Fauna eoceńska z egzotykowego wapienia w rejonie Ustrzyk Dolnych

J"adw1p URB.ANIAK

Fauna

eoceńska

z

egzołykowego

wapienia w rejonie Ustrzyk Dolnych

We wschodniej części jednostki śląskiej polskich Karpat fliszowych, na obszarze występowania warstw krośnieńskich w okolicy Polany koło

Ustrzyk Dolnych, W. Sikora (1955) prowadzlIc badailia geologiczne znalazł'

w Potoku Czarnym ¹ znacznych rozmiarów luźny odłam wapienia ze ska-

mieniałościami, nie majlIcego odpowiedników litologicznych. wśród oligo-

t:eńskich utworÓw tego rejonu. Autor ten wyraził przypuszczenie, iż blok wapienia z faunll wypadł z łupk6w należlICYch do dolnych warstw kroś­

nieńskich.

Z tego wapienia autorka wypreparowała makrofaunę, a pozostałość zużyła na wylronanie płytek cienkich, badania mikrofauny i analizę ska-

ły. Jedne fragmenty wapienia w ogóle nie zawierały skamieniałości, inne

zaś tworzyły zlep muszlowy, złożony gł6wnie z jednego gatunku ^małża, lecz r6ŻDej wielkości i proporcji skorup (tabL

m,

fig. l, 2). Małże te sta-

nowią gł6wny element makroskamieniałości osadu, występujll masowo,

przeważnie w postaci ośródek i zamkniętych lub nieco rozchylonych sko- rup. Cienkościenne, wapienne skorupki stanowią powierzchnię, po której

ośródki "odpryskują" i niejednokrotnie dadzą się w całości wyłuskiwać

ze skały (tab!. III, fig. 2).

Uderzaj lica jest jednolitość form. Szczeg6łowa analiza ich budowy wskazuje na zbiorowisko osobnik6w jednego gatunku maiża Pita,. laevi- gata L a m. var. w r6żnych stadiach rozwojowych (tab!. l, fig. 12; tab!.

II, fig. 1-6; tab!.

m,

fig. l, 2).

Poza tym gromadnie występującym gatunkiem stwierdzono również maiża o znacznie mniejszych wymiarach skorupki - Modiola semilaevi- gata D e s h. var. - oraz ślimaka z grupy FU8iclae (Fusu. sp. ind.) w nie- wielkiej ilościosobnik6w (tabl. I, fig. 1-11).

~ GeorłoIIecoY. t. 1'1, Dl: I. tJ1I r.

J"adw1p URBANIAK

Fauna eocenska z egzotykowego wapienia w rejonie Ustrzyk Dolnych

We wschodniej cz~Sci jednostki Sl¥kiej polskich Karpat fliszowych, na obszarze wyst~owania warstw kroBnieilskich w okolicy Polany kolo Ustrzyk Dolnych, W. Sikora (1955) prowildzllc badailia geologiczne znalarl' w Potoku Czarnym ¹ znacznych rozmiar6w luzny odlam wapienia ze sks- mienialoSciami, nie majllcego odpowiednik6w litologicznych. wSrod oligo- (!eilskich utwor6w tego rejonu. Autor ten wyrazR przypuszczenie, iZ blok wapienia z faunll wypadl z lupk6w nalezlICYch do dolnych warstw kros- nienskich.

Z tego wapienia autorka wypreparowala makrofaun~, a pozostalosc zu:iyla na wylronanie plytek cienkich, badania mikrofauny i ana~ ska- Iy. Jedne fragmen'ty wapienia w ogale nie zawierruy skamienialoSci, inne zas tworzyly zlep muszlowy, downy gl6wnie z jednego gatunku mal:ia, lecz r6:inej wielkoSci i proporcji skorup (tabL

m,

fig. I, 2). MalZe te sta- nowill gl6wny element makroskamienialoSci osadu, wy~ujll masowo, przewaZnie w postaci oSrooek i zamkni~tych lub nieco rozchylonych sko-

rup. CienkoScienne, wapienne skorupki stanowil\ powierzchni~, po ktOrej oar6dki "odpryskuj'l" i niejednokrotnie dadzl! si~ w woSci wyluskiwac ze skaly (tab!. III, fig. 2).

Uderzajllca jest jednolitoSc form. Szczeg610wa analiza ich budowy wskazuje na zbiorowisko osobnik6w jednego gatunku malZa Pitar laevi- gata L a m. var. w r6znych stadiach rozwojowych (tab!. I, fig. 12; tab!.

H, fig. 1-6; tab!.

m,

fig. I, 2).

Poza tym gromadnie wyst~ujllcym gatunkiem stwierdzono rowniez malZa 0 znacznie mniejszych wymiarach skorupki - Modiola semilaevi- gata Des h. var. - oraz Slimaka z grupy FU8iclae (Fusus sp. ind.) w nie- wielkiej iloSciosobnik6w (tabl. I, fig. 1-11).

~ GeorloIIecoY. 1. 1'1. n,r: I. tJ1I r.

Fauna eoceiJska z I!(IZOtykaweg,o waplenia 517 W płytkach c!imkich skały widoczna jest liczna, a miejscalni nawet masowo występująca mikrofauna, która okazała się bardzo trudna do wy-

śzlamowania ze względu na silnie zdiagenezowaną skałę (tabl. IV-VI).

Występowanie egzotyków, między innymi również skał wapiennych w warstwach krośnieńskich, jest na obszarze Karpat polskich znane ⁱ no- towane w pracach wielu autorów (F. Bieda,' 1951; W. Sikora, 1959, A.

Slączka, 1959, 1961; M. Książkiewicz, J. Samsonowicz, E. Rilhle, 1965; J.

Burtan, S. Sokołowski, w druku i inni).

Myślą przewodnią wszelkich badań dotyczących tego zagadnienia jest geneza i wiek osadu, poszukiwanie jeg<> macierzystych obszarów, ^wyjaś­

nienie stosunków paleogeograficznych ⁱ facjalnych w skomplikowanej i w wielu szczeg6łach jeszcze nie wyjaśnionej budowie geologicznej Karpat.

Przedstawione w niniejszym artykule spostrzeżenia dotyczące egzoty- ku z Polany ^są drobnym przyczynkiem do ^tak szerokiego zagadnienia. Ba- dania makrofauny ^zostały wykonane ^pod kierunkiem prof. dra W. Kra- cha, kt6remu składam serdeczne podziękowanie za udostępnienie obszer- nej literatury monograficznej oraz zbior6w por6wnawczych ^Z klasycznych

odsłonięć fJiszu karpackiego (Bukowiec, Riszksnia, Kruchel i in.).

CHARAKTERYSTYKA OSADU

Skała przedstawia makroskopowo ^wapień jasnoszary, miejscami kre- mowy, w stanie wilgotnym o odcieniu brunatnym, twardy, zbity, kruchy, który rozpada się w ostrokraw.ędziste, drobne kawałki o gładkim przeła­

mie. Na powierzchni polerowanej ^skały ujawnia. się plamista zmiana bar- wy: jasnoszara, ciemnoszara, ^żółtawa. Mikroskopowo jest to ^wapień pia- szczysty, przechodzący w mułowiec i wapień mulasty, o budowie okru- chowej.

Na strukturę wewnątrzną, widoczną wyraźnie w pły1kach cienkich nawet makroskopowo, składają się okruchy wapieni ^tkwiące w pelitycz- nym osadzie, znacznie zr6żnicowane w wielkości ziarna (tab!. IV-V).

Okruchy te mają nierówną powierzchnię. Ich kontury w ^płytkach cien- kich odcinają się ostro od pelitycznego ^tła. Uwidacznia się to szczególnie

wyraźnie, kiedy na powierzchni okruchów ^wytrącony jest piryt. ^R6ż­

nica pomiędzy okruchami wapieni a wapieniem wypełniającym przestrze- nie między nimi polega też na ciemniejszej, szarej barwie i ^większym stop- niu przekrystalizowania okruchów.

W pły1i<ach cienkich wapienia widoczne ^są przekroje atwornic plank- tonicznych, ^głównie globigeryn oraz ^słabo obtoczone ziarna kwarcu (tab!.

IV-V). Zisrna te tworzą soczewki i smugi lub rozsiane są bezładnie. Te same otwornice, rzadkie na ^ok6ł w okruchach, masowo ^występują w wa- piennym osadzie stanowiącym główne tło.

Fakty te mogą wskazywać na redepozycję zdiagenezowanego w pew- nym już stopniu osadu wapiennego, w partie dna, pokryte świeżym jeszcze

mułem wapiennym. Zr6żnicowanie wewnętrzne osadu należałoby zatem

wiązać z mechanizmem jego genezy.

W płytkach cienkich wapienia (tabl. IV-V) oprócz ziarn kwarcu stwierdzony ^został przez T. Wiesera w niewielkich ilościach przeobrażony

biotyt I muskowit (hydrobiotyty), świeżo wyglądający mikroklin oraz pi- Fauna eoce_a Z I!(IZOtykaweg,o waplenia 517 W plytkach c!imkich ^ska1y widoczna jest liczna, a miejscalni nawet masowo wystElJlujl4ca mikrofauna, ktora okazala ^si~ bardzo trudna do wy- szlamowania ze wzgl'ldu na silnie zdiagenezow8n14 ^skal~ (tabl. IV-VI).

WystElJlowanie egzotyk6w, ^mi~dzy lnnymi r6wniez skal wapiennych w warstwach kroSnienskich, jest na obszarze Karpat polskich znane i no- towane w pracach wielu autor6w (F. Bieda,' 1951; W. Sikora, 1959, A.

Sll4czka, 1959, 1961; M. Ksil4Zkiewicz, J. Samsonowicz, E. Rilhle, 1965; J.

Burtan, S. Sokolowski, w druku i inni).

My8J.1I przewodnill wszelkich badafl dotyCZljcych tego zagadnienia jest geneza i wiek osadu, poszukiwanie jeg<> macierzystych obszar6w, wyjas- nienie stosunk6w paleogeograficznych ⁱ facjalnych w skomplikowanej i w wlelu szczeg6mch jeszcze nie wyjaSnionej budowie geologicznej Karpat.

Przedstawione w niniejszym artykule spostrzezenia dotyCZ/lce egzoty- ku z Polany ⁵¹¹ drobnym przyczynkiem do ^tal<: szerokiego zagadnienia. Ba-

<lania makrofauny zostaly wykonane ^pod kierunkiem prof. dra W. Kra- cha, kt6remu skladam serdeczne podzl~kowanie za udostElJlnienie obszer- nej literatury monograficznej oraz zbior6w por6wnawczych z klasycznych

odsloni~ fJiszu karpackiego (Bukowiec, Riszksnia, Kruchel i in.).

CHARAKTERYSTYKA OSADU

Skala przedstawia makroskopowo wapien jasnoszary, miejscami kre- mowy, w stanie wilgotnym ⁰ odcieniu brunatnym, twardy, zbity, kruchy, ktory rozpada ^si~ w ostrokraw.~dziste, drobne kawalki ⁰ gmdkim przela- mie. Na powierzchni polerowanej skaly ^ujaw.nia.si~ plamista zmiana bar- wy: jasnoazara, ciemnoszara, z6l:tawa. Mikroskopowo jest to wapien pia- szczysty, przechodz/lcy w mulowiec ⁱ wapieit mulasty, ⁰ budowie okru- chowej.

Na struk'tur~ wewnl4ttznll, widocznl4 wyraZnie w pIy1kach cienkich nawet makroskopowo, skladajl4 ^si~ okruchy wapieni tkwil4ce w pelitycz- nym osadzie, znacznie zr6:i:nicowane w wie1ko§c! ziarna (tab!. IV-V).

Okruchy te maj" nier6w~ powierzchni~. Ich kontury w plytkach cien- kich odcinajl4 ^si~ ostro od pelitycznego tla. Uwidacznia ^si~ to szczeg6lnie wyratnie, kiedy na powierzchni okruch6w wytrl4cony jest piryt. R6z- nica pomi'ldzy okruchami wapieni a wapieniem wypehliajllcyID przestrze- nie mitl<izy ^nimi polega tez na ciemniejszej, szarej barwie i ^wi~kszym stop- niu przekrystalizowania okruch6w.

W pIy1i<ach cienldch wapieniawidoczne SI4 przekroje atwornic plank- tonicznych, gl6wnie globigeryn oraz slabo obtoczone ^ziarna kwarcu (tab!.

IV-V). Zisrna te twoTZll soczewki i smugi lub rozsiane SI4 bezladnie. Te same otwornice, rzadkie na ok61 w okruchach, masowo wystElJlujl4 w wa- piennym osadzie stanoWil4cyID gl6wne tlo.

Fakty te mogl4 wskazywac na redepozycj~ zdiagenezowanego w pew- nym juz stopniu osadu wapiennego, w partie ^dna, pokryte swieZym jeszcze mulem wapiennym. Zr6:i:nicowanie wewn~trzne osadu naleZaloby zatem willzac z mechanizmem jego genezy.

W plytkach cienkich wapienia (tabl. IV-V) oprocz ziarn kwarcu stwierdzony zostal przez T. Wiesera w niewielkich ilo§c!ach przeobra:i:ony biotyt I muskowit (hydrobiotyty), Swieio wyglljdajl4CY mikroklin oraz pi-

Jaawiga Urbanial<:

ryt. Analiza petrograficzna materiału skalnego wykazała obecność: ska- leni, chlorytu, gr/matu, magnetytu, ilmenitu; cyrkonu (nielicznie) i· apa- tytu (nielicznie).

.OPIS MAKROFAUNY

GASTROPODA Fusus sp. ind.

(Ta·bl. l, <!g. 1-'1)

K El t e T l al: Całe ośr6d.ld lub lracmeoły ośródek z czcścłOW'O· zacboWa:ną. ~Ił oraz od- of&k.i z JlBChOWM.lą- .nr.etbą (8 okazów 1 ułamloi).

Wymiary w mm:

w;p1lOk:ołć 3D

_ć

.

kąt.aczytowy ClI-

O P i s. Kształt okazów wrzecionowaty. Skorupka składs się z niskich,

doŚĆ silnie wypukłych skrętów, przy czym naj silniej wypukły ostatni

skręt zajmuje 2/3 wysokości całej skorupki. Skręt ten zwęża się w dole i przedłuża w kanał średniej wielkości. Przekrój otworu ujściowego. owal- ny. Samo ujście nie jest widocZne. Na fragmentach zachowanej skorupki

można stwierdzić, iż rzeźbę stanowią pionowe, niezbyt silne i nier6wne

żeberka, oddzielone nieco szerszymi odstępami; są ·onę prz.ecięte poziomy-

mi~ gęstymi i płaskimi listewkami, zaznaczającymi się w odstępach między żeberkami i w słabszym stopniu na samych żeberkach .. Na ostatnim skrę­

cie żeberka pionowe zanikają względnie przekształcają się w nieregularne zmarszczki, uwydstniając przy tym rzeźbę pionową.

U wag i. Zły stan zachowania okazów nie pozwala na dokładne ich oznaczenie gatunkowe. Opierając się na dsnych z literatury dotyczących

okresu czasu paleocen-oligocen można wyBUlląć pewne pośrednie wnioski.

Spośród paleoceńskich ślimaków pewne zbliżenie do· okazów oznaczo- nych przeze mnie wykazują rodzaje należące do rodziny F1L8idae, np. ro- dzaj Siphonalia i przedstawiciele tego rodzaju,· np. Siphonalia angustico- stata (M e 11 e v.) - M. M. Cossmann, G. Pissarro, 1906--1913 - tabl. 38, fig. 186-23; W. Krach, 1963 - tabl. 13, fig. 5, tabl. 25, fig. 2, 6, 10, a tak-

że Siphonalia bervlllei (D e s h a y e s) - W. Krach, 196~ - tabl. 25, fig. 3, 5 oraz Tritonidea costelIifera (D e s h.) - W. Krach, 1963 - .tabl. 25, fig. 9.

Okazy znalezione w Polanie są zbliżone do wymienionych wyżej

gatunków i rodzajów ze względu na smukłość, wypukłość skrętów oraz

obecność i charakter ·pionowych żeberek. Różnią się natomiast zdecydowa- nie wykształceniem rzeźby poziomej, którą stanowią paski nie zaś moc- ne, wypukłe listewki ułożone naprzemianlegle (co do ich siły). .

Z form eoceńskich do gatunku opisywanego zbliżony jest ze względu

na wykształcenie poziomej rzeźby gatunek Euthria ringens (B e y r i c h) opisany przez W. A. Zielińską i in. (1968, str. 57, tabl. 15, fig. 7, 8....:..eocen górny Ukrainy wg M. N. KIjusznikowa, 1958, lattorf wg A. Koenena, 1889-1894), który oprócz poziomych pasMw odznacza się pionowymi że-

berkami, niemniej różni się wielu innyml. szczegółami. .

Jaawiga Urbanial<:

ryt. Analiza petrograficzna materialu skaJnego wykazala obecnoSC: ska- leni, chIorytu, grimatu, magnetytu, ilmenitu; cyrkonu (nielicznie) i· apa- tytu (nielicznie).

.OPIS MAKROFAUNY

GASTROPODA Fusus sp. ind.

(Ta·bl. 1, <!g. 1-'1)

K El t e T 1 al: Cale oir6d.ld lub lracmeoty oir6d_ z czcic!OW'O· zacboWa:rtIl ~Il oraz od- ofek.i Z JlBChOWM.l4- .nr.etbll (8 okaz6w 1 uiamloi).

Wymiary w mm:

w;p1lOk:oif 3D

"""""0 •

1II:.li1:.aczytowy . -

o

pis. Ksztah okaz6w wrzecionowaty. Skorupka shlads sio: z niskich, dose silnie wypuhlych skro:t6w, przy czym najsilniej wypukiy ostatni skr'lt zajmuje 2/3 wysokoSci calej skorupki. Skro:t ten zwo:za sio: w dole i przed!uZa w kanal sredniej wielkoSci. Przekr6j otworu ujSciowego.owal- ny. Samo ujscie nie jest widocme. Na fragmentach zachowanej skorupki moma stwierdzic, iZ rzezb/l stanowilj pionowe, niezbyt siJne i nier6wne :i:eberka, oddzielone nieco szerszymi odst'lpami; SIj ·one prz.eci'lte poziomy-

mi~ go:styIni i plaskimi listewkami, zaznaczajljcymi sio: w odst'lpach mio:dzy :i:eberkami i w slabszym stopniu na samych zeberkach .. Na ostatnim skro:- cie zeberka pionowe zanikajlj wzgI'ldnie przeksztalcajlj sio: w nieregularne zmarszczki, uwydstniaj'lc przy tym rzeZb/l pionowlj.

U wag 1. Z1y stan zachowania okaz6w nie pozwala na dokiadne ich oznaczenie gatunkowe. Opierajljc sio: na dsnych z literatury dotyczljcych okresu czasu paleocen-oligocen mozna wyBUlll\C pewne poiirednie wnioski.

SpoSr6d paleoceilskich Slimak6w pewne zbllienie do· okaz6w oznaczo- nych przeze mnie wykazujlj rodzaje nalezljce do rodziny FuMGe, np. ro- dzaj Siphonalia i przedstawiciele tego rodzaju,· np. Siphonalia angustico- stata (M e 11 e v.) - M. M. Cossmann, G. Pissarro, 1906--1913 - tab!. 38, fig. 186-23; W. Krach, 1963 - tab!. 13, fig. 5, tab!. 25, fig. 2, 6, 10, a tak- ze Siphonalia bervlllei (D e s hay e s) - W. Krach, 196~ - tab!. 25, fig. 3, 5 oraz Tritonidea costelIifera (D e s h.) - W. Krach, 1963 - .tab!' 25, fig. 9.

Okazy znalezione w Polanie slj zbliZone do wymienionych wy:i:ej gatunk6w i rodzaj6w ze wzglo:du na smukioSC, wypukiosc skr~t6w oraz obecnoSC i charakter ·pionowych zeberek. R6:i:ni1j sio: natomiast zdecydowa- nie wyksztalceniem rzezby poziomej, k't6rlj stanowilj paski nie zas moc- ne, wypukie listewki u}o:i:one na'Przemianlegle (co do ich sily). .

Z form eoceflskich do gatunku opisywanego zblliony jest ze wzgl~du

na wyksztalcenie poziomej rzezby gatunek Euthria ringens (B e y r i c h) opisany przez W. A. Zieliflsklj i in. (1968, str. 57, tab!. 15, fig. 7, 8....:..eocen g6rny Ukrainy wg M. N. Kljusznikowa, 1958, lattor! wg A. Koenena, 1889-1894), kt6ry opr6cz poziomych pasMw odznacza sio: pionowymi ze- berkami, niemniej r6tni siEl wielu innyml. szczeg6l:ami. .

Fauna eoce:6sika z egzoty:tcawego wapienia 519 Opisana forma ślimaka najbardziej zbliżona, jest do gatunków górnoeo-

ceńskich i dolnooligoceńllkich, takich jak: Fusus,subgregarius P h i L ^~ A.

K. Aleksiejew, 1963 - str. 110, tab1. 20, fig. 8---10 (eoceń górny obszaru na

północ od Jeziora Aralskiego), Fusus ustrjurtensii A l e k s i e j e w ~ A.

, K. Aleksiejew, 1963 - tab1. 20, fig. 1, 2 (górny eocen Rosji - dolny oligo-

cen NRD), Fusu8 .".,.alicus K o en. - , A. Koenen" 1866-1869) tabl. 6, fig. 5 (środkowy oligocen NRD), Aquilofusu8 SUb~T1"aticU8 (B a jar u- n a s) '"- O: W. Amitrow, 1966, tabl. 2, fig. 2--9 (oligocen). Różnica polega jedynie na, tym, że 'cytowane gatunki'posiadają tylko pionowe zniarszczki, nie mają natomiast pionowych żeberek. , '

Z powyższego przeglądu można wyciągnąć wnio~k, że fo'i'mawystępu­

jąca w badanym materiale przypus:lJCzahIie' jest' paleogegraficznie Izo- lowana, a okres jej życia należy łączyć !prawodopodobnie z pograniczem górnego eocenu' i oligocenu; Należy dodać, że rodzaj Fusus został obecnie podzielony na'

szereg

nowych, 'samodzielnych rodzajów f podrodzajów.

Ponieważ" poSiadany materiał 'nie pozwalał na hardziej szczegółowe oznaCżenie 'systematyczne zakresu rodzaju, oparto się na ,dawnym 'po- dziale.

LAMELLIBR.ANCHlATA

Modiola semilaevigata D e s h. var

(Tabl. I, :f.łc. 8 .... -U)

llJłO Moc:lł.ołc semł1a8t1łgata. 'De.hay~.; ,G. P .. DeI!IhaYeI!I: Deecription dea an1maux S&DI

. Ve&"·t6bra. d~oouvert8 daIns le baIIail.l de Pard. •. Vol.. 2, p. 28, tabl. 7.5, fig. 1~.

1*-1Blł Jladł0ł4 (AmllQllialum) aaemt.iaevłgata. D e 8 h.; K. Mo; Co.mazm, G. Paarro: Ic.ono- e!jsphie comp1iIte de coquille. ł~_ de .l'~ne d.eI envlrons de Pa .... T.ab.L 38, tła. U5.

~ a t ę r .t. B ł: .Dobrze Z8.ch~ c.~ akOrupk.t. lub fr.BBllenty 1 odc.t.1t1 SkOl"up ('1 Okazów).

Wymiery 'W mm:

Dłu4Iołć 11m iIł W)'BOkojć 5,5 , 8

O P i s. Muszla cienka, skośnie owalna, rozszerzona ku tyłowi. Jej brzeg poza linią zawiasową jest łukowato wygięty i przechodzi w łuk

brzegu tylnego. Brzeg przedni i tylny są zaokrąglone, brzuszny natomiast prosty, nawet nieco wklęsły. Brzeg zawiasowy prostolinijny. Szczyt wy- datny, ,zwrócony do przodu, znajduje się w 1/6 części długości muszli; od niego biegnie skośnie do części tylnej muszli wydatna i zaokrąglona kra-

wędź, zanikająca przy dolnym, tylnym brzegu. Równolegle do niej przez

środek muszli przebiega słaba zaklęsłość, która zaznacza się na brzegu brzusznym lekkim ugięciem linii. Powierzchnia gładka; widoczne są jedy- nie drobne i gęste linie przyrostowe (fig. 1).

, U wag i. Zgodność kształtów 1 innych szczegółów budowy opisywane- go okazu w zupełności odpowiada opisom i ilustracjom autorów cytowa- onych w synonimice. Zasadnicza różnica p9lega na mniejszych wymiarach o!mzów opisanych przeze mnie.

Znaczne podobieństwo wykazują również gatunki: Modiola subangu- lata D e s h. - M. M. Cossmann, G. Pissarro 1904-1906 - tab1. 38, fig.

115-3 - występująca w lutecie okolic Paryża, Modiola neudorfensis

Fauna eoce:6sika z egzoty:tcawego wapienia 519 Opisana forma slimaka najbardziej zbliZona, jest do gatunk6w g6moeo- ceilskich i dolnooligocenllkich, takich jak: Fusus,subgregarius Phi 1. ^~ A.

K. Aleksiejew, 1963 - str. 110, tab1. 20, fig. 8---10 (eocen g6my obszaru n'a p61:noc od Jeziora Aralskiego), Fusus ustrjurtensii Ale k s i e j e w ~ A.

, K. Aleksiejew, 1963 - tab1. 20, fig. 1, 2 (g6my eocen Rosji - dolny oligo-

cen NRD), ^FUSU8 en'alicus Ko en. - , A. Koenen" 1866-1869) t!lhl. 6, fig. 5 (srodkowy oligocen NRD), Aquilofusu8 SUb~T1"aticU8 (B a jar u- n as) '"- 0: W. Amitrow, 1966, tabl. 2, fig. 2--9 (oligocen). R6Znica polega jedynie na, tym, ze 'cytowane gatunki'posiadajlj tylko pionowe zniarszczki,

nie majlj natomiast pionowych zeberek. , '

Z pOwyZszego przeglljdu moma wyciljgnljc wnio~k, ze f<irmawyst~pu­

jljca w badanym materiale przypus:lJCzahIie' jest' paleogegraficznie 1zo- lowana, a okres jej Zycia naleZy lljczyc !prawodopodobnie z pograniczem g6rnego eocenu'i oligocenu; NaleZy dodac, ze todzaj Fusus zostal obecnie podzielony na'szereg nowych, 'samodzielnych rodzaj6w f podrodzaj6w.

Poniewaz" poSiadany material 'niepozwalal na hardziej szczeg610we oznaczenie 'systematyczne zakresu rodzaju, oparto si~ na ,dawnym 'po- dziale.

LAMELLIBR.ANCHlATA

Modiola semilaevigata Des h. var

(Tab!. I, :f.1c. 8-111)

l8tO Moc::U.o&c semfla8t1tgata. 'De.hay~.; .G. P .. DeI!IhaYeI!I: Deecription dea animaux S&DI

. Ve&"·t6bra. d~oouvert8 daIns le baIIail.l de Pard. •. Vol. 2, p. 28, tabl. 7.5, fig. 1~.

l*-lBU JladioI4 (Amllglialum) aaemt.iaemgata. De 8 h.; K. Mo; Co.mazm, G. Paarro: Ic.ono- e!jsphie comp1iIte de coquille. 1~_ de .l'~ne d.eI environs de Pa .... T.ab.L 38, 11&. U5.

~ a t ~ r .t. B 1: Dobrze Z8.ch~ c.~ akOrupk.t. lub fr.BBllenty 1 odc.t.lt1 SkOl"up ('1 6kaz6w).

Wymiery 'W mm:

DhI4Io66 am n

W)'BOk0j6 5,5 . 8

o

pis. Muszla cienka, skoSnle owalna, rozszerzona ku tylowi. J ej brzeg poza linilj zawiasowlj jest lukowato wygi~ty i przechodzi w luk brzegu tylnego. Brzeg przedni i tylny SI! zaokrljglone, brzusmy natomiast prosty, nawet nieco wkl~Bly. Brzeg zawiasowy prostolinijny. Szczyt wy- datny, ,zwr6cony do przodu, znajduje siEl w 1/6 cz~sci dlugosci mUBzli; od niego biegnie skoSnie do cZElsci tylnej muszli wydatna i zaokrljglona kra-

w~d.Z, zanikajljca przy dolnym, tylnym brzegu. R6wnolegle do niej przez Srodek muszli przebiega slaba zaklElslosc, kt6ra zaznacza si~ na brzegu brzusmym lekkim uglElciem linii. Powierzchnia gladka; widoczne SI! jedy- nie drobne i g~ste linie przyrostowe (fig. 1).

, U wag i. ZgodnoSC ksztalt6w 1 innych szczeg616w budowy opisywane- go okazu w zupel:noSci odpowiada oplsom i ilustracjom autor6w cytowa- 'nych w synonimice. Zasadnicza r6znica P9lega na mniejszych wymiarach

olmzOw opisa!liych przeze mnie.

Znaczne podobienstwo wykazujlj r6wniez gatunki: Modiola subangu- lata Des h. - M. M. Cossmann, G. Plssarro 1904-1906 - tab1. 38, fig.

115-3 - wystElPujljca w lutecie okolic ParyZa, Modiola neudorfensis

520 . JlIctw:iga Urbanlllik

o

p p. - P. Oppenheim, 1922, str. 22, tab!. 3, fig. 5 - mana z górnego eocenu i dolnego oligocenu. Różnią się one natomiast znacznie głębszą wklęsłością, równoległą do ukośnej krawędzi.

FIc. 1. Sohema1: budowy m'USZl! Mo- dIola .emiZaevjgata L a m. __ .

&cheme ot. .. heli structure o!' Nodiol.a ,emilaevigata L a m ..

"ar.

Dość duże podobieństwo można również zauważyć z gatunkiem opisa- nym przez P. Ctyroky'ego (1966) jako MDdiolus subcarinatus mautnitzen- 3i3 (O p p.) - tabl. 4, fig. 1_7, 9 z eocenu Moraw. Zasadniczą różniC<;]

stanow izwiężenie przedniej części skorupy w stosunku do rozszerzonej

części tylnej. .

W Y s t ę P o w a n i e: M. semilaevigata notowana jest z lutetu okolic

Paryża.

Pita .. laevigata L a m. var.

(TabL II, :mg, ^{~; ~} II,

ac.

^t-ł; :tabl. m. f:ł&. l, 2)

1880 Ct/therea ia.vłgata (L a m_,); G. P. DellLayee: D~on dea 8ID.1ma.Ul[ aana Vert6bres

d6couvellłl' daiIw .te baMld:L de ~.iII. Vol. I, Po at, 1ebl~ 20, f ta. 12, 13.

1904-1" M8TetriX laevtQ/Jta (L a m.); IM. iM. OlWtiWWl, G. ~arro: ICOllOlilil'aphie com.p1łte des coquWe. :rr:.Ides de l'i'.:oce«le 'd_ ecnv4a:onl: de tP.n.. Tabl. lO, Ug. DD--.1..

1m ll.,..łrU (ColU.ta) ICUlU'igata L.am.; M. Gllberti ł4O!l.op'aphie de la f.aune m'alacoloalque du IBrull':ell1.en dM e.nvłr0.nll de Bl'uxe11e& P. 110, tabl. to fll&. ł.

1_ Płwrid: (Paradłone) laliWigaia ('La m.); K. Gltbert: P'atme malaOQloglque del .bla de

Wemrneł. TebL a, fJg. 4.

KaterJ.ał: JOl c:b'Z6w. ^{są ło} w ^{w:I~ __} 0dId, zamko1ętych mun1d. oraz .ich CldcłH1.

1lzedZ1ej .,a&:]'Ir::a alc= <*azy z aełl~ DliIlIBl4. o ~ '~QPOwania tyeh małtbw ltwiad- czy lIC1tLa okazów \lq'IIIlaD8 II: D1ew1elldej Uołcl macen.ału .a..tneao.

Wym.lary'tV em:

Grubość .Ik~ zam3m:tJ.lI:łyeh ',II

'."

^',00

'." .... ^{'. IO}

_, ^{',22 1.10}

....

^l,lJ

_{' ..} ... _"

Wy~oł~

l." .... _{'." '."}

^{1." ił,a·}

'.01 " .. ^1."

^{1." 1,1' 1."}

DIU80j~ B,"

.... .... -.Ol

^{2,72 •• 50 J,OO}

.... _'."

^{1.'" 1,10 .~.}

Dlupć _przodU 11.10 ',lO 1.10 "O.

l."

^1,00

'." .... ....

^{1." 0;'10}

....

DłuP6 _'TIu

-."

_{',OD '1.80}

'.'"

11.,90

'."

',00 ^{::Z,n 2,00} 1,10 ^11,10 _l,l~

O P i s. Muszla cienkościenna kształtu owalnego i wydłużonego. Brzeg przedni zaokrąglony i krótki, tylny zaś dłuższy i nieco klinowaty. Po- wierzchnia muszli gładka, pokryta tylko delikatnymi, drobnymi, współ­

środkowymi liniami przyrostowymi, bardziej regularnymi przy brzegu

brzuSznym skorupki niż przy szczycie. . . .

520 . JlIctw:iga Urbanlllik

o

p p. - P. Oppenheim, 1922, str. 22, tab!. 3, fig. 5 - mans z g6roego eocenu i dolnego oligocenu. R6Znilt sill one natomiast znacznie glllbBZll wklllSlo§cil\, r6wnolegll\ do ukomej krawlldzi.

Fie. 1. Schema'! budowy m'USZl! Mo- dIola .emiZaevjgata Lam. __ . Scheme of .. hell structure o!' Nodiol.a semilae'Vigata L a m ..

"ar.

Do§C duze podobieiJ.stwo moma r6wniez zauwaZyc z gatunkiem opisa-

nym przez P. Ctyroky'ego (1966) jako Modiolus subcarinatus mautnitzen- 3i3 (0 pp.) - tabl. 4, fig. 1_7, 9 z eocenu Moraw. ZasadniCZII r6ZniC<;1 stanow izwil:Zenie przedruej CZIlSci skorupy w stosunku do rozszerzonej

~ tylnej. .

W Y s t Il pow ani e: M. semilaevigata notowanil jest z lutetu okolic ParyZa.

Pita .. laevigata L a ro. var.

(TabL II, mg. ~; ~ Il,

ac.

t-f; :tab!. m. fi&. I, 2)

1880 Ct/therea ia."'gata CL a m_,); G. P. DellLayee: D~on dea 8ID.ima.Ul[ &ana Vert6bres d6couvel\tl' daiIw le baMld:L de ~.i8. Vol. I, Po 43t, 1ebl~ 20, fta. 12, 13.

1904-1" M8Tef;riX laevtQata (L a m.); IM. M. OlWUWWl, G. ~arro: ICOllOlilil'aphie com.p16te des coquWe. :rr:.Ides de l'i'.:oce«le ,d_ ecnv4a:onl: de tP.n.. Tabl. 10, fig. DD--.1..

1131 Il.,..tru (ColU8ta) lasuigata L.am.i M. Gllberti l4O!l.op'aphie de la f.aune m'alacoloalque du IBmll':ell1.en dM eJ'l'V1r0.nll de Bl'uxelie& P. 110, tab!. to fll&. "

1_ Jlttd;rid: (Paradione) IaliWigaia ('La m.); K. Gltbert: Fatme malaOQloglque del abla de Wemrnel.. TebL If fJg. 4.

liIaterJ.al: JOI c:b'Z6w. &l to w w:I~ __ 0dId, zamko1~ mun1d. oraz .icb ClIdclH1.

1lzedZ1ej .,a&:]'Ir::a alc= <*azy ^So adl~ DliIlIBl4. 0 ~ '~QPOwania tyeh maltbw ltwiad- ezy lIC1tLa okaz6w \lq'IIIlaDa lE D1ew1elldej Dotel macerulu .a..tneao.

Wym.lary w em:

GrubcI8f zam3m:tJ.lI:t:yeh .Ik~ ',11

'."

^',00

'." . '. ^..., "

_, ^{',22 1.10}

....

^I,lJ

_..

^',11

_"

Wy~ot~

'." .... _{'." '."}

^{1." il,a·}

'." " .. ^1."

^{1." 1,1' 1."}

DIU80j~ I, ..

.... .... '.'"

^{2,72 •• 50 1,00}

.... _'."

^{I.'" 1,10 .~.}

Dlup~ 11.10 ',10 1.10 ,,0.

1."

^I,DO

przodu

'." .... ....

^{1.00 0;'10}

....

DluP6 _'71u

'."

',OD

^'.W

^{-1.80 11.,90}

'."

',DO ^{2,0111 2,00} 1,10 ^11,10 _l,l~

o

pis. Muszla cienko§cienna ksztaltu owalnego i wydlu2:onego. Brzeg przedni zaokr~lony i kr6tki, tylny zas dluzszy i nieco klinoWaty. Po- wierzchniamuszli gladka, pokryta tylko delikatnymi, drobnymi, wsp6l- Srodkowymi liniami przyrostowymi, bardziej regularoyroi przy brzegu

brzuSznym skorupki niZ przy szczycie. . . .

521 Na

ki1lni

ośródkach - w środkowej ich części - widoczne są delikatne

prążki promieniste, nie ujawniające się na powierzchni samej muszli.

Szczyt wydatny, zaokrąglony, położony w 113 długości muszli i zwrócony • . do przodu. Poza szczytem zaznacza się wyraźnie wiązadło zewnętrzne,

umieszczone na lancetowatej arei. Na silne wil\Zlldło wskazują również' zainknięte muszle znalezione w osadzie .. Lunula nie zaznaczona. Niekiedy na ośródkach niektórych okazów widoczne są słabe, zaokrąglone odciski.

mięśniowe. Na jednej z ośródek możnazauw8Żyć wąską, słabą bruzdkę, biegnącą przy górnym brzegu od szczytu ku tyłowi. Być może, towarzy- szy ona odciskowi mięśniowemu.

Ogólnie na ośródkach zaznaczają się tylko odciski mięśniowe kształtu

kolistego. Linia płaszczowa niewidoczna. Brzeg dolny złączonych muszli jest gładki i ostry. Zawias częściowo widoczny na przekrojach (fig. 2) na-

leży do typu heterodontowego.

a

d

6 ^e

c

I

Fl:f. 2. Rekon.tru:1ocja zawiasu Pitar ja""l7Gta L a m var.

metodą warstwowych naszUf6w ośródek maiża (wlielktJo!ć """turam..)

R1l<:IOO&tructlon cA. a !l.InIIe of Pltar jaetligata L a m.

VW". by meam of ~1lifled plijshed _ cA. peJ-

ecYP>d moo1ds (nature1 _ )

a.f - obrazy n.HZH16w ·wybrane przya..:ładawo z 8O-clu ryw

.-ÓW

.-f - łiJnraCs ar poI1med _ecttu. ttakeo. .. ezam.pl_ from

.. -

Wśród okazów zauważyć można pewne różnice związane zapewne ze

zmiennością indywidualną (tabl. III, fig. 1). Zaznacza się ona przede wszy- stkim w wymiarach muszli, stosunku wysokości do długości, odległości

przodu i tyłu od szczytu muszli oraz w ogólnym zarysie muszli. Klinowate

zwężenie tylnej części może się U niektórych okazów zmieniać na kształt

~ardziej zaokrąglony, To samo można powiedzieć o części przedniej. Rów- 521

Na

ki1lni

oSr6dkach - w Srodkowej ich ~ - widoczne ^5'1 delikatne pr.p:ki promieniste, nie ujawniaj'lce si~ na powierzchni samej muszli.

Szczyt wydatny, ZBokrwony, polowny w 113 dlugoSci muszli i zwr6cony • . do przodu. Poza szczytem zaznacza ai~ wyraZnie wi'l%adlo zewn~trzne,

umieszczone na lancetowatej arei. Na silne wil\Zlldlo wskazuj'l r6wniez'

zainkni~te muszle znalezione w osadzie .. Lunula nie zaznaczona. Niekiedy na oSr6dkach niekt6rych okaz6w widoczne sII slabe, zaokrlUllone odciski.

mi«:Sniowe. Na jednej z oSr6dek moZnaZBuwaZyC w'lSkll, slab,! bruzdk~,

biegnllc'l przy g6rnym brzegu od szczyiu ku tylowi. Bye moze, towarzy- szy ona odciskowi mi~Sniowemu.

0g6lnie na oSr6dkach zaznaczajll si~ tylko odciski mi~Sniowe ksztaltu kolistego. Linia plaszczowa niewidoczna. Brzeg dolny zlllczonych muszli jest gladki i ostry. Zawias ~Sciowo widoczny na przekrojach (fig. 2) na- lezy do typu heterodontowego.

a

d

6 ^e

c

I

Fl:f. 2. Rekonltru:1ocja zawiasu Pitar la""l7Gta L a m V&r.

metodlt warstwowych naszUf6w OIIr6dek malZa

(Wlielktll!~ """turam..)

R1l<:IOO&tructlon cA. a !l.\nIIe of Pltar jaetligata Lam.

V&r. by meam of ~1lifled plijshed _ cA. peJ-

ecYP>d moulds (nature! Iize)

• .of - Cllbrazy n.HZH16w ·wybrane przya..:ladawo z 8O-clu ryw

.-6w

.-f - ~ or poI1med .ecttu. tt;akeo. . . ezam.pl_ from

.. -

WSr6d okaz6w zaUWBZyC moZna pewne r6Znice zwillZBDe zapewne ze zmiennoscill indywidualnll (tabl. Ill, fig. 1). Zaznacza siE: ona przede wszy- stkim w wymiarach musz1i, stosunku wysokoSci do dlugoSci, odlegloSci przodu i tylu od szczytu muszli oraz w og6lnym zaryaie muszli. Klinowate zwE:zenie tylnej cz~ci moze si~ U niekt6rych okaz6w zmieniae na ksztalt

~ardziej zaokrllglony, To samomomapowiedziee ⁰ ~Sci przedniej. R6w-

J'adWlga UlIbanlal<.

nież ·na niektórych okazach obserwujemy -lekkie ugięcie dolnego brzegu w części t y l n e j . · . .

U w ag i. Opierając się głównie na kształcie ogólnym, zarysie brzegów muszli, ich proporcjach budowy i innych szczeg6łach zewnętrznych (rzeź..

ba powierzchni) i wewnętrznych (odciski· mięśniowe), Oraz na typie za- wiasu, można było drogą eliminacji zacieśnić zakres podobnych form do

rodzaju Pita,.. Najbardziej zbliżony do opisanego gatunku jest Pitar lae-

'vigata L a m.,. znany ze środkowego eocenu Francji. ^Zbieżność ta zaznacza

.się nie tylko w zgodności zarysu muszli i ich proporcji, ale nawet w wiel-

kości, rzeźbie powierzchni i typie zawiasu, a ^także· zdarzającym. się u te- .go gatunku ugięciem brzegu brzusznego w części tylnej, co i na niektó- rych naszych okazach jest.widoczne (tab!. III, fig. I). Zauważone różnice -dotyczą jedynie grubości samej . muszli - omawiane okazy mają' cieńszą.

Zbliżoną formą ze względu na ogólny zarys muszli jest między innymi Pitar (Ca!!i8ta) montensis C o s s m. opisany przez D. E. ^Makarenkę (1970, str. 98, tabl. 17, fig. 19-23) z paleocenu Ukrainy, jak również Tapes elan- destinus M a y er ' cytowany przez M. M. Cossmanna·i A. Peyrota (1909- 1912, str. 314, tab!. li, fig. 40, tabl. 12, fig. 1-2) z neogenu Akwitanii.

Pomimo dużej zbieżności ogólnej budowy muszli tych różnych gatun- ków, reprezentujących szerszy interwał czasowy, stwierdzono jednak, że

opisywane okazy najbardziej odpowiadają gatunkom P. laevigata (L a m.), przy czym pewne drobne różnice przypisać należy nieco innej facji lub rozmieszczeniu paleogeograficznemu.

W y s t ę P o w a n i e. P. laevigata (L a m.) znany jeSt z eocenu środko­

wego Francji, z eocenu środkowego i górnego Belgii oraz z górnego eocenu Anglii.

CHARAKTERYSTYKA SRODOWISKA I WIEK OSADU

Makrofauna jest współczesna z osadem wapiennym, w którym została

znaleziona, za· czym między innymi przemawia fakt zgodności charakteru

skały wypełniającej skorupki ze skałą je otaczającą. Sposób zachowania

przeważającej liczby skamieniałości (m.in. zamknięte i nie zniszczone skorupki małżów) móże wskazywać na położenie makrofauny w osądzie

- odpowiadające strefie przyżyciowej tych form. . Znaczne nagromadzenie osobników jednego gatunku jest w tym przy- padku wyrazem nie urozmaiconego ekologicznie, raczej monotonnego śro­

dowiska wodnego. Wymienione gatunki są -fonnami morskimi, przysto- . sowanymi do życia w wodzie o pełnym zasoleniu. Na takie środowisko

morskie wskazują również masowo nagromadzone w osadzie globigeryny.

Stosunkowo cienkie skorupki opisanych okazów wskazują też na spo-

kojną strefę morskiego basenu sedymentacyjnego, w której dno pokryte pelitycznym mułem wapiennym stwarzało dogodne warunki życia dla

zagrzebujących się w nim mięczaków, Opisany zespół fauny - ubogi w

. ilOŚć gatunków, a bogaty w osobniki jednego gatunku - jest wyrazem

wyodrębnionej w środowisku morskim niszy ekolOgicznej płytkiego ne- rytyku.

Dla współcześnie żyjących wielu innych gatunków z rodzaju Pitar (Cytherea) przyjmowana jest optymalna głębokość 1-200 m (J. Walther, 1893; G. Rado, 1970). Dla współcześnie żyjących gatunków z rodzaju

J'adWlga UlIbanlal<.

Diez ·na niekt6rych okazach obserwujemy lekkie ugi~cie dolnego brzegu w czo;:sci t y l n e j . · . .

U w ag i. Opieraj,!c siEl g16wnie na ksztalcie og6lnym, zarysie brzegow muszli, ich proporcjach budowy i innych szczeg61ach zewn<:trznych (rzet-

ba powierzchni) i wewn~trznych (odciski· mi<:Sniowe), Oraz na typie za- wiasu, mozna bylo drog,! eliminacji zaciesnic zakres podobnych form do rodzaju Fita,.. Najbardziej zbliZony do opisanego gatunku jest Pitar lae- 'vigata L a m.,. znany ze !irodkowego eocenu Francji. Zbieznosc ta zaznacza .si<: nie tylko w zgodnosci zarysu muszli i ich propbrcji, ale nawet w wiel- koSci, rze:i:bie powierzchni i typie zawiasu, a takZe· zdarzaj,!cym. si<: u te- .go gatunku ugi-:ciem brzegu brzu9znego w cz~Sci tylnej, co i na niekt6- rych naszych okazach jest.widoczne (tab!. Ill, fig. I). Zauwazone ro:i;nice -dotycz,! jedynie gruboSci samej ·muszli - omawiane okazy maj,!' cieilsZlj.

ZbliZon'! form,! ze wzgl~u na og6lny zarys muszli jest mi~ innymi Pitar (Ca!!i8ta) montensis Cos s m. opisany przez D. E. Makarenk<: (1970, str. 98, tabl. 17, fig. 19-23) z paleocenu Ukrainy, jak rowniez Tapes clan- destinus M aye r . cytowany przez M. M. Cossmanna·i A. Peyrota (1909- 1912, str. 314, tab!. 11, fig. 40, tabl. 12, fig. 1-2) z neogenu Akwitanii.

Pomimo duzej zbieznosci og6lnej budowy muszli tych r6znych gatun- k6w, reprezentujEjcych szerszy interwa} czasowy, stwierdzono jednak, ze opisywane okazy najbardziej odpowiadajEj gatunkom P. laevigala (L a m.), przy czym pewne drobne r6znice przypisac nalezy nieco innej facji lub rozmieszczeniu paleogeograficznemu.

W y s t <: pow ani e. P. laevigata (L a m.) znany jeSt z eocenu !irodko- wego Francji, z eocenu !irodkowego i g6rnego Belgii oraz z g6rnego eocenu Anglii.

CHARAKTERYSTYKA SRODOWISKA I WIEK OSADU

Makrofauna jest wsp6lczesna z osadem wapiennym, w ktOrym zostala znaleziona, za· czym mi~ innymi przemawia fskt zgodnoSci charakteru skaly wypelniajEjcej skorupki ze skal,! je otaczaj,!c,!. Spos6b zachowania przewa:i:ajllcej liczby skamienialosci (m. in. zamkni~te i nie zniszczone skorupki ma1Z6w) mo'ze wskazywac na polo:i:enie makrofauny w o"'ldzie - odpowiadaj,!ce strefie przy:i;yciowej tych form. .

Znaczne nagromadzenie osobnik6w jednego gatunku jest w tyro przy- padku wyrazem nie urozmaiconego ekologicznie, raczej monotonnego !iro- dowiska wodnego. Wymienione gatunki S,! -formami morskimi, przysto- . sowanymi do zycia w wodzie ⁰ pemym zasoleniu. Na takie srodowisko

morskie wskazujEj r6wniez masowo nagromadzone w osadzle globigeryny.

Stosunkowo cienkie skorupki opisanych okaz6w wskazuj'l tez na spo- kOjn,! strefo;: morskiego basenu sedymentacyjnego, w kt6rej dno pokryte pelitycznym mulem wapiennym stwarzalo dogodne warunki zycta dla zagrzebuj,!cych siEl w

rum

miElCZak6w, Opisany zesp6l fauny - ubogi w . noSe gatunk6w, a bogaty w osobniki jednego gatunku - jest wyiazem wyodrElbnionej w srodowisku morskim niszy ekologicznej plytkiego ne- rytyku.

Dla wsp61czeSnie Zyj,!cych wielu innych gatunk6w z rodzaju Pilar (Cytherea) przyjmowana jest optymalna glElbokosc 1-200 m (J. Walther, 1893; G. Rado, 1970). Dla wsp61czemie :i;yj,!CYch gatunk6w z rodzaju

Feuna eoceńSka z egzolY'kow"110 WlllPienla 523 .Modiola i Fusus interwaL głębokości jest znacznie lIZerszy .(1-968 m i 1-2980 m wg J. Walthera, 1893); te dwa rodzaje w zespole stanowią jednakże liczebną mniejszość. . . . . ' . ' .

Biorąc zaś .. pod ^{uwagę ·}masowość występowania rodzaju Pita,., który . ma tutaj znaczenie decydujące, jeśli chodzi o stosunki batymetryczne śro­

dowiska, średnią głębokość zbiornika, w którym .żył opisany ze!lp61, okre-

ślono na około .100 m.Dla rodzaju Pita,. przyjmuje się· temperaturę zbior- nika w granicach subtropiku.(G. Rado,,1970).

Makrofauna wskazuje na wiek środkowy eocen - górny eocen. Nie ma ona odpowiedników wśród dotychczasowych znalezisk eoceńskich .faun w Karpatach (8. Krajewski, J. Urbaniak, 1964). . . ' .

Mikrofauna może wskazywać na luźny kontakt tej strefy sedymenta- cyjnej basenu z otwartym morzem. Według 8. Liszki mikrofauna ta przedstawia zespół o charakterze eoceńskim (rodzaje: Globigeryna, Glo-

borotalia, Radiolaria).

WNIOSKI

Wapień z Polany uznać należy za egzotyk na'podstawie analogii z są­

. siednimi obszarami, gdzie wśród warstw krośnieńskich występuje wyraźny

poziom z egzotykami (A. Slączka, 1959, 1961); przemawia za tym również

fakt, iż w tej częśc.i Karpat warstwy krośnieńskie - powszechnie uznane za oligocen - są dominUjącymi osadami (F. 'Bieda, 1951; M. Książkiewicz, J.~nowicz,E. RUbJe, 1965). .

Luźno leżący odłam wapienia z fauną wieku eoceńskiego nie daje pod- staw do jednoznacznego określenia jego pozycji Vi stratygraficznym pro- filu osadów krośnieńskich tego' obllZaru. Okoliczność ta ogranicza wnioski, jakie wynikałyby z interpretacji tego znaleziska w bez:pośrednim odsło-

nięciu. . .

Najbliższym opracowanym geologicznie i paleontologicznie stanowis- kiem z egzotykami eocenu w warstwach krośnieńskich jest Bukowiec (8.

Krajewski, 1952,1956; W. Krach, 8. Liszka~ 1961; Pc Slączka; 1959, 1961) .

leżący na południowy wschód od Polany. Egzotyki stanowią tam zielon- kawolIZare iłołupki i szare, żółtawo wietrzejące wapienie' (wapień ostry- gowy) Oraz jasne wapienie muszlowe. Przy czym zarówno w łupkach, jak i w wapieniach stwierdzona została przez W. Kracha (W. Krach, 1961;

8. 'Liszka, 1961) makrofauna priabońskit (górny eocen) o charakterze brakicznym. A. Slączka (1961) tłumaczy ten fakt osuwiskiem podmorskim i wskazuje na kordylierę (przedłużenie. masywu marmaroskiego) jako

źródło tego materiału w ossdach krośnieńskich tego obszaru.

Wapień z Polany z fauną pełnomorską nie wykazuje analogii faunis- tycznych z egzotykami eocenu Bukowca (chociaż pewnych analogii litolo- gicznych można by upatrywać w porównaniu wapienia z Polany z wa- pieniem ostrygowym z Bukowea), ani też ~ jak. już wspomniano - z inną żnBną fauną z eocenu Karpat, Może' to wynikać z różnic facjalnych i wiekowych w obrębie eocenu, jak również ze stosunków paleogeogra- ficznych w eocenie, a następnie w oligocenie (M. Książkiewicz - fide Atlas geologiczny Polski, 1962).

Z teoretycznych rozważań mógłby wynikać pogląd, iż badany materiał

- utwór bardzo ciepłego morza, odpówiadającego strefie równikowej -

K'waI'lta.Lntk Geologi.ezny - i

Feun. eocef>Ska z egzotykow"110 W!IIPienla 523 .Modiola i Fusus interwaLgl~boko.sci jest znacznie lIZerszy .(1-968 m i 1-2980 m wg J. Walthera, 1893); te dwa rodzaje w zespole stanowilj jednaJtie liczebnlj mniejszoSC. . . . . ' . ' . Biorljc zaS .. pod ^uwag~ ·masowo.sc wyswpowania rodzaju Pitar, kt6ry . ma tutaj znaczenie decydujljc.e, jesli chodzi 0 stosunki batymetryczne sro-

dowiska, Srednilj gl",bokoSl: zbiornika, w kt6rym .zyl opisany ze!lp61, okre- Mono na ok&o .100 m.DIa rodzaju Pitar przyjreuje siEl·temperatur~ zbior-

nika w granicach subtropiku.(G. Rado,,1970).

Makrofauna wskazuje na wiek srodkowy eocen - g6rny eocen. Nie rea ona odpowiednik6w wSr6d dotychczasowych znalezisk eocenskich .faun w Karpatach (S. Krajewski, J. Urbaniak, 1964). . . ' .

Mikrofauna moze wskazywac na lumy kontakt tej strefy sedymenta- cyjnej basenu z otwartym morzem. Wedlug S. Liszki mikrofauna ta przedstawia zesp61 0 charakterze eocenskim (rodzaje: Globigeryna, Glo-

borotalia, Radiolaria).

WNIOSKI

Wapien z Polany uznac nalezy zaegzotyk na' podstawie analogii z SI!- . siednimi obszarami, gdzie wSr6d warstw kroSnieIlskich wyst.;puje wyramy

poziom z egzotykami (A. Slljczka, 1959, 1961); przemawia za tym r6wniez fakt, i:l: w tej cz<:sc,i Karpat warstwy kro.snienskie - powszechnie uznane za oligocen - SI! dominujljcymi osadami (F. 'Bieda, 1951; M. Ksiljzkiewicz,

J.~nowicz,E. RUbJe, 1965). .

Luzno lezljcy odlam wapienia z faunlj wieku eocenskiego nie daje pod- staw do jednoznacznego okreslenia jego pozycji Vi stratygraficznym pro- filu osad6w kroSnienskich tego' obllZaru. OkolicznoSl: ta ogranicza wnioski, jakie wynikalyby z interpretacji tego znaleziska w bez:poSrednim odslo-

ni<:ciu. . .

NajbJi:i:szym opracowanym geologicznie i paleontologicznie stanowis- kiem z egzotykami eocenu w warstwach kroSnieIlskich jest Bukowiec (S.

Krajewski, 1952,1956; W. Krach, S. Liszka~ 1961; Pc Slljczka; 1959, 1961) . lezljCY na p&udniowy wsch6d od Polany.Egzotyki stanowilj tam zielon- kawolIZare H&upki i Bzare, z6ltawo wietrzejljce wapienie' (wapien ostry- gowy) Oraz jasne wapienie muszlowe. Przy czym zar6wno w lupkach, jak i w wapieniach stwierdzona zostala przez W. Kracha (W. Krach, 1961;

S. 'Liszka, 1961) makrofauna priaboiiSkit (g6rny eocen) ⁰ charakterze brakicznym. A. Slljczka (1961) tlumaczy ten fakt osuwiskiem podmorskim i wskazuje na kordylier~ (przedluzenie. masywu marmaroskiego) jako zr6dlo tego ma terialu w ossdach kro.snienskich tego obszaru.

Wapien z Polany z faunlj peinomorsq nie wykazuje analogii faunis- tycznych z egzotykami eocenu Bukowca (chociaz pewnych analogii litolo- gicznych mozna by upatrywac w por6wnaniu wapiimia z Polany z wa- pieniem ostrygowym z Bukowca), ani tez ~ jak. juz wspomniano - z innIj Znafllj faunlj z eocenu Karpat, Moze' to wynikac z r6:iJnic facjalnych i wiekowych w obr.;bie eocenu, jak r6wniez ze stosuIi.k6w paleogeogra- ficznych w eocenie, a nast.;pnie w oligocenie (M. KSillzkiewicz - fide Atlas geologiczny Polski, 1962).

Z teoretycznych rozwa:i:an m6glby wynike:c poglljd, i:i: badany material - utw6r bardzo cieplego morza, odpOwiadajllcego Btrefie r6wnikowej -

K'waI'lta.Lntk Geologi.ezny - i