BIU LE TYN PA ÑSTWO WE GO IN STY TU TU GEO LO GICZ NE GO 429: 51–58, 2008 R.
BAZA ZA SO BO WA WÊ GLA KA MIEN NE GO DOL NO œL¹SKIE GO ZAG³ÊBIA WÊ GLO WE GO – ZMIA NY W OKRE SIE RE STRUK TU RY ZA CJI GÓR NIC TWA
I PER SPEK TY WY ZA GO SPO DA RO WA NIA
HARD COAL RE SE RVES OF THE LO WER SI LE SIAN COAL BA SIN AFTER THE COAL IN DU STRY RE STRUC TU RING PRO CESS AND DEVE LOPMENT PRO SPECTS FOR THE RE SE RVES
ADAM IHNA TO WICZ1, JANUSZ JURECZ KA2
Abs trakt. W ar ty ku le omó wio no stan za so bów z³ó¿ wê gla ka mien ne go po zo sta wio nych po li kwi da cji ko pa lñ w Dol no œl¹skim Zag³êbiu Wê glo wym. W 1990 roku – roz po czy naj¹cym re struk tu ry za cjê gór nic twa – w 7 z³o¿ach zag³êbia (w tym 5 eks plo ato wa nych) by³o 457 mln t za so bów bi lan so wych i 313 mln t za so bów po za bi lan so wych, g³ów nie wê gla kok so we go, spe cjal ne go i an tra cy tu. Obec nie, po zako ñcze niu eks plo ata cji i ca³ko wi tej li kwi da cji wszyst kich ko pa lñ, zaso by geo lo gicz ne ca³ego zag³êbia sta no wi¹ wy³¹cznie za so by po za bi lan so we w ilo - œci 369 mln t. Po ja wiaj¹ca siê w ostat nich la tach ko niunk tu ra na œwia to wych ryn kach wê gla (zw³asz cza na wê giel kok so wy) spo wo do wa³a za in te re so wa nie nie któ ry mi z³o¿ami wê gla zli kwi do wa nych ko pa lñ i mo ¿li wo œcia mi wzno wie nia eks plo ata cji.
Wœ ród z³ó¿ ko pa lñ wa³brzy skich na wiê ksz¹ uwa gê zas³ugu je z³o¿e ko pal ni Victo ria (pola Bar ba ra i Witold). Wy stê pu je tu nie mal wy³¹cznie wê giel kok so wy, spe cjal ny i an tra cy to wy. Jego za so by w pok³ad ach o gru bo œci przy najm niej 1,20 m (kry te rium sto so wa ne obec - nie do ob li cze nia za so bów prze mys³owych wê gla kok so we go i spe cjal ne go) wy nosz¹ ok. 58,5 mln t. Ujemn¹ cech¹ tego z³o¿a s¹ nie ko rzyst - ne wa run ki geo lo gicz no-gór ni cze, w tym zw³asz cza za gro¿e nia ga zo we i wy rzu to we. In te re suj¹ce mog³yby byæ rów nie¿ za so by an tra cy tu w z³o¿u Wa³brzych–Gaj (je dy ne tego typu z³o¿e w Pol sce), jed nak wo bec ca³ko wi tej li kwi da cji in fra struk tu ry ko pal ni, w tym szy bów, za so by te wy daj¹ siê byæ stra co ne (ok. 20 mln t za so bów prze mys³owych przed za ko ñcze niem eks plo ata cji). W po dob nej sy tu acji s¹ po zo sta³e z³o¿a w re jo nach Wa³brzy cha i No wej Rudy; nie wiel kie ilo œci za so bów o zna cze niu prze mys³owym, trud ne wa run ki geo lo gicz no-gór ni cze i brak do stê pu do z³ó¿ ze wzglê du na ca³ko wit¹ li kwi da cjê szy bów wy daj¹ siê wy klu czaæ mo ¿li wo œci ich udo stêp nie nia me to da mi gór ni czy mi, czy - li po przez bu do wê no wych ko pa lñ. Mo ¿na jed nak za³o¿yæ po now ne za go spo da ro wa nie tych z³ó¿ w przysz³oœci me to da mi nie kon wen cjo nal - ny mi po przez zga zo wa nie pok³adów wê gla.
S³owa klu czo we: wê giel ka mien ny, za so by, za go spo da ro wa nie z³ó¿, Dol no œl¹skie Zag³êbie Wê glo we.
Ab stract. The pa per pres ents the study re sults con cern ing the hard coal re serves still ex ist ing af ter clo sure of coal mines in the Lower Silesian Coal Ba sin (SW Po land). In 1990, when the coal in dus try re struc tur ing pro cess started, there were seven coal de pos its (of which five still un der ex ploi ta tion). They con sisted of 457 mil lion tons of eco nomic and po ten tially eco nomic re serves and 313 mil lion tons of po ten - tially eco nomic re serves rep re sented mainly by cok ing coal, an thra cite coal and an thra cite. Now a days, af ter the end of coal min ing, the geo - log i cal re serves of the Lower Silesian Coal Ba sin are 369 mil lion tons of po ten tially eco nomic re serves. The boom that oc curred over the last years in the world coal mar ket (es pe cially de mand for cok ing coal) has caused an in creased in ter est in the aban doned coal de pos its and pos si - bil i ties of ex ploi ta tion re open ing.
In the Wa³brzych area, the most in ter est ing among the ex ist ing coal de pos its is that of the for mer Vic to ria mine (Barbara and Witold coal - fields). It pre dom i nantly con tains cok ing coal, an thra cite coal and an thra cite. Its re serves amount to 58.5 mil lion tons (cal cu lated for at least 1.20 m thick seams). Dis ad van tage of the de posit is un fa vour able geo log i cal and min ing con di tions, es pe cially dan ger of coal and gas out - burst. The an thra cite re serves of the Wa³brzych–Gaj de posit (the only Po land’s de posit of this type) are in ter est ing, but as the en tire mine’s pro cess ing build ings, shafts etc. have been pulled down, the re serves seem to be lost (approx. 20 mil lion tons just be fore the end of min ing).
The re main ing de pos its in the Wa³brzych and Nowa Ruda re gions are in a sim i lar sit u a tion. In sig nif i cant amounts of eco nomic re serves, dif fi -
1Pa ñstwo wy In sty tut Geo lo gicz ny, Od dzia³ Dol no œl¹ski, al. Jaworowa 19, 53-122 Wroc³aw.
2
2Pa ñstwo wy In sty tut Geo lo gicz ny, Od dzia³ Gór no œl¹ski, ul. Kró lo wej Ja dwi gi 1, 41 -200 So sno wiec.
cult min ing con di tions, to tal de mol ish ment of mineshafts and pro cess ing plant build ings etc. give no chance for ex ploi ta tion by deep min ing meth ods through es tab lish ing of new mines. It can be as sumed that the po ten tial fu ture de vel op ment of coal de pos its in the Lower Silesian Coal Ba sin is pos si ble by un con ven tional meth ods, like the un der ground gasi fi ca tion of coal seams.
Key words: hard coal, re se rves, de po sits deve lopment, Lo wer Si le sian Coal Ba sin.
WSTÊP
Roz po czê ta w 1990 r. re struk tu ry za cja pol skie go gór nic - twa wê gla ka mien ne go oraz to wa rzysz¹ce jej zmia ny w re - gu la cjach praw nych zwi¹za nych z pra wem geo lo gicz no-gór - ni czym znacz¹co wp³ynê³y na bazê za so bow¹ Dol no œl¹skie - go Zag³êbia Wê glo we go (DZW). W 1990 r. w 7 z³o¿ach tego zag³êbia by³o ze wi den cjo no wa nych 457 mln t za so bów bi lan so wych i 313 mln t za so bów po za bi lan so wych, g³ów nie wê giel kok so wy, spe cjal ny i an tra cyt (Bi lans za so bów…, 1991). Piêæ z³ó¿ (385 mln t za so bów bi lan so wych) by³o za - go spo da ro wa nych przez czte ry czyn ne ko pal nie – trzy w re - jo nie Wa³brzy cha i jedn¹ w re jo nie No wej Rudy (obej - muj¹c¹ dwa pola eks plo ata cyj ne) – fi gu ra 1. £¹cznie ko pal - nie te obej mo wa³y ob szar 187 km2, a wy do by cie w nich przed
roz po czê ciem re struk tu ry za cji kszta³towa³o siê w gra ni cach 2,5–3,0 mln t rocz nie (2,6 mln t w 1989 r. – Bi lans za so - bów…, 1990). W pozo sta³ych dwóch z³o¿ach (KWK Nowa Ruda – re jon Hed di oraz re jon Wac³aw) eks plo ata cji za nie - cha no jesz cze przed 1945 r.
Obec nie w DZW wszyst kie ko pal nie s¹ za mkniê te i zli - kwi do wa ne, a zaso by geo lo gicz ne ca³ego zag³êbia sta no wi¹ wy³¹cznie za so by po za bi lan so we w ilo œci 369 mln ton (Bi - lans za so bów…, 2007). Za my ka nie i li kwi da cja ko pa lñ od - by wa³a siê g³ów nie w la tach 1994–1996, a de fi ni tyw nie zo - sta³a za ko ñczo na w 2000 r. Nie mal wszyst kie szy by zli kwi - do wa no po przez za sy pa nie, po zio my eks plo ata cyj ne zo sta³y za to pio ne, a po wierzch nio wa in fra struk tu ra zak³adów gór ni -
52 Adam Ih na to wicz, Ja nusz Jureczka
Fig. 1. Roz miesz cze nie ko pa lñ i z³ó¿ w Dol no œl¹skim Zag³êbiu Wê glo wym
Z³o¿e Wa³brzych–Gaj w kra jo wym re je strze za so bów ko pa lin ewi den cjo no wa ne jest od 1993 r., na to miast re jon Bo les³aw na polu Piast KWK Nowa Ruda w la tach 1990–2006 nie by³ uj mo wa ny w re je strze
Lo ca tion of the mi nes and coal de po sits in the Lo wer Si le sian Coal Ba sin
Wa³brzych–Gaj de po sit has been re cor ded in the Na tio nal Re gi ster of Mi ne ral Re so ur ces from the year 1993. The Bo les³aw area of the Piast field was not re gi ste red in years 1990–2006
czych prak tycz nie prze sta³a ist nieæ. Ta prze bie gaj¹ca w sto - sun ko wo krót kim cza sie ak cja, o nie od wra cal nych skut kach, bu dzi³a sze reg w¹tpli wo œci w œro do wi skach gór ni czych i geo lo gicz nych co do za sad no œci jej prze pro wa dze nia, zw³asz cza w przy pad kach nie któ rych ko pa lñ. W¹tpli wo œci te wzros³y, gdy w na stêp nych la tach nast¹pi³a wy ra Ÿna ko - niunk tu ra na œwia to wych ryn kach wê gla (zw³asz cza na wê-
giel kok so wy), a ta k¿e gdy ró¿ ne pod mio ty go spo dar cze za - czê³y in te re so waæ siê nie któ ry mi z³o¿ami wê gla zli kwi do - wa nych ko pa lñ. W zwi¹zku z tym za sad ne sta³y siê py ta nia do tycz¹ce mo ¿li wo œci po now ne go za go spo da ro wa nia z³ó¿
tych ko pa lñ, w tym przede wszyst kim ilo œci po ten cjal nych za so bów, któ re mog³yby byæ przed mio tem eks plo ata cji.
ZMIA NY BAZY ZA SO BO WEJ WÊ GLA KA MIEN NE GO W OKRE SIE RE STRUK TU RY ZA CJI
Na dy na mi kê bazy za so bo wej wê gla ka mien ne go w DZW po 1990 r., obok czyn ni ków na tu ry for mal no praw nej (zmia - ny prze pi sów do tycz¹cych kry te riów bi lan so wo œci z³ó¿), istot ne zna cze nie wy war³y ta k¿e czyn ni ki na tu ry go spo dar - czej, w tym li kwi da cja ko pa lñ, cze go kon se kwen cj¹ by³y licz ne prze kwa li fi ko wa nia za so bów oraz ge ne ral ny uby tek za so bów bi lan so wych (tab. 1). W 1992 r. w zwi¹zku z po sta - wie niem ko pa lñ wa³brzy skich w stan li kwi da cji znaczn¹ czê œæ za so bów bi lan so wych (g³ów nie ka te go rii C1 i C2) skre - œlo no z ewi den cji b¹dŸ prze kwa li fi ko wa no do za so bów po - za bi lan so wych gru py „a”. W na stêp nych la tach za no to wa no dal szy przy rost w tej gru pie za so bów, g³ów nie kosz tem za - so bów po za bi lan so wych gru py „b”, co by³o spo wo do wa ne wpro wa dze niem no wych kry te riów bi lan so wo œci. Ko lej ne znacz¹ce zmia ny w sta nie za so bów mia³y miej sce w 1997 r., kie dy opra co wa no do dat ki roz li cze nio we dla z³ó¿ o za ko ñ - czo nej eks plo ata cji. Stan za so bów bi lan so wych zmniej szy³ siê jesz cze bar dziej, a nie mal po³owê za so bów po za bi lan so -
wych gru py „a” skre œlo no z ewi den cji, po zo sta wiaj¹c w tej gru pie g³ów nie te za so by, któ re wcze œniej prze kwa li fi ko wa - no z za so bów bi lan so wych. Dwa lata póŸ niej tê czê œæ za so - bów po za bi lan so wych gru py „a” prze kwa li fi ko wa no do gru - py „b”. Ruch za so bów w DZW za ko ñczy³ siê w 2000 r., kie - dy za ko ñczo no eks plo ata cjê w zag³êbiu. Ist niej¹ce jesz cze za so by bi lan so we nie mal w ca³oœci prze kwa li fi ko wa no do za so bów po za bi lan so wych gru py „b”, któ rych wiel koœæ usta lo no osta tecz nie na 369 mln t, a resz tê za so bów po za bi - lan so wych gru py „a” skre œlo no z ewi den cji.
Z punk tu wi dze nia po ten cjal ne go, po now ne go za go spo - da ro wa nia z³ó¿ wê gla ka mien ne go w DZW istot ny jest stan za so bów bi lan so wych po szcze gól nych z³ó¿ z okre su eks plo - ata cji, w roz dzie le niu na po³o¿e nie w fi la rach i poza fi la ra mi, oraz stan za so bów prze mys³owych (tab. 2). W 1990 r. w piê - ciu eks plo ato wa nych z³o¿ach by³o udo ku men to wa nych 385 mln t za so bów bi lan so wych (309 mln t poza fi la ra mi i 76 mln t w fi la rach), w tym 248 mln t za so bów prze mys³owych.
Baza za so bo wa wê gla ka mien ne go Dolnoœl¹skie go Zag³êbia Wê glo we go... 53
T a b e l a 1 Za so by z³ó¿ wê gla ka mien ne go w DZW w la tach 19 90–2007
(w mln t, wg da nych z kra jo we go Bi lan su za so bów ko pa lin)
The hard coal re se rves in the Lo wer Si le sian Coal Ba sin in the years 1997–2007 (in mln tons, data ta ken from Na tio nal Re se rves Re gi ster)
Rok Year
Licz ba z³ó¿
Amo unt of de po sits
Za so by bi lan so we Eco no mic re se rves
Za so by po za bi lan so we Po ten tial ly eco no mic re se rves ra zem
to tal A+B C1 C2 ra zem
to tal
gru pa „a”
gro up “a”
gru pa „b”
gro up “b”
1990 7 457 76 135 246 313 197 116
1991 7 455 75 135 246 310 197 113
1992 8 194 56 68 71 473 358 115
1993 8 193 55 68 71 470 355 115
1994 8 187 54 64 69 477 445 32
1995 8 150 40 61 49 510 443 67
1996 8 152 40 63 49 510 443 67
1997 8 137 28 66 43 286 218 68
1998 8 94 5 56 33 304 205 99
1999 8 93 4 56 33 303 23 280
2000 7 - - - - 369 - 369
do 2007 r. bez zmian (no chan ges up to the year 2007)
Rok przed za ko ñcze niem eks plo ata cji w z³o¿ach tych by³o ju¿ tyl ko 66 mln t za so bów bi lan so wych (54 mln t poza fi la ra mi i 12 mln t w fi la rach), w tym 6 mln t za so bów prze - mys³owych, a licz¹c ra zem ze z³o¿em Wa³brzych–Gaj” (dla an tra cy tu) – 109 mln t (80 mln t poza fi la ra mi i 29 mln t w fi - la rach), w tym 6 mln t za so bów prze mys³owych. Ubyt ki za - so bów bi lan so wych w cza sie re struk tu ry za cji, ale jesz cze przed za ko ñcze niem eks plo ata cji, prze kra czaj¹ wiêc 70%, a za so bów prze mys³owych siê gaj¹ nie mal 100%. Eks plo ata - cja ( nie wie le po nad 9 mln t) i stra ty (ok. 2 mln t) mia³y nie - znacz ny wp³yw na te ubyt ki. Pod sta wow¹ wiêc przy czyn¹ by³o prze kla sy fi ko wa nie za so bów, wy ni kaj¹ce m.in. z za sto - so wa nia no wych kry te riów bi lan so wo œci. Istot nym jed nak
czyn ni kiem by³o rów nie¿ przy go to wa nie do li kwi da cji kopalñ, a co za tym idzie wcze œniej sze zmniej sze nie po zio mu za so - bów bi lan so wych i prze mys³owych. By³o to kon se kwen cj¹ obo wi¹zuj¹cej wte dy za sa dy, zgod nie z któr¹ w z³o¿u ko pal - ni li kwi do wa nej nie mog³y po zo staæ za so by bi lan so we. Po za ko ñcze niu eks plo ata cji w roz li cze niu za so bów oma wia - nych z³ó¿ wy ka za no ³¹cznie 285 mln t za so bów po za bi lan so - wych gru py „b” (czy li spe³niaj¹cych kry te ria bi lan so wo œci), przy g³êbo ko œci do ku men to wa nia 1000 m (z wyj¹tkiem z³o¿a Nowa Ruda re jon Lech – 1200 m). Naj wiê k sze ilo œci po zo - sta wio nych za so bów wy stê puj¹ w z³o¿u ZG Victo ria (123 mln t).
54 Adam Ih na to wicz, Ja nusz Ju recz ka
T a b e l a 2 Zmia ny bazy za so bo wej z³ó¿ ko pa lñ DZW, któ re za ko ñczy³y eks plo ata cjê
(w tys. t, wg da nych z kra jo we go Bi lan su za so bów ko pa lin)
Chan ges of the hard coal re se rves in the clo sed coal mi nes in the Lo wer Si le sian Coal Ba sin (in tho u sand tons, data ta ken from Na tio nal Re se rves Re gi ster)
Lp.
stan w 1990
r.
No.
in 1990
Na zwa z³o¿a De po sit name
Rok zak.
eks pl.
End of mi ning
(year)
Rok / year 1990 Rok przed za ko ñczeniem eks plo atacji Year be fo re end of mi ning
Po za ko ñcze niu eks - plo ata cji stan obec ny
After mi ning – pre sent Lp.
stan w 2007
No.
in 2007 za so by bi lan so we
eco no mic re se rves za so by prze - mys³owe wor ka ble
re se rves
za so by bi lan so we
eco no mic re se rves za so by prze - mys³owe wor ka ble
re se rves
wy³¹cznie za so by po za bil. gru py „b”
poten tial ly eco no mic re se rves only gro up “b”
poza fi lar.
ou t si de pil lars
w fi la rach
in si de pil lars poza fi lar.
ou t si de pil lars
w fi la rach in si de pil lars
1 Nowa Ruda
(p. S³upiec) 2000 38574 0 27624 21929 0 3852 16126 1
2 Nowa Ruda
(rej. Lech) 1994 27621 11529 24855 27594 8742 71 41404 2
3 Tho rez
(ZG Ju lia) 1996 16 960 22 182 10 165 0 1468 1468 17 660 3
4 Victo ria
(ZG Victo ria) 1994 187782 12328 154944 2517 2116 643 123254 4
5 Wa³brzych
(ZG Chro bry) 1994 38017 30279 30657 1981 0 0 40730 5
Wa³brzy ch-Gaj 1998 25830 16600 114 45967* 6
Suma poz. 1–5 z 1990 r.
To tal, items 1–5, 1990 year 308954 76318 248245 54021 12326 6034
Suma poz. 1–6 z 2007 r.
To tal, items 1–6, 2007 year
285141
6 Nowa Ruda (rej. Hed di)
przed (be fo re)
1990
392 0 skre œlo ne z ewi den cji w 2000 r.
re moved from the Re gi ster in the year 2000
7 Nowa Ruda
(rej. Wac³aw)
przed (be fo re)
1990
71 401 0 83 886 7
* w de cy zji za twier dzaj¹cej do da tek roz li cze nio wy tego z³o¿a jest to iloœæ 30 333 tys. t, wiel koœæ 45967 tys. t od no si³a siê do za so bów z³o¿a an tra cy tu, któ re zo sta³o skre œlo ne z kra jo we go re je stru za so bów ko pa lin
approved post-mi ning coal re se rves are 30 333 tho u sand tons – amo unt 456 97 tho u sands tons pre sen ted above, re flects for mer an thra ci te re se rves (re moved from the Na tio nal Re se rves Re gi ster)
PER SPEK TY WY ZA GO SPO DA RO WA NIA BAZY ZA SO BO WEJ WÊ GLA KA MIEN NE GO DZW
RE JON WA³BRZY CHA
Po œród zli kwi do wa nych ko pa lñ wa³brzy skich na wiê ksz¹ uwa gê z pew no œci¹ zas³ugu je z³o¿e ko pal ni Victo ria, któ re zde cy do wa nie wy ró¿ nia siê za rów no ilo œci¹ po zo sta wio - nych za so bów po za bi lan so wych gru py „b”, jak i ilo œci¹ za - so bów bi lan so wych poza fi la ra mi i za so bów prze mys³owych ewi den cjo no wa nych w 1990 r. Stan za so bów z³ó¿ dwóch po zo sta³ych ko pa lñ – Tho rez i Wa³brzych – wy da je siê wy - klu czaæ mo ¿li woœæ ich po now ne go za go spo da ro wa nia po - przez bu do wê no wych ko pa lñ. Mo ¿li woœæ tak¹ w³aœci wie wy klu cza ju¿ stan za so bów bi lan so wych po za fi la ro wych z 1990 r. (38 mln t Wa³brzych, 18 mln t Tho rez), jak i przyj - mo wa na wte dy wiel koœæ za so bów prze mys³owych (tab. 2).
Przy czym trze ba pa miê taæ, ¿e by³y to za so by li czo ne wed³ug daw nych za sad bi lan so wo œci. Wspó³cze sne kry te ria bi lan so - wo œci oraz sto so wa ne obec nie kry te ria wy dzie la nia za so bów prze mys³owych w znacz nym stop niu zmniej szy³yby iloœæ po ten cjal nych za so bów bi lan so wych i prze mys³owych.
W przy pad ku z³o¿a b. ko pal ni Victo ria ce lem po now nej eks plo ata cji mog³yby byæ tyl ko za so by w po lach Bar ba ra i Witold, po³o¿one g³ów nie po ni¿ ej po zio mu 450 m. Wy stê - pu je tu nie mal wy³¹cznie wê giel kok so wy, spe cjal ny i an tra - cy to wy. Jego za so by w pok³ad ach o gru bo œci przy najm niej 1,20 m (kry te rium sto so wa ne obec nie do ob li cze nia za so - bów prze mys³owych wê gla kok so we go i spe cjal ne go) wy - nosz¹ ok. 58,5 mln t i s¹ nie mal w ca³oœci po³o¿one poza fi la - ra mi ochron ny mi (Ju recz ka i in., 2007b). Niew¹tpli wie iloœæ po zo sta wio nych za so bów jest znacz na i war ta uwa gi, zw³asz cza ¿e du¿¹ ich czê œæ sta no wi rzad ko wy stê puj¹cy w Pol sce wê giel spe cjal ny i an tra cy to wy. W sy tu acji do brej ko niunk tu ry na tego ro dza ju wê giel za sad na mo¿e byæ prze - mys³owa i eko no micz na oce na tych za so bów pod k¹tem mo -
¿li wo œci wy bu do wa nia no wej ko pal ni.
W ran kin gu z³ó¿ zli kwi do wa nych ko pa lñ prze pro wa dzo - nym pod tym k¹tem przez Pa ñstwo wy In sty tut Geo lo gicz ny Od dzia³ Gór no œl¹ski w So snow cu i In sty tut Go spo dar ki Su - row ca mi Mi ne ral ny mi i Ener gi¹ PAN w Kra ko wie (Ju recz ka i in., 2007a, b) z³o¿e ko pal ni Victo ria sy tu uje siê na wy so - kim 6. miej scu po œród wszyst kich z³ó¿ zli kwi do wa nych ko - pa lñ w Pol sce (³¹cznie z GZW) oraz na 1. miej scu po œród z³ó¿ ko pa lñ DZW. Nie mniej jed nak na le ¿y za zna czyæ, ¿e wa run ki geo lo gicz ne w z³o¿u ko pal ni Victo ria, w tym sto - sun ko wo nie wiel ka gru boœæ pok³adów wê gla i ich du¿a zmien noœæ oraz skom pli ko wa na bu do wa struk tu ral na utwo - rów kar bo nu z du¿ymi k¹tami upa du warstw, s¹ nie ko rzyst - ne i trud ne. Szcze gól nie istot ne jest tu stro me za le ga nie pok³adów wê gla, ogra ni czaj¹ce lub unie mo ¿li wiaj¹ce me - cha ni za cjê eks plo ata cji, co by³o jed nym z g³ów nych po wo - dów li kwi da cji ko pal ni. Wy stê puj¹ce po wa ¿ne za gro¿e nia ga zo we i wy rzu to we do dat ko wo kom pli kuj¹ mo ¿li woœæ po - ten cjal nej eks plo ata cji i z pew no œci¹ znacz nie pod nios³yby jej kosz ty.
In te re suj¹ce mog³oby byæ z³o¿e an tra cy tu Wa³ - brzych–Gaj (je dy ne tego typu z³o¿e w Pol sce), maj¹ce przed za ko ñcze niem eks plo ata cji ok. 20 mln t za so bów prze - mys³owych, ale wo bec ca³ko wi tej li kwi da cji ko pal ni za so by te wy daj¹ siê byæ stra co ne, przy najm niej dla udo stêp nie nia kon wen cjo nal ny mi me to da mi gór ni czy mi. Z ko lei eks plo - ata cja tego z³o¿a (po dob nie jak in nych z³ó¿ DZW lub ich czê œci) me to da mi nie kon wen cjo nal ny mi po przez zga zo wa - nie pok³adów wê gla w obec nych wa run kach eko no micz - no-tech no lo gicz nych jest ra czej czy sto teo re tycz na, cho cia¿
nie mo ¿na jej wy klu czyæ w przysz³oœci.
RE JON NO WEJ RUDY
W re jo nie No wej Rudy w 1990 r. w dwóch eks plo ato wa - nych z³o¿ach wê gla ka mien ne go Nowa Ruda – re jon Lech i Nowa Ruda – pole S³upiec by³o udo ku men to wa nych 78 mln t za so bów bi lan so wych, w tym 52 mln t za so bów prze mys³owych: 25 mln t – re jon Lech, 27 mln t – pole S³upiec (tab. 2). Po we ry fi ka cji, wg sta nu na 31.12.1993 r., w obu z³o¿ach wy ka zy wa no ju¿ tyl ko nie wiel kie ilo œci za so - bów prze mys³owych (po ni¿ ej 5 mln t). Niew¹tpli wie zna - cz¹cy wp³yw na stan za so bów prze mys³owych po we ry fi ka - cji mia³y przy go to wa nia do li kwi da cji obu zak³adów gór ni - czych. Ale na wet przyj muj¹c jako punkt wy jœ cia stan za so - bów prze mys³owych w 1990 r. i uwzglêd niaj¹c zak³ad a ny w okre sie eks plo ata cji wspó³czyn nik wy ko rzy sta nia z³o¿a w wy so ko œci 0,6–0,7 (w rze czy wi sto œci by³ on ni¿ szy), iloœæ za so bów ope ra tyw nych kszta³towa³aby siê naj wy ¿ej na po - zio mie 15–16 mln t w ka ¿dym z tych z³ó¿, co z pew no œci¹ nie kwa li fi ku je ich do po now ne go za go spo da ro wa nia po - przez bu do wê no wych ko pa lñ. Do dat ko wo oba z³o¿a cha - rak te ry zuj¹ siê trud ny mi wa run ka mi geo lo gicz no-gór ni czy - mi, zw³asz cza z³o¿e re jo nu Lech o szcze gól nie nie bez piecz - nych wa run kach ga zo wych (wy stê po wa nie dwu tlen ku wê - gla), co by³o jedn¹ z g³ów nych przy czyn za ko ñcze nia eks - plo ata cji. Bior¹c pod uwa gê trud ne wa run ki geo lo gicz - no-gór ni cze oraz przy to czo ne po wy ¿ej dane za so bo we, mo -
¿li wo œci wzno wie nia eks plo ata cji me to da mi pod ziem ny mi (szcze gól nie w przy pad ku re jo nu Lech) s¹ ra czej zni ko me (brak uza sad nie nia eko no micz ne go).
W z³o¿u Wac³aw (w okre sie po wo jen nym nie eks plo ato - wa nym) udo ku men to wa ne za so by bi lan so we w ilo œci 71 mln t zo sta³y w 2000 r. prze kwa li fi ko wa ne do po za bi lan so wych, a ³¹czn¹ iloœæ za so bów po za bi lan so wych w z³o¿u usta lo no na 84 mln t. W przy pad ku tego z³o¿a pod sta wo we zna cze nie maj¹ bu do wa geo lo gicz na i wy stê po wa nie za gro¿eñ. Z³o¿e cha rak te ry zu je siê zmienn¹ gru bo œci¹ pok³adów wê gla, ich nie sta³ym za le ga niem oraz bar dzo skom pli ko wan¹ tek to - nik¹. Po nad to z³o¿e za li cza ne jest do ga zo wych o bar dzo du -
¿ym za gro¿e niu wy rzu ta mi ga zów (w tym CO2) i ska³. Po -
Baza za so bo wa wê gla ka mien ne go Dol no œl¹skie go Zag³êbia Wê glo we go... 55
twier dzaj¹ to za rów no dane hi sto rycz ne (w okre sie eks plo - ata cji ko pal ni w la tach 1915–1930 wyst¹pi³y 92 wy rzu ty ga - zów i ska³), jak i prze pro wa dzo ne ba da nia prób wê gla. Na le -
¿y te¿ wzi¹æ pod uwa gê ist niej¹ce od dzie si¹tków lat za wod - nie nie sta rych zro bów i wy stê po wa nie w ich ob rê bie izo lo - wa nych zbior ni ków wod nych, sta no wi¹cych ko lej ne za gro -
¿e nie dla po ten cjal nych ro bót gór ni czych. W tym kon te kœ cie po now ne za go spo da ro wa nie z³o¿a me tod¹ pod ziem nej eks - plo ata cji wy da je siê ma³o praw do po dob ne.
W z³o¿u Hed di przed skre œle niem z kra jo we go re je stru za so bów ko pa lin w 2000 r. by³o udo ku men to wa nych 392 tys. t za so bów bi lan so wych. Za so by te ob li czo no dla jed ne - go pok³adu bi lan so we go (wg kry te riów obo wi¹zuj¹cych w cza sie sporz¹dza nia do ku men ta cji) o œred niej gru bo œci 1,5 m, udo ku men to wa ne go do g³êbo ko œci 100 m. Jest to wê - giel typu 38, spo ra dycz nie 33 i 37. Wa run ki geo lo gicz no - -gór ni cze z³o¿a s¹ ko rzyst ne, nie ma za gro¿eñ wy rzu ta mi ga - zów i ska³. Po nad to z³o¿e jest ko rzyst nie po³o¿one – poza ob sza ra mi chro nio ny mi. P³yt kie wy stê po wa nie do ku men to - wa ne go pok³adu, ma³y k¹t upa du i brak za bu rzeñ po zwa laj¹ na jego udo stêp nie nie za po moc¹ upa do wej z po wierzch ni.
Od stro ny geo lo gicz nej eks plo ata cja z³o¿a wy da je siê mo ¿li - wa i uza sad nio na. Przed siê wziê cie ta kie na le ¿a³oby jed nak oce niæ od rów nie¿ stro ny eko no micz nej.
PO ZO STA³A CZÊ œÆ DZW – POZA OB SZA RA MI EKS PLO ATO WA NY MI
Ewen tu al ne po wiê k sze nie bazy za so bo wej wê gla ka - mien ne go w DZW mo¿e nast¹piæ na przed³u¿e niu pól eks - plo ata cyj nych by³ych ko pa lñ w kie run ku na po³ud nie, po³udnio wy za chód i za chód, gdzie utwo ry wê glo no œne kar - bo nu wy stê puj¹ na wiê k szych g³êbo ko œciach (co naj mniej 600–700 m i wiê cej). W tych ob sza rach Bos sow ski (1992), ba zuj¹c na da nych z s¹sied nich ko pa lñ i z od wier co nych otwo rów roz po znaw czych, wy zna czy³ 11 par cel ob li cze nio - wych za so bów o ³¹cznej po wierzch ni 85 km2. Pro gno stycz ne za so by bi lan so we wê gla ka mien ne go w tych par ce lach do g³êbo ko œci 1600 m wy nosz¹ 232 mln t (wg ów cze snych kry - te riów bi lan so wo œci), w tym wê gla ener ge tycz ne go – 18 mln t, wê gla kok so we go – 102 mln t i wê gla spe cjal ne go oraz an - tra cy tu – 110 mln t. Ewen tu al ne za go spo da ro wa nie w przysz³oœci wy stê puj¹cych w tych re jo nach z³ó¿ wê gla ka - mien ne go, ze wzglê du na du¿e g³êbo ko œci za le ga nia (po ni¿ - ej 1000 m), mo¿e mieæ miej sce ra czej przy za sto so wa niu me tod ga zy fi ka cji pok³adów wê gla.
POD SU MO WA NIE
W za mkniê tych ko pal niach Dol no œl¹skie go Zag³êbia Wê glo we go nie ma po ten cjal nych mo ¿li wo œci po wtór ne go udo stêp nie nia ich z³ó¿; wy ro bi ska tych ko pa lñ s¹ ca³ko wi cie nie do stêp ne i za to pio ne, a in fra struk tu ra zak³adów gór ni - czych prak tycz nie prze sta³a ist nieæ. Wzno wie nie eks plo ata - cji pod ziem nej wi¹za³oby siê wiêc z ko niecz no œci¹ bu do wy no wych ko pa lñ lub z od bu dow¹ zli kwi do wa nej in fra struk tu - ry, co by³oby pro ce sem skom pli ko wa nym i kosz tow nym, o ile w ogó le mo ¿li wym (m.in. ze wzglê du na zmia ny w³asno œcio we te re nu, now¹ za bu do wê itp.).
Przed sta wio ne wiel ko œci za so bów bi lan so wych i prze - mys³owych z³ó¿ wê gla ka mien ne go DZW, za rów no wy jœ - cio we przed roz po czê ciem re struk tu ry za cji w 1990 r., jak i te z lat póŸ niej szych, s¹ ra czej ma³o per spek ty wicz ne z punk tu wi dze nia wzno wie nia eks plo ata cji. Prze kla sy fi ko wa nia w la - tach 1992–1993 oraz eli mi na cja za so bów prze mys³owych w znacz nej czê œci wy ni ka³y z pra wid³owej oce ny eko no micz - nej (w tej spra wie eks per ty zy dla czê œci ko pa lñ wy ko na³ ze - spó³ spe cja li stów z PAN w Kra ko wie – Bu tra i in., 1993a, b).
Wyj¹tkiem mo¿e byæ tyl ko z³o¿e by³ej ko pal ni Victo ria o po zo sta wio nych znacz nych za so bach wê gla ka mien ne go, w tym w du ¿ej czê œci za so bów mog¹cych mieæ rów nie¿
wspó³cze œnie zna cze nie prze mys³owe. Wy stê pu je tu nie mal wy³¹cznie wê giel kok so wy, spe cjal ny i an tra cy to wy, a jego za so by w pok³ad ach o gru bo œci przy najm niej 1,20 m wy - nosz¹ ok. 58,5 mln t. W sy tu acji do brej ko niunk tu ry na tego ro dza ju wê giel za sad na mo¿e byæ szcze gó³owa oce na prze -
mys³owa i eko no micz na pod k¹tem mo ¿li wo œci wy bu do wa - nia no wej ko pal ni. Jed na k¿e trud ne wa run ki geo lo gicz no - -gór ni cze z³o¿a sta no wi³yby bar dzo po wa ¿ne utrud nie nie i ogra ni cze nie dla tego typu in we sty cji.
In te re suj¹ce mog³yby byæ rów nie¿ za so by an tra cy tu w z³o¿u Wa³brzych–Gaj (je dy ne tego typu z³o¿e w Pol sce), jed nak wo bec ca³ko wi tej li kwi da cji in fra struk tu ry ko pal ni, a zw³asz cza szy bów, za so by te wy daj¹ siê byæ stra co ne (ok.
20 mln t za so bów prze mys³owych przed za ko ñcze niem eks - plo ata cji). W po dob nej sy tu acji s¹ po zo sta³e z³o¿a w re jo - nach Wa³brzy cha i No wej Rudy. Oczy wiœ cie, nie mo ¿na ca³ko wi cie wy klu czyæ eks plo ata cji w ma³ej ska li p³ytko za - le gaj¹cych par tii z³ó¿ za po moc¹ upa do wych i p³yt kich szy - bów. Do brym przyk³adem dla tego typu po ten cjal nej eks plo - ata cji mo¿e byæ skre œlo ne z re je stru daw ne z³o¿e Hed di.
Re asu muj¹c, wy da je siê, ¿e przesz³o 200- letnia hi sto ria pod ziem nej eks plo ata cji wê gla ka mien ne go w Dol no œl¹skim Zag³êbiu Wê glo wym do bieg³a ko ñca. O ile nie nast¹pi szcze gól na ko niunk tu ra na wê giel ka mien ny, to mo ¿na za³o¿yæ, ¿e po now ne za go spo da ro wa nie ist niej¹cych z³ó¿, jak i po ten cjal nych, jesz cze nie udo ku men to wa nych z³ó¿
g³êbo ko za le gaj¹cych, mo¿e mieæ miej sce w przysz³oœci tyl - ko me to da mi nie kon wen cjo nal ny mi, np. po przez zga zo wa - nie pok³adów wê gla.
Ar ty ku³ w znacz nej czê œci opar to na wy ni kach opra co - wa nia pt. „Stu dium mo ¿li wo œci po now ne go za go spo da ro -
56 Adam Ih na to wicz, Ja nusz Ju recz ka
wa nia z³ó¿ ko pa lñ wê gla ka mien ne go li kwi do wa nych w pro - ce sie re struk tu ry za cji gór nic twa” (Ju recz ka i in., 2007b), zle co ne go przez Mi ni stra Œro do wi ska ze œrod ków Na ro do - we go Fun du szu Ochro ny Œro do wi ska i Go spo dar ki Wod nej.
Dane
pod sta wo we do tycz¹ce po szcze gól nych z³ó¿ wê gla ka mien - ne go za siê gniê to z do ku men ta cji geo lo gicz nych tych z³ó¿, do dat ków do do ku men ta cji (zw³asz cza do dat ków roz li cze - nio wych) oraz pla nów za go spo da ro wa nia z³ó¿.
LI TE RA TU RA
BI LANS za so bów ko pa lin i wód pod ziem nych w Pol sce wg sta nu na 31.12.1990 (red. S. Prze nios³o). Pa ñstw. Inst. Geol., War sza wa, 1991.
BI LANS za so bów ko pa lin i wód pod ziem nych w Pol sce wg sta nu na 31.12.1991 (red. S. Prze nios³o). Pa ñstw. Inst. Geol., War sza wa, 1992.
BI LANS za so bów ko pa lin i wód pod ziem nych w Pol sce wg sta nu na 31.12.2006 (red. S. Prze nios³o). Pa ñstw. Inst. Geol., War sza wa, 2007.
BOS SOW SKI A., 1992 – Oce na za so bów per spek ty wicz nych ko pa - lin Pol ski wg sta nu na 01.01.1991. Su row ce ener ge tycz ne: Wê - giel ka mien ny DZW. Arch. Oddz. Dol no œl¹skie go Pa ñstw. Inst.
Geol., Wroc³aw.
BU TRA J., KIC KI J., NIEÆ M., PY TEL J., SOB CZYK J., WAC£AW SKI J., WA NE LI STA K., 1993a – Oce na eko no - micz na eks plo ata cji za so bów wê gla w okre sie li kwi da cji i okre - œle nie za sad kwa li fi ko wa nia i roz li cza nia za so bów w z³o¿u KWK „Victo ria”. PAN Cen trum Pod sta wo wych Pro ble mów Go spo dar ki Su row ca mi Mi ne ral ny mi i Ener gi¹, Kra ków.
BU TRA J., KIC KI J., NIEÆ M., PY TEL J., SOB CZYK J., WAC£AW SKI J., WA NE LI STA K., 1993b – Oce na eko no - micz na eks plo ata cji za so bów wê gla w okre sie li kwi da cji KWK
„Tho rez” i okre œle nie za sad kwa li fi ko wa nia i roz li cza nia za so - bów. PAN Cen trum Pod sta wo wych Pro ble mów Go spo dar ki Su row ca mi Mi ne ral ny mi i Ener gi¹, Kra ków.
JU RECZ KA J., GA LOS K., KRIE GER W., SZLU GAJ J., 2007a – Ran king z³ó¿ wê gla ka mien ne go ko pa lñ zli kwi do wa nych w pro ce sie re struk tu ry za cji gór nic twa po 1989 r., w aspek cie mo -
¿li wo œci ich po now ne go za go spo da ro wa nia. Mat. XVII Konf. z cy klu „Ak tu alia i per spek ty wy go spo dar ki su row ca mi mi ne ral - ny mi”, 14 -16.11.2007. PAN Inst. Gosp. Su row ca mi Mi ne ral - ny mi i Ener gi¹, Kra ków.
JU RECZ KA J., KRIE GER W., KWAR CIÑ SKI J., WILK S., GA - LOS K., SZLU GAJ J., KA MYK J., 2007b – Stu dium mo ¿li wo - œci po now ne go za go spo da ro wa nia z³ó¿ ko pa lñ wê gla ka mien ne go li kwi do wa nych w pro ce sie re struk tu ry za cji gór - nic twa. Centr. Arch. Geol. Pa ñstw. Inst. Geol., War sza wa.
Baza za so bo wa wê gla ka mien ne go Dol no œl¹skie go Zag³êbia Wê glo we go... 57
BIU LE TYN PA ÑSTWO WE GO IN STY TU TU GEO LO GICZ NE GO 429: 59–68, 2008 R.
£U¿YC KO-LU BU SKI MA SYW Z³Ó¿ WÊ GLA BRU NAT NE GO I JEGO ZNA CZE NIE GO SPO DAR CZE
LU SA TIA-LE BUS LI GNI TE MAS SIF AND ITS ECO NO MIC IM POR TAN CE
JA CEK R. KA SIÑ SKI1, AN DRZEJ SA TER NUS1, PAWE³ URBA ÑSKI1
Abs trakt. Na ob sza rze Dol nych £u¿yc i Zie mi Lu bu skiej, w gra ni cach Pol ski, Sa k so nii i Bran den bur gii, na znacz nej po wierz ch ni roz - ci¹ga siê ob szar wy stê po wa nia wê glo no œnych utwo rów mio ce ñskiej aso cja cji bru nat no wê glo wej. W gra ni cach Pol ski naj wa ¿niej szym re jo - nem tego ob sza ru jest ma syw z³ó¿ gu biñ skich, w sk³ad któ re go wchodz¹ z³o¿a Gu bin, Gu bin–Za sie ki–Bro dy i Lub sko. Za so by bi lan so we z³ó¿ gu biñ skich wy nosz¹ ³¹cznie po nad 3 mld Mg. Wê giel ze z³ó¿ gu biñ skich jest w ca³oœci wê glem ener ge tycz nym bar dzo do brej i do brej ja ko - œci, a znacz na czê œæ jego za so bów spe³nia ta k¿e kry te ria dla wê gla bry kie to we go i wy tlew ne go. Z³o¿a kom plek su gu biñ skie go s¹ z³o¿ami wie lo pok³ad o wy mi, przy czym zna cze nie go spo dar cze maj¹ je dy nie II pok³ad ³u¿yc ki i IV pok³ad d¹brow ski. Pok³ady wê g la za pa daj¹
³agod nie ku wscho do wi, a g³êbo koœæ stro pu bi lan so wych pok³adów wê gla zmie nia siê od oko³o 80 m w za chod niej czê œci z³o¿a Gu bin do po - nad 95 m w z³o¿u Gu bin–Za sie ki–Bro dy. W tym sa mym kie run ku ro œnie te¿ mi¹¿szoœæ obu pok³adów wê gla, dla te go te¿ naj ko rzyst niej sze wa run ki geo lo gicz no-gór ni cze pa nuj¹ w cen tral nej czê œci kom plek su. W tym sa mym ob sza rze jest za ra zem prze wi dy wa ny naj ni¿ szy po ziom kon flik tu po ten cjal nej eks plo ata cji ze œro do wi skiem i dla te go ta czê œæ kom pleksu wy da je siê naj bar dziej war to œcio wa z punk tu wi dze nia ewen tu al ne go pod jê cia dzia³al no œci eks plo ata cyj nej. Ge ne ral nie kom pleks z³ó¿ gu biñ skich jest uzna wa ny za naj bar dziej war to œcio wy w Pol - sce i z tego po wo du po wi nien byæ ob jê ty rze czy wist¹ ochron¹ z³ó¿ oraz – ze wzglê dów eko no micz nych – chro nio ny przed roz wo jem in ne go ro dza ju dzia³al no œci in we sty cyj nej.
S³owa klu czo we: wê giel bru nat ny, z³o¿e Gu bin, z³o¿a ³u¿yc ko-lu bu skie, mio cen.
Ab stract. A large area cov ered with the Mio cene lig nite-bear ing as so ci a tion is lo cated in the Lower Lusatia and Lebus area in the ter ri - tory of Po land, Sax ony and Branden burg. In Po land, the Gubin lig nite com plex is most im por tant in this re gion, con sist ing of three large de - pos its: Gubin, Gubin–Zasieki–Brody and Lubsko. Eco nomic re sources/re serves of these de pos its are ex tremely high. More than 3 bil lion Mg of lig nite have been cal cu lated there. The whole coal vol ume may be used as a fuel for heat power plants and its sub stan tial part ful fils also coal cri te ria for briquetting and low-tem per a ture dis til la tion. The de pos its con sist of a few lig nite seams, but only two of them: the 2nd Lusatia Seam and the 4th D¹browa Seam dis play real eco nomic sig nif i cance. The coal seams slightly in cline east ward and the depth to the coal top sur face in creases from ca. 80 m in the west ern part of the Gubin De posits to more than 95 m in the Gubin–Zasieki–Brody De posit. How ever, thick ness of the coal seam in creases in the same di rec tion, and, there fore, the best geo log i cal/min ing con di tions are in the cen tral part of the lig nite com plex. The low er most con flict level be tween the en vi ron ment and min ing ac tiv ity has been fore casted in the same area and, there - fore this part of the com plex looks the most valu able from the po ten tial ex ploi ta tion view point. Sum ma rizing, the Gubin lig nite com plex is con cerned as the most valu able one in Po land and it should be placed un der spe cial de posit pro tec tion, pre vent ing from any de vel op ment of other ways of in vest ment ac tiv ity.
Key words: li gni te, Gu bin De po sit, Lu sa tia-Le bus de po sits, Mio ce ne.
1Pa ñstwo wy In sty tut Geo lo gicz ny, Ra ko wiec ka 4, 00-975 War sza wa; jacek.kasinski@pgi.gov.pl; andrzej.saternus@pgi.gov.pl;
pa wel.urban ski@pgi.gov.pl
WSTÊP
Ob szar Dol nych £u¿yc i Zie mi Lu bu skiej, od Fin sterwal - de na za cho dzie po Zie lon¹ Górê na wscho dzie i od Ko strzy - na na pó³nocy po Hoy er swer dê na po³ud niu, o po wierzch ni kil ku na stu ty siê cy ki lo me trów kwa dra to wych jest po kry ty utwo ra mi mio ce ñskiej aso cja cji bru nat no wê glo wej, wœ ród któ rych wy stê puj¹ licz ne z³o¿a wê gla bru nat ne go.
Z³o¿a te, eks plo ato wa ne po obu stro nach gra ni cy od nie - mal 200 lat, po dru giej woj nie œwia to wej od gry wa³y (i po czê œci od gry waj¹ nadal) za sad nicz¹ rolê dla go spo dar ki pa li -
wo wo-ener ge tycz nej by³ej NRD, a na stêp nie wschod nich lan dów Nie miec. Po pol skiej stro nie Nysy £u¿yc kiej z³o¿a wê gla nie by³y w tym re jo nie nig dy eks plo ato wa ne na po - dobn¹ ska lê, ale ich po ten cja³ z³o¿owy jest ogrom ny. Wy da - je siê, ¿e pol ska czê œæ tego ob sza ru, któ re go cen tral nym ele - men tem jest kom pleks z³ó¿ gu biñ skich, po win na byæ po wa -
¿nie bra na pod uwa gê przy two rze niu stra te gii za pew - niaj¹cej bez pie cze ñstwo ener ge tycz ne kra ju.
ZA RYS HI STO RII BA DAÑ I ZA GO SPO DA RO WA NIA Z³Ó¿
Pierw sze pra ce po szu ki waw cze w re jo nie z³o¿a Gu bin pro wa dzo no ju¿ w XIX wie ku przede wszyst kim w stre fach p³yt kie go wy stê po wa nia wê gla bru nat ne go zwi¹za ne go ze stref¹ de for ma cji gla ci tek to nicz nych w oko li cach Gu bi na i Lub ska oraz na po³ud nie od kom plek su z³ó¿ gu biñ skich, w sil nie zde for mo wa nym gla ci tek to nicz nie ob sza rze ³uku Mu -
¿a ko wa. Dzia³al noœæ gór ni cza roz po czê³a siê na tym ostat - nim ob sza rze ju¿ w 1845 r. (ko pal nia Ju lius w Wolfs ha in) w zwi¹zku z za po trze bo wa niem na pa li wo do pro ce su ³ugo - wa nia a³unu z wy do by wa nych tam wcze œniej ³upków a³uno - wych (Ka siñ ski, Pi woc ki, 2003; Ka siñ ski, 2006). W ko lej - nych la tach nowe ko pal nie: Franz, Con rad, Provi den tia i Fe - lix po wsta³y w nowo od kry tych z³o¿ach wê gla bru nat ne go ko³o Döb ern. Od 1854 r. za czê³y po wsta waæ ko pal nie w pol - skiej czê œci oma wia ne go ob sza ru na s¹sia duj¹cym od po³ud - nia z kom plek sem z³ó¿ gu biñ skich z³o¿em Ba bi na (Ill ner, 1936), a w dal szych la tach XIX stu le cia wie le in nych nie - wiel kich pod ziem nych zak³a dów gór ni czych. Naj wiê ksz¹ ko - pal ni¹ w tym re jo nie by³a ko pal nia Ba bi na z sie dzib¹ w Bad Mu skau (Ar nim, Bo elc ke, 1978), któ ra w 1937 r. wy do by³a 225,5 tys. Mg wê gla.
Od pierw szych lat XX wie ku na ob sza rze z³ó¿ ³u¿yc - ko -lu bu skich, g³ów nie po za chod niej stro nie do li ny Nysy
£u ¿yc kiej, za czê³o roz wi jaæ siê gór nic two od kryw ko we.
W ubieg ³ym stu le ciu po wsta³y tam licz ne du¿e ko pal nie w Bran den bur gii i Sak so nii (patrz fig. 1).
W sa mym kom plek sie z³ó¿ gu biñ skich w la tach 1850 –1927 pra co wa³o kil ka nie wiel kich pod ziem nych ko pa lñ wê - gla bru nat ne go (¯aba, 1977; Ja ros, 1985). Ba da nia pro wa - dzo ne w ok re sie miê dzy wo jen nym do pro wa dzi ³y ju¿ przed drug¹ wojn¹ œwia tow¹ do przy bli¿ one go okon tu ro wa nia pól wê g lo wych i roz dzie laj¹cych je ko pal nych do lin ero zyj nych w za chod niej czê œci kom plek su z³ó¿. W re jo nie tym uru cho - mio no póŸ niej ta k¿e trzy ko pal nie od kryw ko we: dwa du¿e za k³ady po stro nie nie miec kiej: Cott bus Nord i Jäns ch walde, któ re pra cuj¹ do dnia dzi siej sze go, i nie wielk¹ ko pal niê Przy - ja Ÿñ Na ro dów na z³o¿u Ba bi na w Pol sce.
W la tach 1957–1958 Pa ñstwo wy In sty tut Geo lo gicz ny podj¹³ na ob sza rze kom plek su z³ó¿ gu biñ skich pra ce wiert - ni cze, któ rych wy ni ki pos³u¿y³y sporz¹dze niu pierw szej do - ku men ta cji geo lo gicz nej z³o¿a w ka te go rii C2 (Ciuk i in., 1960). W ra mach re ali za cji ko lej nych pro jek tów z lat
1958–1959 dal sze pra ce na z³o¿u pro wa dzi³o Przed siê bior - stwo Geo lo gicz ne we Wroc³awiu, któ re w 1961 r. opra co - wa³o na stêpn¹ do ku men ta cjê z³o¿a (Grzy bow ska-Hac, 1961). W ko lej nych la tach na ob sza rze z³o¿a Gu bin pro wa - dzo no dal sze pra ce geo lo gicz no-roz po znaw cze, na pod sta - wie wy ni ków któ rych w Przed siê bior stwie Geo lo gicz nym we Wroc³awiu po wsta³a w 1969 r. kom plek so wa do ku men - ta cja geo lo gicz na z³o¿a w ka te go rii C2, C1 i B (Jê drzej czak i in., 1969), któ ra zo sta³a za twier dzo na przez Pre ze sa Cen tral - ne go Urzê du Geo lo gii.
W 1964 r. w re jo nie Bro dy–Ja sie ni ca, w s¹siedz twie bi - lan so we go otwo ru Ma rian ka 81/38, od wier co ne go w 1959 r., prze pro wa dzo no pra ce po szu ki waw cze maj¹ce okon tu ro - waæ p³yt kie wyst¹pie nie wê gla. Mimo wy ko na nia no wych otwo rów w po bli¿u otwo ru Ma rian ka 81/38, nie na tra fio no w nich na wê giel bru nat ny (Ga cek, 1965).
W la tach 1984–1984 na ob sza rze po³o¿onym na po ³u - dnio wy wschód i po³ud nie od z³o¿a Gu bin Kom bi nat Geo lo - gicz ny Za chód z Wroc³awia prze pro wa dzi³ pra ce geo lo gicz - no -roz po znaw cze, któ re do pro wa dzi³y do udo ku men to wa - nia dwóch ko lej nych z³ó¿ w ka te go rii D1: Lub sko (Mar ci - niak, Pud³o, 1986) i na NE od Mo stów (Ró¿yc ki, 1988).
Re zul ta tem re ali za cji trzech ko lej nych pro jek tów by³o wy ko na ne w Przed siê bior stwie Geo lo gicz nym we Wroc ³a - wiu opra co wa nie do tycz¹ce pól z³o¿o wych Miel no–Brzo - zów, Sa dza rze wi ce i Wê gli ny (Ró¿yc ki, 1992). Do spo - rz¹ dzenia opra co wa nia wy ko rzy sta no dane z 547 otwo rów wiert ni czych o ³¹cznym me tra ¿u 66 298,0 m. Opra co wa nie nie zo sta³o przed³o¿one do za twier dze nia.
Ostat ni, jak do tych czas, etap prac geo lo gicz no-roz po z - naw czych w kom plek sie z³ó¿ gu biñ skich mia³ na celu po sze - rze nie z³o¿a Gu bin w kie run ku pó³noc nym, wschod nim i po -
³udnio wym, po nie wa¿ znacz na czê œæ gra nic z³o¿a prze bie - ga³a po otwo rach bi lan so wych, a jego oto cze nie nie by³o do - tych czas roz po z na ne. W wy ni ku prac pro wa dzo nych przez Pa ñstwo wy In sty tut Geo lo gicz ny w la tach 1987–1989 stwier - dzo no na znacz nych ob sza rach, okre œlo nych jako z³o¿e Gu - bin–Za sie ki–Bro dy, wy stê po wa nie dwóch pok³adów wê gla bru nat ne go, sta no wi¹cych kon ty nu acjê pok³a dów z³o¿a Gu - bin, oraz zba da no po³¹cze nie z³ó¿ Gu bin, Lub sko i na NE od Mo stów. Ze wzglê du na ni s k¹ ka te go riê roz po zna nia (ka te -
60 Ja cek R. Ka siñ ski, An drzej Sa ter nus, Pawe³ Urba ñski
go ria D1) pra ce za ko ñ czo no spra woz da niem (Dyl¹g, 1993), któ re go nie przed³o¿ono do za twier dze nia.
BU DO WA GEO LO GICZ NA
Kom pleks gu biñ skich z³ó¿ wê gla bru nat ne go le¿y na ob - sza rze za chod niej czê œci mo no kli ny przed su dec kiej, na pe - ry kli nie ¯ar (Pi woc ki, 1995).
Na prze wa ¿aj¹cej czê œci obu z³ó¿, w ich po³udnio wo - -wschod niej czê œci, w pod ³o¿u osa dów ke no zo icz nych wy - stê puj¹ utwo ry tria su, wy kszta³cone w po sta ci wa pie ni mar - gli stych i ³upków wa pie nia muszlo we go oraz pia s kow ców i i³owców z prze war stwie nia mi an hy dry tów i do lo mi tów kaj pru. W pó³noc no-wschod niej czê œci z³ó¿, na ogra ni czo - nym ob sza rze, w sp¹gu osa dów pa le oge ñskich wy stê puj¹ utwo ry kre dy, wy kszta³cone w po sta ci wa pie ni i mar gli z fau - n¹, re pre zen tuj¹ce ce no man i tu ron. Strop pod³o¿a ma po - wierzch niê wzglêd nie p³ask¹ i znaj du je siê na g³êbo ko œci oko³o 170–270 m (œred nio 210 m), a jego rzêd ne wy nosz¹ od –110 do –85 m n.p.m. (œred nio –105 m n.p.m.).
Naj star szy mi osa da mi ke no zo icz ny mi na oma wia nym ob - sza rze s¹ osa dy pa le oge nu, za li cza ne do oli go ce nu dol ne go, w któ rych sp¹gu wy stê puj¹ osa dy for ma cji mo siñ skiej dol - nej (Ciuk, 1974), wy kszta³cone w po sta ci bar dzo drob no - ziar ni stych i mu³ko wa tych pia sków kwar co wych sza ro zie lo - nych i sza ro bru nat nych z do mieszk¹ glauko ni tu i mu sko wi - tu. Osa dy te wy stê puj¹ na ogra ni czo nym ob sza rze je dy nie w pó³noc nej czê œci re jo nu. Le¿¹cy wy ¿ej kom pleks osa do - wy, na le¿¹cy do for ma cji czem piñ skiej, jest re pre zen to wa ny przez bar dzo drob no ziar ni ste i mu³ko wa te pia ski kwar co we bar wy sza rej, prze chodz¹ce obocz nie w mu³ki, miej sca mi z do mieszk¹ py³u wê glo we go i wk³ad ka mi wê gla bru nat ne - go (ekwi wa lent V pok³adu czem piñ skie go). Utwo ry tych dwóch for ma cji za zê biaj¹ siê obo cz nie z utwo ra mi for ma cji ru pel skiej, ta k¿e na le¿¹cej do oli go ce nu dol ne go, wy stê pu - j¹cej na wiê k szym ob sza rze w za chod niej czê œci re jo nu.
Utwo ry te s¹ wy kszta³cone w po sta ci mu³ków piasz czy s tych sza ro bru nat nych z mu sko wi tem, la mi no wa nych bar dzo drob no ziar ni stym, sza ro zie lo nym pia skiem kwar co wo - -glau ko ni to wym.
Pro fil oli go ce nu gór ne go roz po czy na for ma cja mo siñ ska gór na (op. cit.), któ ra wy stê pu je przede wszyst kim w cen - tral nej czê œci ob sza ru. Jest ona re pre zen to wa na przez bar dzo drob no ziar ni ste, sza ro zie lo ne pia ski kwar co we za i lo ne z po - je dyn czy mi blasz ka mi mu sko wi tu i ziar na mi glauko ni tu. Naj - m³od szym ogni wem pa le o ge nu jest gór no oli go ce ñska for - ma cja lesz czy ñska, któ ra wy stê pu je na ca³ym oma wia nym ob sza rze. Jest ona wy kszta³cona w po sta ci drob no ziar ni - stych, sza rych pia sków kwar co wych z do mieszk¹ mu sko wi - tu (w sp¹gu ta k¿e z do mieszk¹ glauko ni tu).
W sp¹gu pro fi lu neo ge nu wy stê pu je for ma cja ra wic ka na le¿¹ca do mio ce nu dol ne go (Pi woc ki, Ziem biñ ska-Two - rzyd³o, 1997). Dol ny cz³on tej for ma cji – ogni wo d¹brow - skie – zo sta³ stwier dzo ny we wscho d niej czê œci ob sza ru
opra co wa nia, gdzie jest wy kszta³cony w po sta ci prze wa ¿ nie jed no rod ne go, gru be go pok³adu wê gla bru nat ne go (IV po - k³ad d¹brow ski), któ ry wy kli no wu je siê w kie run ku za chod - nim. Lo kal nie pok³ad ten roz dzie la siê na dwie ³awy, prze - war stwio ne pia ska mi, mu³kami lub i³ami. Górn¹ czê œæ for - ma cji – ogni wo ¿ar skie – sta no wi kom pleks utwo rów drob - no piasz czy s tych z wk³ad ka mi mu³ków.
Se kwen cjê osa dow¹ mio ce nu œrod ko we go roz po czy naj¹ osa dy for ma cji œci naw skiej, w sp¹gu cien kim i rozcz³on ko - wa nym III œci naw skim pok³adem wê gla bru nat ne go. Po nad III pok³adem œci naw skim za le ga se ria ut wo rów ila s to -mu³ ko - wych for ma cji œci naw skiej; s¹ to mu³owce, ³upki mu³owco - we, a miej sca mi ta k¿e pia ski i i³y. W stro pie utwo rów for ma - cji œci naw skiej wy stê pu je II ³u¿yc ki pok³ad wê gla bru nat ne - go, któ ry jest tu naj istot niej szy ze wzglê dów eko no micz - nych. Pok³ad ten na znacz nej czê œci ob sza ru z³o¿a roz dzie la siê na dwie ³awy, prze war stwio ne i³em wê gli stym z mu sko - wi tem i drob ny mi ksy li ta mi. Pok³ad wê gla jest roz ciê ty licz - ny mi roz my cia mi ero zyj ny mi o cha rak te rze ry nien su b gla c - jal nych i ko pal nych do lin ero zyj nych, któ re roz dzie laj¹ go na po szcze gól ne pola z³o ¿owe. Po nad II pok³adem ³u¿yc kim za le ga kom pleks drob no ziar ni stych pia sków z prze war stwie - nia mi mu³ków i – lo kal nie – i³ów, za li cza ny do for ma cji paw³owic kiej. Wœ ród pia sków oko³o 25 m po nad II po k³a - dem ³u¿yc kim wy stê pu je cien ki i nie ci¹g³y IIA lu biñ ski po - k³ad wê gla bru nat ne go, z wiê k szo œci ob sza ru z³o¿a usu niê ty przez pro ce sy ero zji czwar to rzê do wej. Nad tym pok³adem za le ga wy ¿ sza czê œæ osa dów piasz czy s tych for ma cji paw -
³owic kiej, a w ich stro pie spo ra dycz nie wy stê pu je wê giel I po k³adu œrod ko wo pol skie go. Mi¹¿szoœæ utwo rów for ma cji paw³owic kiej jest bar dzo zró¿ ni co wa na wsku tek in ten syw - nej ero zji. Naj wy ¿sz¹ jed nostk¹ mio ce nu œrod ko we go jest for ma cja ada mow ska, wy kszta³cona w po sta ci bar dzo drob - no ziar ni stych pia sków kwar co wo-mu sko wi to wych, miej sca - mi z wk³ad ka mi mu³ków, lo kal nie ta k¿e z de try tu sem ro œlin - nym i drob ny mi ksy li ta mi. Mi¹¿szoœæ utwo rów tej for ma cji jest ta k¿e bar dzo zró¿ ni co wa na.
Osa dy for ma cji po zna ñskiej, na le¿¹ce do mio ce nu gór - ne go, wy stê puj¹ je dy nie w po sta ci re lik to wych p³atów. Pro fil tej for ma cji roz po czy na wy stê puj¹cy lo kal nie, cien ki i roz - cz³on ko wa ny I œrod ko wo pol ski pok³ad wê gla bru nat ne go, za stê po wa ny obo cz nie przez osa dy mu³kowo-ila sto-piasz - czy ste z licz ny mi blasz ka mi mu sko wi tu i uwê glo nym de try - tu sem ro œlin nym. Po wy ¿ej opi sa nych osa dów se ria osa dów ila s tych z ob fi tym de try tu sem ro œlin nym zna na jest na ob sza - rze Ni¿u Pol skie go jako i³y po zna ñ skie.
Utwo ry czwar to rzê do we po kry waj¹ ca³y ob szar ba dañ zwart¹ po kryw¹, miej sca mi zna cz nej mi¹¿ szo œci, siê gaj¹cej 65 m, a w ob sza rach ko pal nych do lin ero zyj nych na wet do
£u¿yc ko-lu bu ski ma syw z³ó¿ wê gla bru nat ne go i jego zna cze nie go spo dar cze 61
62 Ja cek R. Ka siñ ski, An drzej Sa ter nus, Pawe³ Urba ñski
Fig. 1. Mapa z³ó¿ i ko pa lñ wê gla bru nat ne go w re gio nie ³u¿yc ko-lu bu skim (wg No wel, 1989; Ciuk, Pi woc ki, 1990, uzu pe³nio ne)
Map of li gni te de po sits and mi nes in the Lu sa tia-Le bus re gion (after No wel, 1989; Ciuk, Pi woc ki, 1990, com ple ted)
270 m (Dyl¹g, 1993). Œred nia mi¹¿szoœæ osa dów czwar to rzê do wych wy no si oko³o 85 m, a rzêd na po wierzch ni pod czwar to rzê do wej waha siê w gra ni cach od –200 do 95 m n.p.m., œred nio oko³o –15 m n.p.m. Szcze gól nie du¿e mi¹¿szo œci osa - dów wi¹¿¹ siê z roz wi niêt¹ sie ci¹ plej sto ce - ñskich do lin ero zyj nych, któ ra wy stê pu je po - wszech nie rów nie¿ w z³o ¿ach gu biñ skich (fig. 1 i 2).
Wœ ród osa dów plej sto ce nu prze wa ¿aj¹ utwo - ry piasz czy s te, zwi¹zane z aku mu la cj¹ flu wio - gla cjaln¹. S¹ to pia ski ró¿ no- i drob no ziar ni ste, miej sca mi mu³ko wa te, czê sto z do mieszk¹ mu - sko wi tu, któ re po wsta³y za pew ne w wy ni ku prze - my cia i re de po zy cji neo ge ñskich osa dów for ma - cji paw ³o wic kiej. W osa dach tych wy stê puj¹ wk³adki glin zwa³owych oraz – pod rzêdnie – ta - k¿e so cze wy ¿wi rów oraz wk³adki mu³ków i i³ów war wo wych. Osa dy plej sto ce nu na le¿¹ do zlo do wa ceñ sanu, odry i war ty. Wy kszta³ce nie osa dów czwar to rzê do wych w ob rê bie ko pal nych do lin ero zyj nych jest od mien ne. Wy stê puj¹ tu gru be se rie glin zwa³owych oraz du¿e ilo œci prze my te go i re de po no wa ne go ma te ria³u mio ce - ñskie go, g³ów nie o frak cji mu³ko wej i piasz - czy stej. Wœ ród osa dów czwar to rzê do wych wy - stê puj¹ tu ta k¿e licz ne kry zbu do wa ne z utwo - rów mio ce ñskich for ma cji œci naw skiej i paw -
³owic kiej, czê sto z wê glem bru nat nym (Dy l¹g, 1 9 9 3 ) , k t ó re d o st a³ y s i ê d o o s a d u w y - pe³ niaj¹cego do li ny ko pal ne za pew ne w wy ni ku pro ce sów zbo czo wych. Utwo ry ho lo ce nu, wy - kszta³cone w po sta ci mad rzecz nych i tor fów, wy stê puj¹ w wiê k szych ilo œciach w do li nie Ny - sy £u¿yc kiej i w do li nach drob niej szych cie ków, a wzgó rza na po wierzch ni z³o¿a s¹ zbu do wa ne z pia sków wy dmo wych.
ROZ WÓJ SE DY MEN TA CJI ASO CJA CJI BRU NAT NO WÊ GLO WEJ
Osa dy mio ce ñskiej aso cja cji bru nat no wê glo - wej po wsta wa³y na sze ro ko po jê tych obrze ¿ach ba se nu se dy men ta cyj ne go Eu ro py pó³noc no-za - chod niej (dzi siej szy ba sen Mo rza Pó³noc ne go), któ re go za to ka siê ga³a po wschod ni¹ Bran den - bur giê (Ah rens, Lotzsch, 1963; Ma ga low ski, 1988; Suhr, 1989; Suhr i in., 1992; Stand ke, 1996; Stand ke i in., 1993). Na otwar tych, p³askich rów ni nach w wa run kach po wol nej sta³ej sub sy den cji roz wi ja³y siê wê glo twór cze ba gna z eko fa cja mi za ro œli krze wia s tych, lasu ba gien ne go i otwar tej toni wod nej. Przez roz leg³e tor fo wi ska do nie zbyt od leg³ego mo rza na za cho dzie sp³y - wa³y rze ki me an druj¹ce, o po wol nym nur cie, któ - rych do li ny roz dzie la³y ma sy wy tor fo we.
£u¿yc ko-lu bu ski ma syw z³ó¿ wê gla bru nat ne go i jego zna cze nie go spo dar cze 63
hcik sñi bug ¿ó³z skel pmok zezrp E–W ij ca tneiro o y nzci go loeg jór kezrP .2 .giF xel pmoc sti so ped e tin gilni buG eht fo noi tces-ssorc E–W la ci go loeG
Na oma wia ny ob szar siê ga³y pe rio dycz nie nie wiel kie in - gre sje mor skie, roz wi ja j¹ce siê wzd³u¿ osi Za to ki Bran den - bur skiej, któ re w roz wo ju se dy men ta cji za zna cza³y siê w po - s ta ci kil ku na wro tów wa run ków bra ki cz nych. Œlady wp³y wów mor skich zo sta³y stwier dzo ne w ob rê bie utwo rów for ma cji go rzow skiej, œci naw skiej, paw ³owic kiej i po z na ñ skiej (Pi - woc ki i in., 2004a) i s¹ czy tel ne w za pi sie pa le on to lo gicz - nym w po sta ci obec no œci ma kro- i mi kro fau ny (Wo Ÿny, 1964) oraz plank to nu mor skie go (Ziem biñ ska-Two rzyd³o, Wa ¿y ñska, 1981) i wy stê po wa nia ich no fau ny (Osijuk, 1979;
Ka siñ ski, 2005), w za pi sie mi ne ra lo gicz nym w po sta ci wy - stê po wa nia glauko ni tu (Dy jor, 1968; Pi woc ki, 1995), w za - pi sie se dy men to lo gicz nym w for mie in wen ta rza struk tur se - dy men ta cyj nych (Osijuk, 1979) oraz w za pi sie fa cjal nym w po sta ci czy tel ne go roz k³adu fa cji (Ka siñ ski, 2005). In gre - sje mor skie nie prze ry wa³y se dy men ta cji utwo rów wê glo no - œnych, któ re roz wi ja³y siê wów czas przede wszyst kim na ob - sza rze ba gien nad brze ¿nych.
Se dy men ta cje aso cja cji bru nat no wê glo wej prze rwa³o po - wol ne och³od ze nie i osu sze nie kli ma tu, któ re go za pi sem se - dy men ta cyj nym s¹ i³y „po zna ñskie”, bu duj¹ce pro fil wy ¿ - szej czê œci for ma cji po zna ñskiej.
PO ZY CJA STRA TY GRA FICZ NA WÊ GLA BRU NAT NE GO
W kom plek sie z³ó¿ gu biñ skich wê gla bru nat ne go wy stê - pu je piêæ po k³a dów wê gla (Pi woc ki, 1995). Naj wy ¿ szy po - k³ad wê gla bru nat ne go – I po k³ad œrod ko wo pol ski, na - le¿¹cy do for ma cji po zna ñskiej – wy stê pu je tyl ko lo kal nie w po sta ci cien kich so cze wek wœ ród utwo rów piasz czy sto - -mu³kowo-ila stych w stro pie for ma cji ada mow skiej, w naj -
ni¿ szej czê œci utwo rów for ma cji po zna ñskiej i nie ma cha - rak te ru bi lan so we go. Pok³ad ten wy stê pu je œred nio na g³êbo - ko œci oko³o 40 m, a jego œred nia mi¹¿szoœæ wy no si 1,1 m.
Mak sy maln¹ mi¹¿ szoœæ 6,3 m I pok³ad œrod ko wo pol ski osi¹ ga w otwo rze 81/38 na z³o¿u Gu bin–Za sie ki–Bro dy.
Dru gim od po wierzch ni pok³adem jest cien ki i nie ci¹g³y IIA lu biñ ski pok³ad wê g la bru nat ne go. Pok³ad ten wy stê - pu je w œrod ko wej czê œci pro fi lu utwo rów for ma cji paw³o - wic kiej na g³êbo ko œci oko³o 85 m p.p.t. w po sta ci nie ci¹g -
³ych, cien kich warstw wê glo wych o œred niej mi¹¿szo œci 0,7 m. Ko lej nym pok³adem wê gla bru nat ne go jest II pok³ad
³u¿yc ki. Pok³ad ten, któ ry jest jed nym z dwóch pok³adów bi - lan so wych, za le ga na g³êbo ko œci oko³o 55–135 m (œred nio 80 m) i osi¹ga mi¹¿szoœæ 5,0–18,6 m (œred nio 10,9 m). Na znacz nej czê œci ob sza ru z³o¿a dzie li siê on na dwie ³awy:
górn¹ o mi¹¿ szo œci 1,2–5,5 m i doln¹ o mi¹¿szo œci 2,7–9,5 m. G³êbo kie plej sto ce ñskie do li ny ero zyj ne wype³nio ne osa - da mi plej sto ce ñ ski mi, któ re na pó³ no cnym za cho dzie i po³u - dnio wym za cho dzie uchodz¹ do wspó³ czes nej do li ny Nysy
£u¿yc kiej, dziel¹ pok³ad na licz ne pola z³o¿owe (fig. 2).
Cien ki i roz cz³on ko wa ny III œci naw ski pok³ad wê gla bru - nat ne go nie ma cech bi lan so wych i zna cze nia z³o¿owe go.
Ni¿ ej le¿¹cy IV pok³ad d¹brow ski jest rów nie¿ po - k³adem z³o¿owym o ce chach bi lan so wych, osi¹gaj¹c mi¹¿ - szoœæ 2,8–25,5 m (œred nio 11,8 m). Strop pok³adu za le ga na œred niej g³êbo ko œci oko³o 120–165 m. Pok³ad ten, po dzie lo - ny ko pal ny mi plej sto ce ñski mi do li na mi ero zyj ny mi na licz - ne pola z³o¿owe, wy stê pu je tyl ko na nie wiel kich ob sza rach w z³o¿u Gu bin, ale zaj mu je znaczn¹ po wierzch niê w z³o¿u Gu bin–Za sie ki–Bro dy. Naj ni¿ szym pok³adem, stwier dzo nym tyl ko lo kal nie w z³o¿u Gu bin–Za sie ki–Bro dy, jest V pok³ad czem piñ ski. Pok³ad ten nie ma cech bi lan so wych i zna cze - nia z³o¿owe go.
KOM PLEKS Z³Ó¿ GU BIÑ SKICH NA TLE Z³Ó¿ ³U¿YC KO-LU BU SKICH W sk³ad kom plek su z³ó¿ ³u¿yc ko-lu bu skich wscho dzi
wie le udo ku men to wa nych z³ó¿ le¿¹cych po obu stro nach gra ni cy pol sko-nie miec kiej. W Niem czech (fig. 2) do wiê k - szych na le¿¹ z³o¿a: Klet twitz, Meu ro, Schla ben dorf, Se dlitz, Se ese i Wel zow w Bran den bur gii oraz Blu no, Bär walde, Lau bu sch, Lohsa, Noch ten, Re i chwal de i Spre etal w Sak so - nii. Z³o¿a wê gla bru nat ne go w pol skiej czê œci ma sy wu ³u -
¿yc ko-lu bu skie go ze sta wio no w ta be li 1.
Wê giel bru nat ny ze z³ó¿ gu biñ skich jest wê glem ener ge - tycz nym bar dzo do brej ja ko œci, o œred niej po piel no œci i pod - wy ¿ szo nej lub na wet wy so kiej za war to œci siar ki. Ca³ko wi ta za war toœæ siar ki jest naj wy ¿ sza w z³o¿u Gu bin–Za sie ki–Bro - dy, gdzie osi¹ ga œred nio 2,88% (tab. 2).
Kom pleks z³ó¿ gu biñ skich, na któ ry sk³adaj¹ siê z³o¿a Gu bin, Gu bin–Za sie ki–Bro dy i Lub sko, jest z ob li czo ny mi za so ba mi bi lan so wy mi 3 372,72 mln Mg jed nym z naj za sob - niej szych w Pol sce (tab. 3). Kom pleks ten sta no wi kon ty nu a - cjê ku wscho do wi roz leg³ych z³ó¿ po³o¿onych w Bran den - bur gii, eks plo ato wa nych w wiel kiej ko pal ni od kryw ko wej
Jä nsch wa lde, a po nad to ju¿ na te re nie Pol ski kon ty nu uje siê na ob sza rach s¹sia duj¹cych z oma wia ny mi tu z³o¿ami (fig. 3):
na pó³nocy ob szar wê glo no œny w oko li cach Kro sna Od rza ñ - skie go – z³o¿e Chle bo wo i da lej z³o¿e Cy bin ka), na po³ud - nio wym wscho dzie – z³o¿e na NE od Mo stów i wresz cie na po³udnio wym za cho dzie – z³o¿e Ba bi na (pola Ba bi na–¯arki i Trze biel–Tu pli ce). Za twier dzo ne za so by wê gla bru nat ne go przed sta wio ne w do ku men ta cji geo lo gicz nej z³o¿a z 1969 r.
(Jê drzej czak i in., 1969) s¹ po nad dzie siê cio krot nie ni¿ sze od stwier dzo nych i wy no sz¹ we wszyst kich z³o¿ach gu biñ skich je dy nie 282,66 mln Mg i tyl ko ta kie za so by s¹ po da wa ne w ofi cjal nym „Bi lan sie za so bów ko pa lin i wód pod ziem nych w Pol sce” (Gient ka i in., 2007). We wspo mnia nej do ku men - ta cji pole Strze gów udo ku men to wa no w ka te go rii B+C1, a po zo sta³e pola w ka te go rii C2. Pro wa dzo ne na pocz¹tku lat dzie wiê æ dzie si¹tych ubieg³ego wie ku ba da nia geo lo gicz ne po zwo li³y na znacz ne po wiê k sze nie ich za so bów, przed sta - wio nych w for mie ob szer ne go spra woz da nia (Ró¿yc ki, 1992), któ re jed nak nie zo sta³o przed sta wio ne do za twier dze nia;
64 Ja cek R. Ka siñ ski, An drzej Sa ter nus, Pawe³ Urba ñski
