Polskie czasopisma muzyczne na Górnym Śląsku do 1939 roku
W stulecie wydania pierwszego numeru „Śpiewaka Śląskiego”
(1920-2020)
Małgorzata Witowska
Biblioteka Śląska
Powstanie Związku Śląskich Kół Śpiewaczych
„Dnia 18 kwietnia 1910 r. zgromadzili się w lokalu
«Domu Katolickich towarzystw» u p. Wieczorka w Bytomiu liczni przedstawiciele kół śpiewackich na Górnym Śląsku, by przystąpić do utworzenia ogólnego Związku, celem wzajemnego wspierania się w trudnych warunkach, w jakich się wówczas wszystkie niemal towarzystwa śpiewackie
znajdowały. Posiedzenie zagaił zwołujący zebranie p. aptekarz Michał Wolski z Bytomia hasłem «Cześć pieśni». Adwokat Czapla przedstawił w streszczeniu statut Związku mający przyjść do skutku, poczem zebrani zgodzili się jednomyślnie na przyjęcie wszystkich punktów ważniejszych. Następnie przystąpiono do wyboru zarządu przez aklamacje w skład którego wchodzą: jako prezes p. Michał
Wolski, jako jego zastępca ks. kapelan Pośpiech, jako skarbnik p. Paweł Maciejczyk, jako sekretarz p.
Wincenty Dombrowski. Syndykiem prawnym obrano p. mecenasa Czaplę. Wybór czterech radnych do wydziału spomiędzy delegatów odroczono aż do przyszłego zebrania, poczem posiedzenie
zamknięto”.
Fragment protokołu z zebrania założycielskiego Związku Śląskich Kół Śpiewaczych w 1910 roku.
Protokół z zebrania założycielskiego Związku Śląskich Kół Śpiewaczych, odtworzony przez sekretarza Józefa Grzegorzka i zamieszczony w założonej przez niego „Księdze protokołów”, 28 stycznia 1912 roku.
Potrzebę posiadania własnego czasopisma śląskie chóry odczuwały od pierwszych lat istnienia Związku. W roku 1913 uznano, że oficjalnym organem chórów na Śląsku będzie wydawany w Poznaniu „Śpiewak”, jednak
umieszczane w nim informacje członkom chórów nie wystarczały. Ciągle powracano do kwestii powołania własnego czasopisma.
15 listopada 1920 roku ukazał się pierwszy numer pisma Związku Śląskich Kół Śpiewaczych pod tytułem „Śpiewak Śląski”.
Pierwszy numer „Śpiewaka Śląskiego” i stopka redakcyjna.
„Śpiewak Śląski”
pierwsze polskie czasopismo muzyczne na Górnym Śląsku
Śpiewak Śląski, miesięcznik literacko-muzyczny Związku Śląskich Kół
Śpiewaczych, początkowo ukazywał się jako dwutygodnik, a od połowy 1922 roku jako miesięcznik. Od stycznia 1927 roku zakres oddziaływania
„Śpiewaka” rozszerzył się na całą Polskę, a miesięcznik stał się Organem Rady Naczelnej Zjednoczenia Poselskich Związków Śpiewaczych. Redaktorami pisma byli kolejno: Joanna Żnińska (1920-1921), Jan Fojcik (1922-1925), Stefan M.
Stoiński (1926-1939) i M. J. Michałowski (1947- 1948). Najświetniejszy okres rozwoju pisma to lata, gdy redaktorem był Stefan Marian Stoiński.
Pismo podzielone było na cztery działy: literacko-muzyczny, organizacyjno- szkoleniowy, informacyjny i organizacyjno-sprawozdawczy. Na jego łamach drukowano prace przyczynkarskie do historii muzyki polskiej i popularno- muzyczne, dzięki czemu ten miesięcznik zaliczany był do najciekawszych polskich pism muzycznych. „Śpiewak” łączył funkcje informacyjne,
organizacyjne i wychowawcze z funkcjami społeczno-politycznymi. Wyróżniał się nie tylko bogactwem tematyki podejmowanej przez zespół wybitnych współpracowników, ale także świetną redakcją i ciągłością wydawania (1920- 1948). W latach 1920-1948 wydano 226 numerów „Śpiewaka Śląskiego”.
Pismo śląskich śpiewaków i muzyków, zlikwidowane w 1948 roku w wyniku centralizacji życia kulturalnego, odrodziło się w 1985 roku i rozwija się do dzisiaj, skupiając liczną grupę współpracowników.
„Śpiewak Śląski”
Redaktorzy „Śpiewaka Śląskiego”
Joanna Żnińska
Joanna Żnińska (1871-1949)
W 1896 roku pracowała jako księgowa w Banku Ludowym w Bytomiu.
Należała do Towarzystwa Śpiewacze „Jedność”, a w zarządzie chóru pełniła funkcję skarbniczki. 3 kwietnia 1913 została wybrana na sekretarza Związku Śląskich Kół Śpiewaczych.
Była pierwszym redaktorem „Śpiewaka Śląskiego”, organu Związku Śląskich Kół Śpiewaczych. W latach 1920-1922 zredagowała i przygotowała do druku 20 numerów.
W okresie plebiscytu na Górnym Śląsku współdziałała z Polskim
Komisariatem Plebiscytowym w Bytomiu. W okresie I wojny światowej organizowała akcje dobroczynne pod szyldem Komitetu Niesienia Pomocy Królestwu Polskiemu. Działała również w Towarzystwie Czytelni Ludowych na miasto i powiat bytomski. W okresie II wojny światowej w wyniku
narastających represji wobec działaczy polskich, przerwała pracę i przeniosła się do Katowic. Zmarła 14 lutego 1949.
Numer „Śpiewaka Śląskiego” z 2018 roku, wspominający Joannę Żnińską - wybitną postać z historii ruchu śpiewaczego na Górnym Śląsku.
Redaktorzy „Śpiewaka Śląskiego”
Jan Fojcik
Jan Fojcik (1888- 1975 )
Działacz społeczny, publicysta, redaktor „Śpiewaka Śląskiego”.
W 1920 roku był współzałożycielem miesięcznika literacko - muzycznego „Śpiewak Śląski”, przez cztery lata (1922-25) był jego redaktorem naczelnym, a przez cały okres istnienia pełnił funkcję dyrektora administracyjnego. Publikował na jego łamach recenzje oraz artykuły muzykologiczne, a także publikacje z dziejów śpiewactwa polskiego na Śląsku.
Po podziale Górnego Śląska w 1922 roku gdy Związek przeniósł swą siedzibę do Katowic Fojcik objął w nim stanowisko sekretarza do spraw technicznych. Z jego
inicjatywy utworzono wówczas składnicę nut, a w 1929 roku wydawnictwo Związku – „Śląską Bibliotekę Muzyczną”.
Zajmował się zbieraniem materiałów do archiwum, pisaniem artykułów i szkiców historycznych. Najbardziej znaczącą pracą wydaną jeszcze za życia Jana Fojcika był zbiór źródeł
monograficznych Materiały do ruchu śpiewaczego na Górnym
Śląsku z 1961 roku.
Redaktorzy „Śpiewaka”
Stefan Marian Stoiński
Stefan Marian Stoiński (1891- 1945)
Etnograf, dyrygent i kompozytor. Po studiach w Berlinie (w Konserwatorium J. Sterna oraz u H.
Leichtentritta i O. Fleischera) zamieszkał na Śląsku, gdzie w latach 1922–24 był kierownikiem muzycznym Opery w Katowicach a w 1925 założył Instytut
Muzyczny. Silnie związany ze śląskim ruchem śpiewaczym w latach 1926–39 był redaktorem miesięcznika „Śpiewak”.
Prowadził badania nad pieśnią ludową i
instrumentami muzycznymi Śląska i Żywiecczyzny.
Wydał m. in.: Pieśni ludowe z polskiego Śląska (1938, wspólnie z W. Ligęzą). Komponował głównie pieśni.
Stefan M. Stoiński, Karol Szymanowski i Jan Smotrycki przed Teatrem w Katowicach
Druk muzyczny z odręczną dedykacją
Stanisława Bursy dla St. M. Stoińskiego z łaskawą prośbą o ocenę na łamach „Śpiewaka”.
Druk muzyczny pieśni z odręcznymi adnotacjami St. M. Stoińskiego
Karta tytułowa rękopisu pieśni Leci liście z drzewa St. M. Stoińskiego
Jan Fojcik i Stefan M. Stoiński przy gipsowym projekcie pomnika Moniuszki w Katowicach.
„Śpiewak”
Współpracownicy Redakcji
Jednym z pierwszych współpracowników pisma był Feliks Sachse. Po objęciu redakcji przez Stefana M. Stoińskiego nawiązał on współpracę pisma z wybitnymi muzykologami Zbigniewem Jachimeckim i Adolfem Chybińskim. Grono współpracowników z latami wzrastało a na łamach
„Śpiewaka” publikowali m. in. : Henryk Opieński, Stanisław Niewiadomski, Stanisław Kazuro, Feliks Starczewski, Stanisław Zetowski, Józef Reiss, Włodzimierz Poźniak i inni.
Henryk Opieński.
Fotografia z dedykacją dla śpiewaków śląskich.
Stanisław Kazuro. Fotografia z autografem.
Stanisław Niewiadomski.
Fotografia kompozytora Bolesława Wallek- Walewskiego z dedykacją: „Znakomitej Redakcji Śpiewaka z należnym hołdem Bolesław Wallek-Walewski. 1935”.
.
W miarę upływu lat pismo zmieniało swoją szatę graficzną.
Projekty ze zbioru grafiki Biblioteki Śląskiej.
„Śpiewak”
Projekty winiet i okładek
„Śpiewak”
Winiety i okładki – lata 20.
„Śpiewak”
Winiety i okładki – lata 30 .
„Śpiewak”
Numery specjalne
Redakcja pisma nieustannie dbała o poziom
merytoryczny publikowanych materiałów. Dowodem są miedzy innymi wydania numerów specjalnych,
przygotowanych z okazji rocznicy śmierci Ludwiga van Beethovena i Karola Szymanowskiego , „zeszyty
moniuszkowskie” czy numery wydane z okazji zjazdów
śpiewaków w 1930 i 1936 roku .
„Śpiewak”
Numer specjalny - jedyny w 1946 roku
Specjalne wydanie „Śpiewaka” z 1946 roku w całości poświęcone życiu i działalności zmarłego w grudniu 1945 roku Stefana Mariana Stoińskiego.
Karykatura St. M. Stoińskiego .
„Śpiewak”
Nadbitki artykułów
Spośród publikowanych w ciągu lat artykułów w oddzielnych odbitkach ukazały się między innymi następujące prace:
Książę pieśni Edwarda Wrockiego, „Słońce” – oratorium St. Kazury Stefana M. Stoińskiego, Wileński nekropol
muzyczny Lucjana Uziębło, Zygmunt Moczyński Ludwika Kica, Listy Jana Galla do S.A. Krzyżanowskiego Józefa Reissa,
Do genezy polskiego hymnu narodowego Włodzimierza Poźniaka.
„Śpiewak”
Dodatki nutowe
Od połowy 1937 roku do „Śpiewaka”
dołączane były dodatki nutowe, bardzo życzliwie przyjęte przez odbiorców.
Przyjętą przez redakcję zasadą było umieszczanie wartościowych i nie wydanych dotąd drukiem utworów chóralnych.
Dla pozyskania wartościowych kompozycji w 1938 roku ogłoszono specjalny konkurs kompozytorski.
Jako dodatki nutowe do sierpnia 1939 roku
ukazały się m. in. utwory: Eugeniusza Ferli,
J. Rafalskiego, Stanisława I. Raczki, Karola
Prosnaka, Stanisława Kazury, Władysława
Lachmana, Jarosława Leszczyńskiego,
Włodzimierza Poźniaka, Karola Prosnaka,
Józefa Sztwiertni i innych.
„Śpiewak”
Dodatki nutowe
„Myśl Muzyczna”
Dodatek muzykologiczny do miesięcznika „Śpiewak”
Od 1 kwietnia 1928 roku zamieszczano prace ściśle muzykologiczne w specjalnym dodatku pod tytułem „Myśl Muzyczna”. Dodatek ten po roku został zlikwidowany dla rozszerzenia treści popularno-naukowej
„Śpiewaka”.
Związek Polskich Towarzystw Mandolinowych Województwa Śląskiego w Katowicach
Związek Towarzystw Mandolinowych na Śląsku wywodzi się z utworzonego 8 VIII 1920 Związku Towarzystw Wycieczkowych „Jaskółka”, którego
pierwszym prezesem był Z. Wagnerowski, skarbnikiem Ludwik Kopiec a sekretarką Maria Fojcikówna.
Ze względu na trudności finansowe Związek Towarzystw Wycieczkowych
„Jaskółka” pewien czas jego działalność była zawieszona.
Reaktywacja nastąpiła w 1927 r. za sprawą Ludwika Kopca. Organizowano wycieczki w Beskidy a przede wszystkim zajmowano się grą na
mandolinach. Na Walnym Zjeździe Delegatów 6 III 1930 r. wybrano nowe władze z prof. Feliksem Sachse na czele i sekretarzem Ignacym
Wacławczykiem.
6 III 1932 r. Walnym Zjeździe Delegatów uchwalono zmianę nazwy na
„Związek Polskich Towarzystw Mandolinowych Województwa Śląskiego w Katowicach” i pod tą nazwą Związek funkcjonował do 1934 r. Ostatni
zwyczajny Zjazd Delegatów Związku odbył się 29 VIII 1934 , kiedy zmieniono nazwę na Stowarzyszenie Miłośników Muzyki Województwa Śląskiego.
Związek był wydawcą miesięcznika „ Zespół Mandolinowy” pod redakcją Feliksa Sachse.
Odznaka Związku Towarzystw Mandolinowych i Wycieczkowych „Jaskółka”.
khit.pttk.pl/teksty/ztw_jaskolka_e_wieczorek.pdf
Odcisk tłoka pieczętnego.
Muzeum Historii Katowic
Związek Polskich Towarzystw Mandolinowych Województwa Śląskiego w Katowicach
W 1932 r. opracowano nowy Statut Związku Towarzystw Mandolinowych i Wycieczkowych „Jaskółka”, określając pięć jego zadań:
• pielęgnowanie muzyki mandolinowej i gitarowej oraz gry na pokrewnych instrumentach,
• krzewienie polskiej kultury muzycznej przez urządzanie koncertów i popisów orkiestr mandolinowych,
• pielęgnowanie polskiej pieśni,
• poznawanie ojczystego kraju,
• pielęgnowanie i wzbudzanie ducha towarzyskiego.
Środkami do realizacji tych celów miały być m.in. lekcje gry na instrumentach, koncerty i wieczorki wokalno- muzyczne, wycieczki krajoznawcze itp.
Towarzystwo Mandolinistów „Jaskółka” w Tarnowskich Górach w 1931 roku.
Towarzystwo Wycieczkowo- Mandolinowe „Jaskółka” w Zawodziu, lata 30. XX w. (Muzeum Historii Katowic)
Polonia, R 1932 nr 2806 (Śląska Biblioteka Cyfrowa) www.policjapanstwowa.pl
„Zespół Mandolinowy”
Ilustrowany miesięcznik dla wszystkich
Pierwszy numer „Zespołu Mandolinowego” z dodatkiem nutowym i fotografia Zarządu.
„Echo”.
Kwartalnik śpiewaczy
W dniu 6 lutego 1927 roku odbyło się zebranie przedstawicieli 23 polskich chórów zza Olzy, na którym uchwalono utworzenie Związku Polskich Chórów w Czechosłowacji. Jedną z działalności Związku było wydawanie własnego materiału nutowego i śpiewników.
W 1934 roku zaczęto także wydawać własne pismo kwartalne pod tytułem „Echo”, które przestało wychodzić po pięciu numerach.
Piotr Feliks – prezes Związku Emanuel Guziur związkowy dyrygent
Numer specjalny dwutygodnika dla młodzieży polskiej w Czechosłowacji. „Ogniwo”, R. 1937 nr 13
„Muzyka w Szkole”
Miesięcznik Pedagogiczno-muzyczny
• Czasopismo „Muzyka w Szkole” , miesięcznik pedagogiczno-muzyczny – ukazywało się w latach 1929–1933. Redaktorem naczelnym był Karol Hławiczka, zaś redaktorem odpowiedzialnym Władysław Linca. Za druk odpowiadał początkowo Związek Nauczycieli Śpiewu i Muzyki w Szkołach Państwowych i Prywatnych w Katowicach, a od 1932 roku Związek
Nauczycielstwa Polskiego w Warszawie. Miesięcznik „Muzyka w Szkole” miał stały układ. Należały do niego artykuły oraz informacje z kraju i zagranicy, dział organizacyjny, przegląd prasy i najważniejsze wydawnictwa. Ostatnie strony zapełniały reklamy dotyczące m.in. sprzedaży instrumentów muzycznych, np. fortepianów, pianin czy fisharmonii oraz innych,
gramofonów, płyt dla szkół, nut na różne zespoły i orkiestry. Reklamowano także fachową pomoc przy zakładaniu orkiestr, księgarnie, itp.
Karol Hławiczka. Fotografia z 1938 roku
„Nuta Polska”
„Nuta Polska” - miesięcznik
poświęcony literaturze, muzyce, sztuce i pieśni polskiej na Śląsku. Wydawcą miesięcznika był Komitet Opieki nad Wydawnictwem Pieśni Polskiej na Śląsku, który tworzyli: Stefan Ślązak, Emil Szramek, Stanisław Ligoń, Emanuel Imiela i Konstanty Wolny.
Redaktorem naczelnym i założycielem był Stefan Ślązak. Czasopismo
ukazywało się w 1925 roku.
Stefan Ślązak
Emil Szramek
Stanisław Ligoń
Emanuel Imiela
„Przyjaciel Pieśni”
„Przyjaciel Pieśni” – miesięcznik, czasopismo Związku Polskich Kół Śpiewaczych na Śląsku
Opolskim wydawane w Zabrzu od kwietnia 1936 do czerwca 1939 roku.
„Śląskie Wiadomości Muzyczne”
„Śląskie Wiadomości Muzyczne” – czasopismo poświęcone kulturze muzycznej Śląska ukazujące się w latach 1937- 1939. Poza muzycznymi aktualnościami z kraju i z zagranicy umieszczano w nim także artykuły fachowe, naukowe i pedagogiczne z dziedziny muzyki. Redakcja opowiadała się za upowszechnieniem kultury muzycznej, umuzykalnieniem młodych, państwowym mecenatem nad artystami i
solidnym kształceniem nowych pedagogów w Państwowym Konserwatorium Muzycznym w Katowicach. Wydawcą Śląski Związek Muzyk Pedagogów założony w 1929 roku przez Witolda Friemanna. Ostatnie wydanie czasopisma ukazało się w sierpniu 1939 , do tego czasu wydano 32 numery. W skład komitetu redakcyjnego wchodzili: Faustyn Kulczycki (kierownik), Adam Mitscha (sekretarz redakcji), Stanisław Bielicki, Józef Cetner, Władysława
Markiewiczówna, Tadeusz Prejzner, Bronisław Romaniszyn, Marian Cyrus-Sobolewski. Poza nimi na łamach
miesięcznika publikowali: Stefania Allinówna, Adolf Chybiński, Zbigniew Dymmek, Feliks Kwiatkowski, Michał Spisak, Roman Padlewski, Józef Powroźniak i Stanisław Wallis.
Pierwszy numer Śląskich Wiadomości Muzycznych ze stycznia 1937 roku.
„Śląskie Wiadomości Muzyczne”
Faustyn Kulczycki. Fotografia portretowa z 1938 roku. (NAC)
„Wiadomości Związku Polskich Chórów Kościelnych Diecezji Katowickiej”
Ks. Robert Gajda (1890-1952), kompozytor i muzykolog Ks. Gajda prowadził aktywną i wszechstronną działalność w pielęgnowaniu muzyki kościelnej.
Współpracował z zespołami śpiewaczymi. Zainspirował działalność Związku Polskich Chórów Kościelnych, założonego 12 sierpnia 1928 i był później (od 1935 roku) jego prezesem.
W latach 1937-1938 redagował czasopismo Wiadomości Związku Polskich Chórów Kościelnych Diecezji Katowickiej.
W utworzonej w 1925 roku Diecezjalnej Komisji do Spraw Muzyki Kościelnej, pełnił m.in. funkcję rzeczoznawcy organowego. Był jednym z wykładowców w Szkole Muzyki Kościelnej św. Grzegorza w Katowicach. Uczył w niej chorału gregoriańskiego, harmonii, kontrapunktu, liturgiki,
organoznawstwa i dzwonoznawstwa. Po likwidacji szkoły współpracował z S. M. Stoińskim, dyrektorem Instytutu Muzycznego w Katowicach, gdzie utworzono Oddział Organistowski.
Skomponował i opracował wiele utworów, m. in. : msze, hymny, utwory organowe. Skomponował też kilka utworów świeckich, m.in. pieśni do tekstów ks. Konstantego Damrota.
W uznaniu zasług został odznaczony papieskim orderem Pro Ecclesia et Pontifice.
Numer pierwszy z 1937 (ze zbiorów Biblioteki Jagiellońskiej) i ostatni z 1939 roku Robert Gajda
