EZOP II:
lecznictwo psychiatryczne w opinii publicznej
Jacek Wciórka Instytut Psychiatrii i Neurologii Konferencja podsumowująca projekt EZOP II. Warszawa, 15-16 listopada 2021
… wobec osób
chorujących psychicznie
Czy zetknęła/zetknął się Pani/Pan kiedyś z osobą chorą psychicznie?
22% 26% 28% 33% 34% 22% 28% 34% 33% 34%
26% 31% 32% 33%
28% 31% 33% 33%
0%
5%
10%
15%
20%
25%
30%
35%
40%
18-29 lat 30-39 lat 40-49 lat 50-64 lat 65+ 18-29 lat 30-39 lat 40-49 lat 50-64 lat 65+
Mężczyźni Kobiety
EZOPII EZOP I
tak;
30,7%
nie, nie wiem;
69,3%
tak;
29,3%
nie, nie wiem;
70,7%
Kto to był?
0,8% 0,8%
3,4% 8,9% 4,5% 30,9% 35,2% 12,4% 3,2%
0,6% 0,6%
2,3% 12,3% 7,9% 34,2% 30,9% 9,1% 2,0%
0%
5%
10%
15%
20%
25%
30%
35%
40%
ja sam współmałżonek, partner
nasjbliżsi krewni*
osoba z dalszej rodziny
ktoś z przyjaciół ktoś ze znajomych,
sąsiadów
ktoś znany tylko z widzenia
postać ukazana w mediach**
ktoś inny
EZOP I EZOP II
pominięto odpowiedzi: „nie wiem”; * dzieci, rodzeństwo, rodzice; ** „w filmie, tv, radio, książkach, czasopismach”.
Ludzie bardzo różnie odnoszą się do osób kalekich,
upośledzonych umysłowo, chorych psychicznie, narkomanów, alkoholików, chorych na AIDS. Jaki jest Pani/Pana stosunek do :
83,3%
69,5%
57,5%
33,8%
16,4%
16,4%
13,9%
21,7%
23,6%
28,2%
25,2%
25,2%
2,3%
8,4%
18,4%
37,4%
58,2%
58,3%
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%
osób kalekich osób upośledzonych umysłowo osób chorych psychicznie chorych na AIDS alkoholików narkomanów
życzliwy (zdecydowanie i raczej) obojętny niechętny (zdecydowanie i raczej)
Jaka byłaby Pani/Pana reakcja, gdyby okazało się, że osoba, która chorowała psychicznie i leczyła się w szpitalu psychiatrycznym
byłaby:
89,6%
86,9%
84,0%
81,3%
79,0%
77,3%
73,1%
70,8%
69,6%
68,7%
67,6%
61,5%
56,8%
52,9%
9,9%
12,6%
15,7%
17,7%
20,6%
22,2%
26,3%
28,8%
30,0%
30,9%
31,9%
38,1%
42,7%
46,7%
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%
opiekunką Pani/Pana dziecka nauczycielem Pani/Pana dziecka Pani/Pana lekarzem Pani/Pana synową lub zięciem Pani/Pana nauczycielem Pani/Pana szefem w pracy burmistrzem/wójtem w Pani/Pana gminie posłem w Pani/Pana okręgu Pani/Pana wspólokatorem na wczasach proboszczem w Pani/Pana parafii Pani/Pana bliskim współpracownikiem niespodziewanym gościem na Pani/Pana przyjęciu Pani/Pana najbliższym sąsiadem Pani/Pana kolegą, koleżanką z klasy
sprzeciw (zdecydowanie lub raczej) nie wiem akceptacja (zdecydowanie lub raczej)
• Wydaje się, że postawy wobec osób chorujących psychicznie
obciążone są w znacznym stopniu niezrozumieniem i dystansem.
• Ich publiczny wizerunek w niewielkim stopniu kształtuje się pod wpływem realnych doświadczeń. Większą role odgrywają zastane i upowszechniane społeczne stereotypy.
• Niemal co piąta osoba deklaruje niechęć do osób chorujących, a poziom sprzeciwu wobec pełnienia przez nich ról społecznych wymagających zaufania ma znaczny zasięg i siłę.
• Z badań na reprezentatywnych próbach dorosłej ludności Polski
podjętych w ostatnich trzech dekadach nie wynika, by te wskaźniki stygmatyzacji malały. W kolejnym badaniu EZOP restrykcyjność
postaw raczej wzrasta.
… wobec chorób psychicznych
Pewne choroby wywołują u ludzi szczególny niepokój, lęk.
Których z tych chorób obawia się Pani/Pan najbardziej?
67,0% 11,8% 6,9% 6,1% 2,6% 1,4% 0,2% 0,8%
1,6%
62,2%
32,7%
19,1%
14,0%
6,9% 5,5% 2,8% 2,9%
24,2%
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
nowotworowe serca psychiczne AIDS narkomania alkoholizm gruźlica weneryczne żadnej
choroba, której obawiam się najbardziej (jedna)
choroby, których się obawiam (maksymalnie trzy, % obserwacji, Σ=172,2%)
• W zależności od sposobu zadawania pytania, choroby psychiczne wskazywane są przez ok. 7–20% populacji dorosłych mieszkańców Polski jako budzące największe obawy.
• W szeregu chorób budzących najpoważniejsze obawy zdrowotne choroby psychiczne zajmują miejsce pomiędzy chorobami
bezpośrednio zagrażającymi życiu (nowotworowymi, układu krążenia), a chorobami uważanymi za stygmatyzujące (AIDS, uzależnienia,
niektóre choroby zakaźne), wśród których budzą największe obawy.
• W obu badaniach EZOP zarówno częstość, jak i miejsce w takim rankingu, pozostają względnie stałe.
… wobec instytucji opieki
psychiatrycznej
Do kogo zwrócił/aby się Pan/Pani w pierwszej kolejności po radę i pomoc, gdyby bliska Panu/Pani osoba miała problemy
psychiczne?
36,6% 32,7% 26,8% 33,1% 15,2% 14,6% 10,2% 9,2% 4,0% 3,7% 0,3% 0,8% 0,1% 0,1% 3,6% 5,4%
0%
5%
10%
15%
20%
25%
30%
35%
40%
psychiatra inny lekarz ktoś z rodziny psycholog ktoś z przyjaciół ksiądz bioenergoterapeuta do nikogo
EZOP I EZOP II
Jaka byłaby Pani/Pana reakcja, gdyby okazało się, że w Pani?
/Pana sąsiedztwie planuje się uruchomienie lub budowę następujących placówek dla osób psychicznie chorych:
47,8% 51,6% 49,3% 49,7% 49,9% 49,1% 52,8% 46,1% 53,7% 45,6%
32,7% 31,9% 33,1% 35,3% 38,9%
63,3% 64,7% 63,5% 61,0%
56,9%
0,0%
10,0%
20,0%
30,0%
40,0%
50,0%
60,0%
70,0%
przychodnia psychiatryczna
ośrodek środowiskowy, do którego osoby chore psychicznie przychodzą
na zajęcia
dom pomocy społecznej dla chorych psychicznie
dom lub mieszkanie, w którym chorzy psychicznie mieszkają ucząc się samodzielności
szpital psychiatryczny
sprzeciw (zdecydowanie lub raczej) akceptacja (zdecydowanie lub raczej)
sprzeciw (EZOP I) akceptacja (EZOP I)
Jak ocenia Pani/Pan dostępność publicznej służby zdrowia dla ludzi z Pani/Pana gminy? … dostępność opieki psychiatrycznej dla ludzi z Pani/Pana gminy? (skala: 1-9)
0%
5%
10%
15%
20%
25%
1 bardzo
niska 2 3 4 5 6 7 8 bardzo
wysoka 9
dostępność psychiatrycznej opieki zdrowotnej dostępność publicznej opieki zdrowotnej
Jak ocenia Pani/Pan jakość publicznej służby zdrowia dla ludzi z Pani/Pana gminy? … jakość opieki psychiatrycznej dla ludzi z Pani/Pana gminy? (skala: 1-9)
0%
5%
10%
15%
20%
25%
1 bardzo
niska 2 3 4 5 6 7 8 bardzo
wysoka 9
jakość psychiatrycznej opieki zdrowotnej jakość publicznej opieki zdrowotnej
Ocena dostępności i jakości psychiatrycznej oraz publicznej opieki zdrowotnej (skala: 1-9)
0%
5%
10%
15%
20%
25%
1 bardzo
niska 2 3 4 5 6 7 8 bardzo
wysoka 9
dostępność psychiatrycznej opieki zdrowotnej jakość psychiatrycznej opieki zdrowotnej dostępność publicznej opieki zdrowotnej jakość publicznej opieki zdrowotnej
Ocena dostępności psychiatrycznej opieki zdrowotnej - porównanie EZOP I i EZOP II (skala 1-9)
0%
2%
4%
6%
8%
10%
12%
14%
16%
18%
20%
1 bardzo niska
2 3 4 5 6 7 8 bardzo
wysoka 9
EZOP II dostępność opieki psychiatrycznej EZOP I dostępność opieki psychiatrycznej
Ocena jakości psychiatrycznej opieki zdrowotnej - porównanie EZOP I i EZOP II (skala 1-9)
0%
5%
10%
15%
20%
25%
1 bardzo niska
2 3 4 5 6 7 8 bardzo
wysoka 9
EZOP II jakość opieki psychiatrycznej EZOP I jakość opieki psychiatrycznej
Ocena dostępności i jakości publicznej i psychiatrycznej opieki zdrowotnej - porównanie EZOP I i EZOP II (skala 1-9)
0%
5%
10%
15%
20%
25%
1 bardzo niska
2 3 4 5 6 7 8 bardzo
wysoka 9
EZOP II dostępność opieki psychiatrycznej EZOP II jakość opieki psychiatrycznej EZOP I dostępność opieki psychiatrycznej EZOP I jakość opieki psychiatrycznej
• Adresatem potrzeb zdrowotnych w zakresie zdrowia psychicznego pozostają głównie lekarze (tylko w połowie psychiatrzy), jednak prawdopodobnie potrzeby te mogłyby być adresowane bardziej różnorodnie, gdyby systemy pomocy umożliwiały taką ewolucję.
• Sąsiedztwo ośrodków psychiatrycznych wzbudza dość ambiwalentne odczucia, a udział sprzeciwu wobec nich nie maleje. Nutę optymizmu wprowadza zróżnicowanie niechęci – mniejszej wobec instytucji
środowiskowych niż szpitalnych. Różnice są jednak niewielkie, a ich trwałość wymaga dalszej obserwacji.
• Na tle całej publicznej opieki zdrowotnej, oceny dostępności i jakości opieki psychiatrycznej wypadają słabiej, choć wyniki EZOP II sugerują korzystną zmianę. Nie można wykluczyć, że jest to zapowiedź ewolucji
zainicjowanej działaniami reformującymi według propozycji Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego.
Uwagi końcowe
• Niedostatek wiedzy i realnych doświadczeń na temat zdrowia i zaburzeń psychicznych wydaje się nadal istotnym problemem oddziałującym w dziedzinie ochrony zdrowia psychicznego.
• Sztywne i niechętne stereotypy mogą nadal orientować postawy wobec osób
chorujących psychicznie, jak również wobec zaburzeń psychicznych i instytucji opieki psychiatrycznej.
• W znacznej części populacji może to sprzyjać dystansowaniu się wobec potrzebujących pomocy, a w konsekwencji ich naznaczaniu i wykluczaniu, natomiast u nich samych – nieracjonalnemu odraczaniu lub porzucaniu dostępnej pomocy. Mogą też opóźniać lub blokować próby wdrażania korzystniejszych rozwiązań instytucjonalnych.
• Stawia to przed jednostkami, grupami i państwem wiele – w najlepszym tego słowa znaczeniu – politycznych wyzwań. Powinno również skłaniać do refleksji nad właściwym wyborem akceptowalnych wartości, racjonalnej wiedzy i żywego doświadczenia, które będą pomocne w przełamywaniu kryzysów zdrowia psychicznego.
