E. Morawiec
"La preuve de l’Absoin chez Bradley",
J. de Marneife, Paris 1962 : [recenzja]
Studia Philosophiae Christianae 1/2, 232-233
zaczątki kantyzm u, czy nawet fenomenologii. F akt, że ta sprawa nie udaje m u się, dziwić
nie może. Budzi natom iast zdziwienie, że autor w wielu przypadkach swoje wnioski od
nośnie natury aktu poznania zmysłowego oraz jego struktury opiera na mało system a
tycznej i ciągłej analizie tekstów. Często bierze pod uwagę teksty wyizolowane z kontekstu,
co w konsekwencji prowadzi do odkryw ania sprzeczności w teorii poznania u Arystotelesa.
Wiele interpretacji tekstów ze względu na wyrwanie z kontekstu jest niezgodna z faktycz
nym ich znaczeniem np. zamieszczone n a s. 37 a dotyczące zjawiska ruchu. Rozprawa za
wiera wiele dowolnych mało, a często w ogóle nie uzasadnionych konkluzji.
E. Morawiec
D c Marneffe J., La preuve de l'A b solu ehcz Bradley, Paris 1962 r.
W ielu historyków i systematyków filozofii uważa, że centralnym problem em w filo
zofii Bradley’a jest zagadnienie absolutu. Pomijając w tym względzie wszelkie kontrowersje,
przyznać należy, że sprawa absolutu zwłaszcza gdy chodzi o jego istnienie, w filozofii
Bradley’a nie należy do drugorzędnych. Poglądy na ten tem at wypowiedział Bradley
w głównym swoim dziele p .t. „Zjawiska a rzeczywistość” (Appearence and Reality).
J. De Marneffe w wyżej wymienionej pracy podjął właśnie ów problem i zwrócił szcze
gólną uwagę na sposób dowodzenia tezy o istnieniu absolutu
wtsystemie filozoficznym
Bradley’a. Zagadnienie to nie jest łatwy m do rozpracowania. Wiąże się bowiem nie tylko
z merytoryczną stroną system u, lecz także form alną. Szczególną rolę odgrywa tu również
jego specyficzna epistemologia. Nie można przecież zapominać, że Bradley był dialekty-
kiem i to jeszcze o charakterze negatywnym. Jego destruktyw na dialektyka więcej rozbi
jała niż budowała. L uki powstałe w związku z zastosowaniem jej do badań filozoficznych
Bradley wypełnił po części doświadczeniem, a niekiedy nawet mistyczną intuicją. Dia
lektyka, doświadczenie i mistyczna intuicja, to trzy m om enty charakteryzujące jego epi
stemologię. Rola epistemologii, jaką Bradley wyznaczał w filozoficznym m yśleniu sprawiła,
że metodologiczna strona problem u istnienia absolutu nie mogła nie być uwzględniona.
Aspekt epistemologiczny i merytoryczny w filozofii Bradley’a mocno się z sobą wiążą. Nic
więc dziwnego, że autor pracy koncentruje uwagę również w dużym stopniu na zagadnie
niach epistemologicznych.
Cały rozdział pierwszy poświęca autor genezie metody naukowo-filozoficznej, jej ana
lizie i opisowi. W rozdziale drugim omawia teorię argum entacji Bradley’a, a w trzecim
szeroko rozpracowuje sposób dowodzenia istnienia absolutu, mając szczególnie n a uwadze
jego dzieło pt. Appearence and Reality. W ostatnim rozdziale podaje treść także innych
dzieł Bradley’a w aspekcie opracowywanego problem u i wypowiada szereg krytycznych
uwag.
W ydaje się, że główny zarzut, jaki autor stawia Bradley’owi w kwestii teorii absolutu
bezpośrednio, nie tyle dotyczy sposobu dowrodzcnia istnienia absolutu, ile raczej m eto
dologicznej struktury jego metafizyki. Metafizyka Bradley’a w przeświadczeniu autora
jest zespołem twierdzeń wewnętrznie mało spoistym i zakłada wiele innych nauk. Nawet
uwzględnienie tych ostatnich nie .może — zdaniem autora — prowadzić do uznania bez
zastrzeżeń tw ierdzeń jeg o m etafizyki. Stąd teza m etafizyczna o istn ien iu abso lu tu w kw estii przyjęcia b u dzi pow ażne zastrzeżenia. P o d o b n ie ja k in n e tezy jego m etafizyki, teza o istn ie n iu B o g a ze w zględu na fa k t istnienia szeregu założeń, w inna b y ć zakw alifikow ana jedyn ie, ja k o zdanie o charakterze hipotetyczn ym .
M im o szeroko uw zględnionego aspektu epistem ologicznego w pro blem ie dowodzenia istn ien ia a b so lu tu , analiza argum en tacji n ie w ykracza poza zakres analizy treściow ej. S tro na fo rm a ln a zagadnienia została p om inięta. T o zdaje się b y ć p ew nym b rakiem w pracy.
E . M orawiec
M ontaignes B ., La doctrine de l ’analogie de l ’etre d'après Saint Thom as
d ’A quin, Paris 1963 r.
N a tem at analo gii, a w szczególn ości analogii bytow ej u Tom asza z A k w in u , w iele pisano. R ozpracow yw ano to zagadnien ie z w ielu p u n któw w idzenia. N ie je st w ięc łatwo coś now ego w ty m w zględzie napisać. K ażd a nowa praca m usi się liczy ć z obszerną na ten tem at literaturą. A u to r p racy „L a d octrin ède F analogiede l ’ê tre ...." jak o p rzedm iot rozpraco w ania o b rał so b ie n ie ty le zagadnienie analogii bytow ej u Tom asza z A k w in u , ile raczej przed staw ien ie n iejedn olitości tej d o k try n y w aspekcie historyczn ym . N ade w szystko zw raca uw agę na p roblem stosu n ku to m istycznej do ktryn y analogii bytow ej w ypraco w anej p o d w p ływ em K ajetana do k o n cep cji analogii zawartej w dziełach św. Tom asza. Ś c iś le iz e c z b iorąc ch odzi tu o to, czy klasyczn a, tom istyczn a doktryna analogii bytow ej z g o d n a je s t z d o ktryn ą Tom asza, czy też od niej odbiega (12). O branie takiego asp ektu , n ie n astąpiło u autora p o d w pływ em p rzekonania, ja k o b y ten p u n k t widzenia n ie b y ł d o tych cza s jeszcze n ierozpracow any. A u to r zdaje so b ie spraw ę, że postaw ienie takiego p r o b le m u n ie je st nowy m. Jeśli go stawia od now a, to ty lk o dlatego że uważa dotychcza so w e rozpracow ania za niedopracow ane w sto su n k u do ważności zagadnienia.
P ro b lem ten autor pod ejm u je dwupłaszczyznow o : h istoryczn ie i d oktryn aln ie. Sądzi, że szczegółow a analiza tekstów dzieł Tom asza z A k w in u , p o ch od zących z różn ych okresów czasu , p ozw oli w skazać na ew olucję jeg o m yśli, oraz w yjaśni spraw ę, czy doktryn a analogii C ajetan a odpow iada poszczególn ym m om en tom tej ew olucji. W odtwarzaniu teorii analogii u św. T o m asza, autor w w ielu p rzyp ad kach odw oływ ał się do teorii b y tu . Jest bow iem prze k o n an y , że teoria analogii nie jest obojętna w sto su n k u do pojęcia b y tu , p ro blem u p arty - c y p a c ji czy naw et p rzyczynow ości.
W rozdziale pierw szym zatytu łow an ym : „L e s elem entes de la doctrine th om iste de ’a n a lo g ie " om aw ia — najogólniej m ówiąc p ro b lem atyk ę stru k tu ry an alogii. Podkreśla m yś l, że w d o ktryn ie o analogii daje się w yróżn ić dwa elem en ty: jed n o ść p orządku bytów w sto su n k u do b y tu pierw szego i teorię p artycyp acji. D o k o n u jąc szczegółowej analizy tekstó w z „ D e p rin cip is n atu rae", „ D e ente et essen tia", „C o n tra G e n tile s", „S u m m a th eo lo g ic a " stw ierdza, że Tom asz w zagadnieniu a n alo gii ciągle naw iązyw ał do pierw szego elem en tu . Jest zdania, iż w ty m p rzyp ad ku trudno p rzyp u ścić jakąś ew olu cję d o ktryn y a n a lo g ii w dziełach św. Tom asza. G d y ch odzi natom iast o elem en t d ru g i — teorię party- cy p a cji, autor przypuszcza m odyfikację i pew ną ew olucję m yśli u Tom asza, począwszy
