quine pozostawał jeszcze pod wpływem behawioryzmu,^todzisiejsi kognitywiści^niebojąsiępostulować procesów umyslowychⁱtworzyć^{naichtematteorii.}Dlatego^też epistemologiaznaturalizowana dostarcza siatki

pojęciowej kognitywistyce, ^a kognitywistyka ^- problemów epistemologii znaturalizowanej.

Normatywne aspekty funkcji poznawczych Tradycyjnym^zarzutemprzeciwko epistemologii znaturalizowanej jest^{to, że nie}jest^wsIanieona dostarczyćtego, ^co daje zwykła epistemologia:

zasad normatywnych. ^{Jak nadać} normatywny wyraz robotycznemu ego? Wielu naturalistów

się ^ztym^zarzutemzgodzi, ^choćjuż^nie Quine.

Dlaradykalnego Quinc”a epistemologia jest, jak

każda dziedzina normatywna, poprostu rodzajem inżynierii. ^Jak się zdaje, Quine sądził, ^że zasadynormatywne, czy^tuetyczne,czy^to

epistemologiczne, dają się sprowadzić ^do wiedzy praktycznej, którą opracowuj ąinżynierowie.

Sądzę, ^{że da} się pogłębić ideę Quine”a, jeśli inżynierię będziemy rozumieć niceogłębiej ^niż

autor Słowa iprzedmiotu. ^Nauki inżynieryjne

słabo się mieszczą^w tradycyjnym podziale ^na

naukiempiryczneⁱdedukcyjne. Weźmy chociażby informatykę, gdziemamy rozważaniaczysto matematyczne ⁱ teoretyczne, quasi-empirycznc

badania związane ^z modelowaniem

komputerowym lubempirycznym^badaniembudowanych robotów, ^wreszcie zwykłątechnikę^budowania

KWARTALNIK LITERACKO-FILOZOFICZNY

różnych ^maszyn Liczących. Taką ^swoistość podzielają^różoedziedziny inżynieryjne, ^wtym konglomerat^naukkognitywnych.

Zdaniem DanielaDennetta,^nietylko

kognitywistyka,^aleibiologia stanowią dziedziny^wistocie inżynieryjne,^choćbiologia^niezajmuje się

artefaktami(Dennett [1995]).^Jednakartefakty iwytwory^doborunaturalnego mają cechę wspólną:

jest^tokonstrukcjaczyplan konstrukcyjny, który

można opisać ^w sposób funkcjonalny, przyjmując ^{tak zwane} „nastawienie funkcjonalne”

(design stance). Z owego nastawienia

funkcjonalnego opisywaćmożna takżewewnętrzne funkcje ^elementów architektury poznawczej, jak

i zewnętrzne funkcje systemu wyposażonego

waparatpoznawczy.

Otóżnapoziomie funkcjonalnego opisu

elementów architektury ^do czynienia możemy ^mieć

znormatywnością. Normatywnością^wtym sensie,^{że można}wyróżnić normalny^stan,wktórym

architekturafunkcjonuje poprawnie, ^orazstany anormalne. Podobnienapoziomie opisu

osobowego doczynienia^{można miećz}dysfunkcjami

i stanamipożądanymi.

To bardzosłaby rodzaj normatywności.^Niema

nic wspólnego ^z normatywami, którymi

rzekomo kierują się podmioty poznające, typu

„nie popełniaj nigdy sprzeczności”

(szczegółowakrytyka^{idei zasad}normatywnych^w epistemologii znajdujesięw^Knowles[2003]).

Azatem epistemologiaznaturalizowana będzie opisywać minimalnysystempoznawczy^w

kategoriach funkcjonalnych,^anieczystofizykalnych

czy intencjonalnych. ^W intencjonalnych kategoriach^{niema sensu}goopisywać, gdyż^toone mają^wostatecznymrozrachunku zostać wyjaśnione. Jesttozatem pewnegorodzaju

redukcjonizm. Niejest^tojednak redukcjonizm skrajnie radykalny, gdyż uznaje się, ^że poziom opisu fizykalnego jest niespecjalnie interesujący ^dla epistemologii, Między poziomem

funkcjonalnym ^a fizykalnym zachodzą ^zależności nieliniowe, uniemożliwiające prostą redukcję, ogólnie^rzeczbiorąc^możnapowiedzieć,^iż

poziom funkcjonalny będzie emergentny względemfizykalnego.

Konstrukcjaⁱfunkcje

Aby^modelowaćfunkcje umysłowe

minimalnegosystemupoznawczego, trzebawiedzieć,^coto

znaczy realizowaćfunkcjęⁱjakie funkcje

chcemy modelować. W obu wypadkach^{można dać}

odpowiedź zawężającQ jak ⁱszeroką. ^Zjednej strony^zafunkcjęmożna uznawaćwszelką rolę przyczynowo-skutkową (Cummins [1975]).”

Wówczas można mówićofunkcjonowaniu

elektronów w atomach czy zwyczajów^w

społecznościach. Można także zawęzić pojęcie ^do funkcji, ^które istnieją dlatego, ^żewystępowały”

one uorganizmów będących przodkami danego organizmu (biologiczno-etiologiczne pojęcie,

Millikan [t984]). ^To ujęcie ^{nieco za} wąskie ^-

u Millikan nie można mówić o funkcji prototypów.^Niecobardziej użyteczne jestodniesienie

funkcji ^do konstrukcji (design) czyplanu konstrukcyjnego. ^Otóż funkcje mają ^te elementy złożonego układu,^którezostały^dobranezgodnie

zplanem konstrukcyjnym albo przez dobór

naturalny, albo przez świadomego konstruktora.

Wpierwszym wypadku planem konstrukcyjnym jestpoprostugenom,^wdrugim^-zamysł.

Podobnie różnorako definiować można zakres

modelowanych funkcji. ^Zjednej strony^można starać się^modelowaćludzi, ^cooczywiście jest ogromnie^trudnezewzględu^nazłożoność. Z

drugiej strony, ^możnaprobować analizy prostych organizmów ^lub prostych artefaktów. W tym drugim wypadku^niewiadomo,czy^wtakim prostyrnsystemie ujawniąsięwszystkie interesujące

nas cechy dowolnych systemów poznawczych.

Ponieważ jednak ego transcendentalne ^to

idealizacja,^anieempiryczne ja jakiegoś podmiotu,

niebędziemy siętymzbytnio^fiasować.

Architekturypoznawcze

W tradycyjnej epistemologii sporo mówiło się

owładzachpoznawczych.^Dziśtopojęcie

niemodnenawetwśródtradycjonalistów.^Ale

kognitywiścichętniemówią^ofunkcjach poznawczych,

modułach czy innych ^elementach

organizacyjnych umyslu. Wszystkie^tehipotezy^określasię częstometaforycznie^mianem„architektury poznawczej”.

Kant żywił pewną predylekcję ^do symetrii

w „architektonice”. Dzisiejsifilozofowie zatracili może pociąg do czterech serii

trójczłonowych podziałów, ^lecz posługują się podobną metaforą. Pojęcie architektury używane jest jednak^takżewinformatyce, gdzie^niejest tylko

i wyłącznie metaforycznie. Opisuje^ono strukturędanego komputera; ^mówisię ^o

architekturachzwiązanych^zpewnymi typami procesorów, oprogramowaniem^{itd. Przez}analogię^w

kognitywistyee wprowadzono pojęcie architektury ⁷

systemupoznawczego, analizowanego^nawielu poziomach,^teżpodobnie jakw informatyce.

Architekturajest^towięc organizacyjna^struktura umysłu. Różncgo rodzaju architektury

postulowano zrazu wbadaniach nadsztuczną

inteligencją ^-pojęcie ^ma więc łuformatyczny ^rodowód.

Postulowano architektury umożliwiające

przetwarzaniesymboli fizycznychⁱarchitektury neuropodobne,rozproszone i autonomiczne. Natej podstawie^tworzonebyłyprogramy, któremiały wykazy\yać się pewnąintcligencją.

Modelowanie w sztucznej inteligencji ^w dużej

mierzejest iutuicyjne (zwlaszcza^yinurcie symbolicznym) ^{lub mocno} abstrakcyjne (w ^nurcie

sieci neuronowych). Istnieją ^{też inne} sposoby postulowania wewnętrznej architektury systeB mu; napodstawie istniejących kompetencji

poznawczych postuluje się struktury wewnętrzne wystarczającozłożone,aby mogły^{realizowaćte} kompetencje.^Napodstawie wiedzy^o

ograniczeniach historii ewolucyjnej gatunku ludzkiego

możnawyróżnić grupęwarunków,które musiał

faworyzować ^dobór naturalny, ^{a mianowicie}

zdolności sprzyjających przetrwaniu ⁱ

reprodukcji. Będzie^towięcstosunkowo malapodatność

na uszkodzenia(np. ^wwalcezdrapieżnikami);

możliwość korzystania ^z ograniczonych

świadectw i wnioskowanianaichpodstawie. Mówiąc ogólnie, ^można nalożyć ^na postulowaną architekturę ograniczenia związane ^z rzeczywiście realizowanymi ^zadaniami poznawczymi, np.

zposługiwaniem się językiem. Będziemy więc

mieli do czynienia ^z wnioskowaniem o

architekturze napodstawie kompetencji osobowych,

ajednocześnie subosobowych ograniczeń związanych^zbudowąbiologiezną organizmu.

Wszystkie ^te ograniczenia ^nie wskazują

jednoznacznie na jedną, określoną architekturę ego

transcendentalnego, ^leczraczej ^nacały^ich

szereg. Podwzględami poznawczymi jednak będą

toarchitekturyrównoważne.

Najprostszesystemypoznawcze Modelowanie najprostszych systemów poznawczych ^{- ścisłe}ujmowanie ^ich funkcji, ^awięc

ikonstrukcji^-wdużej^mierzewiąże się^z formalną analizą pojęciową, czyli próbą formalnego uchwycenia istotyprocesu poznawczego.

Mniejszy będzie ^tu związek ^z istniejącymi ^nurtami

wbadaniach nadsztucznąinteligencją.

Punktemwyjściamogąbyć najogólniejsze

rozważania. Do miana systemupoznawczego pretendować może system,który rozpoznajestany środowiska (system poznawczy dokonujący wyłącznie dedukcji^z„wrodzonyeh”^założeń wydaje się ^nieco bardziej ograniczony, ^choć być

może różnica niejest^taka ostra). Rozpoznanie

stanu środowiskatorozpoznanie^wzorca występującego^wśrodowisku. Dorozpoznania^wzorca konieczny jest algorytm, który definiuje, czym

jest^{wzorzec.Azatem}najprostszy system poznawczy musidysponowaćmechanizmem,który

umożliwia realizację algorytmów

rozpoznawaniawzorców;być może nie wzorców

wszelkiego rodzaju,^aleprzynajmniej jakiegoś rodzaju

wzreów. Wzorzec pozatymmożna zdefiniować

jako nielosowy ciąg ^wartości. Ciągi^nielosowe cechują się nmiejszą złożonością ^niż ciągi stochastyczne (miarą złożoności,^{tzw.złożoności}

KWARTALNIK LITERACKO-FILOZOFICZNY

Kołmogorowa-Solomonoffa-Chaitina jest stopień kompresowalności ciągów,por Chaitin

[1975]). Najprostszysystempoznawczy będzie

tozatem taki układfIzyczny, który dzięki swojej judowiemoże realizowaćalgorytm. Wymaga^to

istnienia odpowiedniej struktury ^- czyli architektury, gdyż nie każda strukturajest ^{w stanie}

realizowaćdowolny algorytm (por.np. Chalmers

[1994]).

Tensystempoznawczyjest^naraziekonstrukcją pojęciową, lecz dokładne określenie

minimalnego algorytmu, który ^może rozpoznawać

wzorzec,będzie początkiem inżynieryjnej specyfikacji, mogącej posłużyć ^{do zbudowania} prototypu takiego systemu (prototyp ^równie

dobrze możebyć wirtualnyⁱmodelowany komputerowo).

Stopniowe komplikowanie tego modelu może okazać się drogą^do odpowiedzi ^natradycyjne pytania stawiane przez filozofów. Na samym

początku odpowiedzi będą ^mało

satysfakcjonujące, ^boczegóż spodziewać siępo artefakcie

o inteligencji ^nieco mniejszej ^od kompetencji poznawczych prostejbakterii? Ajednakbędzie

to robotyczne ego transcendentalne,

zrealizowanefizycznie, ^leczopisane^napoziomie funkcjonalnym. ^Minimalne ego robota musi być

w stanie rozpoznawać występujący faktycznie

wzorzec.Być^możetropizmybakterii możnaby postrzegać^właśnietak,choć bakterie są znacznie

bardziej zlożone, gdyżpozatympotrafią

sterować swoim zachowaniem. Minimalne ego ^ma

raczej poziom umysłowy godny organem komórkowych.

Naturalizacja epistemologiii filozofii

Znaturalizowanaepistemologiaznakomicie do-

pełnia się ^z kognitywistyką. Być ^{może inne} rodzaje epistemologii nadająsię ^do innych

celów. Nieczuję się jednak^nasilachpowiedzieć,

czyijaka epistemologia jest epistemologiąpleno titulo, jaka ^możebyć filozofią pierwsząⁱjaka moglaby wystąpić jako prolegomena ^do metafizyki.

Wydaje^mi się, że zarysowany wyżej program

naturalistyczny jest wykonalny.^Jestto

oczywiściejedynieprogram, ^ajego realizacjawymaga

szczegółowego rozpisania wymagań, jakie^musi spełnićarchitekturasystemupoznawczego,

najpierw minimalnego, ^a później bardziej

złożonego. Narzueasię pytanie, czy taka działalność

w ogóle jest filozofią. Naturalista może

replikować, ^{że skoro} udaje sięnaturalizować także

Heideggera,^toiwcześniejsifilozofowie faktycznieuprawiali proteorię empirycznąchoć robiii tonamodłępana Jourdain.Iriny^zkolei, ^o bardziej matematycznej duszy, ^odwolasię^{do idei}

JohnaMcCarthy”ego, którypostrzega epistemologię korzystającą^z osiągnięć sztucznej inteligencji jako dyscyplinę formalnąⁱmatematyczną (McCarthy [1989]). ^{A od dziedzin}

matematycznych ^{do idei} tradycyjnej filozofii i

epistemologii dosyćblisko. Mam wszelakowrażenie,

żejeśli ^{nie dokona} się systematycznej obrony

idei naturalizmu, ^w którym podział ^ha dyscypliny aprioryczne ⁱ aposterioryczne jest ^nieco zatarty, ^{to wszelkie} odpowiedzi będą brzmiały nieczysto.^Aletuniemiejsce^napełną

legitymizacjęprogramu naturalistycznego. Dlatego przyjąłemtakie,^{anie inne}założenie, żep.

Bibliografia

Chaitin, ^G. I., 1975, Randomness and MathemaócalProoj, „ScięntificAmerican” 232 nr5, s.47-52.

Chalmers, D.J., 1994, ^OnImplementing^a putation,„Minds andMachines”, 4,s.^391-402.

Clark, A., 1997, Being^There. PuttingBraki, Body, ^{and World} Together Agam, ^MIT Press, Cambridge,^Mass.

Cummins,R., 1975,^FunctionalAnalysis, „The JournalofPhilosophy”, 72,nr2O,^s.741-765.

Dennett, D., 1995, ^Darwin”s Dangerous^Idea:

Eyolution and the Meanings of Lak, ^Simon

8Schuster,Nowy^Jork.

Knowles, J., 2003, Norms, ^{Naturalism and} Epistemology: ^{The Case}for Science without Norms.Palgraye^MacmiHan.

Mccarthy,J.,1989, Artijicial Intelligence, Logic

and Fonnalizing ^Common Sense, ^w:

PhiIosophical Logic ^and Artijicial Intelligence, (red.) ^RichmondaThomasona, ^Kluwer

Academic: Dordrecht.

Millikan, R.G., 1984,Language, Thought, ^and

OtherBiological Categories. New Foundations

forRealism,^MITPress,Cambridge (Mass.).

Quine, W.V., 1986, Epistemologia

znaturalizowana, ^{w: Wy. o.} Quine, ^Granice wiedzy

i inneesejejilozojiczne,^{tłum. B.} Stanosz, Warszawa,s. 106-125.

Tojes” moje nilożenic,żep. 9