A N N A L E S D E L A S O C I É T É G É O L O G I Q U E D E P O L O G N E
Tom (Volume) XLI — 1971 Z eszyt (Fascicule) 4 K raków , 1971
JÓ Z E F O BERC \ JE R Z Y K O T O W SK I 2
PODZIAŁ B-LINEACJI TEKTONICZNEJ NA PODSTAWIE BADAŃ W SUDETACH
(14 fig.)
Classification of tectonic B-lineation based on studies in the Sudetes Mts.
(14 Pligs.)
W STĘP
B-lineacja w form acjach isikalnych Sudetów jest szeroko rozprzestrzenio- n a i była uw zględniana w w ielu opracowaniach. Szczególnie dobrze jest ona w ykształcona w m etam orficznych form acjach, w których poznana została ja k dotychczas najlepiej. W ystępuje też w innych skałach ta k magmowych, ja k i osadowych. Mniej interesow ano się tą lineacją w skałach osadowych.
W dotychczasowej literatu rze geologicznej Sudetów nie stosowano w y
czerpującej system atyki i w szechstronnego podziału B-lineacji. A utorzy pragną przeprow adzić ,próbę tego podziału w opairciu o w łasne doświadcze
nia i dane zaw arte w literaturze.
Przedkładania pierw sza próba podziału B-lineacji tektonicznej w naszej literatu rze pow inna być w .przyszłości uzupełniona nowymi w ynikam i b a
dań. Należy się liczyć, że w ażnych uzupełnień poidziałów 'dostarczą w yniki badań dla potrzeb m echaniki górotw oru i reologii skał, w których, o ile autorzy są dobrze poinform owani, nie uwzględniono dotychczas B-lineacji.
Pierwszej rozpraw y dotyczącej znaczenia B-lineacji d la własności m echa
nicznych skał i d la -eksploatacji górniczej dostarczył J. K o t o w s k i (1969).
Podany w rozpraw ie opis B-lineacji nie jest w yczerpujący. Dla oszczęd
ności m iejsca pominięto' spraw y ogólnie znane i oczywiste zatrzym ując się jedynie n a pojęciach now ych lu b inaczej niż dotychczas ujm ow anych.
Zastosowana w pracy sym bolika B-lineacji oparta jest n a źródłosłowie angielskim. Może ona być w ykorzystana przy szczegółowych opisach zja
w isk geologicznych w teren ie jak to przedstaw iono w innej pracy autorów (J. O b è r e , J. K o t o w s k i 1969).
Celem niniejszego a rty k u łu jest uporządkowanie szeregu pojęć dotych
czas stosowanych i nowo proponow anych oraz w prow adzenie niezbędnych uzupełnień nom enklaturow ych.
B -L IN E A C JA W D OTYCHCZASOW YCH PO D Z IA Ł A C H L IN E A C JI
W literaturze stosowano dotychczas różne podziały A i B-lineacji łącz
nie. Jednym z pierw szych był E. C l o o s (1946 str. 12). W ydziela on li - neację pierw otną w skałach magmowych (2 typy) oraz lineację w tórną
1 Wnoicław, ul. S obótki 10.
2 W rocław , iuil. D łu ga 18 m. 7.
w skałach osadowych (8 typów). Są to lineacje powstałe przez płynięcie (_L i |! do b), z obrotu dookoła osi b, przecięcie pow ierzchni S (według b i a), łącznie albo bez rotacji, poślizgi po pow ierzchniach w arstw ow ania, kliważu, spękań i w zrost m inerałów. Z charakterystyki podziału wynika, że au to r ten znajduje lineację w e w szystkich genetycznych grupach skał. W tekście oprócz w ym ienionych typów wydziela jako stru k tu ry linijne dodatkowo zmarszczkowanie. Uszeregowanie lineacji w edług różnych k ry terió w w m a
łym tylko stopniu zastało uwzględnione przez E. C 1 o o s a (1946).
Genetyczny podział lineacji, którego E. C 1 o o s nie ogranicza do li
neacji B, obejm uje łącznie sześć typów opartych na geom etrycznym sto
sunku do ruchu (płynięcie, rotacja), na jej w ykształceniu (zmarszczkowanie, wzrost linijny minerałów) lub na cechach geom etrycznych (przecięcie po
w ierzchni S). Przedstaw iony jeden ogólny podział lineacji E. C l o o s a opiera się n a różnych punktach widzenia.
M. M a s k a (1954 str. 26) w yróżnia osie fałdów, zmarszczkowanie, li
nijne skupienia m inerałów , pręcikowe stru k tu ry w gnejsach, budinaż, przecięcie pow ierzchni S, osiowy pseudokliważ i ryisy.
W. W. M o o r h o u s e (1959 str. 400— 401) wydziela jako najw ażniejsze następujące typy lineacji: 1. kraw ędzie z przecięcia pow ierzchni || do b, 2. linijna orientacja m inerałów igiełkowych i blaszkowych, 3. równoległa orientacja w yciągniętych otoczaków, ziam piasku, szczątków organicznych, .oolitów (równoległa do a albo b), 4. 'zmarszczkowanie i 5. rysy.
E. S. H i l l s (1967) dzieli lineację z p u n k tu widzenia geom etrii na:
1. osie fałdów, 2. przecięcie różnych pow ierzchni S, 3. lineację najdłuższych osi soczew, otoczaków i smug łyszczyków, 4. lineację słupów, budinażu, otoczaków, wrzecionow atych ziam kw arcu, igieł turm alinu, 5. ry sy na powierzchniaich ślizgowych.
W znanym podręczniku L. U. de S i t t e r a (1964) brak jest osobnego rozdziału poświęconego lineacji. Pojęciem tym posługuje się autor n a róż
nych m iejscach w tekście, nie przedstaw iając zagadnienia klasyfikacji tych form.
M. P. B i l l i n g s (1965 str. 352—355) wydziela kilka sposobów lin ij- nego ułożenia i w ydłużenia ziarna: zmarszczkowanie, ry sy n a pow ierz
chniach ślizgowych, budinaż, ,,p ręty kw arcow e”, stru k tu ry m ulionowe oraz osie fałdów.
G. D. A ż g i r e j (1966 str. 118) wyróżnia wyciągnięcie ziam , agrega
tów m ineralnych, linijne ułożenie elem entów skalnych w w yniku rotacji wokół osi b i lineację z przecięcia powierzchni.
N. A. E l i s e e w (1967 str. 123— 125) wydziela: rysy, wyciągnięcie (otoczaków, stru k tu ry pręcikowe), tekstury smużyste, lineację w zrostu
i „pM CjD JieH O CTb” .
J. S t e l e 1, K. B e n e ś , J. P t a k (1968 str. 62 i nast.) podają analo
giczną system atykę lineacji jak E. C ł o o s (1946).
Z przedstawionego m ateriału w ynika, że brak jest w dotychczasowej literaturze system atyki B-lineacji. Je st ona w różnych znanych podręczni
kach i pracach uw zględniana w ram ach przeglądu lineacji w ogólności.
Od szeregu la t badacze geologii Dolnego Śląska pośw ięcają w iele uwagi zagadnieniu lineacji, pod której pojęciem rozum ieją przede w szystkim li
neację B. W ymienić tu należy prace następujących autorów : M. D u m i c z (1960,1964), H. D z i e d z i c o w a (1966), J. G i e r w i e l a n i e c (1968), W. G r o c h o l s k i (1964, 1966, 1967), L. K a s z a (1964), J. K o t o w s k i (1967, 1968a, 1969), J. O b e r c (1961, 1966a, b, c, 1967a), J. O b e r c , J. K o t o w s k i (1969), T. O b e r c - D z i e d z i c (1966), J. M. S z a ł a-
m a c h o w i e (1964, 1966, 1968), H. T e i s s e y r e (1957, 1964, 1967, 1968), J. T e i s s e y r e (1968), I. W o j c i e c h o w s k a (1966), L. W ó j- c i k (1968). Wiszyscy w ym ieni autorzy w ydzielają zgodnie: zmarszcziko- wanie, oisie fałdów, linijne wyciągnięcie ziarna skalnego i agregatów k w ar- oowo-skaleniowych. Większość z nich dorzuca do tego podziału ślady prze
cięcia powierzchni foliacji ze złupkow aniem spękaniowym lub kliważem.
N iektóre nie w ym ienione ty p y Hneacji w ydzielają następujący autorzy:
M. D u m i c z (1964) drobne fleksury, tek stu ry pręcikow e; W. G r o c h o 1- s k i (1964, 1967) budinaż, stru k tu ry pręcikowe; H. D z i e d z i c o w a (1966) stru k tu ry pręcikowe; J. O b e r c (1966b) dłuższe osie „daktyli” ; H. T e i s s e y r e (1964, 1967, 1968) stru k tu ry pręcikowe, budinażowe, m u- lionowe, migdałowoowe, linijne w ydłużenie otoczaków; L. W ó j c i k (1968) elongacja otoczaków.
Ponadto J. O b e r c (1966b) łączy wydzielone B-lineacje z określonym i fazam i ruchów tektonicznych i stosuje dla nich odpow iednią symbolikę.
Dla osi fałdów pochodzenia glacitektonicznego autoir ten stosuje (1967d str. 255) symbolikę zlodowaceń bądź stadiałów, w czasie których pow stają te fałdy.
B -L IN E A C JA TE K TO N IC ZN A
Za B-lineację tektoniczną uważa się takie stru k tu ry linijne, których orientacja przestrzenna jest równoległa lub praw ie rów noległa do osi d u żych fałdów (makroskopowych) pow stałych w tej samej fazie tektogenicz- nej. Lineacja ta jest więc równoległa do osi b układu ko irdynaeyjnego dla tej jednostki.
Zagadnienie lineacji w ogólności a szczególnie B-lineacji jest bardzo ważne zarów no z punktu w idzenia teorii tektoniki, tektoniki w praktyce, jak i praktycznego w ykorzystania szczególnie w górnictwie.
W górnictwie B-lineacja nie jest dotychczas uwzględniana. W tej dzie
dzinie nauki i p rak ty k i m a ona w ielkie szanse zastosow ania przy ekspery
m entalnych badaniach skał, np. n a wytrzymałość, relaksację i inne. Próby skalne zwłaszcza B i R tektonitów w ykazują w różnych kierunkach różne właściwości strukturalne, ©o w pływ a w zasadniczy sposób na właściwości m echaniczne skał. O ile nie uwzględniono orientacji przestrzennej B -linea
cji skał in situ i w próbach laboratoryjnych, co z reguły m a miejsce, w y
niki tych badań traktow ać należy jako losowe. Dane osiągnięte w ten spo
sób z b ad ań różnych prób tych sam ych skał w ykazują znaczne różnice, co nie pozwala w ykorzystać ich przy in terp retacji m echanicznych właściwości skał w górotworze.
B-lineacja jest istotnym elem entem poznania budow y tektonicznej te renów niezależnie od tego, z jakiego typu genetycznego skał jest on zbu
dowany. Zaistniała więc konieczność po'działu B-lineacji tektonicznej. Jest on w pracy przedstaw iony w edług różnych kryteriów .
P o d z i a ł o p a r t y n a f o r m a c h g e O' m e t r y c z n y c h w y k s z t a ł c e n i a B - l i n e a c j i
Geometryczne form y w ykształcenia B-lineacji dzielą autorzy w sposób przedstaw iony na fig. 1.
Przecięcie różnych powierzchni S (powierzchnie w arstw ow ania, foliacja w skałach m etam orficznych równoległa lub ukośna do pow ierzchni w ar
stw ow ania i kliważ, równoległe do osi w ielkich stru k tu r fałdowych) jest
uznaw ane za B-lineację. Jeżeli przecinają się gęsto obok siebie w ystępu
jące więcej niż dw a system y pow ierzchni S, których kraw ędzie są zgodne z osią koordynaty b, pow stają stru k tu ry zw ane ołówkowymi lufo pręcikow y
mi (fig. 2).
R ekrystalizacja parakinem atyczna pow oduje w zrost ziarna skalnego zgodnie z osią b koordynaty stru k tu ry (lineacja ziarna) (Ig). Lineację tego typu w ykazują ziarna kw arcu (q). skaleni (fp), łyszczyki (mc), chloryty (c),
P o d z ia ł o p a r ty na form ach geo m etry czn y ch w y k s z t a łc e n ia B - l i n e a c j i
p r z e c i n a n ie l i n e a c j a z m a r sz c z - s i ę różn ych z ia r n a k ow anie
system ów (lg.)
p o w ie r z c h n i 3
(ŻO
■typ drobnych fa łd ó w
(crf)
o s i e b u d in a ż (bd) a n t y k lin s t r u k t u r y i s y n k li n mulionone^m s)
(a a , s a )
ty p drobnych łu s e k
(crt)
soczew kwarcowych
i in n y c h ( q la )
n a j d łu ż s z e o s i e
r e lik t ó w ( e l)
c i a ł
p o w s t a ły c h p r z e z r e k r y s t a l i z a c j ę (r )
Fig. 2. B -lin e a c ja o łó w k o w a (pręcikow a) w g n ejsac h Fig. 2. P e n c il B -lin e a tio n in gneisses
amfibole (a), pirokseny (px), kalcyt (cc), ooidy (oi) a także agregaty (prze
rosty) skaleniowo-kwarcowe (fpq). Z iarna m inerałów o dużej sile k ry sta
lizacji należące do układu regularnego np. granat mogą układać się linijnie zgodnie z koordynatą b (fig. 3). Z iarna niedzometryozne różnych m inerałów mogą być rów nież ułożone linijnie. Niezależnie od tego najdłuższe osie rozrzuconych bezładnie ziarn, o ile są zorientow ane równolegle do siebie,
Fig. 3. Linijnie ułożeniie p o je dyn czy ch p o rfiro b la stó w g r a n a t u n a p o w ie rz c h n ia c h fo lia- c ji w łu p k a c h łyszczykow ych p a s m a S ta re j K am ien icy o k o licy Czerniiaw y Z d ro ju . C ien k ie k re se c z k i lin ijn e s k u p ie n ia
b la sz e k b io ty tu
Fig. 3. L in e a r a r ra n g e m e n t of sing le g a m e t p o rp h y ro b la s ts o n fo lia tio n su rfaces in m i
ca schists iof th e S ta r a Kiamie- niioa ra n g e n e a r G z e m ia w a - -Z d ró j. T he th in lines re p re s e n t lin e a r a g g re g a te s of
toiotite
tw orzą rów nież lineację. W ydłużeniu ulegają otoczaki w m etakonglom era- taeh a także ciała typu daktyli w tektonitach zlepieńcopodobnych, wreszcie ziarna w stru k tu rac h migdałowoowych podczas rekrystalizacji m etam or
ficznej.
Zmarszczkowanie pojaw iające się w skałach osadowych oraz m etam or
ficznych m a cechy bardzo drobnych fałdów (crf) o am plitudzie rzędu 1 mm. Są to fałdy sym etryczne bądź asym etryczne oraz zm arszczki ty p u łusek (crt), w których typow e są rów nolegle względem siebie zorientow ane powierzchnie nieciągłości. Zazwyczaj w skałach m etam orficznych wiąże się z nim i rów noległa lineacja ziarna (Ig).
Osie an ty k lin (aa) i syniklin (sa) różnej wielkości są kolejnym typem geometrycznego w ykształcenia B-lineacji. Na tym m iejscu nie interesuje nas bliżej wykształcenie geom etryczne fałdów (umiarowe, asym etryczne, dachow ate itp.).
Do tej grupy należą natom iast fleksury, w których osie przegubów an - tyklinalnych i synklinalnyeh stanow ią odm iany B-lineacji (fi).
Bndinaż (bd) (fig. 4) jest w ażną niekiedy form ą w ykształcenia B -linea
cji. Należy wyróżnić następujące elem enty składowe budinażu: a. rdzeń budinażu, b. osłona rdzenia budinażu, e. ry n n a budinażu, d. żebro budi
nażu.
Fig. 4. S c h em at s tr u k tu r b u d in a żo w y c h : a — irdizeń b u d in a ż u ; b — o s ło n a rd z e n ia b u d in a ż u ; c — ry n n a b u d in a ż u ; d — żeb ra
b u d in a ż u
Fig. 4. S ch em atic d ia g ra m o f b o u d in ag e s tru c tu re s : a — oore o f b o u d in a g e ; b — m a n tle o f b o u d in a g e -oore ; c — b o u d in ag e
tro u g h ; d — b o u d in a g e rib s
Rzadziej spotykane są stru k tu ry m ulionow e (ms), których osie stanow ią w ażną odm ianę B-lineacji.
Inne typy w ykształcenia B-lineacji zostaną omówione w dalszej części tekstu. Tutaj w ym ienim y jedynie najdłuższe osie „pokładowych żył k w ar
cowych” (qla) spotykanych często w seriach łupków m etam orficznych.
K w arc ten tw orzy ciała sekrecyjne, równoczesne z rekrystalizacją i głów
nym fałdow aniem tych serii.
P o d z i a ł B - l i n e a c j i w e d ł u g w i e l k o ś c i
Kolejny w tej pracy podział B-lineacji jest o p arty na wielkości stru k tu r Unijnych. Elem enty B-lineacji w różnych skałach (definicja p atrz poniżej) mogą osiągnąć różną wielkość. Zachodzi w ięc konieczność podziału B-li
neacji ze względu na wielkość elem entów. P rzyjm ując O'dnośne przedrostki za F. J. T u r n e r e m, L. E. W e i s s e m (1963) m ożna w yróżnić:
1. m ikro-B -lineację = B -lineacja mikroskopowa, 2. mezo-B-Hneację = B-lineacja mezoskopowa, 3. maikro-B-lineację = B-lineacja makroskopowa.
1. Mikro — B -lineacja osiąga bardzo m ałe rozm iary i m oże być obser
w owana w badaniach mikroskopowych. Je st ona wyznaczona przez ułoże
nie kierunkow e (linijne) ziarn m inerałów . Pom iary dłuższych osi ziarn m inerałów m ogą być w ykorzystane w badaniach statystycznych i zesta
wiane w form ie róż kierunków lub diagram ów konturow ych. Szczególnie dobrze w id0'czne ułożenie strzępiasto zakończonych form m ineralnych o b serw uje isię w preparatach zorientow anych w yciętych równolegle do po
wierzchni foliacji skał cienko laminowanych. W ydłużenie form m ineralnych jest zgodne z kierunkiem lineacji obserw ow anej w skali mezoskopowej.
W skałach gruboziarnistych, np. gnejsy, m ikro-B -lineaeja nie jest widoczna tak dokładnie jak w skałach o stru k tu rach lam inowanych. M ikro-B -li
neacja dotyczy głównie orientacji pojedynczych form m ineralnych, bardzo rzadko agregatów. Bliższa ich analiza mikroskopowa jest tem atem zagad
nień petrotektonicznych,
2. M ezo-B-lineacja może być określana w skali mezoskopowej. W iel
kość elem entów linijnych jest różna i w aha się od kilku m ilim etrów do kilkudziesięciu centym etrów a naw et p a ru m etrów . G órną granicą mezo B-lineacji jest długość, k tó ra nie może stanow ić k ry teriu m w ydzielenia ich na mapie w Skali 1 : 10 000.
Om awiana B-lineacja jest n a jg ęściej w ykształcona n a pow ierzchniach foliacji w skałach m etam orficznych w różny sposób, o 'czym będzie m owa w innych podziałach. W seriach osadowych meizoskopowa B-lineacja jest w ykształcona przede w szystkim jako osie fałdów odpowiedniej skali lub zmarszczko w an ie.
3. M akro-B-linęaeja jest dużych rozmiarów, z reguły daje się ujmować kartograficznie już w skali 1 : 10 000. Lineacja ta jest reprezentow ana głównie przez osie w iększych antyklin, synklin ;i łusek. W ym ienione ty p y lineacji o parte n a wielkości form w obrębie jednej stru k tu ry tektonicznej, o ile pow stała ona w jednej fazie deform acji, są równoległe. Mogą one być beż równoległe w stru k tu rac h wielofazowych, o ile w fazach tych nie zm ie
niał się plan budowy, czyli orientacja osi układu koordynacyjnego.
P o d z i a ł B - l i n e a c j i o p a r t y n a c z a s o w y m s t o s u n k u d o r u c h u
K ryterium uwzględniające stosunek czasowy B-lineacji do ruchu, więc deform acji jest podstaw ą kolejnego podziału, k tóry przedstaw ia fig. 5.
Lineacja parakinem atyczna pow staje przy ruchach głównie poziomych.
W przypadku skał m etam orficznych chodzi tu głównie o ru ch y różnicowe.
S tru k tu ry linijne ułożone są prostopadle do' kierunku nacisków.
Pow stanie fałdów w szlirach w obrębie skał m agm owych n ie jest zw ią
zane z m echanicznym w yginaniem „w arstw ” ani z rekrystalizacją. Chodzi tu o deform acje produktów' protokrystalizacji stopu podczas płynięcia.
Nie połączone z rekrystalizacją lineaeje, a to: zm arszezkowanie (cr), osie fałdów (f) 'ciągnionych i budinaż (bd) pow stają rów nież przy deform a
cji skał osadowych. Aczkolwiek elem enty te nie w ym agają w zasadzie w arunków term odynam icznych, potrzebnych do rekrystalizacji, to jednak w skałach m etam orficznych rozw ijają się powszechnie, przy ¡czym n ajsil
niejszy w zrost m inerałów jest rów noległy do osi w ym ienionych stru k tu r.
Jedynie w bezpośrednim sąsiedztwie osi antyklin na skutek ciągnienia związanego z w yginaniem w arstw dochodzi do wyciągnięcia niem al p ro stopadłego do osi tych struktur. Cechę tę w ykazują przede w szystkim łyszczyki.
P o d z ia ł B - l i n e a c j i wg cza so w eg o sto su n k u do ruchu
p ara k in em a ty czn a
o s i e fa łd ó w ( f ) w s z l i r a c h
p r z e c i ę c i e różnych, system ów p o w ie r z c h n i S
(P)
po stk in e m a ty c z n a r e k i y s t a l i z a c y j n a
II do s t r u k t u r p a r a k in e - m atycznych t e z r e k r y s t a l i z a c j i '
(w s k a ła c h osadow ych)
zm arszczko' w an ie ( e r )
o s i e fa łd ó w ( f ) c i ą g n i o n ych
b u d in a ż
W
z r e k r y s t a l i z a c j ą
(w s k a ła c h 'm e ta m o r fic z n y c h )
£,'! do
s t r u k t u r p a r a k in e - m atyczn ych
p r z e c i ę c i e ró żn y ch system ów p o w ie r z c h n i S ( p )
p r z e c i ę c i e
^różnych r -
’system ów p o w ie r z c h n i S
iP)
zm arszczk o- w a n ie ( e r )
o s i e fa łd ó w ( f ) c i ą g n i o - .nych
b u d in a ż
(ab) l i n i j n e
w y cią g n i ę c i e a gregatów m in e r a l
n ych (ma)
l i n i j n e u ł o ż e n i e i w y c ią g n i ę c i e z i a m m ine
r a ln y c h ( lg ) F ig . 5
Większość lineacji rekrystal-izacyjnej pow staje w związku z rotacją względem w spółrzędnych b struktury. W ynikiem jej byw ają esow ato w y
gięte lub wrzecionowate formy.
N iektóre m inerały stres sowę nie w ykazują tendencji do tw orzenia form wydłużonych, jak np. granat. Niekiedy jego ziarna układają się Unijnie.
Oddzielnym, należącym do 'omawianej grupy typem lineacji są k raw ę
dzie (|3) z przecięcia różnych iróżnowiekowyeh pow ierzchni S, jeśli k ra
wędź ta jest zgodna z osią b. Specjalnym przykładem tego rodzaju zjaw isk je st pow stanie niektórych odm ian stru k tu r pręcikowych.
Lineaeja postkinem atyezna wyznaczona jest często przez najdłuższe osie ziaim m inerałów, które mogą być równoległe lub ustaw ione pod do
wolnym kątem do starszej B-lineacji tła. Równolegle do starszej B-lineacji neokryształy postkinem atyczne układają się dłuższym i osiami || do sta r
szej B-lineacji. Je st to lineaeja naśladowcza czyli m im etyczna (mm).
W obrębie ¡skał pow stałych w w arunkach parkinem atycznych dochodzi niekiedy do pow stania izolowanych ciał podeform acyjnych, rekrystaliza- cyjnych, 'Czyli neoenklaw, których najdłuższe osie (r) są zgodne w k ie ru n kiem starszej lineacji. J. O b e r c , J. K o t o w s k i (1969 str. 124) in te r
p re tu ją tego typu ciała g ranitu rum burskiego w obrębie gnejsów izerskich jako w ynik najłatw iejszej rekrystalizacji postępującej najszybciej w kie
ru n k u B-lineacji w starszych, tektonitach ¿Legających rekrystalizacji (fig. 6). R elikty tektonitów w obrębie ciał zr©krystalizowanych są w ydłu
żone zgodnie z B-lineacją (fig. 7), a w ew nętrzna ich budow a w ykazuje zgodność z lineacją skał osłony ciał zrekrystalizow anych.
W ym ienione ty p y lineacji mogą mieć w ym iary m ikro- i mezoskopowe.
Niektóre z nich jak fałdy i ciała powstałe przez rekrystalizację postkine- matyczną, mogą mieć w ym iary makroskopowe.
W podanym schemacie (fig. 5) uderza 'brak B-lineacji tektonicznej p re- kinem atyczne j . Lineacja ta k a n ie istnieje. B-lineacja w skałach osadowych reprezentow ana np. przez riplem arki nie jest pochodzenia tektonicznego.
Fig. 6. L aneacja w yzn aczo n a przez n a jd łu ż s z ą oś c ia ł p o w sta ły c h p rzez p o stk in e - m a ty c z n ą re k ry s ta liz a c ję g ra n itu ru m b u rs k ie g o k o sz
te m g ra n ito g n e jsó w (neo- en k law a). W yrobisko „W ie
ż a ” ob o k G ry f o w a Sl. 9ta,n z d n ia 20—25. V III. 69 Fig. 6. L in e a tio n m a rk e d by lo n g est a x e s ©f irodk bodies fo rm ed b y poistkdwematic re o ry sta liz a tio n o f th e R u m - hung -granite to th e ex p an se o f g n e issic -g ra n ite s (n eo en
clave). Q u a rry „W ieża”
n e a r G ry fó w Ś ląsk i
Fig. 7. W yd łu żen ie enlkHawy g n e jsu w g ra n ic ie rum bur& kim zg o d n e z B -li- n eac ją. J e s t to ró w n o cz eśn ie p rz y k ła d n a B -lin e a c ję n ało żo n ą (por. str. 545).
F ra g m e n t od sło nięcia n a gónze S tan e k Fig. 7. E lo n g atio n of gneiss e n c la v e in th e R u m b u rg g ra n ite c o n c o rd a n t w ith B -lin eatio n . T his s tr u c tu re p ro v id e s also a n e x a m p le o f su p erp o se d B -lin eatio n . A fra g m e n t o f th e e x p o s u re o n Mt.
S ta n e k
P o d z i a ł B - l i n e a c j i z e w z g l ę d u n a m a t e r i a ł
Przed bliższym rozpatrzeniem powyższego podziału konieczne jest sprecyzowanie wchodzących tu pojęć podstawowych. Lineacja składa się z elem entów linijnyeh. Pod tym pojęciem rozum ieją autorzy pojedyncze lepiej lub gorzej od tła odgraniczone formy, w yraźnie wydłużone, zbudo
w ane z pojedynczych m inerałów i ich agregatów . Elem enty te m ogą być proste, jeśli są zbudow ane z ziam (ziarna) jednego m inerału lub złożone z ziarn różnych m inerałów . Lineacja jest w ięc zespołem elem entów linij- nych, jednakowo zorientow anych przestrzennie, w ystępujących najczęściej obok ¡siebie. Za elem ent lin ijn y m usim y też uznać kraw ędzie (fi) powstałe przez przecięcie różnego ty p u pow ierzchni S. Szereg takich kraw ędzi zgod
nych z koordynatą b należy uznać za B-lineację.
Niekiedy spotyka się lineację wyznaczoną przez najdłuższe osie rów nolegle zorientow ane większych elem entów skalnych. Mogą one mieć w e-
w nętrzną B-lineację. Zjaw isk tych i system atyki tego rodzaju B-lineacji nie rozpatrujem y w tym m iejscu gdyż wchodzą one w zakres t.zw. lineacji złożonej i nałożonej, o której będzie m ow a później.
Podział B-lineacji ze względu na m ateriał przedstaw ia schem at fig. 8.
N iektóre term iny zaproponowane w pracy w ym agają w yjaśnienia.
Buctinaż (bd) m ożna rozpatryw ać z jednej strony jako lin ijn y elem ent skalny, którego osie podłużne są generalnie równoległe do siebie i do li
neacji w osłonie rdzenia budinażu, tj. rynien i żeber a także rdzenia budi- nażu. W yjaśnienie genezy budinażu nie jest w przedstaw ionej pracy ko
nieczne.
P o d z ia ł B - l i n e a c j i z e w zględ u na m a t e r ia ł
o t o c z a k i (p) (:i z a s a d z ie raonomineralne);
p r o s t e p o je d y n c z e m in e r a ły
r ó w n o le g ła o r i e n t a c j a pojedyn czych , wydłużonych, z i a r n ( I g )
l i n i j n e
ele m e n ty m in e r a ln e U n i j n e
e le m e n ty s k a ln e
l i n i j n e u ł o ż e n i a z i a r n n i e w ydłużo
n y ch ( t g )
z ło ż o n e z w ie lu m inerałów
p r z e r o s t y .m inerałów (ma)
Fig. 0
m in e r a ł p ie r w o tn y + p ro d u k ty j e g o r o z k ła d u ( p r z e o b r a ż e ń )
■ (m d)
N iektóre m inerały tworzące ziarna izom etryczne nie m ające najdłuż
szych osi nie m ogą być trak to w an e jako elem enty linijne np. granat. J e dynie w rostki w yznaczające stru k tu ry helicytow e są w ich obrębie ułożo
ne linijnie. Nie m ają one więc znaczenia przy badaniach mezoskopowych.
Niekiedy jednak ziarna takich m inerałów układają się w szeregach rów no
ległych do innych typów B-lineacji. N iektóre m inerały wyznaczające B-li
neację pirzy w tórnych przeobrażeniach (hydrotarm alnych, w ietrzenie, diaftoreza) ulegają rozkładowi zupełnem u lub częściowemu. W tym o stat
nim przypadku lineacja (ma) jest wyznaczona nie przez jeden m inerał, lecz przez taki ich 'zespół, k tó ry nie zasługuje n a m iano przerostów . P rzykła
dem mogą być piroksen, hornblenda, biotyt, skaleń i inne oraz odpowiednie produkty ich w tórnych przeobrażeń.
W ram ach om awianego podziału należy uwzględnić lineację wyznaczo
n ą przez najdłuższe osie neoenklaw, 'czyli enklaw rekrystalizacyjnych, o czym była już mowa.
Rekrystalizacji podeform acyjnej podlegają nie tylko gnejsy, ale i inne skały np. wapienie. Dotychczas jednak nie zajm owano się orientacją prze
strzenną ciał rekrystalizacyjnych pow stałych w ty ch skałach.
Z drugiej istrony mezoskopowe relik ty skał ulegających rekrystalizacji m ają zazwyczaj najdłuższe osie ustaw ione zgodnie z B 4ineaeją skał okreś
lonego terenu. A utorzy oznaczyli ją symbolem el (J. O b e r c , J. K o t o w s k i 1969 istr. 16). Najdłuższe osie enklaw zachow ują jednolitą orientację n aw et w tych przypadkach, gdy relik ty te są pozostałością pierwszego z dwóch etapów rekrystalizacji statycznej w obrębie grubiej ziarnistych produktów młodszego etap u rekrystalizacji statycznej.
P o d z i a ł B - l i n e a c j i w z a l e ż n o ś c i o d j e j z w i ą z k u g e o m e t r y c z n e g o z p o w i e r z c h n i a m i f o l i a c j i (fig. 9)
N ajg ęściej B-lineacja jest sprzężona z pow ierzchniam i foliacji. Sprzę
żenie to m a ¡różny charakter. Spora grupa lineacji wyznaczona jest po pro
stu przez m echaniczną deform ację pow ierzchni foliacji (zmarszczkowa- nie — cr, osie fałdów — f, wygięcia osłony rdzenia budinażu i podobnych).
P o d z ia ł B - l i n e a c j i w z a l e ż n o ś c i od j e j zw iązk u g eo m etry czn eg o z p o w ie r z c h n ia m i f o l i a c j i
E . n a r s z c z k i (ć r )
o s i e fa łd ó w ( f )
b u d i n a ż ( T a d )
s tr u k tu r y
m u l i o n o w e ( s s )
zw iązan a z p o w ierz ch n ia m i f o l i a c j i
o t o c z a k i ( p ) na p o w ie r z
ch n ia ch f o l i a c j i
sk o p io wana ( co)
ś la d y p r z e c i ę c i a s i ę ró żn y ch ś y s t e - iBÓw p o w ie r z c h n i S
( P )
{ s t r u k t u r y p ręc ik o w e p o w s ta łe z p r z e c i ę c i a p o w ie r z c h n i S ^
n a j d łu ż s z e o s i e p o j e d ynczych m inerałów ( I g ) , wy
d ł u ż e n i e , w y c ią g n ię c i e o s i a g r e g a t ów
(aa)
n i e zw iązan a z p o w ie r z c h n ia m i f o l i a c j i
n a jd łu ż s z e o s i e n eoen k law
( r )
l i n e a c j a n a śla d o w c za (rami
Fig. 9
n a jd łu ż s z e o s i e r e lik t ó w
( o l )
o t o c z a k i( p ) d a k t y le (dt) w y d łu ż e n ie s t r u k t u r m igd ałow - cow ych (a u ) (w ew nątrz
ła w ic )
Najczęściej w skałach m etam orficznych spotykana jest lineacja re k ry - stalizacyjna, rozw inięta n a pow ierzchniach foliacji i reprezentow ana prze?
określone m inerały lub ich agregaty. Inne ty p y lineacji om awianej grupy pow stają przez przecięcie pow ierzchni dw óch lub większej ilości po
w ierzchni S. W tym określonym przypadku może dojść do pow stania stru k tu r pręcikowych (ołówkowych) często ty p u rekrystalizacy jnego (pa- rakinem aty czni e).
W prawdzie pow ierzchnie foliacji w skałach o lineacji pręcikowej, np. w gnejsach, n ie są widoczne, niem niej jednak kom binacjom różnym pow ierzchni foliacji zawdzięczają one sw ą budowę.
Ciekawy typ lineacji stw ierdzono w granodiorycie zaw idowskim w Za
widowie. G ranodioryt m a tu cechy skały m etam orficznej. W jego obrębie w ystępują enklaw y mezoskopowe łupków krystalicznych o w yraźnym nie
kiedy zm arszczkowaniu. Na powierzchni odgraniczaj ącej mezoskopowo bezkierunkow y granodioryt od łupka o w yraźnym zm arszczkowaniu w y kształciła się lineacja, k tó ra stanowi odbicie (kopię) zm arszczek na po
w ierzchni granodiorytu (fig. 10). Je st to lineacja skopiowana (co).
M niejsza i trudniej w terenie dostrzegalna grupa B -lineacji nie jest związana z pow ierzchniam i foliacji. Należą tu najdłuższe ‘ osie ineoenklaw (r) bądź najdłuższe osie określonego ty p u reliktów (el), o czym była już mowa.
Najdłuższe osie otoiczaków (p) w zlepieńcach w ew nątrz ławic należą do omawianej grupy podobnie jak „daktyle” (di) opisane po ra z pierwszy
przez F. K. D r e s c h e r a (1932) i K. C h m u t r ę (1967) z tzw. kw arcy- tów daktylow ych z K rzyw iny określonych później jako tektonity zlepień- copodobne (J. O b e r c 1966 b). Podobnie w ew nątrz ław ic m etam igda- łowców poszczególnie „m igdały” m ają najdłuższe osie (am) zorientow ane jednaikowo i zgodnie z osią b układu koordynacyjnego.
Część otoczaików w m etakonglom eratach na pow ierzchniach ławic, zwłaszcza dolnych, należy do pierwszej grupy omawianego zespołu lineacji (tzn. zw iązanych z pow ierzchniam i foliacji).
Fig. 10. B -lin e a c ja sk o p io w a n a n a p o w ierzc h n i g ra n o d io ry tu zaw id o w sk ieg o w Z a w idow ie, o d d zie lają cej g ra n o d io ry t od e n k la w y łu p k a o w y ra ź n y m z m arsa czk o w an iu Fig. 10 B -lin e a tio n copied on th e su rface o f th e Z aw id ó w g ra n o d io rite s e p a ra tin g th e
grainodiorite fro m a sch ist e n c la v e w ith d is tin c t a re n u la tio n
Lineacja naśladowcza związana zawsze z rekrystalizacją je st bardzo zróżnicowana pod względem geom etrycznym. Jej stanowisko system a
tyczne przedstaw ione jest n a załączonym .schemacie (fig. 9).
P o d z i a ł B -1 i n e a c j i z p r z e c i ę c i a s i ę r ó ż n y c h p o w i e r z c h n i S
Spośród w ielu kraw ędzi powstałych z przecięcia się różnych pow ierz
chni w obrębie rozm aitych typów skal za B-lineację uznaje się przecięcie powierzchni S w szczególności:
1. pierw otnej foliacji (powierzchni ab w skałach osadowych),
2. foliacji (powierzchnie ab) w skałach m etam orficznych, które mogą być równoległe lu b skośne do pow ierzchni sedym entacyjnych,
z powierzchniam i:
1. bc
2. ścinającymi, w których kraw ędzie pow stałe z przecięcia są rów nole
głe do b-koordynaty stru k tu ry .
B - l i n e a c j a z p r z e c i ę c i a s i ę r ó ż n y c h system ów p o w ie r z c h n i S ( p )
p r z e c i ę c i e p o w ie r z c h n i
ab i bc
p r z e c i ę c i e dwóch s y s t e mów p o w ie r z c h n i ś c in a ją c y c h
p r z e c i ę c i e p o w ie r z c h n i
ab z e z łu p k o - waniem s p ę - kaniowym
p o z o s t a ł e k ie r u n k i l i n i j n y c h s t r u k t u r n i e w y k a zu ją ce ge
n e ty c z n e g o zw iązk u z e zja w isk a m i d ysjunktyw nym i
F i g . 11
Mogą tu też należeć kraw ędzie z przecięcia dwóch lu b więcej pow ierz
chni ścinających zgodnie z koordynatą b. Zjawisko takie obserw ujem y rnp. w nieczynnym w yrobisku w Wieściszowicach.
Schem at w zajem nych stosunków m iędzy tak pow stałym i B-lineacjam i przedstaw ia (fig. 11). Do B-lineacji należą różne kom binacje w ym ienionych wyżej w ariantów .
G e n e t y c z n y p o d z i a ł B - l i n e a c j i
W genetycznym podziale B-lineacji tektonicznej m uszą znaleźć się wszystkie znane dotychczas typy B-lineacji. W niżej podanym schemacie (fig. 12) jedynie pojęcia nadrzędne B-lineacji m ają cechy genetyczne. D al
szy podział bardziej szczegółowy nie jest n a tym m iejscu niezbędny, po
nieważ znajduje się na innych stronach pracy.
G en etyczn y p o d z i a ł B - l i n e a c j i
skopiow an a ( c o ) parak inem a— s t a t y c z n a
t y c z n a -w y b io r c z a (mm)
( p a t r z f i g . 5 ) m im etyczna
Fig. 12
Ze względu n a specyficzny ch arak ter tektoniczny zostały uw ypuklone typy lineacji w obrębie skał magmowych, osadowych i m etam orficznych.
D la lepszego zrozum ienia sensu odnośnego podziału konieczne są dodatko
we uwagi.
Szliry pirzy poziomym ru ch u m agm y mogą ulec w tórnem u pofałdow a
niu. Zafałdowaniie takie należy odróżnić od fałdów w nie przetopionych dostatecznie skałach m etam orficznych podlegających anateksis. N iektóre g ranity uw ażane za m agm owe np. m asyw u Strzegom — Sobótka m ają lineację ziarna .zorientowaną analogicznie jak w skałach osłony m etam or
ficznej (m etam orfik Imbramowic) ¡ustawione skośnie do osi intruzji. Li- neacja ta n ie m a nic wspólnego z kierunkiem płynięcia magmy, k tó ry m usim y uznać za prostopadły do osi intruzji. J. Oberc (1966 c str. 528) uznaje tę lineację za reliktow ą (rl) po skałach m etam orficznych.
Lineacja m im etyczna (ram) jest zawsze związana z w arunkam i sta
tycznym i i dlatego została oddzielona od rów nież krystaloblas ty czne j li
neacji parakinem atycznej.
Większość lineacji w skałach osadowych nie w ym aga dalszych w y
jaśnień.
Oś b w diapiirach przy przyjęciu osi a jako w przybliżeniu pionowej leży n a pow ierzchniach w arstw i przedstaw ia ślady przecięcia powierzchni w yciśniętych k u garze w arstw z pow ierzchnią poziomą. Tak teoretycznie pow inna też być ustaw iona B-limeacja w diapiirach.
O lineacji ¡skopiowanej była już mowa wyżej.
M o n o - B - l i n e a c j a (m B l), p o l i - B - l i n e a c j a (pB l) ( z ł o ż o n a ) i B - l i n e a c j a (sBl) n a ł o ż o n a (fig. 13)
W zależności od historii tektonicznej badanej serii skalnej różne ro
dzaje B-lineacji m ogą tw orzyć się w lozasie jednego ak tu deform acji bądź też w kilku następujących po sobie fazach.
M o n o -B -lin e a c ja (m B l), p o l i - B - l i n e a o j a j j p B l ) zło ż o n a ], B - l i n e a c j a n a ło ż o n a ( s B l)
m o n o -B -lin e a c ja
(m B l) p o l i - B - l i n e a c j a (z ło ż o n a ) (pBl) l i n e a c j a z ia r n a ( l g } zm arszczk ow an ie ( c r ) o s i e fa łd ó w ( f ) b ud inaż ( b d ) s tr u k tu r y mulio-*
nowe ( m s)
o s i e soczew kwarco
wych ( q l a ) i in n ych
n a ło ż o n a (sB l)
II do s t a r s z e j B - l i n e ^ c j i k r a w ęd zie p r z e c i ę c i a p o w ie r z c h n i
B (P)
neoenklaw y ( r ) o s i e enklaw ( e l ) l i n e a c j a mime- . ty c z n a (mm )
- i , J- do s t a r s z e j B - l i n e a c j i f a ł d y ( f ) , dachow ate o s i e f l e k s u r ( f l ) , zm arszcz
k ow an ie ( c r )
F i g . 1 5
Pod pojęciem m ono-B-lineacji (mBl) należy rozum ieć lineację jednego typu, więc niew ątpliw ie pow stałą w czasie jednej fazy deform acji. Zazna
cza się ona przede w szystkim w skałach osadowych w form ie zm arsaczko- w ania, a także fałdów m ezo- i makroskopowych. Do fałdów zaliczam y tu również fleksuiry.
Poli-B -lineacja (pBl) spotykana jest najczęściej w skałach m etam orfi
cznych. Pod pojęciem tym należy rozum ieć kilka typów B-lineacji w obrę
bie jednej w arstw y lub ławicy pow stałych w jednej fazie deform acji, rów nolegle .przestrzennie zorientow anych względem siebie (fig. 14).
K om binacje ty ch lineacji mogą być bardzo różne i nie m a poitrzeby analizować ich bliżej.
W rachubę wchodzą tu : wszelkiego ty p u lineacje ziarna (Ig), zmarszcz - kow anie (cr), osie fałdów (f) m ikro- mezo- i makroskopowych, budinaż (bd), stru k tu ry m ulinow e (ms), linijnie w yciągnięte otoczaki (p) w m eta- konglom eratach, wreszcie najdłuższe osie soczew (pokładowych sekrecyj- nyeh żył kw arcow ych — qla) i inne.
Zagadnienie krzyżow ania się rów now iekow ych lineacji stanow i od
dzielny problem.
B-lineacja nałożona (sBl) przedstaw ia zespół lineacji w obrębie w ar
stw y lub ławicy określonej iskały, pow stały w dw u lub większej ilości eta
pów ewolucji. Rozróżniamy tu taj dw a przypadki orientacji względem siebie tróżnowiekowych lineacji. Różnowiekowe lineacje mogą być rów no
ległe do siebie, pirzez co spełniony jest w arunek nałożenia. Należą tu B-li-
neacje z przecięcia różnych pow ierzchni S, które tw orzą się w strefach płytszych niż poprzedzająca je r efcrystalizac ja . Z kolei w ym ienim y n a j
dłuższe osie neoemklaw, najdłuższe osie ¡enklaw w obrębie skał zrek ry sta- lizowanych postdefarm acyjm e, wreszcie najdłuższe osie porfiroblastów postd e form acy j n y ch.
Fig. 14. P o li-B -ilineacja (złożona). L in e a c je w y zn acza ją tu ta j: o sie fałd ó w m ezosko- pow ych, lin e a c ja z ia rn a n a p o w ie rz c h n ia c h ab łu p k ó w łyszazykow ych o raz osie so- ozew sekrecyjm ego k w a rc u . F ra g m e n t o d sło n ię cia łu p k ó w łyszczykow ych p ro te ro -
z o ik u w d o lin ie K w isy w okolicy Z ło tn ik k u b a ń s k ic h
Fig. 14. P o li-B -łiin eation (C om posite lin eatio n ), m a rk e d b y a x e s o f m esoscopic folds, g ra in lin e a tio n o n ab su rfa ces o f sch ists a n d axes o f len ses o f isecretiomal q u a rtz . A fra g m e n t of th e e x p o s u re of P ro tero zo ic m ica schists in th e K w isa r iv e r v alley n e a r
Z łotniM Lubańsikie
W ymienione ostatnio ty p y Mneacji nałożonych odnosimy oczywiście do B-lineacji w obrębie enklaw lub w obrębie tła, w któ ry m one tkw ią. Ba
dania lineaeji nałożonej (sBl) zostały już zapoczątkowane w krystaliniku izerskim J. O b e r c, J. K o t o w s k i (1969), J. K o t o w s k i (1968).
Najpospolitszą lineację nałożoną stanow ią osie fałdów (f) nałożonych. Li
neacja tego ty p u została zanalizow ana w pracy J. O b e r c a 1967 a.
Lineacja nałożona ustaw iona skośnie a naw et prostopadle do lineaeji starszej je st (reprezentowana przez fałdy 'często o dachow atych przegu
bach syniklinalnyeh (sa) i antyklinalnych (aa) łąaznie z fleksuram i (fl) oraz przez izmarszozkowanie (cr).
In stytu t Geologii U n iw e r s y te tu W rocław skiego Zakład Geologii F izycznej
In stytu t G eotechniki P olitechniki W ro c ław sk iej Zakład Geologii In żyn iersk iej i Hydrogeologii
\ o
W Y K A Z LIT E R A T U R Y
R EFEREN CES
A ż g i r e j G.. R. — A ok m p e f t F. P . (1966), CtpyKrypHaH reojiorHfl. H3fl.aTejib.Mo- CKOBGKODO yiHKBepOHTCTa, Mcokbä.
B i l l i n g s M. P. (1965), S tru c tu ra l G eology (w y d an ie drugie) Englewood Cliffs, N. J. Prentice — Hall, INC.
C h m u r a K. (1967), R ozw ój lito lo g iczn y jeg ło w sk iej senii k w a rc y to w e j. Rocz. Pol.
Tow. Geol,, 37, 3, p. 301—340, K rakó w .
C l o o s E . (1946), L in e a tio n a c ritic a l re v ie w a n d a n n o ta te d b ib lio g rap h y . Geol.
Society of Am erica. M em o ir 18.
D e S l i t t e r L .U . (1964), S tru c tu ra l geology (w y d an ie drugie) Mc G raw -H ill Book Company. N ew Y o rk, San Francisco, Toronto, Londyn.
D r e s c h e r F. K. (1932), Ü b e r Q u rzg efü g ereg elu n g im D a tte lq u a rz it vo n K ru m m e n - d o rf (Schlesien) (B eispiel eines m o n o m ik ten , in h o m o g en g ereg elten , h e te ro a c h s e n Q u arz—B —T e k to n its m it p a r tie lle r R ek ristallisatio n ). Min. Petr. M itt. Leipzig.
D u m i c z M . (1960), O b se rw ac je d ro b n y ch s tr u k tu r te k to n ic z n y c h w p o łu d n io w e j części m e ta m o rfik u G ór B y strzyck ich . A c ta geol. poi., 10, 1, p. 49—70, W arszaw a.
D u r n i c z M. (1964), B u d o w a geologiczna k ry s ta lin ik u G ó r B ystrzy ck ich . Geol. S u - detica, 1, p. 169—208, W arszaw a.
D z i e d z i c o w a H. (1966), S e ria łu p k ó w k ry sta lic z n y c h ma w schód o d s tre fy N iem czy w św ietle n ow y ch b ad ań . Z geologii Z iem Z achodnich, p. 101—128, W rocław . E l i s e e w. N..A.- — E j i H o e e B H .A . (1967), 0'CHOBbi CTipyiKTypHoft roeTipoJioraii.
H;3flaTejib. ,,H ay « a” , JleHHurpa«.
G i e r w i e l a n i e c J. (1968), L ą d e k Z d ró j i jego w ody m in eraln e . K w art, geol., 12, 3, p. 680—692, W arszaw a.
G r o c h o l s k i W. (1964), S p o strzeż e n ia geologiczne w okolicy K a m io n k o w a w G ó
ra c h Sow ich. Geol. Sudetica, 1, p. 209—220, W arszaw a.
G r o c h o l s k i W. (1966), N ie k tó re n o w e w y n ik i b a d a ń geologicznych w G ó rach Sow ich. Z geologii Z iem Z ach o d n ich, p. 85—100, W rocław .
G r o c h o l s k i W. (1967), T e k to n ik a G ór Sow ich. Geol. Sudetica, 3, 181—284, W a r
szaw a.
H i l l s E. S. — X h j i j i c E. III. (1967), 3jieMeHTbi cipyKTypnoft reoaornH . MocKBa (tłum . z arnjg.).
K o t o w s k i J. (1967), S e ria su p raik ru staln a o raz g n ejsy i g ra n ity w ok o licy zap o ry zło tn ick iej ma K w isie. G ra n it ru m b u rs k i i jego sto su n ek do g n ejsó w w B arcin k u . . P r zew. X L Z jazd u P T G — Zgorzelec, W arszaw a.
K o t o w s k i J. (1968a), S tan o w isk o te k to n ic z n e żył k w a rc o w y c h o p rz e b ie g u N W -SE w oikolicy B a rc in k a n a P o g ó rzu Izersk im . K w art, geol., 12, 1, p. 65—77, W a r
szaw a.
K o t o w s k i J. (1968b), G eologia k ry s ta lin ik u izerskiego okolicy G ry f o w a Ś ląskiego (p raca w d ru k u ).
K o t o w s k i - J. (1969), O rie n ta c ja m ezoskopow ych s tr u k tu r U n ijn ych w o d n ie sie n iu do k ie ru n k u e k sp lo a ta c ji złoża. Górn. O dkryw ., Rocz. 11, 2, p.. 91—94, W rocław . M a s k a M. (1954), K te k to n ic k e a n a ly se k ry s ta lin ik a . N a k la d a te lstv i C eskoslovenske
. A ka d em ie Ved, P ra h a .
M o o r h o u s e W. W. (1959), T h e S tu d y o f R ocks in th in sectio n H a rp e r B ro th ers, N ew Y ork.
O b e r e J. (1961), A n o u tlin e of th e geology of th e K ark o n o sze—Iz e ra Block. Z. N a u k U. Wr., Seria B, n r 8, p. 139—170, W rocław .
O b e r e J. (1965), S tan o w isk o te k to n icz n e g ra n itu K arkonoszy. Biul. Inst. Geol., 191, 12, p. 69—198, W arszaw a.
2 R oczn ik PT G t. XLI, z. 4
O b e r e J. (1966 a), G ó ro tw ó r sta ro a ssy n ty jsk i n a D olnym Ś ląsku. Z geologii Ziem Z achodnich, p. 57—83, W rocław .
O b e r c J. (1966 b), G eologia k ry s ta lin ik u W zgórz Strzemińskich. Studia geol. poi., 20, W arszaw a.
O b e r c J. (1966 c). T e k to n ik a g ra n itu w S trzeblow ie. Z geologii Z iem Z achodnich, p. 528—529, W rocław .
O b e r c J. (1967 a), R o zrzu t B-li;neaoji w k ry s ta lin ik u izerskim . Rocz. Pol. Tow. Geol., 37, 3, p. 373—386, K rak ó w .
O b e r c J. (1967 b), F le k s u ra b rz e ż n a S u d etó w i stan o w isk o te k to n ic z n e krystalLnikii G ór Rychlebskiidh. C aso p 's p r o m in eralo g ii a geologii. Roćmik 12, Ćisilo 1, p. 1—
—12, p ra h a .
O b e r c J. (1967 c), T e k to n ik a łu p k ó w ły szczykow ych w k am ien io ło m ie w K robicy.
Prz. geol., 5, p . 234—235, W arszaw a.
O b e r c J. (1967 d), B u d o w a te k to n ic z n a te re n ó w X L Z ja z d u P olskiego T o w arzy stw a G eologicznego (w Z g orzelcu ). P rz. geol., 6, p. 253—261, W arszaw a.
O b e r c J., K o t o w s k i J. (1969), O rie n ta c ja m ezoskopow ych e n k la w a u to c h to n ic z ny ch i s tru k tu ry .szkieletow e w g ra n ic ie ru m b u rsk im . Inst. Geol., Biul. 230, 18, p. 5— 166, W arszaw a.
O b e r c - D z i e d z i c T. (1966), K o n ta k t k ry s ta lin ik u izerskiego z p aleo zo ik iem k a - czaw skim w okolicy L u b o m ierza. Z geologii Z iem Z achodnich, p. 139—167, W ro cław .
S t e l c l J . , B e n e ś K , P t a k J. (1967, 1968) U vod do s tu d ia d ro b n e te k to n ik y a peferotektoimky. I-Z a k ła d n i p ó jm y n a u k y o vniitrini s ta v b e (sestaveni) geologic- kych teles. 8. II-M eto d y a je jic h aplikace, 9. B rn o F olia, F a c u lta tis sc ie n tia ru m n a tu ra liu m U n iv e rsita tis P u rk y n ia n a e B ru n en sis.
S z a ł a m a c h a M , S z a ł a m a ć h a J. (1964), P ro b le m północnego k o n ta k tu łu p k ó w łyszczykow ych P a s m a K am ien ick iego z g n ejsam i izersk im i. P rz. geol., 7/8, p. 329—331, W arszaw a.
S z a ł a m a c h a J., S z a ł a m a c h a M. (1966), O s tre fie d y slo k acy jn ej R o zdroża Iz e r
skiego w G ó rach Izerskich . K w art, geol., 10, 3, p. 666—689, W arszaw a.
S z a ł a m a c h a J., S z a ł a m a c h a M. (1968), T h e m e ta m a rp h ic series o f th e K a r kon o sze — G óry Izersk ie m o u n ta in o u s Block. Biul. Inst. Geol., 222, 16, p. 33—71, W arszaw a.
T e i s s e y r e H. (1957), B u d o w a geologiczna o k o lic M iędzygórza. P rzew . X X X Z ja z d u PTG , p. 54—72, W rocław .
T e i s s e y r e H. (1964), U w agi o ew o lu cji s tr u k tu r a ln e j S udetów . A cta geol. poi., 14, 4, p. 459—499, W arszaw a.
T e i s s e y r e H. (1967), N a jw a żn iejsze z a g a d n ie n ia geologii p o d sta w o w e j w G órach K aczaw skich. P rzew . X L Z jaz d u P T G , Zgorzelec, p. 11—30, W arszaw a.
T e i s s e y e r e J. (1968), S erie m e ta m o rfic z n e S u d etó w . U w agi o stra ty g ra fii, n a s tę p stw ie i w ie k u d efo rm a cji oraz m e to d ach b ad aw czych. Geol. Sudetica, 4, p. 7—38, W arszaw a.
T e i s s e y r e J. H. (1968), B u d o w a geologiczna w sch o d n iej części o k ry w y g ra n itu K a r kon oszy w o ko licach M ied zian k i (Sudety Z achodnie). Geol. Sudetica, 4, p. 481—
—556, W arszaw a.
T u r n e r F. J., W e i s s L. E. (1963), S tru c tu ra l A n aly sis of M e tam o rp h ic T ecto n ites.
M cGraw-Hill, Book C om pany, LNC, N ew Y o rk, San Francisco, Toronto, Londyn.
W o j c i e c h o w s k a I. (1966), B u d o w a geologiczna m e ta m o rfik u dorzecza S c in a w - ki K łod zkiej. Geol. Sudetica, 2, p. 261—'296, W arszaw a.
W ó j c i k L. (1968), T h e S trz e lin g ra n ito id m a ss if a n d its cover. Biul. Inst. Geol., 227, 17, p. 121—'147, W arszaw a.
SUMMARY
No com prehensive classification of B-lineation has been presented hith erto in th e geological literatu re (see references). The present authors propose the first 'classification of the B-lineation, based upon their obser
vations in the Sudetes Mts. This classification takes into account the following features: geom etric form (Fig. 1), size, tim e-relation to m ovem ent (Fig. 5) m aterial (Fig. 8), geom etric relation to foliation surfaces (Fig. 9), intersection of various S-surfaces (Fig. 11) and origin (Fig. 12).
C l a s s i f i c a t i o n o f B—li n e a t i o n b a sed upon g e o m e tr ic form
i n t e r s e c t i o n o f -variou s sy ste m s o f S - s u r f a c e s
(£)
g r a in l i n e a t io n
as)
c r e n u la tio n
s m a ll f o l d s ty p e
( c r f j
a n t i c l i n e a x es and s y n c li n e a x es
(a a , s a )
sm a ll s c a l e s ty p e ( c r t ;
b o u d in a g e (bd) m u llio n s t r u c t u r e s (m s)
o f q u artz l e n s e s
(lia)
l o n g e s t axes
Of e n c la v e s
■ (el) o f b o d i e s form ed by r e c r y s t a l - l i z a t i o a ( r )
C l a s B i f i c a t l o n of B - l i n e a t i o n based apon t i m e - r e l a t i o n to movement
paraK inem atic
in ig n e o u s rocks
f o l d axos If) i n s c h l i aren
p o stk in e m a tic ( r e c r y s t a l l i z a t i o n )
i n t e r s e c t io n o f v a r io u s system s of S -s u r f a c e s
(/O
p a r a l l e l to pa ra n i nema
t i c s t r u c t u res
w ith o u t r e c r y s t a l l i z a t i o n ( in sed im en tary rocks
: r e n u la tio n
(cr ) a x e s of
drag f o ld s
(f)
boud inage
(bd)
« i t h r e c r y s t a l l i z a t i o n ( i n metamorphic ro ck s)
o b liq u e ancî v e r t i c a l to paraScineraatic
s t r u c t u r es
I n t e r s e c t i o n o f v a r io u s system s o f 3 - s u r f a c e s
(Z* J
<[ Î J ]/ ï V
i n t e r s e c t i o n c r e n u la t io n a x e s o f b oudinage l i n e a r l i n e a r arrangem ent
o f v a r io u s ( c r ) drag f o l d s (b d ) e lo n g a t io n and e lo n g a t io n of
sy ste m s o f ( f ) o f m in era l m in eral g r a in s
S - s u r f a c e s a g g r e g a te s ( l g )
f/8) ma (a
F I s . 5
The classification distinguishes furtherm ore: m ono-B-lineation. poli- -B-lineation (composite), and superim posed B lineation (Fig. 13).
A detailed explanation of some new proposed term s is given below.
V arious types of Im eations are designated by sym bols shown on schem atic diagram s. The symbols are derived from English terminology. They can be
useful for detailed descriptions of tectonic phenom ena.
2*
