76 w ujęciu regionalnym w rolnictwie Wpływ WPRna zmiany

(1)

ISBN 978-83-7658-390-7

Wpływ WPR na zmiany w rolnictwie w ujęciu regionalnym

Agnieszka Judzińska Wiesław Łopaciuk

nr 76

2013

(2)

Wpływ WPR na zmiany w rolnictwie w ujęciu regionalnym

(3)

(4)

Wpływ WPR na zmiany w rolnictwie w ujęciu regionalnym

Praca zbiorowa pod redakcją mgr Wiesława Łopaciuka

Autorzy:

mgr Agnieszka Judzińska mgr inż. Wiesław Łopaciuk

2013

(5)

Autorzy publikacji są pracownikami Instytutu Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki ĩywnoĞciowej – PaĔstwowego Instytutu Badawczego

PracĊ zrealizowano w ramach tematu: Analiza efektów wybranych instrumentów wspólnej polityki rolnej i polityki rozwoju obszarów wiejskich,

w zadaniu: Analiza i ocena instrumentów WPR mających wpáyw na decyzje produkcyjne rolników

Celem pracy jest przedstawienie zarysu teorii z zakresu WPR i jej konfrontacja ze stanem rzeczywistym w polskim rolnictwie, jak równieĪ ocena wpáywu wybranych instrumentów WPR na rozwój rolnictwa i obszarów wiejskich. Niniejszy raport jest kontynuacją poprzednich prac traktujących ten problem w ujĊciu krajowym. Zawiera analogiczną analizĊ wsparcia i dochodów przeprowadzoną w ujĊciu regionalnym w podziale na klasy ekonomiczne i typy produkcyjne gospodarstw.

Recenzent

dr hab. Krzysztof Firlej, prof. Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie

Opracowanie komputerowe Agnieszka JudziĔska

Korekta

Krystyna Mirkowska

Redakcja techniczna Leszek ĝlipski

Projekt okáadki

AKME Projekty Sp. z o.o.

ISBN 978-83-7658-390-7

Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki ĩywnoĞciowej – PaĔstwowy Instytut Badawczy

ul. ĝwiĊtokrzyska 20, 00-002 Warszawa tel.: (0 22) 50 54 444

faks: (0 22) 50 54 636 e-mail: dw@ierigz.waw.pl http://www.ierigz.waw.pl

(6)

Spis treĞci

1. Wprowadzenie ... 7

2. Metodologia ... 11

3. Dopáaty do dziaáalnoĞci operacyjnej wedáug danych Polskiego FADN w ujĊciu regionalnym ... 13

3.1. Zmiany wysokoĞci dopáat w wedáug klas ekonomicznych ... 16

3.2. Zmiany wysokoĞci dopáat w wedáug typów produkcyjnych ... 28

4. Dochody gospodarstw rolnych wedáug danych Polskiego FADN w ujĊciu regionalnym ... 43

4.1. Zmiany wysokoĞci dochodów gospodarstw rolnych w ujĊciu regionalnym wedáug klas ekonomicznych. ... 46

4.2. Zmiany wysokoĞci dochodów wedáug typów produkcyjnych ... 59

5. Podsumowanie i wnioski ... 73

Literatura ... 80

Aneks ... 83

(7)

(8)

1. Wprowadzenie

Ograniczenie ingerencji regulacji polityki rolnej w mechanizm rynkowy staáo siĊ równieĪ jednym z priorytetów w Unii Europejskiej, szczególnie w ostatniej dekadzie, kiedy wdroĪono nowy system wsparcia (2005 r.), który byá najbardziej radykalną zmianą regulacji WPR w jej historii. W nowym systemie poziom wsparcia zaleĪaá raczej od historycznego poziomu plonów i powierzchni upraw, niĪ bieĪącego poziomu produkcji, cen, czy zuĪycia Ğrod- ków produkcji. Tak radykalna zmiana sposobu wspierania sektora miaáa wy- wrzeü i wywaráa ogromny wpáyw na europejskie rolnictwo.

W Ğlad za tym w literaturze pojawiaáy siĊ coraz czĊĞciej gáosy mówiące o pewnym wpáywie systemu na decyzje rolników i tym samym na produkcjĊ.

Początkowo naukowcy, gáównie z USA, kwestionowali brak wpáywu páatnoĞci oddzielonych na produkcjĊ. W licznych pracach dostarczali dowodów na powią- zania (bezpoĞrednie lub poĞrednie) tego rodzaju wsparcia z decyzjami rolników w zakresie co produkowaü i jak produkowaü¹, chociaĪ podobne gáosy pojawiaáy siĊ juĪ duĪo wczeĞniej².

PojĊcie páatnoĞci oddzielonych bazuje na dwóch gáównych Ĩródáach – uzgodnieniach Rundy Urugwajskiej (RU) i pracach OECD³. Wedáug RU páatno- Ğci takie powinny speániaü szereg kryteriów:

x Ğwiadczenie powinno opieraü siĊ na okreĞlonych kryteriach dostĊpnoĞci:

status producenta lub wáaĞciciela, zuĪyciu Ğrodków produkcji czy produkcji, dochodach w okreĞlonym okresie bazowym;

x páatnoĞci w danym roku nie powinny wynikaü z prowadzenia okreĞlonej dziaáalnoĞci i jej rozmiarów po okresie bazowym;

x páatnoĞci w danym roku nie powinny wynikaü z poziomu cen produktów rolnych na rynku krajowym lub na rynkach miĊdzynarodowych po okresie bazowym;

x páatnoĞci w danym roku nie powinny wynikaü z poziomu zuĪycia Ğrod- ków produkcji zuĪywanych po okresie bazowym;

x prowadzenie produkcji rolniczej nie jest konieczne do otrzymywania páatnoĞci.

1 B. Goodwin, A. Mishra, Are „decoupled” farm program payments really decoupled?, An empirical evaluation, American Journal of Agricultural Economics 88(1), 2006, s. 73-89;

J. Peckham, J. Kropp, Decoupled Direct Payments Under Base and Yield Updating Uncer- tainty: An Investigation of Agro Chemical Use, referat prezentowany na rocznym spotkaniu Agricultural and Applied Economics Association, Denver, Colorado, 2010.

2 J.M. Alston, B.H. Hurd, Some Neglected Social Costs of Government Spending in Farm Programs, Amer. J. Agr. Econ., nr 70, 1990, s. 149-156.

3 S. Cahill, Calculating the rate of decoupling for crops under cap/oilseeds reform, Journal of

(9)

Natomiast OECD definiuje oddzielenie w kategoriach efektów regulacji polityki rolnej, które są w peáni oddzielone, jeĪeli nie mają wpáywu na decyzje produkcyjne páatnoĞci bezpoĞrednich rolników-beneficjentów. To drugie podej- Ğcie jest znacznie mniej restrykcyjne. Wedáug niego, zarówno poziom produkcji, jak i obrotów handlu zagranicznego, pozostają niezmienione (niezakáócone).

JednakĪe nie wyklucza to zmian ksztaátu krzywych podaĪy i popytu⁴.

Wiele form wsparcia bezpoĞredniego jest w wąskim zakresie zgodne z kryteriami ustalonymi podczas RU, ale jednoczeĞnie generują one efekty alo- kacyjne, czyli przeciwne do oddzielenia. W literaturze najczĊĞciej przywoáuje siĊ piĊü gáównych kanaáów, przez które páatnoĞci oddzielone przejawiają wpáyw na produkcjĊ:

x ryzyko prowadzenia dziaáalnoĞci rolniczej, x rynek kredytów,

x alokacjĊ siáy roboczej, x wartoĞü ziemi rolniczej,

x oczekiwania co do przyszáego ksztaátu páatnoĞci.

PáatnoĞci oddzielone (bezpoĞrednie) mają przeáoĪenie na ryzyko prowa- dzenia dziaáalnoĞci rolniczej na dwa sposoby – po pierwsze poprzez redukcjĊ awersji do ryzyka rolników, a po drugie poprzez redukcjĊ jego poziomu⁵. Ten typ páatnoĞci niezaleĪny od poziomu produkcji i zuĪycia Ğrodków w zasadzie nie podlega rokrocznym zmianom. Dlatego jest czynnikiem stabilizującym dochody, a to nic innego jak redukcja poziomu ryzyka. W Ğlad za tym maleje awersja do ryzyka. D. Henessy⁶ sugeruje, Īe aby obniĪyü wpáyw na ryzyko wysokoĞü páatnoĞci bezpoĞrednich musi byü staáa niezaleĪnie od Ĩródeá ryzyka.

PáatnoĞci bezpoĞrednie mogą mieü wpáyw na decyzje inwestycyjne rol- ników poniewaĪ są Ĩródáem dodatkowych Ğrodków, pozwalającym na zgroma- dzenie ich wiĊkszej iloĞci i co za tym idzie zwiĊkszenie inwestycji. Rolnicy, któ- rych moĪliwoĞci ogranicza brak kapitaáu, otrzymując páatnoĞci bezpoĞrednie powiĊkszają swą zdolnoĞü kredytową. ZdolnoĞü kredytowa moĪe byü równieĪ

4 A. Bhaskar, J.C. Beghin, How coupled are decoupled farm payments? A review of the evi- dence, Iowa State University, Department of Economics Working Paper Series, working pa- per nr 07021, Ames, Iowa 2009.

5 D. Henessy, The production effects of agricultural income policies under uncertainty, Amer- ica Journal of Agricultural Economics 80(1), s. 46-57.

6 Op. cit.

(10)

powiĊkszana poprzez wzrost wartoĞci aktywów trwaáych gospodarstwa, tu ziemi, która moĪe byü uĪywana jako zastaw w transakcjach kredytowych⁷.

PáatnoĞci bezpoĞrednie mogą wywieraü doĞü silny wpáyw na rynek pra- cy poprzez decyzje rolników dotyczące podaĪy siáy roboczej, a mianowicie, czy ją kierowaü poza gospodarstwo czy nie. Z punktu widzenia rolników praca w rolnictwie i poza nim ma róĪne charakterystyki. Rolnicy mogą czerpaü z pracy w gospodarstwie korzyĞci inne niĪ finansowe, a wpáywy z páatnoĞci bezpo- Ğrednich powodują wzrost podaĪy siáy roboczej kierowanej do gospodarstwa⁸. Wpáywy ze wsparcia bezpoĞredniego podnoszą páynnoĞü gospodarstw, których zarządcy decydują siĊ zmniejszyü podaĪ swej siáy roboczej poza gospodar- stwem, aczkolwiek skala wpáywu zaleĪy tu od technologii produkcji i innych form wsparcia.

Wsparcie oddzielone od produkcji jest kapitalizowane w ziemi rolniczej, zarówno poprzez wyĪsze ceny ziemi, jak i koszty jej dzierĪawy, nawet w dáugim horyzoncie czasowym. To z kolei, oprócz wpáywu na rynek kredytów, tworzy znacznie wiĊksze bariery wejĞcia i wyjĞcia, poprzez negatywny wpáyw na rynek ziemi rolniczej – hamowanie obrotów ziemią rolniczą. Z tytuáu wyĪszych cen i przychodów z tytuáu dzierĪawy skáonnoĞü wáaĞcicieli (i tak niska) do sprzeda- Īy ziemi zmniejsza siĊ. Z drugiej strony maleją równieĪ moĪliwoĞci zakupu ziemi. W krajach o rozdrobnionym rolnictwie skutkuje to dziaáaniem spowalnia- jącym zmiany niekorzystnej struktury agrarnej.

PáatnoĞci oddzielone oddziaáywają równieĪ na decyzje rolników poprzez okreĞlone oczekiwania tych ostatnich w stosunku do przyszáego ksztaátu wsparcia. Rolnicy bowiem oczekując konkretnych zmian, podejmują okreĞlone decyzje w celu dostosowania portfolio dziaáalnoĞci tak, aby zmaksymalizowaü wpáywy z páatnoĞci.

PowyĪsze rozwaĪania rzucają inny pogląd na oddzielenie páatnoĞci niĪ ten, który prezentowano w momencie ich planowania, kiedy uwaĪano, Īe inge- rencja tej formy wsparcia ryneku i tym samym w procesy decyzyjne rolników byáy minimalne, co do pewnego stopnia byáo zgodne z prawdą. W porównaniu z poprzednimi systemami wsparcia dochodów, páatnoĞci oddzielone kreowaáy

7 B. Goodwin, Mishra A., Are „decoupled” farm program payments really decoupled?, An empirical evaluation, American Journal of Agricultural Economics 88(1), 2006, s. 73-89;

J. Peckham, J. Kropp, Decoupled Direct Payments Under Base and Yield Updating Uncer- taininty: An Investigation of Agro Chemical Use, referat prezentowany na rocznym spotkaniu Agricultural and Applied Economics Association, Denver, Colorado, 2010.

8 N. Key, R. Roberts, Nonpecuniary benefits to farming: Implications for supply response to

(11)

bowiem najmniej bodĨców do zwiĊkszania produkcji i miaáy znacznie mniejszy wpáyw na miĊdzynarodowy handel⁹.

RóĪne byáo podejĞcie do istoty páatnoĞci oddzielonych, gdyĪ byáy one postrzegane jako przejĞciowy mechanizm na drodze do konkurencyjnoĞci sektora rolno-spoĪywczego lub teĪ jako kolejny program wsparcia chrakteryzujący siĊ mniejszym stopniem protekcjonizmu i znieksztaáceĔ handlu miĊdzynarodo- wego. Postrzegano je takĪe jako sposób transferu dochodów do producentów rolnych, ale z czasem nadawano im szerszy kontekst – páatnoĞci za utrzymanie dóbr publicznych jakim na przykáad jest Ğrodowisko naturalne.

PáatnoĞci bezpoĞrednie trafiáy na zróĪnicowane warunki (sytuacja eko- nomiczna, struktura rynków, itp.), zarówno w poszczególnych krajach caáej UE, jak i w Polsce¹⁰. Oprócz tego róĪne byáy metody ich wdraĪania. RóĪniáy siĊ w tym wzglĊdzie systemy páatnoĞci pomiĊdzy starymi, a nowymi krajami czáon- kowskimi, gdzie zastosowano system uproszczony. ChociaĪby z tego powodu nie moĪna mówiü o jednolitej WPR. WáaĞciwie UE-15 i nowe kraje czáonkow- skie startowaáy z innego punktu. DuĪe róĪnice byáy w historycznym poziomie i sposobach wsparcia rolnictwa pomiĊdzy starymi krajami czáonkowskimi, a krajami wchodzącymi do UE. WĞród nich byáa takĪe Polska, ze swą spolary- zowaną strukturą agrarną o duĪym stopniu rozdrobnienia.

W okresie 10 lat czáonkostwa Polski w UE w polskim rolnictwie nastąpi- áy bardzo duĪe zmiany. Po czĊĞci byáy one kontynuacją przemian rozpoczĊtych w okresie transformacji, jak równieĪ czĊĞcią globalnych zmian i dostosowaĔ w rolnictwie Ğwiatowym.

Znaczenie WPR w przeobraĪeniach polskiego sektora rolnego byáo i jest niezaprzeczalne. Widoczne to byáo w zwiĊkszeniu poziomu wsparcia kierowa- nego do sektora, co w pierwszej kolejnoĞci skutkowaáo wzrostem dochodów rolnictwa. Potwierdzają to zarówno wyniki analizy danych GUS i agend rządo- wych oraz Polskiego FADN, jak i opinie rolników. Dlatego w duĪej mierze za- równo w poprzednich analizach, przeprowadzanych na poziomie kraju, jak i w niniejszym opracowaniu traktującym problem w ujĊciu, skoncentrowano siĊ na zagadnieniu wsparcia i dochodów rolników.

9 J. Rude, Production Effects of the EU‘s Single Farm Payment. CATPRN, Edmonton, wrze- sieĔ 2007.

10 M. Brady, S. Ekman, E. Rabinowicz, Impact of decoupling and Modulation In the Europe- an Union: A Sectoral and Farm Level Assessment, synteza badaĔ prowadzonych w ramach projektu IDEMA (SSPE-CT-2003-5021171) prezentowana na warsztatach OECD, ParyĪ, 10-11 marca 2010 r.

(12)

2. Metodologia

Gáównym celem niniejszego opracowania jest pokazanie wpáywu WPR na zmiany zachodzące w polskim sektorze rolnym. W poprzednich opracowaniach z jednej strony poddano analizie dane liczbowe z Polskiego FADN i GUS, a z drugiej zinterpretowano informacje zebrane na podstawie Zaáącznika 2 do ankiety IERIGĩ-PIB „Rodzina i Gospodarstwo” przeprowadzonej w 2011 r., która dostarczyáa informacjĊ na temat postrzegania WPR i reakcji na te regula- cje przez grupĊ najbardziej nim zainteresowaną – rolników.

W celu zdefiniowania zmian w polskim rolnictwie i znaczenia WPR w tych procesach, przeanalizowano dane liczbowe wygenerowane z Polskiego FADN za lata 2004-2010. Ze wzglĊdu na zmiany typologii gospodarstw i metodologii gromadzenia informacji, dane z 2010 nie są porównywalne z danymi z wczeĞniejszych lat. Wobec tego poprzednie analizy obejmowaáy lata 2004- -2009, a prace koncentrowaáy siĊ na identyfikacji zaleĪnoĞci pomiĊdzy wielko- Ğcią wsparcia skierowanego do gospodarstw, a zmianami w produkcji. Niniejsze opracowanie jest logiczną ich kontynuacją. Analizowany okres podzielono na dwa podokresy: lata 2004-2006 i 2007-2009, dla których wyliczono Ğrednie wielkoĞci zmiennych uĪywanych do analizy, w celu przynajmniej czĊĞciowego wyeliminowania zmian wynikających z krótkookresowych wahaĔ koniunktury na rynkach rolnych. Wobec tego, aby zapewniü porównywalnoĞü wyników, ana- lizĊ zmian w poszczególnych typach produkcyjnych i klasach ekonomicznych w poszczególnych regionach FADN¹¹ prowadzono w takich samych ramach czasowych. Do analizy wyodrĊbniono nastĊpujące profile badawcze:

x gospodarstwa w podziale na klasy wielkoĞci ekonomicznej:

bardzo maáe (BM) do 4 ESU,

maáe (M) 4-8 ESU,

Ğrednio maáe (ĝR-M) 8-16 ESU,

Ğrednio-duĪe (ĝR-D) 16-40 ESU,

duĪe (D) 40-100 ESU,

bardzo duĪe (BD) powyĪej 100 ESU;

x gospodarstwa wedáug typów rolniczych:

uprawy polowe (UP),

uprawy ogrodnicze (UO),

11 Peány opis metodologii gromadzenia i podziaáu danych w „Wyniki standardowe uzyskiwa-

(13)

uprawy trwaáe (UT),

produkcja mleka (KML),

zwierzĊta Īywione w systemie wypasowym (ZTR),

zwierzĊta ziarnoĪerne (ZZI),

produkcja mieszana (MIE);

x gospodarstwa w podziale na makroregiony FADN:

Pomorze i Mazury (POM-MAZ) – województwa: warmiĔsko- -mazurskie, pomorskie, zachodniopomorskie i lubuskie,

Wielkopolska i ĝląsk (WLKP-ĝL) – województwa: kujawsko- -pomorskie, wielkopolskie, dolnoĞląskie oraz opolskie,

Mazowsze i Podlasie (MAZ-PODL) – województwa: podlaskie, mazowieckie, áódzkie i lubelskie,

Maáopolska i Pogórze (MLP-POG) – województwa: Ğląskie, maáopol- skie, podkarpackie oraz ĞwiĊtokrzyskie.

Do obliczeĔ uĪyto szereg zmiennych generowanych w systemie FADN w podziale na regiony, które dotyczyáy nastĊpujących kategorii:

dopáat do dziaáalnoĞci operacyjnej,

dochodu na gospodarstwo rolne.

Analiza danych FADN wykazaáa, Īe w skali kraju wpáyw wsparcia unij- nego na zmiany w rolnictwie w poszczególnych grupach gospodarstw jest zróĪ- nicowany, w zaleĪnoĞci od przede wszystkim ich rozmiarów oraz w mniejszym stopniu, profilu dziaáalnoĞci i regionu. Zmiany po wejĞciu do UE byáy obserwowane gáównie w gospodarstwach mających wiĊkszy udziaá wsparcia w dochodach (gospodarstwa duĪe oraz najmniejsze), bądĨ teĪ relatywnie wyĪsze dochody. W ujĊciu przestrzennym byáy widoczne na póánocy i zachodzie Polski. Polegaáy przede wszystkim na zwiĊkszaniu areaáu produkcyjnego, gáównie poprzez dzierĪawy i eliminowanie gruntów wyáączonych z uĪytkowania (ugory, odáogi). Zmieniáy siĊ w tej grupie gospodarstw metody produkcji – wzrost kosztów Ğwiadczy o jej intensyfikacji. Z drugiej strony ograniczano pro- dukcjĊ zwierzĊcą. Widoczna byáa teĪ tendencja dostosowywania produkcji w celu maksymalizacji wpáywów z tytuáu wsparcia bezpoĞredniego, szczególnie w gospodarstwach, w których poziom wsparcia byá mniejszy (ogrodnictwo, plantacje trwaáe).

W ujĊciu regionalnym moĪna mówiü o ekspansji rolnictwa na póánocy i zachodzie kraju, podczas gdy na poáudniowym wschodzie nastĊpuje odwrotny

(14)

proces. W zaleĪnoĞci od charakterystyki danego regionu wpáyw WPR byá zdecydowanie róĪny. ZaleĪaáo to od wielu czynników, począwszy od warunków klimatyczno-glebowych, istniejącej struktury agrarnej, a koĔcząc na uwarunko- waniach historycznych ją warunkujących. PowyĪsze czynniki, a w szczególno- Ğci struktura agrarna, determinują w duĪym stopniu spektrum odbiorców dopáat typowo obszarowych (páatnoĞci JPO, UPO) oraz w znacznie mniejszym stopniu ONW i pozostaáych. Dlatego w zaleĪnoĞci od regionu zmienia siĊ kompozycja beneficjentów w zaleĪnoĞci od rozmiarów gospodarstwa, jego poáoĪenia czy profilu dziaáalnoĞci, co pociągaáo za sobą okreĞlone zmiany, które niejednokrot- nie zachodziáy w róĪnych kierunkach. Dlatego niniejsze opracowanie poĞwiĊco- ne jest okreĞleniu powiązaĔ i prawidáowoĞci warunkujących te procesy w po- szczególnych regionach. W tym celu dokonano analizy zamian wsparcia i dochodów w rolnictwie w poszczególnych regionach wedáug wielkoĞci gospodarstwa (w podziale na klasy ekonomiczne FADN) i rodzaju prowadzonej dzia- áalnoĞci (w podziale na typy produkcyjne FADN).

3. Dopáaty do dziaáalnoĞci operacyjnej wedáug danych Polskiego FADN w ujĊciu regionalnym

W latach 2004-2009 Ğrednia wysokoĞü ĞwiadczeĔ przypadająca na jedno gospodarstwo w poszczególnych regionach FADN¹² byáa silnie zróĪnicowana.

NajwyĪsze dopáaty otrzymywali beneficjenci z regionów Pomorze i Mazury oraz Wielkopolska i ĝląsk, natomiast najniĪsze z regionów Mazowsze i Podlasie oraz Maáopolska i Pogórze. RozpiĊtoĞü pomiĊdzy wysokoĞcią ĞwiadczeĔ w regionie Pomorze i Mazury (22,8 tys. zá/gospodarstwo rocznie),a regionem Maáopolska i Pogórze (7,9 tys. zá/gospodarstwo rocznie) byáa blisko trzykrotna (rys. 3.1).

WysokoĞü dopáat w przeliczeniu na gospodarstwo byáa odwrotnie skorelowana z ich wysokoĞcią przeliczoną na 1 ha uĪytków rolnych. Pod tym wzglĊ- dem najwyĪsze stawki odnotowano w regionie Maáopolska i Pogórze, gdzie beneficjenci Ğrednio do 1 ha otrzymywali 747 zá, tj. o blisko 100 zá/ha wiĊcej, niĪ w regionie Pomorze i Mazury, gdzie stawki byáy najniĪsze. RóĪnice w wysoko- Ğci stawek na 1 ha wynikają z tego, Īe udziaá páatnoĞci innych niĪ JPO i UPO na wschodzie i poáudniu kraju jest znacznie wiĊkszy. Beneficjenci na tych obsza- rach czĊĞciej otrzymują dopáaty ONW, czy páatnoĞci Ğrodowiskowe.

12 Pomorze i Mazury – warmiĔsko-mazurskie, pomorskie, zachodnio-pomorskie, lubuskie;

Wielkopolska i ĝląsk – kujawsko-pomorskie, wielkopolskie, dolnoĞląskie, opolskie; Mazow- sze i Podlasie – áódzkie, mazowieckie, polskie, lubelskie; Maáopolska i Pogórze – Ğląskie,

(15)

Rysunek 3.1. ĝrednia roczna wielkoĞü páatnoĞci na gospodarstwo i na 1 ha UR w latach 2004-2009 wedáug regionów FADN

ħródáo: Obliczenia wáasne na podstawie danych FADN.

Zatem róĪnice te wiąĪą siĊ bardziej z charakterystyką ekonomiczną, przy- rodniczą i spoáeczną danego regionu. Z tego powodu skala wpáywu páatnoĞci na rolnictwo w poszczególnych regionach jest inna, a zmiany zachodzą w róĪnych kierunkach. W regionach, gdzie jest wyĪszy poziom rolnictwa i bardziej ko- rzystna struktura agrarna, nastĊpują wiĊksze zmiany w rolnictwie. W regionach, gdzie dominuje rolnictwo rynkowe, Ğrednie wsparcia do gospodarstw są wiĊksze niĪ w regionach sáabiej pod tym wzglĊdem rozwiniĊtych. Silniejsze ekonomicz- nie gospodarstwa mają wiĊksze pole manewru, jeĪeli chodzi o zmiany produkcyjne, czy wdraĪanie nowych technologii, itp. JednoczeĞnie te jednostki to z re- guáy gospodarstwa duĪe, co powoduje, Īe wielkoĞü wsparcia trafiającego do nich jest znacznie wiĊksza niĪ do maáych gospodarstw. Na tej podstawie moĪna siĊ pokusiü o stwierdzenie, Īe to nie wielkoĞü wsparcia na 1 ha UR, a na gospodarstwo warunkuje zmiany w rolnictwie.

Analizując zmiany relatywnej wysokoĞci dopáat w ujĊciu dynamicznym moĪna stwierdziü, Īe pogáĊbia siĊ rozwarstwienie pomiĊdzy regionami o niĪszym od Ğredniej krajowej poziomie dopáat, a regionami plasującymi siĊ pod tym wzglĊdem powyĪej, w tym zwáaszcza Pomorzem i Mazurami (rys. 3.2).

W latach 2004-2009 najszybciej zwiĊkszaáy siĊ dopáaty w regionie Pomorze i Mazury. Tempo ich wzrostu byáa okoáo dwukrotnie wyĪsze niĪ w regionach, w których zanotowano najmniejszy wzrost wsparcia (Wielkopolska i ĝląsk oraz Maáopolska i Pogórze), jak równieĪ znacząco wyĪsze od przeciĊtnego. Podobnie ksztaátowaáa siĊ dynamika wzrostu ĞwiadczeĔ w przeliczeniu na 1 ha UR.

22,8 15,3 10,1 7,9 12,3

0 5 10 15 20 25

580 600 620 640 660 680 700 720 740 760 780

POM-MAZ WLKP-ĝL MAZ-POD MLP-POG ĝrednio

tys. zá na gospodarstwo

zá/ha

ĝrednio na gospodarstwo ĝrednio na 1 ha

(16)

Rysunek 3.2. Wzrost wysokoĞci dopáat na gospodarstwo wedáug regionów FADN w latach 2004-2009 (nominalnie)

Przeprowadzona analiza wykazaáa znaczące dysproporcje w dystrybucji páatnoĞci pomiĊdzy poszczególnymi regionami FADN. Okoáo 70% dopáat skie- rowana byáa do regionów Mazowsze i Podlasie oraz Wielkopolska i ĝląsk. Pozostaáa czĊĞü wsparcia trafiáa w wiĊkszoĞci do beneficjentów z regionu Pomorze i Mazury (ok. 20%), zaĞ w mniejszym zakresie (ok. 10%) do rolników z regionu Maáopolska i Pogórze (rys. 3.3). RóĪnice te wynikają z nierównomiernego rozkáadu liczebnoĞci gospodarstw oraz ich areaáu.

1 168 602

766 520

712

0 200 400 600 800 1 000 1 200 1 400

POM-MAZ WLKP-ĝL MAZ-POD MLP-POG ĝrednio

2004=100

(17)

Rysunek 3.3. Dystrybucja dopáat do dziaáalnoĞci operacyjnej wedáug regionów FADN

3.1. Zmiany wysokoĞci dopáat w wedáug klas ekonomicznych

Analiza wykazaáa duĪe zróĪnicowanie wysokoĞci wpáywów pieniĊĪnych z tytuáu dopáat do dziaáalnoĞci operacyjnej pomiĊdzy gospodarstwami z danej klasy ekonomicznej. WysokoĞü wsparcia uzyskiwanego przez beneficjentów zaleĪaáa w pierwszej kolejnoĞci od przeciĊtnej wielkoĞci gospodarstw w danym regionie FADN. Mniejszą rolĊ odgrywaáa Ğrednia powierzchnia UR, do których przysáugiwaáy poszczególne rodzaje páatnoĞci.

Zaznaczaáa siĊ wyraĨna linia podziaáu kraju odzwierciedlająca wielkoĞü oraz strukturĊ agrarną gospodarstw. NajwyĪsze Ğwiadczenia na gospodarstwo rocznie otrzymywali rolnicy z Polski póánocno-zachodniej (regiony Pomorze i Mazury oraz Wielkopolska i ĝląsk), natomiast w centrum i na wschodzie kraju (regiony Mazowsze i Podlasie oraz Maáopolska i Pogórze) najniĪsze.

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

2004 2005 2006 2007 2008 2009

MLP-POG MAZ-POD WLKP-ĝL POM-MAZ

(18)

Gospodarstwa bardzo maáe

W latach 2004-2009 kwota dopáat do dziaáalnoĞci operacyjnej w bardzo maáych gospodarstwach rolnych wyniosáa Ğrednio 6,9 tys. zá na gospodarstwo rocznie. W regionie Pomorza i Mazur wysokoĞü wsparcia byáa znacznie wyĪsza (o 33%) od przeciĊtnej, zaĞ porównywalna na obszarze Mazowsza i Podlasia.

Na pozostaáym obszarze kraju dopáaty otrzymywane przez beneficjentów byáy wyraĨnie niĪsze od Ğredniej, w tym najbardziej w Maáopolsce i Pogórzu.

W analizowanym przedziale czasu rolnicy z bardzo maáych gospodarstw rolnych do 1 ha UR otrzymywali Ğrednio 861 zá. Regionalne zróĪnicowanie tej kategorii wsparcia nie byáo duĪe, tym niemniej zauwaĪalne. Kwota dopáat przeliczona na 1 ha UR byáa odwrotnie skorelowana z wysokoĞcią wsparcia na gospodarstwo. Pod tym wzglĊdem najwyĪsze Ğwiadczenia otrzymali beneficjenci z regionu Maáopolska i Podkarpacie, zaĞ najniĪsze na obszarze Pomorza i Mazu- ry (rys. 3.4).

Analiza zmian wysokoĞci dopáat w ujĊciu dynamicznym wykazaáa, Īe najszybciej (blisko 2-krotnie) zwiĊkszyáy siĊ one w gospodarstwach bardzo ma- áych z regionu Maáopolska i Pogórze. RównoczeĞnie tempo to odbiegaáo w górĊ zarówno od dynamiki wzrostu notowanej w pozostaáych czĊĞciach kraju, jak i od Ğredniej dla caáej badanej zbiorowoĞci. W regionie Mazowsze i Podlasie stawki dopáat rosáy w tempie zbliĪonym do przeciĊtnego. Natomiast wolniej ich wartoĞü zwiĊkszaáa siĊ w póánocno-zachodniej czĊĞci kraju.

Rysunek 3.4. ĝrednia wysokoĞü páatnoĞci w gospodarstwach bardzo maáych wedáug regionów

0,0 0,2 0,4 0,6 0,8 1,0 1,2 1,4 1,6 1,8 2,0

0 2 4 6 8 10 12 14

POM-MAZ WLKP-ĝL MAZ-POD MLP-POG ĝrednio 2004-2006 2007-2009 2004-2006 2007-2009

w tys. zų na 1 ha UR

w tys. zų na gospodarstwo

(19)

W podobnym tempie jak wartoĞü dopáat na 1 gospodarstwo wzrastaáa wy- sokoĞü ĞwiadczeĔ przeliczona na 1 ha UR. Proces ten przebiegaá najszybciej (wzrost o 87%) na obszarze Maáopolski i Pogórza, zaĞ najwolniej w regionie Wielkopolska i ĝląsk (o 77%).

Rysunek 3.5. Dystrybucja dopáat do dziaáalnoĞci operacyjnej w gospodarstwach bardzo maáych wedáug regionów

Dystrybucja páatnoĞci pomiĊdzy gospodarstwa bardzo maáe wykazaáa, Īe ponad poáowĊ z áącznej kwoty wsparcia otrzymywali rolnicy z Mazowsza i Podlasia, tj. regionu o najwiĊkszej liczebnoĞci podmiotów tej klasy ekonomicznej. W Polsce poáudniowej i zachodniej do gospodarstw trafiaáo odpowiednio 24% i 16% ogóáu dopáat. Najmniejsza iloĞü ĞwiadczeĔ przekazywana byáa natomiast do gospodarstw z Pomorza i Mazur (rys. 3.5).

Gospodarstwa maáe

W latach 2004-2009 najwyĪsze páatnoĞci w tej grupie podmiotów otrzymywali rolnicy z Pomorza i Mazur, wynosiáy one przeciĊtnie 12,3 tys. zá na gospodarstwo rocznie i byáy o ponad 3 tys. zá wyĪsze od Ğredniej dla badanej zbio- rowoĞci. Tak wysokie wpáywy wynikaáy przede wszystkich z duĪego areaáu gruntów ornych i uĪytków zielonych jakim dysponują podmioty z tego regionu Polski. NajniĪszy poziom ĞwiadczeĔ odnotowano natomiast w gospodarstwach z Maáopolski i Pogórza (7,8 tys. zá) charakteryzujących siĊ najmniejszą po- wierzchnią UR ze wszystkich badanych grupach gospodarstw. Na pozostaáym

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

2004 2005 2006 2007 2008 2009

(20)

obszarze kraju przeciĊtna wysokoĞü dopáat ksztaátowaáa siĊ na poziomie 8-9 tys.

zá. ĝrednia kwota wsparcia przeliczona na 1 ha UR byáa skorelowana analogicznie jak kwota dopáat przeliczona na 1 gospodarstwo, przy czym jej wysokoĞü byáa mniej zróĪnicowana regionalnie (rys 3.6).

Rysunek 3.6. ĝrednia wysokoĞü páatnoĞci w gospodarstwach maáych wedáug regionów

Analiza zmiany relatywnej wysokoĞci wsparcia w ujĊciu dynamicznym wskazaáa, Īe w latach 2007-2009, w relacji do pierwszych lat integracji, prze- ciĊtna kwota dopáat w tej grupie podmiotów zwiĊkszyáa siĊ Ğrednio o 91%. Dy- namika ich wzrostu nieznacznie przewyĪszaáa Ğrednią jedynie na obszarze Ma- zowsza i Podlasia, zaĞ na Pomorzu i Mazurach byáa do niej zbliĪona.

W pozostaáych dwóch regionach skala wzrostu wsparcia byáa niĪsza od prze- ciĊtnej, w tym najbardziej w regionie Maáopolska i Pogórze. W porównywanych okresach tempo wzrostu ĞwiadczeĔ przeliczonych na 1 ha UR byáo na obszarze caáego kraju praktycznie identyczne i wyniosáo Ğrednio 81%.

0,0 0,2 0,4 0,6 0,8 1,0 1,2

0 2 4 6 8 10 12 14 16 18

w tys. zų na gospodarstwo w tys. zų na 1 ha UR

(21)

Rysunek 3.7. Dystrybucja dopáat do dziaáalnoĞci operacyjnej w gospodarstwach maáych wedáug regionów

Z przeprowadzonej analizy dystrybucji dopáat pomiĊdzy maáe gospodarstwa rolne wynika, Īe blisko 53% ich áącznej kwoty trafiaáo do beneficjentów z Mazowsza i Podlasia, zaĞ 20% do podmiotów z Wielkopolski i ĝląska na których obszarze znajdowaáo siĊ ok. 75% wszystkich gospodarstw z tej grupy. Najmniejszą czĊĞü wsparcia (ok. 12%) uzyskiwali rolnicy z regionu Pomorze i Mazury (rys. 3.7).

Gospodarstwa Ğrednio-maáe

W pierwszych latach integracji najwyĪsze dopáaty, w grupie gospodarstw Ğrednio-maáych, otrzymywali rolnicy z Pomorza i Mazur. Wyniosáy one prze- ciĊtnie 18,2 tys. zá na gospodarstwo rocznie, tym samym byáy o ponad 40%

wyĪsze od Ğredniej z pola obserwacji FADN. W pozostaáych regionach FADN wsparcie uzyskiwane przez beneficjentów byáo wyraĨnie niĪsze. Najbardziej zbliĪoną do przeciĊtnej wysokoĞü dopáat odnotowano w gospodarstwach z zachodniej czĊĞci kraju. W Polsce wschodniej Ğrednia wartoĞü ĞwiadczeĔ na 1 gospodarstwo wyniosáa 12,2 tys. zá, zaĞ w Maáopolsce i Podkarpaciu jej poziom nie przekroczyá 11,5 tys. zá. W ujĊciu dynamicznym, w porównywanych okresach wysokoĞü dopáat zwiĊkszyáa siĊ najbardziej na Mazowszu i Podlasiu (o 80%), podczas gdy na póánocy i poáudniu kraju dynamika jej wzrostu byáa wyraĨnie niĪsza (o 18 p.p.) (rys. 3.8).

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

2004 2005 2006 2007 2008 2009

(22)

Rysunek 3.8. ĝrednia wysokoĞü páatnoĞci w gospodarstwach Ğrednio-maáych wedáug regionów

Kwota dopáat przeliczona na 1 ha UR na obszarze caáego kraju byáa praktycznie jednolita i wyniosáa przeciĊtnie 663 zá. Nieco wyĪsze od Ğredniego wsparcie otrzymywali beneficjenci z regionu Wielkopolska i ĝląsk, zaĞ niĪsze z Maáopolski i Pogórza. Dynamika wzrostu stawek dopáat do 1 ha UR przesta- wiaáa siĊ analogicznie jak dynamika wzrostu páatnoĞci na 1 gospodarstwo. Naj- bardziej ich wartoĞü zwiĊkszyáa siĊ w regionie Mazowsze i Podlasie oraz Wiel- kopolska i ĝląsk (o ok. 81%). Podczas gdy na pozostaáym obszarze kraju wzrost wysokoĞci tej kategorii dopáat wyniósá przeciĊtnie o 63-69%.

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5 0,6 0,7 0,8 0,9 1,0

0 5 10 15 20 25

(23)

Rysunek 3.9. Dystrybucja dopáat do dziaáalnoĞci operacyjnej w gospodarstwach Ğrednio-maáych wedáug regionów

RównieĪ w tej grupie gospodarstw daáo siĊ zaobserwowaü duĪe dysproporcje w podziale áącznej kwoty dopáat pomiĊdzy gospodarstwa z poszczegól- nych regionów FADN. Z przeprowadzonej analizy wynika, Īe blisko ¾ z ogól- nej puli wsparcia otrzymywali rolnicy z Mazowsza i Podlasia oraz Wielkopolski i ĝląska. Podczas gdy, w Polsce poáudniowej do beneficjentów trafiáo jedynie 7% caáoĞci dopáat (rys 3.9).

Gospodarstwa Ğrednio-duĪe

W latach 2004-2009 wysokoĞü dopáat do dziaáalnoĞci operacyjnej w Ğrednio-duĪych gospodarstwach rolnych wyniosáa Ğrednio 23 tys. zá na gospodarstwo rocznie. W regionie Pomorze i Mazury kwota wsparcia byáa znacznie wyĪsza od przeciĊtnej (o blisko poáowĊ), zaĞ porównywalna na obszarze Wielkopolski i ĝląska. Natomiast w gospodarstwach w poáudniowo-wschodnich czĊĞci kraju Ğrednia wysokoĞü dopáat ksztaátowaáa siĊ na wyraĨnie niĪszym poziomie (ok. 19,5 tys. zá).

Analiza zmian relatywnej wysokoĞci dopáat w ujĊciu dynamicznym wy- kazaáa, iĪ pod wzglĊdem kierunku oraz natĊĪenia przebiegáy one podobnie jak miaáo to miejsce w bardzo-maáych gospodarstwach. W porównywanych okresach przeciĊtna kwota ĞwiadczeĔ na 1 gospodarstwo, w regionach FADN,

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

2004 2005 2006 2007 2008 2009

(24)

zwiĊkszyáa siĊ Ğrednio o 82%. W Maáopolsce i Pogórzu dynamika jej wzrostu przewyĪszaáa Ğrednią (o 1/4), zaĞ w Wielkopolsce i ĝląsku byáa do niej zbliĪona.

Na pozostaáym obszarze kraju skala wzrostu wysokoĞci dopáat byáa niĪsza od przeciĊtnej, w szczególnoĞci w regionie Pomorze i Mazury, gdzie wyniosáa 75%.

Rysunek 3.10. ĝrednia wysokoĞü páatnoĞci w gospodarstwach Ğrednio-duĪych wedáug regionów

W analizowanym okresie na 1 ha UR w Ğrednio-duĪych gospodarstwach przypadaáo przeciĊtnie 642 zá wsparcia. Pod tym wzglĊdem, najwyĪsze dopáaty uzyskiwali rolnicy z regionu Wielkopolska i ĝląsk, gdzie wynosiáy one przeciĊt- nie 660 zá/ha, tj. o blisko 60 zá/ha UR wiĊcej niĪ w Maáopolsce i Pogórzu, gdzie poziom wsparcia byá najniĪszy (rys. 3.10).

Porównanie zmian wysokoĞci dopáat, przeliczonych na 1 ha UR, w ujĊciu dynamicznym wykazaáo, Īe najszybciej (o 80%) zwiĊkszyáy siĊ one w gospodarstwach z Wielkopolski i ĝląska. W Polsce póánocnej dopáaty rosáy w tempie zbliĪonym do przeciĊtnego (o 77%), zaĞ na pozostaáym obszarze kraju ich wzrost nie przekroczyá 70%.

Z analizy podziaáu áącznej kwoty dopáat pomiĊdzy gospodarstwa Ğrednio- -duĪe z poszczególnych regionów FADN wynika, Īe blisko poáowĊ wsparcia otrzymywali rolnicy z Mazowsza i Podlasia. W Polsce póánocno-wschodniej do gospodarstw trafiáo 22-27% ogólnej sumy wsparcia. Najmniejsza iloĞü ĞwiadczeĔ przekazywana byáa natomiast do beneficjentów z Maáopolski i Po-

0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5 0,6 0,7 0,8 0,9

0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50

(25)

Rysunek 3.11. Dystrybucja dopáat do dziaáalnoĞci operacyjnej w gospodarstwach Ğrednio-duĪych wedáug regionów

Gospodarstwa duĪe

SpoĞród duĪych gospodarstw rolnych najwyĪsze páatnoĞci w latach 2004- -2009 otrzymywali rolnicy z Pomorza i Mazur, wynosiáy one przeciĊtnie ok. 88 tys. zá na gospodarstwo rocznie, tym samym byáy one o ¾ wyĪsze od Ğredniej z pola obserwacji FADN. NajniĪszą wysokoĞü wsparcia odnotowano natomiast w gospodarstwach z Mazowsza i Podlasia (32 tys. zá) charakteryzujących siĊ relatywnie najmniejszą powierzchnią UR w tej grupie podmiotów. Na pozosta- áym obszarze kraju stawki dopáat otrzymywanych przez beneficjentów wahaáy siĊ w granicach 41-47 tys. zá rocznie.

Rozpatrując zmiany wysokoĞci otrzymywanego przez rolników wsparcia w ujĊciu dynamicznym zaobserwowano, Īe w porównywanych okresach, Ğred- nia kwota dopáat w duĪych gospodarstwach zwiĊkszyáa siĊ przeciĊtnie o 108%. W regionie Mazowsze i Podlasie oraz Maáopolska i Pogórze dynamika wzrostu ĞwiadczeĔ byáa wyraĨnie wyĪsze od Ğredniej z pola obserwacji FADN (o 37-38 p.p.), zaĞ w gospodarstwach z Wielkopolski i ĝląska byáa do niej zbli- Īona. WyraĨnie niĪsze (o 17 p.p.) od przeciĊtnego tempo wzrostu dopáat odnotowano natomiast w Polsce póánocnej.

Zaobserwowano wyraĨnie wiĊksze zróĪnicowanie wysokoĞci wsparcia przyznawanego do 1 ha UR niĪ to miaáo miejsce w podmiotach z niĪszej klasy ekonomicznej. Pod tym wzglĊdem, najwyĪsze stawki dopáat otrzymywali bene-

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

2004 2005 2006 2007 2008 2009

(26)

ficjenci z Wielkopolski i ĝląska, zaĞ najniĪsze z Maáopolski i Pogórza.

W porównywanych okresach dynamika wzrostu tej kategorii ĞwiadczeĔ wynio- sáa Ğrednio 91%. WyĪsze od przeciĊtnego tempo wzrostu wpáywu z 1 ha UR odnotowano w gospodarstwach z regionu Mazowsze i Podlasie oraz Wielkopolska i ĝląsk, zaĞ wyraĨnie niĪsze na obszarze Maáopolski i Pogórza (rys 3.12).

Rysunek 3.12. ĝrednia wysokoĞü páatnoĞci w gospodarstwach duĪych wedáug regionów

Analizując dystrybucjĊ dopáat pomiĊdzy duĪe gospodarstwa rolne w poszczególnych regionach FADN, zaobserwowano znaczne dysproporcje w ich podziale pomiĊdzy Polską póánocno-zachodnią, a pozostaáą czĊĞcią kraju.

Blisko 80% áącznej kwoty ĞwiadczeĔ trafiaáo do beneficjentów z Wielkopolski i ĝląska oraz Pomorza i Mazur. Natomiast najmniejszą ich czĊĞü uzyskiwaáy gospodarstwa z Polski poáudniowej.

0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5 0,6 0,7 0,8 0,9

0 20 40 60 80 100 120 140

(27)

Rysunek 3.13. Dystrybucja dopáat do dziaáalnoĞci operacyjnej w gospodarstwach duĪych wedáug regionów

Gospodarstwa bardzo duĪe

W latach 2004-2009 Ğrednia wysokoĞü páatnoĞci do dziaáalnoĞci operacyjnej w gospodarstwach bardzo duĪych wynosiáa przeciĊtnie ok. 309 tys. zá na gospodarstwo rocznie. ĝwiadczenia przewyĪszające Ğredni poziom wsparcia (o 11- -29%) otrzymywali beneficjenci z Polski póánocno-zachodniej. Natomiast na wschodzie kraju przeciĊtna kwota dopáat na gospodarstwo byáa niĪsza od Ğred- niej dla caáej zbiorowoĞci o blisko 65%. Tak niskie wpáywy wynikaáy przede wszystkich z relatywnie mniejszego areaáu gruntów ornych i uĪytków zielonych, jakim dysponują duĪe gospodarstwa z tego regionu. ĝrednia wysokoĞü wsparcia przeliczona na 1 ha UR byáa znacznie mniej zróĪnicowana regionalnie niĪ kwota dopáat przeliczona na 1 gospodarstwo. Pod tym wzglĊdem najwyĪsze stawki ĞwiadczeĔ uzyskiwali rolnicy z Wielkopolski i ĝląska, zaĞ najniĪsze odnotowano w gospodarstwach z Pomorza i Mazur (rys 3.14).

Porównanie zmiany relatywnej wysokoĞci wsparcia w ujĊciu dynamicznym wykazaáo, Īe w latach 2007-2009, w relacji do pierwszych lat czáonkostwa Polski w UE, przeciĊtna kwota dopáat w najwiĊkszych gospodarstwach zwiĊk- szyáa siĊ Ğrednio o 122%. Dwukrotnie szybciej wzrosáa wysokoĞü ĞwiadczeĔ uzyskiwanych przez beneficjentów z regionu Mazowsze i Podlasie. W Wielko- polsce i ĝląsku tempo wzrostu dopáat byáo zbliĪone do przeciĊtnego, natomiast na obszarze Pomorza i Mazur byáo od niego niĪsze o 10 p.p. Dynamika wzrostu

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

2004 2005 2006 2007 2008 2009

(28)

wsparcia przeliczonego na 1 ha UR byáa bardziej jednolita i przebiegaáa z mniejszym natĊĪeniem. W skali caáego kraju wyniosáa ona Ğrednio 95%. WyĪsze od przeciĊtnego tempo wzrostu tej kategorii dopáat odnotowano w gospodarstwach z Mazowsza i Podlasia, zaĞ nieco niĪsze w podmiotach z póánocno-zachodnich czĊĞci Polski.

Rysunek 3.14. ĝrednia wysokoĞü páatnoĞci w gospodarstwach bardzo duĪych wedáug regionów

Analizując regionalne zróĪnicowanie podziaáu dopáat pomiĊdzy najwiĊk- sze gospodarstwa zaobserwowano, Īe przewaĪająca czeĞü ogólnej kwoty wsparcia (blisko 60%) trafiáa do rolników z Wielkopolski i ĝląska, tj. regionu na któ- rego obszarze znajdowaáa siĊ zdecydowana wiĊkszoĞü gospodarstw z tej grupy.

Najmniejsza iloĞü z caáoĞci dopáat przekazywana byáa natomiast do gospodarstw z Maáopolski i Pogórza (niespeána 6%).

0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5 0,6 0,7 0,8 0,9

0 100 200 300 400 500 600

POM-MAZ WLKP-ĝL MAZ-POD ĝrednio

2004-2006 2007-2009 2004-2006 2007-2009

(29)

3.2. Zmiany wysokoĞci dopáat w wedáug typów produkcyjnych

Pomimo tego, Īe duĪa czĊĞü wsparcia skierowanego do gospodarstw rolnych nie wynika z kierunku prowadzonej produkcji, to takĪe w podziale na typy produkcyjne, pomiĊdzy poszczególnymi regionami FADN, wystĊpują doĞü duĪe róĪnice w wysokoĞci ĞwiadczeĔ, zarówno na gospodarstwo, jak i na 1 ha. Tym niemniej, ich zróĪnicowanie jest zdecydowanie mniejsze niĪ to miaáo miejsce przy klasyfikacji wedáug klas wielkoĞci ekonomicznej.

Gospodarstwa z przewagą upraw polowych

W latach 2004-2009 Ğrednia wysokoĞü páatnoĞci do dziaáalnoĞci operacyjnej w gospodarstwach z przewagą upraw polowych wynosiáa ok. 16,3 tys. zá na gospodarstwo rocznie. ĝwiadczenia przewyĪszające (ponad 2-krotnie) przeciĊt- ny poziom wsparcia otrzymywali rolnicy z regionu Pomorze i Mazury. W Pol- sce zachodniej przeciĊtna kwota dopáat byáa równieĪ wyĪsza od Ğredniej dla badanej zbiorowoĞci (o 32%). Tak wysokie wpáywy wynikaáy gáównie z duĪego areaáu gruntów ornych i uĪytków zielonych jakim dysponowaáy podmioty z tych dwóch regionów. Na pozostaáym obszarze kraju przeciĊtna wiel- koĞü gospodarstw byáa wyraĨnie mniejsza, a co siĊ z tym wiąĪe, niĪsza byáa tak- Īe Ğrednia wysokoĞü dopáat otrzymywanych przez rolników. Ksztaátowaáa siĊ ona na poziomie 9-11 tys. zá. W porównywanych okresach czasu, wskaĨnik relacji przeciĊtnej kwoty dopáat do Ğredniej z pola obserwacji FADN poprawiaá siĊ na Mazowszu i Podlasiu oraz w Wielkopolsce i ĝląsku (o 4 p.p.). Natomiast na pozostaáym obszarze kraju jego wartoĞü obniĪyáa siĊ (Ğrednio o 6 p.p.).

W ujĊciu przestrzennym przeciĊtna kwota wsparcia przeliczona na 1 ha UR byáa znacznie mniej zróĪnicowana niĪ kwota dopáat przeliczona na 1 gospodarstwo. Pod tym wzglĊdem najwyĪsze stawki ĞwiadczeĔ uzyskiwali beneficjenci z Mazowsza i Podlasia. Dopáaty przekraczające przeciĊtny poziom otrzymywali takĪe rolnicy z Polski poáudniowej. Na pozostaáym obszarze kraju kwota dopáat przeliczona na 1 ha UR byáa wyraĨnie niĪsza od Ğredniej, w tym najbardziej w regionie Pomorze i Mazury (rys 3.15).

(30)

Rysunek 3.15. ĝrednia roczna wysokoĞü páatnoĞci w gospodarstwach z przewagą upraw polowych w regionach FADN.

Porównanie zmiany relatywnej wysokoĞci wsparcia w ujĊciu dynamicznym wykazaáo, Īe w latach 2007-2009, w relacji do pierwszych lat integracji, przeciĊtna kwota dopáat zwiĊkszyáa siĊ Ğrednio o 80%. W szybszym (o 5-10 p.p.) tempie wzrastaáy Ğwiadczenia uzyskiwane przez beneficjentów z Mazowsza i Podlasia oraz Wielkopolski i ĝląska. W Polsce póánocnej dynamika wzrostu dopáat byáa niĪsza od przeciĊtnej o 4 p.p., podczas gdy na poáudniu wysokoĞü wsparcia zwiĊkszyáa siĊ o niespeána 60%. Tempo wzrostu dopáat przysáugujących do 1 ha UR byáo bardziej jednolite, przy czym charakteryzowa- áo siĊ wiĊkszym natĊĪeniem. W skali caáego kraju wyniosáo ono Ğrednio 91%.

ZauwaĪalnie wyĪszą (o 15 p.p.) od przeciĊtnej dynamikĊ wzrostu dopáat do 1 ha UR odnotowaáy gospodarstwa z przewagą upraw polowych z Pomorza i Mazur, zaĞ niĪszą (o 11 p.p.) podmioty z zachodnich czĊĞci Polski.

Zaobserwowano wyraĨne dysproporcje w dystrybucji áącznej kwoty do- páat pomiĊdzy analizowane gospodarstwa. Ponad 60% ogólnego wsparcia trafia- áo do beneficjentów z regionu Wielkopolska i ĝląsk oraz Mazowsze i Podlasie, zaĞ najmniej do rolników z Maáopolski i Pogórza (rys 3.16). Struktura ta stanowi odzwierciedlenie liczebnoĞci gospodarstw oraz ich wielkoĞci charakterystycz- nych dla poszczególnych czĊĞci kraju.

0,0 0,2 0,4 0,6 0,8 1,0 1,2

0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50

w zų na 1 ha UR

w zų na gospodarstwo

(31)

Rysunek 3.16. Dystrybucja dopáat do dziaáalnoĞci operacyjnej w gospodarstwach z przewagą upraw polowych w regionach FADN

Gospodarstwa ogrodnicze

W pierwszych latach integracji, wĞród gospodarstw ogrodniczych, naj- wyĪsze stawki dopáaty uzyskiwali rolnicy z Mazowsza i Podlasia. Wyniosáy one przeciĊtnie 4,6 tys. zá na gospodarstwo, tym samym byáy o ponad 30% wyĪsze od Ğredniej z pola obserwacji FADN. W pozostaáych regionach wysokoĞü wsparcia uzyskiwanego przez beneficjentów byáa wyraĨnie niĪsza. W Wielko- polsce i ĝląsku dopáaty wyniosáy Ğrednio 3 tys. zá, zaĞ na Pomorzu i Mazurach ich poziom nie przekroczyá 2,8 tys. zá. W analizowanych latach wskaĨnik relacji przeciĊtnej kwoty dopáat do Ğredniej z pola obserwacji FADN poprawiá siĊ we wszystkich regionach, w tym najbardziej w Polsce zachodniej (o 9 p.p.). WysokoĞü dopáat przeliczona na 1 ha UR na obszarze caáego kraju byáa umiarkowanie zróĪnicowana i wyniosáa przeciĊtnie ok. 950 zá. Wsparcie przewyĪszające (o 30%) Ğredni poziom otrzymywali beneficjenci z Mazowsza i Podlasia. Natomiast w pozostaáych czĊĞciach kraju wysokoĞü tej kategorii do- páat ksztaátowaáa siĊ poniĪej przeciĊtnej (rys. 3.17).

W porównywanych okresach, we wszystkich gospodarstwach ogrodniczych, wysokoĞü dopáat do dziaáalnoĞci operacyjnej ulegáa zwiĊkszeniu. Naj- szybszy (18%) ich wzrost miaá miejsce w Wielkopolsce i na ĝląsku. W Polsce póánocno-wschodniej dynamika wzrostu dopáat byáa niĪsza o ok. 5-6 p.p, zaĞ na

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

2004 2005 2006 2007 2008 2009

(32)

poáudniu kraju o ponad 11 p.p. Tempo wzrostu wysokoĞci dopáat do 1 ha UR przestawiaáo siĊ odmiennie niĪ dynamika wzrostu dopáat na jedno gospodarstwo. Wzrost (20%) wartoĞci tej kategorii wsparcia odnotowano jedynie w regionie Pomorze i Mazury. Na zachodzie kraju przeciĊtna wysokoĞü dopáat do 1 ha UR nie ulegáa zmianie, podczas gdy na Mazowszu i Podlasiu zmniejszyáa siĊ ona o 8%.

Rysunek 3.17. ĝrednia roczna wysokoĞü páatnoĞci w gospodarstwach ogrodniczych wedáug regionów

Analiza podziaáu áącznej kwoty dopáat pomiĊdzy gospodarstwa ogrodnicze wykazaáa, Īe ponad 60% wsparcia otrzymali rolnicy z Mazowsza i Podlasia. W Polsce zachodniej do gospodarstw trafiaáo odpowiednio ok. 31%

ogóáu dopáat. Najmniejsza czeĞü ĞwiadczeĔ przekazywana byáa natomiast do gospodarstw z Pomorza i Mazur (niespeána 9%).

0,0 0,2 0,4 0,6 0,8 1,0 1,2

0 1 2 3 4 5 6

POM-MAZ WLKP-ĝL MAZ-POD ĝrednio

2004-2006 2007-2009 2004-2006 2007-2009

wzų na gospodarstwo w zų na 1 ha UR

(33)

Gospodarstwa z przewagą upraw trwaáych

W latach 2004-2009 w próbie FADN kwota dopáat do dziaáalnoĞci operacyjnej w gospodarstwach prowadzących uprawy trwaáe wyniosáa Ğrednio 5,2 tys. zá rocznie. W regionie Pomorze i Mazury wysokoĞü ĞwiadczeĔ byáa ponad 2,5- -krotnie wyĪsza od przeciĊtnej, zaĞ w Wielkopolsce i ĝląsku o ponad ¼. W po- áudniowo-wschodnich czĊĞciach kraju kwota dopáat byáa wyraĨnie niĪsza od Ğredniej dla badanej zbiorowoĞci i ksztaátowaáa siĊ na poziomie 4,8-5 tys. zá na gospodarstwo. WysokoĞü wsparcia przeliczonego na 1 ha UR byáa relatywnie mniej zróĪnicowana. Pod tym wzglĊdem najwyĪsze stawki dopáat notowano w regionie Pomorze i Mazury, gdzie beneficjenci otrzymywali przeciĊtnie 841 zá/ha UR., tj. o blisko 40% wiĊcej niĪ w regionie Mazowsze i Podlasie, gdzie wsparcie byáo najniĪsze (rys. 3.18). W analizowanych latach, wskaĨnik relacji przeciĊtnej kwoty dopáat do Ğredniej z pola obserwacji FADN poprawiaá siĊ znacząco na Pomorzu i Mazurach (o 121 p.p.), zaĞ umiarkowanie na Mazowszu i Podlasiu (o 6 p.p.) . Na pozostaáym obszarze kraju jego wartoĞü obniĪyáa siĊ, w tym najbardziej w regionie Wielkopolska i ĝląsk (o 46 p.p.).

Rysunek 3.18. ĝrednia wysokoĞü páatnoĞci w gospodarstwach z przewagą upraw trwaáych wedáug regionów

W ujĊciu dynamicznym, w porównywanych latach, najsilniejszy (blisko 2,5-krotny) byá wzrost wysokoĞci dopáat na gospodarstwo w regionie Pomorze i Mazury. Tempo to odbiegaáo wyraĨnie w górĊ zarówno od dynamiki wzrostu

0,0 0,2 0,4 0,6 0,8 1,0 1,2

0 5 10 15 20 25

(34)

notowanej w pozostaáych czĊĞciach kraju, jak i od Ğredniej dla caáej zbiorowo- Ğci. Szybciej niĪ przeciĊtnie zwiĊkszaáy siĊ stawki wsparcia w regionie Mazow- sze i Podlasie. W Polsce poáudniowej wzrost wysokoĞci dopáat byá zdecydowanie niĪszy (wyniósá 25%), podczas gdy na zachodzie kraju nie ulegáa ona wiĊk- szym zmianom (rys. 3.18).

Podobny byá kierunek zmian ĞwiadczeĔ wypáacanych do 1 ha UR. Przy czym ich natĊĪenie byáo mniej zróĪnicowane regionalnie. Najszybciej wzrastaáy dopáaty w regionie Pomorze i Mazury. W latach 2007-2009 ich Ğrednia wartoĞü, w relacji do pierwszych lat akcesji, zwiĊkszyáa siĊ o 74%. W Polsce poáudnio- wo-wschodniej dynamika wzrostu tej kategorii dopáat byáa wyraĨnie niĪsza.

Spadek wysokoĞci ĞwiadczeĔ (14%) odnotowano natomiast w gospodarstwach z Wielkopolski i ĝląska.

Dystrybucja wsparcia do gospodarstw z przewagą upraw trwaáych przed- stawiaáa siĊ podobnie jak w przypadku gospodarstw ogrodniczych. Blisko 70%

z áącznej kwoty dopáat trafiaáo do beneficjentów z regionu Mazowsze i Podlasie na którego obszarze znajdowaáo siĊ 75% wszystkich gospodarstw z tej grupy. Natomiast najmniejszą czĊĞü ogólnej wysokoĞci wsparcia uzyskiwa- áy gospodarstwa z Pomorza i Mazur, stanowiące niespeána 3% badanej zbioro- woĞci (rys 3.19).

Rysunek 3.19. Dystrybucja dopáat do dziaáalnoĞci operacyjnej w gospodarstwach z przewagą upraw trwaáych w regionach FADN

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

2004 2005 2006 2007 2008 2009

(35)

Gospodarstwa mleczarskie

SpoĞród gospodarstw mleczarskich najwyĪsze páatnoĞci w latach 2004- -2009 otrzymywali beneficjenci z Pomorza i Mazur, wynosiáy one przeciĊtnie 15 tys. zá na gospodarstwo rocznie, tym samym byáy o blisko 35% wyĪsze od Ğredniej z pola obserwacji FADN. WyraĨnie niĪsze (wynoszące ok. 10 tys. zá) kwoty wsparcia trafiaáy do gospodarstw z Polski poáudniowo-wschodniej dys- ponujących relatywnie najmniejszą przeciĊtną powierzchnią UR w tej grupie podmiotów. W zachodniej czĊĞci kraju wysokoĞü dopáaty ksztaátowaáa siĊ natomiast na przeciĊtnym poziomie, nie przekraczającym 13 tys. zá. W omawianym czasie, wskaĨnik relacji przeciĊtnej kwoty dopáat do Ğredniej z pola obserwacji FADN poprawiaá siĊ w Maáopolsce i Pogórzu (o 12 p.p.), a takĪe na Pomorzu i Mazurach (o 2 p.p.). Na pozostaáym obszarze kraju jego wartoĞü obniĪyáa siĊ przeciĊtnie o 4-5 p.p.

Rozpatrując zmiany wysokoĞci otrzymywanego przez rolników wsparcia w ujĊciu dynamicznym zaobserwowano, Īe w latach 2007-2009, w odniesieniu do lat 2004-2006, Ğrednia kwota dopáat w gospodarstwach mleczarskich zwiĊk- szyáa siĊ o 72%. W regionie Maáopolska i Pogórze dynamika wzrostu ĞwiadczeĔ byáa wyraĨnie wyĪsza od przeciĊtnej (o 25 p.p.), zaĞ w gospodarstwach z Pomo- rza i Mazur byáa do niej zbliĪona. WyraĨnie niĪsze (o 9 p.p.) od Ğredniej tempo wzrostu dopáat odnotowano natomiast we wschodniej czĊĞci kraju (rys. 3.20).

Rysunek 3.20. ĝrednia wysokoĞü páatnoĞci w gospodarstwach mleczarskich wedáug regionów

0,0 0,2 0,4 0,6 0,8 1,0 1,2

0 5 10 15 20 25

tys. zų na gospododarstwo w tys. zų na 1 ha UR

(36)

Kwota ĞwiadczeĔ przypadająca na 1 ha UR byáa odwrotnie skorelowana niĪ wysokoĞü dopáat przeliczona na 1 gospodarstwo. RównoczeĞnie zaobserwowano relatywnie wiĊksze zróĪnicowanie regionalne tej kategorii wsparcia niĪ to maáo miejsce w podmiotach z innych grup produkcyjnych. W tym ujĊciu, naj- wyĪsze stawki dopáat do dzielnoĞci operacyjnej otrzymywali beneficjenci z Ma- áopolski i Pogórza (864 zá/ha), zaĞ najniĪsze rolnicy z Polski póánocnej (638 zá/ha). W porównywanych okresach dynamika wzrostu ĞwiadczeĔ przeliczonych na 1 ha UR byáa na obszarze caáego kraju mocno zróĪnicowana. Wyniosáa ona Ğrednio 60%. WyĪsze od przeciĊtnego tempo wzrostu wsparcia na 1 ha UR odnotowano w gospodarstwach mleczarskich z regionu Maáopolska i Pogórze oraz Pomorze i Mazury. Na wschodzie kraju dynamika wzrostu dopáat byáa natomiast wyraĨnie niĪsza od Ğredniej.

Regionalne rozdysponowanie dopáat pomiĊdzy gospodarstwa utrzymujące krowy mleczne wykazaáo, Īe przewaĪająca czeĞü wsparcia (blisko 60%) trafiaáa do rolników z Mazowsza i Podlasia, tj. regionu na którego obszarze znajdowaáa siĊ zdecydowana wiĊkszoĞü gospodarstw z tej grupy. Najmniejsza iloĞü Ğwiad- czeĔ przekazywana byáa natomiast do gospodarstw z Wielkopolski i ĝląska oraz Maáopolski i Pogórza (rys 3.21).

Rysunek 3.21. Dystrybucja dopáat do dziaáalnoĞci operacyjnej w gospodarstwach mleczarskich wedáug regionów

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

2004 2005 2006 2007 2008 2009

(37)

Gospodarstwa utrzymujące zwierzĊta w systemie wypasowym

W latach 2004-2009 wysokoĞü dopáat do dziaáalnoĞci operacyjnej w gospodarstwach utrzymujących zwierzĊta trawoĪerne wyniosáa Ğrednio 14,4 tys. zá rocznie. W regionie Pomorze i Mazury oraz Wielkopolska i ĝląsk poziom wsparcia byá wyĪszy od przeciĊtnego, odpowiednio o 41% i 20%. Natomiast w gospodarstwach z poáudniowo-wschodnich czĊĞci kraju wysokoĞü ĞwiadczeĔ byáa wyraĨnie niĪsza. Ksztaátowaáa siĊ w graniach 12-13 tys. zá na gospodarstwo rocznie. W porównywanych okresach, wskaĨnik relacji przeciĊtnej kwoty dopáat do Ğredniej z pola obserwacji FADN poprawiá siĊ jedynie w Wielkopolsce i ĝlą- sku (o 17 p.p.). W Polsce poáudniowo-wschodniej jego wartoĞü nie zmieniáa siĊ, zaĞ na Pomorzu i Mazurach znacząco siĊ obniĪyáa (o 16 p.p.)

Analiza zmiany relatywnej wysokoĞci dopáat w ujĊciu dynamicznym wy- kazaáa, iĪ przebiegáy one z wiĊkszym natĊĪeniem niĪ w pozostaáych grupach produkcyjnych. W latach 2007-2009, w relacji do lat 2004-2006, przeciĊtna kwota wsparcia w gospodarstwach utrzymujących zwierzĊta w systemie wypasowym zwiĊkszyáa siĊ Ğrednio o 81%. WyraĨnie wyĪszą od przeciĊtnej dynami- kĊ wzrostu dopáat odnotowano w Wielkopolsce i ĝląsku, zaĞ zbliĪoną na obszarze Polski poáudniowo-wschodniej. Podczas gdy w regionie Pomorze i Mazury wzrost wysokoĞci ĞwiadczeĔ nie przekroczyá 62% (rys. 3.22).

Rysunek 2.22. ĝrednia wysokoĞü páatnoĞci w gospodarstwach utrzymujących zwierzĊta trawoĪerne wedáug regionów

0,0 0,2 0,4 0,6 0,8 1,0 1,2

0 5 10 15 20 25 30

wtys. zų na gospodarstwo w tys. zų na 1 ha UR

(38)

W gospodarstwach utrzymujących zwierzĊta trawoĪerne do 1 ha UR rolnicy otrzymywali Ğrednio 707 zá. NajwyĪsze stawki tej kategorii dopáat odnotowano w regionie Maáopolska i Pogórze, gdzie beneficjenci otrzymywali prze- ciĊtnie 849 zá, tj. o ponad 160 zá/ha wiĊcej niĪ w regionie Wielkopolska i ĝląsk, gdzie stawki byáy najniĪsze. Porównanie zmian wysokoĞci dopáat, w przeliczeniu na 1 ha UR, wykazaáo, Īe najszybciej (o 93%) zwiĊkszyáy siĊ one w gospodarstwach z Maáopolski i Pogórza. Tempo to odbiegaáo w górĊ zarówno od dynamiki wzrostu notowanej w pozostaáych czĊĞciach kraju, jak i od Ğredniej dla caáej badanej zbiorowoĞci. WyĪsze od przeciĊtnego tempo wzrostu dopáaty do 1 ha UR odnotowano takĪe w Wielkopolsce i na ĝląsku. Natomiast zdecydowanie najwolniej (o 55%) wartoĞü tej kategorii wsparcia zwiĊkszyáa siĊ w wschodniej czĊĞci kraju.

RównieĪ w tej grupie podmiotów zaobserwowano duĪe dysproporcje w regionalnej dystrybucji áącznej kwoty páatnoĞci. Z przeprowadzonej analizy wynika, Īe ponad poáowa caáoĞci wsparcia trafiaáa do beneficjentów z regionu Mazowsze i Podlasie, zaĞ ok. 20% do gospodarstw z Pomorza i Mazur. W pozo- staáych czĊĞciach kraju rolnicy otrzymywali przeciĊtnie ok. 13-14% z áącznej kwoty dopáat (rys. 3.23).

Rysunek 3.23. Dystrybucja dopáat do dziaáalnoĞci operacyjnej w gospodarstwach utrzymujących zwierzĊta trawoĪerne wedáug regionów

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

2004 2005 2006 2007 2008 2009

(39)

Gospodarstwa utrzymujące zwierzĊta ziarnoĪerne

W pierwszych latach integracji, wĞród gospodarstw utrzymujących zwie- rzĊta ziarnoĪerne, najwyĪsze dopáaty uzyskiwali rolnicy z Pomorza i Mazur.

Wyniosáy one przeciĊtnie 21 tys. zá na gospodarstwo rocznie, tym samym byáy o 85% wyĪsze od Ğredniej z pola obserwacji FADN. W pozostaáych regionach poziom wsparcia uzyskiwanego przez beneficjentów byá wyraĨnie niĪszy (rys. 3.24). Najbardziej zbliĪoną do przeciĊtnej wysokoĞü dopáat odnotowano w gospodarstwach z Wielkopolski i ĝląska (11 tys. zá). Podczas gdy w Polsce poáudniowej Ğrednia wysokoĞü ĞwiadczeĔ nie przekraczaáa 10 tys. zá. W analizowanych latach wskaĨnik relacji przeciĊtnej kwoty dopáat do Ğredniej z pola obserwacji FADN poprawiá siĊ na Mazowszu i Podlasiu (7 p.p.) oraz w Wielko- polsce i ĝląsku (5 p.p.), natomiast na pozostaáym obszarze kraju jego wartoĞü ulegáa zmniejszeniu, w tym najbardziej w Polsce póánocnej (o 37 p.p).

W porównywanych okresach, we wszystkich gospodarstwach utrzymują- cych zwierzĊta ziarnoĪerne, daáo siĊ zaobserwowaü wzrost poziomu dopáat do dziaáalnoĞci operacyjnej. Najszybciej ich wartoĞü zwiĊkszaáa siĊ na obszarze Mazowsza i Podlasia oraz Wielkopolski i ĝląska (Ğrednio o 71%).

WysokoĞü dopáat przeliczona na 1 ha UR na obszarze caáego kraju byáa umiarkowanie zróĪnicowana i wyniosáa przeciĊtnie 683 zá. Wsparcie przewyĪ- szające Ğredni poziom otrzymywali beneficjenci z regionu Mazowsze i Podla- siem, zaĞ zbliĪone z Wielkopolski i ĝląska. Na pozostaáym obszarze kraju do- páaty do dziaáalnoĞci operacyjnej ksztaátowaáy siĊ poniĪej tego poziomu i wy- niosáy ok. 660 zá. Zmiany wysokoĞci wsparcia do 1 ha UR przebiegaáy podobnie jak zmiany wysokoĞci ĞwiadczeĔ na 1 gospodarstwo. Najszybciej ich wartoĞü wzrosáa w regionie Mazowsze i Podlasie (o 85%). W pozostaáych regionach dynamika wzrostu dopáat przeliczonych na 1 ha UR utrzymywaáa siĊ poniĪej prze- ciĊtnej, w tym najniĪszą (71%) odnotowano w Polsce póánocnej.