Motyw twórczości w edukacji zawodowej

Anna Pogorzelska

Motyw twórczości w edukacji

zawodowej

Problemy Profesjologii nr 2, 113-119

U N IW ER SY TE T Z IE L O N O G Ó R S K I • PO L SK IE T O W A R Z Y S T W O P R O FE SJO L O G IC ZN E

Problemy Profesjologii 2/2009

A n n a P o g o rzelsk a

MOTYW TW ÓRCZOŚCI W EDUKACJI ZAWODOWEJ

Streszczenie

Twórczość obecnie dotyczy w ielu obszarów aktywności człowieka. Dlatego artykuł poświęcony został problemom związanym z tw órczością w edukacji zawodowej, a zw łaszcza jej wymiarom w praktyce kształcenia zawodowego.

S u m m ary

N owadays creativity concerns many areas o f human activity. Therefore this article is devoted to issue o f creativity in vocational education, especially in vocational training practice.

1. W prow adzenie

W y d aje się, k lasy czn e ro z u m ie n ie tw ó rc z o ś c i, ja k o w sz y stk o to , c o n o w e i cen n e, p o w o li się w y c z e rp u je . O b e c n ie sk ła n ia ć się raczej n a le ż y ku k o n cep cji id eo lo g ii tw ó rc z o śc i z a p ro p o n o ­ w an ej p rz e z B. S u c h o d o ls k ie g o . W je g o u jęciu tw ó rc z o ś ć je s t tra k to w a n a , ja k o k a te g o ria o d n o sz ą c a się do w sz e lk ic h d z ie d z in a k ty w n o śc i c z ło w ie k a , z w ią z a n a z n o w ą k o n c e p c ją a n ­ tro p o lo g ic z n ą o ra z n o w ą w iz ją sp o łe c z n o -z a w o d o w e g o i in d y w id u aln eg o ż y c ia je d n o s te k . D lateg o te ż o d c h o d z ić n a le ż y od tra d y c y jn y c h o k reśleń istoty lu d zk iej, które a k c e n to w a ły in telek tu aln e c z y m a n u a ln e w ła śc iw o ś c i, w stro n ę k o n cep cji h o m o creator.

S ta n o w isk o to u z a sa d n ia w ie le p rz e sła n e k , w śró d k tó ry ch w sk a z a ć m o ż n a d w ie p o d sta ­ w ow e. P ierw sza z nich d o ty c z y o g ro m n e g o ro z w o ju c y w iliz a c y jn e g o , w któ ry m św ia t d o k o ­ nuje k o lejn y ch p rz e s k o k ó w te c h n ic z n o -te c h n o lo g ic z n e g o , a ro zw ó j i p rz y ś p ie sz e n ie ja k o c e ­ ch y im m a n e n tn e ty c h z ja w is k s ą e fek tem in n o w acy jn y c h i tw ó rc z y c h p o sta w ludzi.

Po d ru g ie z m ia n a c y w iliz a c y jn a p o trz e b u je z m ia n y o rg a n iz a c ji ż y c ia sp o łe c z n e g o , w k tó ry m sp o łe c z n y m e rk a n ty ln y c h a ra k te r, o p is y w a n y p rz e z E. F ro m m a , w in ien b y ć z a stę ­ p o w an y p rz e z o tw a rte i tw ó rc z e sp o łe c z e ń stw o , g d z ie m o d u s b yć i m o d u s m ieć nie ty lk o nie a n ta g o n iz u ją się, a le w z a je m n ie sie b ie p o trz e b u ją i d o p e łn ia ją się.

2. K oncepcja tw órczości w edukacji zawodow ej

M ó w iąc o tw ó rc z o śc i w o b s z a rz e e d u k a c ji z a w o d o w e j w y d a je się u z a sa d n io n e d o k o n a ć je s z ­ cze d a lsz e g o ro z s z e rz e n ia p o ję c io w e g o te g o te rm in u . Z b liż o n y m i z n a c z e n io w o do tw ó rc z o śc i, a o p isy w a n y m i w lite ra tu rz e (np. K. J. S z m id t 2 0 0 7 , E. N ę c k a 1994) je s t k re a ty w n o ś ć i

in-A N N in-A PO G O R ZE LSK in-A

n o w acy jn o ść. K re a ty w n o ść , z d a n ie m K. J. S zm id ta, to z d o ln o ś ć c z ło w ie k a d o w m ia rę c z ę ­ stego g e n e ro w a n ia n o w y ch i w a rto śc io w y c h w y tw o ró w 1. N a to m ia st in n o w a c y jn o ść k o ja rz o n a je s t ze z d o ln o ś c ią c z ło w ie k a do w p ro w a d z a n ia tw ó rc z y c h p o m y słó w w ż y c ie 2.

R e lacy jn o ść w o b rę b ie po jęć: tw ó rc z o ś ć - k re a ty w n o ść - in n o w a c y jn o ś ć sta n o w i p o d ­ staw ę d la szerszej a n a liz y z ja w is k a tw ó rc z o ś c i w k o n te k śc ie e d u k a c ji z a w o d o w e j. Z a ta k ą k o n c e p c ją tw ó rc z o śc i p rz e m a w ia w sp ó łc z e s n e ro z u m ie n ie ed u k acji z a w o d o w e j, s ta w ia n e przed n ią cele o ra z k ie ro w a n e pod je j a d re s e m p o trz e b y i o c z e k iw a n ia .

W fo rm u ło w a n y c h o b e c n ie d e fin ic ja c h o d n o sz ą c y c h się do e d u k a c ji z a w o d o w e j czy k sz ta łc e n ia z a w o d o w e g o p o stu la t k s z ta łc e n ia p ra g m a ty c z n e g o i ra c jo n a ln e g o z a stę p o w a n y je s t p o stu latem p ro fe sjo n a liz m u ro z u m ia n e g o nie ty lk o ja k o w ie d z a i u m ie ję tn o śc i, a le ja k o d y sp o z y c je tw ó rcze, u m ie ję tn o ść w y ry w a n ia się ze sch e m a tó w i ru ty n y , a k c e p to w a n ia n orm i w artości z a w o d o w y c h , p rz e k ła d a n ia a b stra k c y jn e j w ied zy na d z ia ła n ia p ra k ty c z n e , itp.. P rzykładem na to s ą o p in ie z n a w c ó w p rzed m io tu . Z d an iem T. N o w a c k ie g o w sp ó łc z e s n e k ształcen ie z a w o d o w e je s t w isto cie sw o jej w sz e c h stro n n e , in teg ru je p rz y g o to w a n ie te o re ­ ty czn e i p ra k ty c z n e J . Z a d e w iz ę e d u k a c ji z a w o d o w e j p rz y jm u je się k s z ta łto w a n ie całe g o c z ło w ie k a w m yśl h o listy c z n e j teo rii u rz e c z y w istn ia ją c e j się w c z te ro w y m i aro w y m m o d elu e d u k acji u w z g lę d n ia ją c y m h a rm o n ijn y ro zw ó j fizy czn y , in telek tu aln y , s p o łe c z n y i d u c h o w y istoty lu d zk iej4. D lateg o te ż w k sz ta łc e n iu z a w o d o w y m tak w a ż n e s ą p o sta w y , p o g lą d y , z a in ­ tere so w a n ia , m y ś le n ie k o n c e p c y jn e , in n o w a c y jn e i tw ó rc z e , k sz ta łto w a n ie p ra w id ło w e g o s to ­ su nku do św ia ta w a rto śc i, sp o łe c z e ń stw a , sa m e g o sie b ie 5.

W sp ó łc z e sn o ść sta w ia p rzed e d u k a c ją z a w o d o w ą n o w e c e le i w y z w a n ia . Z a ró w n o w teorii, ja k i p ra k ty c e p e d a g o g ic z n e j, sp o łe c z n e j c z y g o sp o d a rc z e j w sp o m in a się o e d u k a c ji d la zatru d n ie n ia , c z y e d u k a c ji d la z d a tn o ś c i, któ rej celem je s t w sp ie ra n ie i ro z w ija n ie w ludziach k o m p e te n c ji, ra d z e n ia so b ie z ż y c ie m , tw ó rc z o śc i i w sp ó łp ra c y z innym i lu d ź m i6.

O cela ch e d u k a c ji z a w o d o w e j p isz e ró w n ie ż S. M . K w iatk o w sk i. W śró d k lu c z o w y c h , a u to r w y m ie n ia te, k tó re o d n o s z ą się do p rz y g o to w a n ia do ż y c ia i tw ó rczej pracy, k s z ta łto w a ­ nia u m iejętn o ści k o m u n ik o w a n ia się, k s z ta łto w a n ia p o staw sp rz y ja ją c y c h sa m o k s z ta łc e n iu 7.

C ele sta w ia n e e d u k a c ji z a w o d o w e j z a w ie ra w ie le d o k u m e n tó w p rz y g o to w y w a n y c h p rzez a g e n d y U nii E u ro p e jsk ie j. W sk a z a ć m o ż n a m .in. na u sta le n ia k o n fe re n c ji w M a sstric h t, g d zie p o d k re ślo n o k o n ie c z n o ść k s z ta łc e n ia z n a c z n ie w ięcej ludzi tw ó rc z y c h .

Z a sy g n a liz o w a n e z a le d w ie cele e d u k a c ji z aw o d o w ej s p ro w a d z ić m o ż n a do je d n e g o p o d sta w o w e g o , ja k im je s t p rz y g o to w a n ie c z ło w ie k a do u c z e stn ic tw a w c y w iliz a c ji p o p rz e z tw ó rc z ą a k ty w n o ść w k ażd ej d z ie d z in ie życia.

N ie sp o só b ro z p a try w a ć ja k ie g o k o lw ie k w ą tk u z w ią z a n e g o z e d u k a c ją z a w o d o w ą w o d erw an iu od p o trz e b k ie ro w a n y c h pod je j ad re se m , g łó w n ie p rz e z o b sz a r g o sp o d a rk i czy

1J. K. Szmidt, P edagogika tw órczości, G W P, G dańsk 2007, s. 53. 2 Ibidem , s. 77.

3 T. N owacki. P o d sta w y d yd a ktyki zaw odow ej, PW N, W arszaw a 1971, s. 96.

4 R. G erlach, R eform a edukacji sza n są dla kształcenia zan^odow egol, [w:] A. K arpińska, (red.) , Eduka­

cja w dialogu i reform ie, T rans H um ana, B iałystok 2002, s. 313.

5 R. G erlach, op. cit., s. 313.

fl M .G aw rysiak, P olitechniczny i m eta tech n iczn y w ym ia r edukacji zaw o d o w ej i u sta w iczn ej,[w:] E. Podo- w ska - Filipow icz, H. B lażejow ski, R. G erlach, (red ). Transform acja ir edukacji - konieczność, m ożliw ości,

realia i nadzieje, W SP, B ydgoszcz 1995, s. 112.

M otyw tw órczości iv edukacji zaw odow ej 115

ry n ek pracy. P ro g n o z y na n ie d a le k ą p rz y s z ło ść o k re ś la ją p rz e d s ię b io rstw a m ian em o rg a n iz a ­ cji u c zą c e j się, krea tyw n e j, in n o w a c y jn e j c z y in telig en tn ej. O c z y w iśc ie stać się to m o ż e j e ­ d y n ie z a s p ra w ą ludzi w n ich z a tru d n io n y c h . B ez p ra c o w n ik ó w w y so k o k w a lifik o w a n y c h i k o m p e te n tn y c h , sa m o d z ie ln y c h i o d p o w ie d z ia ln y c h , k re a ty w n y c h i tw ó rc z y c h , nie do p o ­ m y śle n ia je s t sto so w a n ie n o w o c z e sn y c h te c h n ik c z y m eto d zarz ą d z a n ia . P ro fe sjo n a liz m u , w e w szy stk ich je g o w y m ia ra c h , o c z e k u ją p ra c o d a w c y od a b so lw e n tó w sz k ó ł z a w o d o w y c h i p rzy szły ch sw o ich p ra c o w n ik ó w . P rz y k ła d e m na to je s t lista k o m p eten cji w y p ra c o w a n a p rz e z E u ro p e js k ą F e d erację P ra c o d a w c ó w , g d z ie a k c e n tu je się a k ty w n o ść , zara d n o ść , tw ó r­ czo ść, o d p o w ie d z ia ln o ść , k re a ty w n o ś ć , n ie z a le ż n o ść , sa m o d z ie ln o ść w p racy i d z ia ła n iu 8.

P o d ążają c z a R. G e rla c h e m z a u w a ż y ć m o ż n a , że w p rz y g o to w a n iu a b so lw e n ta sz k o ły zaw o d o w ej d o z a tru d n ie n ia je d n a k o w o w a ż n e s ta ją się c e c h y in stru m e n ta ln e i k ie ru n k o w e , a p o za tym o tw a rto ść , k o m u n ik a ty w n o ść , e la s ty c z n o ś ć p o g lą d ó w , sa m o d z ie ln o ść p o d e jm o ­ w a n ia d e c y z ji, ro z w ią z y w a n ia p ro b le m ó w w n ie k o n w e n c jo n a ln y sp o só b , ro z u m ie n ie o ta c z a ­ ją c e g o św iata, p rzem ian w nim z a c h o d z ą c y c h o ra z k o n se k w e n c ji ty ch z m ian d la fu n k c jo n o ­

w a n ia je d n o s tk i, śro d o w isk a sp o łe c z n o -g o sp o d a rc z e g o i p rz y ro d n ic z e g o 9.

W arto n a d m ien ić, że tw ó rc z o ś ć i sa m o d z ie ln o ść w p racy d o c e n ia n a je s t n ie ty lk o p rzez w sp ó łczesn y ch . J u ż C . K. N o rw id pisał: „ P ra c a je s t ta k d a le c e sa m o d z ie ln o śc ią , iż n ajem n ik ulice b ru k u jący , je ż e li ty lk o ta k j a k d ru d z y rę k ą rusza, a nie w k ła d a w ro b o tę sw eg o o ry g in a l­ n ego ak cen tu ... to p ró żn iak .. T o p o ję c ie m o je o p racy całe je s t, bo od b ru k u jąceg o u licę do K o p ern ik a te ż sam e i je d n e , i z u p e łn e ” 10.

Ja k w y n ik a z p o w y ż sz y c h ro z w a ż a ń p ro b le m y z w ią z a n e z tw ó rc z o ś c ią w e d u k a c ji z a ­ w o d o w ej z p o w o d z e n ie m sy tu o w a ć m o ż n a z aró w n o w w y m ia rz e p ra g m a ty c z n y m , ja k i w a k sjo lo g ic z n y m , g d z ie m ie ć i b yć u z u p e łn ić n ależ y p rz e z k re o w a ć , je d n y m sło w e m p rz e ­ k raczać sieb ie. „T o , kim je s t c z ło w ie k , m o ż e b y ć z d e fin io w a n e je d y n ie p rz e z to, co c z ło w ie k p rz e k ra c z a ” 11. T a p e rs p e k ty w a n aw ią z u je do k o n cep cji c z ło w ie k a w ujęciu in teg raln y m , w której ch o d zi o k ażd eg o c z ło w ie k a i w całej je g o pełni.

3. Tw órczość w szkole zaw odow ej - perspektyw a teoretyczna

Z a a k c e n to w a n e w yżej c e le i z a d a n ia sta w ia n e przed e d u k a c ją z a w o d o w ą sp ra w ia ją , że k a te ­ g o ria tw ó rc z o ść w p o łą c z e n iu z tym o b sz a re m n ab iera sz c z e g ó ln e g o z n a c z e n ia i w y m iaru . Z ad an iem szk o ły z a w o d o w e j, n a u c z y c ie la k sz ta łc e n ia z a w o d o w e g o , je s t o b e c n ie nie ty lk o p rz y g o to w a n ie a b so lw e n ta d o roli p ra c o w n ik a , ale ró w n ie ż d o ak ty w n e g o i św ia d o m e g o u c z e stn ic tw a w p ro c e sa c h g o sp o d a rc z y c h , ży ciu sp o łe c z n y m , k o m p e te n tn e g o c y w iliz a c y jn ie , m ająceg o o d w a g ę w y z b y w a ć się a lg o ry tm ic z n e g o sp o so b u m y ślen ia.

* R. Skaw iński. O pinie p ra c o d a w có w ełckich na tem at kształcenia zaw odow ego, [w:] Publikator, 28, 2006.

9 R. G erlach, R eform a ed u ka cji sza n są d la kształcenia zaw odow ego?, op. cit., s. 313 oraz inne publikacje.

10 C K. N orw id, G orzki to ch leb j e s t polskość. W ybór m yśli po lityczn y ch i społecznych, ( red.) J. R. N o­ wak, W yd. Literackie, K raków - W rocław 1984, s. 177.

11 J. Nabert. Le de sir de D ieu, (cyt. za) T. G a d a c z H istoria filo zo fii X X wieku. Nurty, t.l . Znak. K raków 2009. s. 443.

116 A N N A P O G O R ZE LSK A

W y m ó g k sz ta łto w a n ia n o w eg o m o d elu o so b o w e g o u c z n ia i a b so lw e n ta sz k o ły z a w o ­ d o w ej, p rz y s to so w a n e g o do p o trz e b p rz y sz ło śc i, p o w in ien p o w o d o w a ć s to p n io w y ro zw ó j tw ó rc z o śc i w ró ż n o ro d n y c h fo rm a c h p ra c y p e d a g o g ic z n e j, w p ro w a d z a n ia d o p ra k ty k i o ś w ia ­ to w ej co ra z lic z n ie jsz y c h in n o w acji.

W literatu rze o p is y w a n e s ą ro z m a ite k o n c e p c je tw ó rc z o śc i w p racy p e d a g o g ic z n e j. R. S ch u lz w y ró ż n ia czte ry je j ty p y : a) tw ó rc z o ś ć p e d a g o g ic z n ą ja k o sy n o n im p ra c y p e d a g o ­ g iczn e j, g d z ie k a ż d a p o stać p e d a g o g ic z n e g o d z ia ła n ia to p ew ien ro d zaj tw ó rc z o ś c i; b) tw ó r­ c zo ść p e d a g o g ic z n a ja k o sy n o n im n o w o czesn ej p ra c y ludzkiej w d z ie d z in ie k sz ta łc e n ia i w y ch o w an ia; c) tw ó rc z o ś ć p e d a g o g ic z n a ja k o sy n o n im d z ia ła ln o śc i k u ltu ro tw ó rc z e j w d z ie ­ d zin ie w y c h o w a n ia , w ty m o b e jm u ją c a c z y n n o śc i p ro je k to w a n ia i w p ro w a d z a n ia w ż y c ie no w y ch i lep szy ch ro z w ią z a ń , czy li in n o w a c ji p e d a g o g ic z n y c h ; d) tw ó rc z o ś ć p e d a g o g ic z n a ja k o s a m o r e a l iz a c ja - z a w o d o w a i o s o b is ta - n a u c z y c ie la 12.

W ty m u jęciu tw ó rc z o ś ć p e d a g o g ic z n a sp rz y ja z a ró w n o d o sk o n a le n iu p ra k ty k i e d u k a ­ c y jn ej, u m o ż liw ia o sią g a n ie lep szy ch , e fe k ty w n ie js z y c h w y n ik ó w k sz ta łc e n ia , a ta k ż e p rz y ­ c z y n ia się do ro z w o ju z a w o d o w e g o n a u c z y c ie la , je g o a u to k re a c ji z a ró w n o w w y m ia rz e p ro fe ­ s jo n aln y m , ja k i o so b isty m .

W sz e lk a d z ia ła ln o ś ć tw ó rc z a p rz e b ie g a z a w sz e w o k re ś lo n y c h w a ru n k a c h , śro d o w isk u , k o n tek ście. W aru n k i tw ó rc z o ś c i k la s y fik o w a n e s ą ró ż n o ro d n ie. M ów i się w ię c o w a ru n k a c h w e w n ętrzn y ch , na k tó re sk ła d a się o g ó ł c z y n n ik ó w p o d m io to w y c h w a ru n k u ją c y c h tw ó rc z o ś ć , w tym m .in.: w ie d z a je d n o s tk i tw ó rc z e j, m o ty w a c je , ce c h y o s o b o w o śc io w e , p rz y jm o w a n y system w arto ści. Innym ro d z a je m s ą w a ru n k i z e w n ę trz n e , k tó re o d n o s z ą się d o k o n te k s tu s p o ­ łecz n eg o , m a te ria ln e g o , te c h n ic z n e g o c z y k u ltu ry o rg a n iz a c y jn e j.

N ajo g ó ln iej rz e c z u jm u ją c w a ru n k i w e w n ę trz n e to o g ó ł w ła śc iw o ś c i p o d m io to w y c h n a ­ u czy ciela. W lite ra tu rz e p e d e u to lo g ic z n e j istn ieje b o g a c tw o o p in ii n a te m a t k o m p e te n c ji czy w zo ró w o s o b o w o śc io w y c h n a u c z y c ie la (np. J. W . D aw id 1992 , W . S try k o w s k i 2 0 0 3 , K.. D enek 1998, S. D y lak 1995). N ie m a lż e w sz y stk ie re p re z e n to w a n e p o g lą d y n a te n te m a t d o ty c z ą n a u c z y c ie la w o g ó le , n a u c z y c ie la u n iw ersa ln eg o . N ie w ie le w lite ra tu rz e p rz e d m io tu sp o tk a ć m o ż n a w z o ró w o d n o sz ą c y c h się do n a u c z y c ie li k sz ta łc e n ia z a w o d o w e g o 13.

S p e c y fik a k s z ta łc e n ia z a w o d o w e g o w y m a g a sp e c y fic z n y c h cech o so b o w o śc io w y c h , w łaściw o ści i u m ie ję tn o śc i n a u c z y c ie la . F. S z lo s e k ce c h y w y m a g a n e od n a u c z y c ie li sz k ó ł zaw o d o w y ch p o d z ie lił na d w ie k ateg o rie. P ie rw s z a o d n o si się do tzw . cech u n iw e rs a ln y c h , w śród k tó ry c h w y m ie n ia m .in.: sy s te m a ty c z n o ść i rz e te ln o ść , z d o ln o śc i o rg a n iz a c y jn e , p o ­ trzeb ę m o d y fik o w a n ia form p racy z u c z n ie m , p o trz e b ę n ie u sta n n e g o d o s k o n a le n ia się. D ru g a g ru p a cech z w ią z a n a je s t ze s p e c y f ik ą p racy w sz k o le zaw o d o w ej i d o ty c z y p rz e d e w s z y stk im u zd o ln ień do d z ia ła n ia p ra k ty c z n e g o , w y o b ra ź n i te c h n ic z n e j, u z d o ln ie ń k s z ta łto w a n ia u m ie ­ ję tn o ś c i z a w o d o w y c h , k o n se k w e n c ji w d z ia ła n iu 14.

12 R. Schulz, Tw órczość pedagogiczna. E lem en ty teorii i badań, IBE, W arszaw a 1994, s. 11-12.

13 W sposób system atyczny nauczycielem k ształcenia zaw odow ego zajm uje się Z. W iatrow ski. P ro b le m a­ tykę tę podejm ow ali rów nież T. N ow acki, R. G erlach, F. Szlosek.

14 F. Szlosek, K w alifikacje osobow ościow e n a u czyciela kształcenia za w o d o w eg o , [w:] R. G erlach, A. K ulpa-Puczyńska, R. T om aszew ska-L ipiec, (red.), W ybrane p ro b le m y p e d a g o g ik i p ra c y w asp e kcie p rz y g o ­

M otyw tw órczości w edukacji zaw odow ej 117

T w ó rczy m i in n o w a c y jn y m z a c h o w a n io m n a u c z y c ie la sp rz y ja tw ó rc z o ś ć je g o p ro fe s jo ­ n aln ej g ru p y o d n ie sie n ia , k tó ra w p ły w a n a je g o po staw y , z a c h o w a n ia , in sp iru je tw ó rc z y lub o d tw ó rc z y styl pracy.

W o d n ie sie n iu do e d u k a c ji z a w o d o w e j z a sa d n e w y d a je się d o k o n a n ie p o sz e rz e n ia s p e k ­ trum c z y n n ik ó w z e w n ę trz n y c h , p o n ie w a ż łą c z y j ą sz c z e g ó ln y z w ią z e k z sz e ro k o ro z u m ia n y m ś ro d o w isk iem ze w n ę trz n y m . P rz y b ie ra on fo rm ę w ie lo w y m ia ro w ą i ro z g ry w a się m .in . na z a sa d z ie d ialo g u p o m ię d z y e d u k a c ją zaw o d o w ą , a g o sp o d a rk ą , ry n k iem pracy, te c h n ik ą cz y ś ro d o w isk iem sp o łe c z n y m .

N o w o c z e sn a , in n o w a c y jn a i sta b iln a g o sp o d ark a, to sz a n s a n a e fe k ty w n ą i tw ó rc z ą e d u k a c ję z a w o d o w ą , p rz y g o to w u ją c ą a b so lw e n tó w do k o m p e te n tn e g o i o d p o w ie d z ia ln e g o u c z e stn ic tw a w ży ciu g o sp o d a rc z y m .

W literatu rze p rz e d m io tu e d u k a c ję z a w o d o w ą i ry n ek p ra c y ro z p a tru je się ja k o d o p e ł­ n iające się p o d sy ste m y , w z a je m n ie sie b ie p o trzeb u jące. W y d aje się, że stab iln y , c h ło n n y , a p rzy n ajm n iej p rz e w id y w a ln y ry n ek p ra c y p o sia d a m o c m o ty w u ją c ą d o p o d n o sz e n ia j a k o ­ ści i efek ty w n o ści k s z ta łc e n ia z a w o d o w e g o .

D ialo g p o m ię d z y e d u k a c ją z a w o d o w ą a te c h n ik ą s p ro w a d z ić m o ż n a m .in. d o p ro b le ­ m ó w p rz y g o to w a n ia c z ło w ie k a d o u m ie ję tn e g o tw o rz e n ia i k o rz y s ta n ia z w y tw o ró w w s p ó ł­ czesn ej nauki.

T w ó rczo ści w e d u k acji zaw o d o w e j sp rz y ja ró w n ież o tw a rte i sty m u lu ją c e śro d o w isk o sp o łeczn e. W literatu rze o k re ś la n e je s t o n o ja k o c e ra tive m ilieu, w sk ład k tó reg o w c h o d z ą zaso b y talen tu , z a p le c z e n a u k o w o -te c h n ic z n e o ra z d u ży p o z io m to le ra n c ji n a ró ż n o ro d n o ść i o d m ien n o ść.

M ając n a u w ad ze p o w y ż sz e ro z w a ż a n ia , w y d aje się, ż e im p e ra ty w tw ó rc z o ś c i, in n o w a ­ cy jn o ści w szk o le a w a n so w a ć p o w in ie n o b e c n ie d o rangi n o rm a ty w n e g o , z w y c z a jo w e g o , fo rm aln e g o p rzep isu o k re ś la ją c e g o p o ż ą d a n y sp o só b p racy sz k ó ł z a w o d o w y c h i z a tru d n io ­ nych w nich nau czy cieli

4. Inhibitory tw órczości w szkole zawodowej

N ie w ą tp liw ie , k a ż d a n o w a to rs k a k o n c e p c ja o św ia to w a , in n o w acy jn y sp o só b p o stę p o w a n ia d y d a k ty c z n e g o i w y c h o w a w c z e g o n a p o ty k a ją w p rak ty ce na ro z m a ite p rzeszk o d y .

W literatu rze p sy c h o lo g ic z n e j i p ed ag o g ic zn ej o p isy w a n e s ą zjaw isk a, któ re u tru d n ia ją , b ąd ź u n ie m o ż liw ia ją ro zw ó j tw ó rc z o ś c i w p ra k ty c e e d u k a c y jn e j. O k re śla n e s ą o n e ja k o b a rie ­ ry, p rzeszk o d y , b lo k i o ra z in h ib ito ry tw ó rc z o ś c i. In h ib ito r ro z u m ia n y je s t ja k o k a żd y c z y n n ik b lo k u jący , h am u jący , o g ra n ic z a ją c y ro zw ó j p ro c e só w tw ó rc z y c h 15.

M ając n a u w ad ze d o ś w ia d c z e n ia w y n ie sio n e z p raktyki sz k o ln e j, je j o b se rw a c ję o raz a n a liz ę d o k u m e n tó w p ro g ra m o w y c h sz k ó ł z a w o d o w y c h , m o ż n a z d e fin io w a ć n ie k tó re z b a ­ rier, któ re p o w o d u ją w ie le w e w n ę trz n y c h sp rz e c z n o śc i p o m ię d z y p o te n c ja ln ą i o c z e k iw a n ą e d u k a c ją zaw o d o w ą , a je j rz e c z y w is tą re p rezen tacją. B ariery te u jęto w fo rm u łę n ap ięć , k tó re o d n o s z ą się z a ró w n o do w e w n ę trz n y c h , ja k i z e w n ę trz n y c h c z y n n ik ó w .

118 A N N A P O G O R ZE LSK A

1. N a p ię c ie m ię d z y sz c z e g ó ln y m i w y m a g a n ia m i w z a k re sie p rz y g o to w a n ia n a u c z y c ie li k sz ta łc e n ia z a w o d o w e g o , z a ró w n o w sferze p ra k s e o lo g ic z n e j, ja k i w sfe rz e in te rp e r­ so n a ln e j, a b rak iem in sty tu cji k sz ta łc ą c y c h w s p o s ó b u sy s te m a ty z o w a n y i u trw a lo n y n a u c z y c ie li d la teg o o b sz a ru o św ia to w e g o . B yć m o że, brak p rz e jrz y ste g o i sp ó jn eg o sy stem u k sz ta łc e n ia n a u c z y c ie li d la p o trz e b e d u k a c ji zaw o d o w e j sp ra w ia , że w ak- ty w n o śc ia c h sz k ó ł z a w o d o w y c h d o m in u je częściej in stru m e n ta liz m i p ra g m a ty z m , n iż in n o w a c y jn o ść i tw ó rc z o ść .

2. N a p ię c ie m ię d z y w y m o g ie m sto so w a n ia in n o w acy jn y c h , tw ó rczy ch m eto d i te c h n ik n a u c z a n ia , a n a d m ie rn ie ro z b u d o w a n y m i tre śc io w o p ro g ram am i n a u c z a n ia , k tó re re ­ a liz o w a n e s ą c z ę sto p o w ie rz c h o w n ie n a w e t przy sto so w a n iu k o n w e n c jo n a ln y c h m e ­ tod. P o za tym sz ty w n e ra m y sta n d a rd ó w w y m a g a ń e g z a m in a c y jn y c h n ie p o z o s ta w ia ją w iele m ie js c a n a sw o b o d ę in terp re tacji i tw ó rczej ad ap ta cji treści p ro g ra m o w y c h . 3. N a p ię c ie m ię d z y p o tr z e b ą w d ra ż a n ia u czn ió w do tw ó rc z e g o i o ry g in a ln e g o ro z w ią z y ­

w an ia p ro b le m ó w i za d a ń z a w o d o w y c h , a p rz y g o to w a n ie m do e g z a m in u p o tw ie rd z a ­ ją c y m k w a lifik a c je z a w o d o w e , g d z ie n a g ra d z a n e s ą ro z w ią z a n ia ty lk o z g o d n e z u sta ­ lonym k lu c z e m . W ty m w y p a d k u tru d n a do p o g o d z e n ia w y d a je się tw ó rc z a p o sta w a n a u c z y c ie la z d y s c y p lin ą n a rz u c o n ą p rz e z p ro c e d u ry i sta n d a rd y e g z a m in a c y jn e . K aż­ d a b o w iem in w e n c ja lu d z k a z g a d z a się raczej ty lk o z tym i re g u ła m i, k tó re sa m a d la sie b ie w y p racu je.

4. N a p ię c ie m ię d z y w y n ik a ją c y m i z d e fin ic ji e d u k a c ji zaw o d o w ej p o trz e b a m i p rz y g o to ­ w a n ia a b so lw e n tó w d o a k ty w n e g o i tw ó rc z e g o u c z e stn ic tw a w e w sz e lk ic h sfe ra c h ż y ­ c ia o ra z w ie lo s tro n n e g o ro z w o ju , a o c z e k iw a n ia m i k iero w an y m i g łó w n ie z e stro n y o rg a n ó w p ro w a d z ą c y c h i n a d z o ru ją c y c h sz k o ły , któ re sta w ia ją w y m ó g u z y s k iw a n ia d o b ry ch w y n ik ó w n a e g z a m in ie p o tw ie rd z a ją c y m k w a lifik a c je zaw o d o w e . R o z strz y ­ g a n ie o ja k o ś c i p ra c y sz k o ły i n au czy cieli ty lk o w kateg o rii z d a ł - n ie z d a l z m n ie js z a z a k re s u p ra w n ie ń n a u c z y c ie la i o rie n tu je je g o d z ia ła ln o ś ć na z g o d n o ść z w y z n a c z o ­ nym i sta n d a rd a m i i k ie ro w a n y m i w y m a g a n ia m i.

5. N a p ię c ie m ię d z y w y so k im p u łap em w y m a g a ń p ra c o d a w c ó w w o b e c p rz y g o to w a n ia a b so lw e n tó w sz k ó ł z a w o d o w y c h do z a tru d n ie n ia , a p o w sz e c h n ie zn an y m p ro b le m e m m a rg in a ln e g o z a in te re s o w a n ia i z a a n g a ż o w a n ia sfery g o sp o d a rc z e j w p ro c e s k s z ta łc e ­ nia z a w o d o w e g o . B rak w sp a rc ia ze stro n y in sty tu cji i śro d o w isk g o sp o d a rc z y c h nie sp rz y ja ro z w o jo w i n a u c z y c ie la ani w sfe rz e ro z w o ju o so b o w e g o , ani ro z w o ju p ro fe ­ sjo n aln eg o .

6. N a p ię c ie m ię d z y w y m o g ie m p rz y g o to w a n ia u c z n ió w sz k ó ł z a w o d o w y c h d o p o s łu g i­ w a n ia się n o w o c z e sn y m i te c h n o lo g ia m i i u rz ą d z e n ia m i, a je d n o c z e ś n ie z ja w is k o ch ro n ic z n e g o n ie d o in w e s to w a n ia s z k o ln ic tw a z a w o d o w e g o i b rak u w ła śc iw e g o z a p le ­ cza d y d a k ty c z n o -te c h n ic z n e g o . T eg o ty p u o g ra n ic z e n ia bez w ą tp ie n ia z m n ie js z a ją w y stę p o w a n ie e le m e n tó w tw ó rc z y c h w p racy n au czy ciela.

7. N a p ię c ie m ię d z y sz e ro k im w a c h la rz e m p o trzeb i o c z e k iw a ń k ie ro w an y ch pod ad resem e d u k a c ji z a w o d o w e j, w ty m ryn k u p racy , p ra c o d a w c ó w , sp o łe c z n o śc i lo k aln y ch , a za ra z e m w y tw o rz o n y w św ia d o m o śc i sp o łeczn ej n e g aty w n y w iz e ru n e k sz k o ły z a ­ w o d o w ej i k s z ta łc e n ia z a w o d o w e g o .

M otyw tw órczości w edukacji zaw o d o w ej 119

W sk azan e te n d e n c je w e d u k a c ji z a w o d o w e j o w y raźn y m d y c h o to m ic z n y m c h a ra k te rz e sp ro w a d z ić m o ż n a d o d w ó ch p o d sta w o w y c h , i c h y b a na razie, w z a je m n ie w y k lu c z a ją c y c h się kw estii: ek o n o m ic z n o ść , e fe k ty w n o ś ć i ja k o ś ć , o c e n ia n a n ajc z ę śc ie j na p o d sta w ie o g ląd u s u ­ ro w y ch w y n ik ó w e g z a m in o w a n ia z e w n ę trz n e g o o ra z w sz e c h stro n n y ro zw ó j u czn ia, je g o n ie ­ sk rę p o w a n a in w en cja , sa m o d z ie ln o ść i a k ty w n o ść.

W tej sytuacji w a ż n e i c ią g le a k tu a ln e p o z o sta je pytanie: W ja k im k ie ru n k u w in n a zm ie rz a ć ed u k acji z a w o d o w a ? C zy k sz ta łc ić ty lk o p rzy szłeg o p ra c o w n ik a , czy k o m p e te n tn e ­ go c y w iliz a c y jn ie c z ło w ie k a ?

5. Refleksja końcowa

Id eo lo g ia tw ó rc z o śc i, ja k w y n ik a z p rz e d sta w io n e g o w yżej w y c in k a tej p ro b le m a ty k i, n ie je s t je s z c z e pełnym sp ra w o z d a n ie m z p rak ty k i sz k ó ł z a w o d o w y c h , w której m a ją się d o k o n y w a ć

p ro cesy u p o w sz e c h n ia n ia i u m a c n ia n ia p o staw tw ó rczy ch .

P rz e d sta w io n y o b ra z rz e c z y w is to śc i szk o ln ej zd aje się je d n a k p o tw ie rd z a ć sta n o w isk o w y ra ż o n e p rzez B. S u c h o d o ls k ie g o , k tó re g o zd an ie m id e o lo g ia tw ó rc z o śc i p o z o sta je raczej w sferze n ad zie i, niż n aczeln ej z a sa d y sp o łe c z n e g o życia. P o m im o to , z a u w a ż a au to r, w id e ­ ologii tw ó rczo ści sz k o ła je s t t ą in sty tu cją, dzięk i której p o w ię k sz o n e z o s ta n ą sz c z e lin y , w k tó ­ rych z a m k n ię ta je s t d ziś tw ó rc z o ś ć 16.

R ecen zen t: R. G erla ch