Wybrani kompozytorzy – Klasyk rozrywkowej muzyki, czyli rzecz o George’u Gershwinie
Wybrani kompozytorzy – Klasyk rozrywkowej muzyki, czyli rzecz o George’u Gershwinie
Ważne daty
26.09.1898 – narodziny Georga Gershwina w Nowym Jorku
1916 – wydanie When You Want ‘Em – jednego z pierwszych utworów Gershwina 1918 – premiera rewii Half‑Past Eight
1919 – premiera utworu Swanee
24.02.1924 – premiera pierwszego utworu koncertowego Gershwina – Rhapsody in Blue, czyli Błękitnej Rapsodii
1924 – premiera jednej z najlepszych komedii muzycznych Gershwina– Lady, Be Good 3.12.1925 – premiera Koncertu fortepianowego F‑dur w Carnegie Hall w Nowym Jorku.
13.12.1928 – premiera Amerykanina w Paryżu 10.10.1935 – premiera opery Porgy and Bess
11.07.1937 – śmierć Georga Gershwina w Los Angeles
Scenariusz lekcji dla nauczyciela.
Źródło: online-skills, licencja: CC0.
I. Muzyka w ujęciu historycznym – periodyzacja, język, właściwości i charakterystyka.
8. Muzyka XX i XXI wieku. Uczeń:
1) charakteryzuje muzykę w kontekście estetyki epoki – wymienia i opisuje wybrane style i techniki muzyki XX i XXI w.: impresjonizm, ekspresjonizm, dodekafonia, serializm, punktualizm, neoklasycyzm, nawiązania do jazzu, folkloryzm, witalizm, aleatoryzm, sonoryzm, muzyka elektroakustyczna,
improwizowana, multimedialna, performance;
3) wymienia i charakteryzuje twórczość kompozytorów: Claude Debussy, Maurice Ravel, Aleksander Skriabin, Arnold Schönberg, Siergiej Prokofiew, Igor Strawiński, Béla Bartók, Siergiej Rachmaninow, Dymitr Szostakowicz, Manuel de Falla, George Gershwin, John Cage, Olivier Messiaen, Pierre Boulez, Karheinz Stockhausen, Steve Reich, Gerard Grisey, Kaija Saariaho, Thomas Adès i in.
Nauczysz się
przedstawiać życiorys George’a Gershwina wraz ze wskazaniem najważniejszych wydarzeń jego życia;
Wybrani kompozytorzy – Klasyk rozrywkowej muzyki, czyli rzecz
o George’u Gershwinie
Źródło: online-skills, licencja: CC0.omawiać jego twórczość ze wskazaniem najważniejszych kompozycji;
rozróżniać najważniejsze utwory Gershwina;
przedstawiać własne przeżycia związane ze słuchaniem utworów Gershwina;
opowiadać treść opery Porgy and Bess oraz historię jej powstania.
definiować pojęcia tj.: attacca, kujawiak, polonez, przetworzenie, repryza.
George Gershwin
George Gershwin, thelistenersclub. mothyjuddviolin.com, CC BY 3.0
George Gershwin – kompozytor, którego talent, ambicja i miłość do muzyki wzniosły do grona najwybitniejszych kompozytorów amerykańskich XX w. To właśnie za czasów jego życia tożsamość muzyki nowego kontynentu stawała się coraz bardziej odrębna – musimy bowiem pamiętać, że wyrosła ona na gruncie zdobyczy europejskich. Do jej rozwoju przyczynił się przede wszystkim bujny rozkwit życia muzycznego. Wynikał on między innymi z ewolucji orkiestr i instytucji kulturalnych, które poszerzały spektrum możliwości dla artystów. Nie bez znaczenia pozostawało również wdrożenie muzyki jako przedmiotu nauczania.
George Gershwin, z którego życiorysem i twórczością się dzisiaj zapoznacie, wzbogacił muzykę amerykańską o znakomite kompozycje. Do dziś pozostają one w repertuarze orkiestr z całego świata.
Kariera George’a Gershwina
Lower East Side – dzielnica Nowego Jorku, w której mieszkała rodzina Gershwina, Lower East Side, wikimedia.com, Domena publiczna
George Gershwin, a właściwie Jacob Gershowitz, urodził się 26 września 1898 r. Jego ojcem był Moryc Gershowitz, który z nadzieją na dostatnie życie wyemigrował z Sankt Petersburga do Nowego Jorku.
Rodzina George’a była pochodzenia żydowskiego, co nastręczało jej wielu problemów. Z tego względu Moryc wraz z żoną Różą – matką Jacoba – postanowił zmienić nazwisko na Gershiwn, dzięki czemu zyskało amerykańskie brzmienie. Moryc i Róża mieli czworo dzieci i bardzo starali się, aby zainteresować je sztuką i muzyką. Młody George fascynował się w szczególności muzyką rozrywkową. Jego pierwszy nauczyciel fortepianu – Charles Hambitzer (1878 lub 1881 – 1918), który widział w George’u ogromny potencjał – nie był jednak skory, aby go w niej wspierać. Starał się przede wszyskim zapoznać go
z muzyką europejską, a dokładniej z kompozycjami Bacha (1685 – 1750), Beethovena (1770 – 1827), Chopina (1810 – 1849), Liszta (1811 – 1886), Debussy’ego (1862 – 1918) i Ravela (1875 – 1937). Teorii muzyki uczył go w latach 1915–1917 Edward Kilenyi (1884 – 1968).
W wieku piętnastu lat opuścił szkołę ksiegowych, do której zapisał go ojciec. Później rozpoczął pracę jako tak zwany song‑plugger, czyli – został pianistą nagrywającym rolki z muzyką rozrywkową do
automatycznych pianin oraz prezentującym nowe piosenki wydawcom. Pomimo tego, że był najmłodszym pianistą w historii tego zawodu, jego ojciec wyrażał dezabrobatę.
Pracodawcy zauważyli jego talent i umożliwili wydanie jednego z jego pierwszych utworów
rozrywkowych – When You Want ‘Em. Było to w 1916 r. Z kolei w rewii Passing Show of 1916 wykonano piosenkę Gershiwna Making of a Girl. Jego dalszy rozwój zależał w dużej mierze od Harry’ego Askinsa, który pomógł mu zdobyć pracę w wydawnictwie Harmsa. To z kolei umożliwiło mu otrzymywanie stypendium oraz wydawanie własnych kompozycji.
Błękitna Rapsodia George’a Gershwina
Kolejnymi ważnymi sukcesami George’a na początku drogi artystycznej była premiera jego rewii
Half‑Past Eight (1918 r.) oraz premiera musicalu La La Lucille – niezwykle optymistycznie przyjętych przez publiczność.
Al Jolson – amerykański pianista, autor piosenek, aktor i komik. Wykonawca utworu Gershiwna – „Swanee”. Al Jolson, cmgww.com, CC BY 3.0
Prawdziwą sławę przyniósł Gershwinowi utwór Swanee. Został on wykonany przez Ala Jolsona w 1919 r, który był wówczas gwiazdą Broadwayu. W ciągu roku od jej nagrania sprzedano ponad 2 miliony płyt i ponad milion egzemplarzy nut. Niewątpliwie świadczy to o ogromnej popularności młodego kompozytora. Wysłuchajmy zatem tej popularnej piosenki. Składa się ona z 32 taktów i opiera się na sentymentalnej melodii.
Nagranie dostępne na portalu epodreczniki.pl
G. Gershwin, „Swanee” - fragment, AMFN, CC BY 3.0
Zamieszczony utwór jest fragmentem kompozycji Swanee Georga Gershwina. Utwór jest wykonywany na fortepianie. Jego charakter jest radosny, uduchowiony, utrzymany w szybkim tempie.
W kolejnych latach George Gershwin opracowywał melodie do corocznych rewii broadwayowskich pt.
George White’s Scandals. Przyniosło to wiele wartościowych kompozycji. Jedna z nich – jednoaktowa opera murzyńska Blue Monday – została przeorkiestrowana przez Ferde Grofe’a i wykonana
w koncertowej wersji pt. 135th Street w 1915 r.
Pierwszy utwór koncertowy Gershwina powstał na zamówienie króla jazzu – Paula Whitemana. Zgodnie z propozycją – miał zostać wykonany podczas koncertu z cyklu Experiment in Modern Music, czyli Eksperymentowanie z muzyką nowoczesną. George nie był wystarczająco doświadczony w sferze muzyki symfonicznej, dlatego poprosił o pomoc Ferde Grofe’a, który przeinstrumentował kompozycję. Mowa tu o jednej z najbardziej rozpoznawalnych kompozycji Gershwina – Rhapsody in Blue, czyli Błękitnej Rapsodii. Premiera miała miejsce 12 lutego 1924 r. Partię solisty wykonał sam kompozytor. Wśród
publiczności znaleźli się tacy artyści, jak Leopold Stokowski, czy Igor Strawiński. Rekacje odbiorców były bardzo pozytywne. Również krytycy chwalili kompozycję, podkreślając nadzwyczajny talent Gershwina.
Posłuchajmy tego utworu.
Nagranie dostępne na portalu epodreczniki.pl
George Gershwin - „Rhapsody in Blue” - fragment, online-skills, CC BY 3.0
Fragment Rhapsody in Blue Georga Gershwina jest wykonywany przez orkiestrę symfoniczną i fortepian solo. Co jakiś czas słyszalne są wstawki solowe klarnetu. Utwór ma szybkie tempo i radosny, żartobliwy charakter nawiązujący do muzyki nowoczesnej.
Jedną z charakterystycznych cech utworu jest rozpoczynająca go partia klarnetu zawierająca glissando – jeden ze sposobów artykulacji. Broadwayowskie melodie zestawiane są ze śpiewnymi liniami
melodycznymi na zasadzie kontrastu wyrazowego i agogicznego. Kompozycja łączy w sobie elementy klasyczne wraz z typowo jazzowymi rozwiązaniami. Taki sposób komponowania był niezwykle rzadki w latach 20. XX w. Do dziś jest to jeden z najczęściej granych utworów Gershwina.
Pozostałe kompozycje Gershwina
Afisz koncertu z 12 lutego 1924 r. Afisz koncertu, clefpale e.files.wordpress, CC BY 3.0
Po sukcesie Błękitnej Rapsodii Gershwin nie przestawał komponować utworów z przeznaczeniem do sal koncertowych. Nie zaniedbywał przy tym tworzenia muzyki rozrywkowej – w 1924 r. na Broadwayu odbyła się premiera jednej z najlepszych komedii muzycznych – Lady, Be Good. Doczekała się ona ponad 300 przedstawień. To właśnie w niej znajduje się piosenka Fascinating Rhythm, której za chwilę
wysłuchacie.
Nagranie dostępne na portalu epodreczniki.pl
G. Gershwin, Fascina ng Rhythm, AMFN, CC BY 3.0
Utwór muzyczny Georga Gershwina Fascinating Rhythm jest wykonywany przez fortepian oraz dwa głosy - żeński i męski. Kompozycja ma radosny, rytmiczny i taneczny charakter oraz ma szybkie tempo.
Zaledwie rok po premierze tego musicalu, New York Symphonic Society złożyło u Gershwina zamówienie na koncert fortepianowy. Jego premiera odbyła się 3 grudnia 1925 r. w Carnegie Hall. Sam kompozytor o utworze mówił następująco:
Pierwsza część wprowadza rytm charlestona. Jest szybka, pulsująca i ukazuje pełnego entuzjazmu ducha amerykańskiego życia. Rozpoczyna się rytmicznym motywem w partii kotłów… Główny temat
wprowadza fagot. Później – drugi temat inicjuje fortepian. Druga część ma wymowę poetyczną, cechuje się nokturnową atmosferą, którą możemy porównać z amerykańskikm bluesem, lecz w czystszej formie niż na co dzień słyszymy. Część finałowa nawiązuje do pierwszej. Jest orgią rytmu. Zaczyna się z pasją i utrzymuje ją aż do końca.
W omawianym Koncercie fortepianowym F‑dur George Gershwin połączył tradycję rozrywkowej muzyki amerykańskiej wraz ze zdobyczami muzyki europejskiej – pomimo klasycznej formy, kompozytorowi udało się wprowadzić elementy jazzowe. Nie stosuje on jednak pracy przetworzeniowej, lecz jedynie powtarza tematy w odmiennej fakturze. Wysłuchajcie teraz fragmentu pierwszej części. Zwróćcie uwagę
na motywy jazzowe.
Nagranie dostępne na portalu epodreczniki.pl
George Gershwin - „Koncert fortepianowy F-dur”, online-skills, CC BY 3.0
Fragment utworu Koncert fortepianowy F‑dur Georgea Gershwina. Na wstępie słychać fortepian solo, później dołącza do niego orkiestra. Kompozycja jest zróżnicowana dynamicznie, charakteryzuje się jazzową stylizacją. Tempo jest zróżnicowane - raz utwór jest wolny, a w innych momentach szybki.
Warte uwagi są też Trzy Preludia Gershwina, skomponowane w 1926 r. i dedykowane przyjacielowi – Billemu Daly’emu. Początkowo kompozytor planował napisać 24 preludia, jednak liczbę tę zmniejszył do 7 w manuskrypcie, później do 5 – podczas premiery, aż w końcu do trzech – w wydaniu nutowym. Dwa preludia, które nie zostały wydane, zostały przearanżowane i opublikowane jako Short Story na skrzypce i fortepian. Za chwilę wysłuchacie Pierwszego Preludium pochodzącego z tego zbioru. Zachowane jest w tonacji B‑dur i przesycone jazzowymi zwrotami melodycznymi.
Nagranie dostępne na portalu epodreczniki.pl
G. Gershwin, Preludium I - fragment, AMFN, CC BY 3.0
Fragment utworu muzycznego Georgea Gershwina Preludium Pierwsze. Kompozycja wykonywana jest na fortepianie. Utwór jest rytmiczny, w szybkim tempie o radosnym, żartobliwym i jazzowym charakterze.
Amerykanin w Paryżu i inne
Poemat symfoniczny „Amerykanin w Paryżu” był inspiracją do powstania w 1951 r. filmu pod tym samym tytułem; na zdjęciu – plakat filmowy, pinimg, CC BY 3.0
W roku 1928 George Gershwin udał się w podróż do Europy, której owocem był poemat symfoniczny Amerykanin w Paryżu. Wbrew tytułowi – kompozycja powstała w Wiedniu, a premiera odbyła się w Nowym Jorku 13 grudnia 1928 r. Opowiada historię Amerykanina przechadzającego się ulicami Paryża.
Cechuje ją taneczny charakter odzwierciedlający zapał i ciekawość turysty przeplatany tęsknotą za ojczyzną. Melodie są tu podkreślane ostrym rytmem, co wyraźnie kontrastuje ze spokojnymi frazami. Dla zwiększenia realizmu Gershwin posłużył się prawdziwymi klaksonami samochodowymi. Posłuchajmy.
Nagranie dostępne na portalu epodreczniki.pl
George Gershwin - „An American In Paris”, online-skills, CC BY 3.0
Utwór muzyczny Georgea Gershwina An American in Paris. Utwór jest zróżnicowany dynamicznie i agogicznie, wykonywany przez orkiestrę. Kompozycję cechuje taneczny charakter odzwierciedlający zapał i ciekawość turysty przeplatany tęsknotą za ojczyzną. Melodie są tu podkreślane ostrym rytmem, co wyraźnie kontrastuje ze spokojnymi frazami.
W kolejnych latach powstały takie utwory, jak: musical Strike Up the Band oraz Girl Crazy. Do wielu piosenek tekst pisany był przez Ira’e Gershwina – brata George’a. Współpracowali ze sobą bardzo często.
Premiera Girl Crazy odbyła się 14 października 1930 r. Najsłynniejszym utworem tej komedii jest
żywiołowa piosenka pt. I Got Rythm. Posłuchajmy zatem, jak brzmiał utwór, który zachwycił w tamtych latach amerykańską publiczność. Opiera się on – tak jak i wiele innych piosenek kompozytora – na jednorodnym, dwutaktowym schemacie rytmicznym.
Nagranie dostępne na portalu epodreczniki.pl
G. Gershwin, I Got Rhythm, AMFN, CC BY 3.0
Utwór muzyczny Georgea Gershwina I Got Rhythm wykonywany jest przez sopran z towarzyszeniem fortepianu. W pierwszym fragmencie, wolnym, melancholijnym następuje część rytmiczna i radosna.
Później George Gershwin wyjechał do Hollywood, gdzie zadebiutował jako kompozytor muzyki do filmu muzycznego Delicious. Zgodnie z praktyką panującą przy realizacji filmów, niektóre części utworów nie zostały wykorzystane. Dlatego też artysta podjął próbę rozwinięcia niewykorzystanego materiału
nutowego i skomponowania nowego utworu. W ten sposób powstała Druga Rapsodia, która, niestety, nie została odebrana tak dobrze, jak poprzednie kompozycje Gershwina. Wyróżniała się ona m.in.
dynamizmem i nagromadzeniem motywów bluesowych.
Po śmierci ojca, w 1932 r., George udał się na Kubę, gdzie – pod wpływem barwnego folkloru – skomponował trzyczęściową Uwerturę Kubańską. Premiera utworu odbyła się 16 sierpnia – podczas pierwszego koncertu poświęconego tylko i wyłącznie twórczości Gershwina.
Opera Porgy and Bess
Trzech twórców opery „Porgy and Bess” – (od lewej) George Gershwin, DuBose Heyward, Ira Gershwin. Twórcy opery, blogspot, CC BY 3.0
Kompozycją o szczególnym znaczeniu w twórczości George’a Gershwina jest opera Porgy and Bess, której inspiracją była powieść DuBose’a Heywarda obrazująca życie Murzynów w Charlestone.
W ówczesnej Ameryce Afroamerykanie wciąż mieli do czynienia z niechęcią ze strony Amerykanów.
Gershwin był jednak pozbawiony uprzedzeń. W celu przedstawienia jak najbardziej realnego życia czarnoskórych obywateli wyjechał do Południowej Karoliny, gdzie obserwował ich życie, obrzędy i próbował zrozumieć ich podejście do otaczającego świata.
Libretto opowiadające o ich życiu napisał sam DuBose Heyward. Ira Gershwin był natomiast autorem tekstów do wybranych utworów, m.in. There’s a Boat That’s Leavin’ Soon for New York. Wiele tekstów Heyward i brat kompozytora napisali wspólnie.
Premiera opery odbyła się 10 października 1935 r. w Bostonie. Dzieło nie spotkało się z ciepłym przyjęciem, co więcej – krytykowano je za zbyt frywolne łączenie różnych gatunków. Kompozytor wprowadził tu formy songów i spirituals, będące wyróżnikiem murzyńskiej muzyki oraz zastosował praktykę wykonawczą Murzynów, czyli m.in. rytmiczny krzyk, synkopowana rytmika, glissanda, a nawet – slang murzyński.
George Gershwin 9 lipca 1937 r. zapadł w śpiączkę wywołaną rakiem mózgu. Dwa dni później zmarł podczas operacji mającej ratować mu życie. Jego ostatnią kompozycją był utwór pt. Love is Here to Stay napisany do komedii filmowej The Goldwyn Follies.
Podsumowanie
„Portret George'a Gershwina w sali koncertowej” - David Alfaro Siqueiros (1936), blantonmuseum, CC BY 3.0
George Gershwin w twórczości łączył ze sobą dwa światy muzyki – rozrywkową i poważną. Nie
pozostawał obojętny wobec folkloru Afroamerykanów, który starał się wplatać w treść muzyczną swoich kompozycji. Według niego jazz jest amerykańską muzyką ludową, która powinna być źródłem inspiracji.
Skomponował około 400 piosenek. Bardzo często wykorzystywał w nich typowy dla Broadwayu rytm synkopowany, który występował na tle równego pochodu linii basowej.
Artysta uznawany jest za jednego z najwybitniejszych kompozytorów amerykańskich. Aktywnie
uczestniczył w wykonywaniu swoich utworów – zarówno jako pianista, jak i dyrygent. Prowadził również audycje radiowe, w których zapoznawał słuchaczy ze swoją twórczością. Krytykowano go jednak za brak
warsztatu i głębi wyrazowej utworów.
Bez wątpliwości pozostaje jednak fakt, że kompozycje George’a Gershwina są ponadczasowe – do dziś chętnie grane, śpiewane i słuchane.
Porgy and Bess George’a Gershwina
„Porgy and Bess” – libre o, ums.org, CC BY 3.0
Premiera, oldmagazinear cles.com, CC BY 3.0
Scena z opery Porgy and Bess, riverwalkjazz.stanford.edu, CC BY 3.0
Rękopis pierwszej strony partytury do opery Porgy and Bess., riverwalkjazz.stanford.edu, CC BY 3.0
Scena z opery Porgy and Bess, e-teatr.pl, CC BY 3.0
Fotografia komponującego Georgea Gershwina, images.mentalfloss.com, CC BY 3.0
Ciekawostka, royalbooks.com, CC BY 3.0
Zadania
Ćwiczenie 1
Z jakiego miasta wyemigrował do Nowego Jorku ojciec George’a Gershwina?
Z Paryża Z Berlina Z Petersburga Ćwiczenie 2
Gershwin pracował jako song-plugger, czyli…
kompozytor piosenek
pianista prezentujący wydawcom nowe piosenki śpiewak
Ćwiczenie 3
Dopasuj daty premier do utworów
premiera <i>Porgy and Bess</i>, premiera <i>Błękitnej Rapsodii</i>, premiera utworu <i>Swanee</i>, premiera <i>Amerykanina w Paryżu</i>
1919
1928
1924
1935
Ćwiczenie 4
W operze Porgy and Bess George Gershwin wprowadza:
spirituals rytmiczne krzyki
libretto oparte na wierzeniach slang murzyński
Ćwiczenie 5
Zaznacz zdania prawdziwe.
George Gershwin powiedział: jazz jest amerykańską muzyką ludową, która powinna być źródłem inspiracji
Spirituals to pieśni murzyńskich niewolników Libretto to tekst słowny opery.
George Gershwin ożenił się z tancerką Broadwayu kilka lat przed swoją śmiercią.
Ćwiczenie 6
Która z poniższych kompozycji była pierwszym utworem koncertowym Gershwina?
Błękitna Rapsodia Amerykanin w Paryżu Swanee
Nagranie dostępne na portalu epodreczniki.pl
Źródło: online skills.
utwór 1 do ćwiczenia
Nagranie dostępne na portalu epodreczniki.pl
Źródło: online skills.
utwór 2 do ćwiczenia
Nagranie dostępne na portalu epodreczniki.pl utwór 3 do ćwiczenia
Źródło: online-skills.
utwór 3 do ćwiczenia
Ćwiczenie 7
Za chwilę wysłuchasz kilka przykładów muzycznych. Po każdym z nich wskaż, jaki to był utwór.
Fascinating Rytyhm, Rhapsody in Blue., Swanee utwór 1.
utwór 2.
utwór 3.
Polecenie 1
Czy według Ciebie łączenie tradycji muzyki poważnej z tradycjami muzyki rozrywkowej, tak jak robił to George Gershwin, jest wartościowe? Odpowiedź uzasadnij.
Słownik pojęć
Glissando
oznaczenie artykulacyjne polegające na płynnym przejściu pomiędzy dźwiękami; na instrumentach strunowych osiąga się je w wyniku przesunięcia palcem po strunie.
Libre o
tekst słowny opery.
Rewia
rozrywkowe wydarzenie teatralne składające się z krótkich scen (też humorystycznych) i numerów estradowych. Często łączy w sobie taniec, śpiew i słowa. Oprawa sceniczna jest na ogół bardzo bogata.
Song‑plugger
pianista nagrywający rolki z muzyką rozrywkową do automatycznych pianin oraz prezentujący nowe piosenki wydawcom.
Spirituals
są to pieśni murzyńskie o religijnym charakterze, tworzone przez murzyńskich niewolników.
źródło: www.encyklopedia.pwn.pl
