"Vox P a tru m " 8 / 1 9 8 8 / z . 14
POSZUKIWANIE MĄDROŚCI
A NAWRÓCENIE WEDŁUG ŚW. AUGUSTYNA
Aspekt epistemołogiczno-etyczny
W a u g u s t y ń s k i e j e ty c e I d e a n a w ró c e n ia s ta n o w i je d e n
z n a j b a r d z i e j p r z e w i j a j ą c y c h s i ę w ątków ^. J e s t to o b s z a r t r e ś ciowy i p o ję c io w y o n i e z b a d a n e j d o tą d g l ^ u i . S tan o w i on rów n ie ż s w o is ty k o n t e k s t , w k tó ry m możemy odkryw ać w c ią ż n a nowo w zajem ne wpływy pom iędzy naw róceniem
2 l i g i j n y m i "n aw ró cen iem " poznawczym .
m oralnym , naw róceniem r e - W każdym bowiem f a k c i e mo ra ln y m mamy do c z y n i e n i a z "p o z n an iem " d o b r a lu b z ł a o r a z z " u z naniem " je d n e g o l u b d r u g i e g o . Wiemy, że św. A u g u sty n t r a k t u j e
"rozum " j a k o " s łu g ę - P r a w d y " , " s łu g ę s z c z ę ś c i a " , w łą c z a ją c f u n k c je poznaw cze w t o w s z y s tk o , co s i ę zw ie "dram atem o so b y " t a k , że
w n a w ró c e n iu " d u s z a z a c z n i e s i ę rad o w ać t ą je d y n ą P raw d ą, p r z e z k t ó r ą p raw d ziw e j e s t w s z y s tk o , c o k o lw ie k j e s t p raw d ziw eg o " .
"Drama p e r s o n a e " w yznaczy nam ta k ż e n a j w a ż n i e j s z e momenty e t y c z - n o -p o zn aw cze lu d z k ie g o p r o c e s u n a w r a c a n ia s i ę i p o s z u k iw a n ia t a k zw anej ż y c io w e j m ą d r o ś c i.
I . "UBI EST DEUS TUUS?"
W e t y c e a u g u s t y ń s k i e j c a ły p r o c e s , c a ł y w y s iłe k p o s z u k iw a n i a Boga, s ta n o w i n i e o d ł ą c z n ą c z ę ś ć sam ego p r o c e s u n a w r a c a n ia
s i ę m o ra ln e g o i r e l i g i j n e g o . N ic w ięc d z iw n e g o , że a u g u s ty ń s k a k o n c e p c ja Boga s ta n o w i c e n tr u m , ku k tó re m u z e ś ro d k o w u ją s i ę i d e e 1 2 P o r . M. L . A n g r i s a n i S a n f i l i p p o , 11 l i n g u a g g i o d e l l a c o n v e r s i o - ne i n a lc u n e o p e re d i A g o s tin o , " A u g u stin ia n u m " 2 7 / i 9 8 7 / 2 8 1 -2 9 6 P o r . S . B i o l o , R e c ip r o c o i n f l u s s o t r a l a c o n v e r s io n e m o ra le e l a c o n v e r s io n e r e l i g i o s a i n S . A g o s tin o , " A u g u stin ia n u m " 2 7 /1 9 8 7 / 3 0 3 -3 1 6 . 3 C o n f e s s io n e s X 2 3 , 3 4 , CSEL 3 3 , 2 5 3 .
82
-4 f i z y k i , l o g i k i , e t y k i . P y t a n i e z "W yznań": "U bi e s t Deus tu u s " ^
o d p o w ie d z i, z g o d n y c h z wymogami g Hej m o r a ln o ś c i i w ia ry . p o c i ą g n ę ł o z a s o b ą c a ł y s z e r e g t e o d y c e i , a p r z e d e w s z y s tk im si U św. A u g u sty n a sam p r o c e s " i n t e l e k t u a l n e g o o c z y s z c z a n ia o b ra z u Boga" w j a k i ś s p o s ó b pokryw a s i ę z p ro c e s e m n a w r a c a n ia s i ę . A u to r "W yznań" n i e ro z w a ż a n ig d y i d e i Boga j a k o " p rz e d m io t u " d o s tę p n e g o p o z n a n ia rozumowemu, i n t e l i g e n c j i l u d z k i e j . Bóg d l a n ie g o j e s t "Bogiem Ojców K o ś c i o ł a " i c a ł e g o c h r z e ś c i j a ń - 6
s t w a " , d o sk o n a ły m w y p e łn ie n ie m w s z y s t k i c h d ó b r . Wiemy, że Au g u s t y n n ig d y n i e w ą t p i ł w i s t n i e n i e B oga. " P o z n a n ie " Boga w ska z u j e je d n a k na w a ż k ie p r z e j ś c i a i i n t e l e k t u a l n e p r z e i a n y o b ra z u Boga N a jp ie rw uw aża on Boga za " s u b s t a n c j ę m a t e r i a l n ą " s z c z e g ó ln e g o r o d z a j u : " N ie w ie d z a m oja b y ł a g łę b o k a / . . . / O d c h o d z ą c od p ra w d y , ł u d z i ł e m s i ę , że s i ę do n i e j z b l i ż a m . W te dy j e s z c z e n ie w ie d z ia łe m , że z ł o j e s t usuw aniem
d o b r a a ż d o m om entu, gdy j u ż w o g ó le d o b r a n i e ma / . . . / N i e w ie d z ia łe m t e ż , że Bóg j e s t duchem , i s t o
t ą n i e m a ją c ą c z ło n k ó w , k t ó r y c h d łu g o ś ć i s z e r o k o ś ć m ożna by m i e r z y ć , i n i e m a ją c ą masy / . . . / Ż adnego t e ż n ie m ia łem p o j ę c i a o ty m , co w n a s s p r a w i a , że j e s t e ś m y p o d o b n i d o Boga / . . . / " ? . P r z e c h o d z ą c d o s e k t y m a n i c h e j s k i e j A u g u s ty n d o k o n u je i n t e l e k t u a l n e j m o d y f i k a c j i o b r a z u B oga: k o n c e p c j a Boga j e s t r a c z e j tw orem w y o b r a ź n i, n i ż w y n ik iem p r z e m y ś le ń i m e d y t a c j i r o
zumowych. M an ich eizm z m u sz a ł go do " u z n a w a n ia , i ż Bóg j e s t czymś skończonym w ta k im s t o p n i u , w ja k im m asa z ł a z d o l n a j e s t p r z e -
c iw s ta w ić s i ę d o b ru " .N ic w ię c d z iw n e g o , że t a m a t e r i a l i s t y c z n a
4 5 C o n f e s s io n e s X II 11, 1 3 , CSEL 3 3 , 3 1 8 . P o r . J dium z r u d z , z a x r e s u W ia ra j a k o ł a s k a w e d łu g t e o l o g i i w i a r y , Tarnów św . A u g u s ty n a . 1951 / m p s / . 6 P o r . L. C e c c h i n i , 11 p ro b le m a m o ra le i n S . A g o s t i n o , R e g g io E m ilia 1934, 2 7 . 7 C o n f e s s io n e s I I I 7 , 1 2 , CSEL 3 3 , 5 3 - 5 4 , t ł u m . Z. K u b ia k /Ś w . A u g u s ty n , W y z n a n ia , W arszaw a 1982% 4 1 . 8 L. C e c c h i n i , 11 p ro b le m a m o ra le i n S . A g o s t i n o , d z . c y t . , 2 8 .
- 83
" r e p r e z e n t a c j a Boga o g r a n ic z o n e g o " n i e m o g ła z a d o w o lić p o z n a w c z e g o g ło d u m łodego A u g u s ty n a .
W ś w i e t l e p la t o n iz m u B isk u p H ippony o c z y s z c z a i d e ę B oga, k ł a d ą c n a c i s k n a z n a jo m o ś ć d u sz y i j e j w ła d z . D z ię k i n ie k tó r y m
d z ie ło m P l a t o n a i n e o p la to n ik ó w p o z n a ł on t e o r i e r e m i n i s c e n c j i ^ ^ . W s to s u n k u do p l a t o ń s k i e j r e m i n i s c e n c j i in n o w a c ja św. A u g u s ty n a
p o l e g a , n a j o g ó l n i e j m ów iąc, na tym , że p rz e d m io te m " p a m ię c i"
c z y n i on n i e p r z e s z ł o ś ć , l e c z p o n a d c z a so w e praw dy w ie c z n e , d o l i
s t ę p n e c z ło w ie k o w i d z i ę k i M is tr z o w i w ew nętrznem u . Razem z d e c y z j ą p r z y j ę c i a c h r z t u d o j r z e w a ł a i o s t a t e c z n i e u t r w a l i ł a s i ę k o n c e p c ja osobow ego Boga j a k o n ie s k o ń c z o n e g o D ucha, k t ó r e g o
w ż a d e n s p o s ó b n i e m ożna s o b i e w y o b r a z ić , p o n ie w a ż n i e s k o ń c z o
n o ś ć Boga n i e może być w p e ł n i u j ę t a lu d z k im rozumem a sam a lu d z k a duchow ość n i e może być k s z t a ł t o w a n a s i ł ą w y o b ra ź n i .
W sa m e j sw ej i s t o c i e d r o g a , po k t ó r e j i d z i e a u g u s ty ń s k a d u s z a s z u k a j ą c a B oga, j e s t d r o g ą p o s z u k iw a n ia p ra w d y . P raw d a z a ś j e s t n i e z a l e ż n a od u m y s łu . R z ą d z i nim i p r z e k r a c z a go . Z arazem j e d n a k w id z im y , że o d k ry w a ją c w t e n s p o s ó b t r a n s c e n d e n c j ę p ra w d y , m y śl o d k ry w a z a ra z e m i s t n i e n i e B oga, p o n ie w a ż t o , co w id z i p o n a d c z ło w ie k ie m , j e s t w ie c z n e , n ie z m ie n n e , k o n i e c z - 14
n e . To j e s t r z e c z y w i s t o ś ć p o s i a d a j ą c a cech y sam ego Boga . N ie z n a c z y t o j e d n a k , że d u s z a w id z ą c a praw dę w ł a s n e j m y ś li w id z i 9 P o r . s z e r z e j : P . S t . A u g u s t i n /D u 1 9 1 8 . A l f a r i c , L 'e v o l u t i o n i n t e l l e c t u e l l e de m a n ic h e is m e au n e o - p l a t o n i s m e / , P a r i s 10 11 12 P o r . m . i n . C. B o y e r, C l i r i s t i a n i s m e e t n e o - p l a t o n i s m e d a n s l a f o r m a t i o n d e S t . A u g u s t i n , Roma 1 9 5 3 ^ . P o r "Do I I I k o m e n ta r z r e d a k c y jn y i n o ty w tłu m a c z e n iu p o l s k i m a g i s t r o " i "De l i b e r o a r b i t r i o " / J . D o m a ń s k i/, 2 3 7 - 2 3 9 . P o r . S o l i l o ą u i a I I 2 0 , 3 5 , PL 3 2 , 9 0 2 : " T a le s s u n t q u i b e - ne d i s c i p l i n i s l i b e r a l i b u s e r u d i t i ; s ią u id e m i l l a s s i n e d u b io i n s e o b l i v i o n e o b r u t a s e r u u n t d i s c e n d o , e t quodam - modo r e f o d i u n t / . . . / " . V/ " K e t r a c t a t i o n e s " / I 4 , 8 , CSEL 3 6 , 2 4 - 2 5 / A u g u s ty n w y ra ż a s w o je n ie z a d o w o le n ie z u ż y c i a te g o z w r o tu . O z n a c z a t o , że n i e można t r a k to w a ć n ig d y " n a w r ó c e n ia " j a k o " p o w ro tu " do owych w ia d o m o śc i p o g r z e b a n y c h w n i e p a m i ę c i . 13 P o r . De l i b e r o a r b i t r i o I I 12, 3 4 , CCL 2 9 , 2 6 0 -2 6 1 ; I I 14, 3 8 , CCL 2 9 , 2 6 3 . 14 P o r . E. G i l s o n , W p ro w ad zen ie do n a u k i ś w ię te g o A u g u s ty n a / t ł u m . Z. J a k i m i a k / , W arszaw a 1953, 17.
84
-sam ą i s t o t ę B oga. N ie o s i ą g a ona wówczas p e ł n i p o z n a n ia , g r a n ic y p o z n a n i a , k t ó r e j p o s i a d a n i e d a ło b y j e j s z c z ę ś l i w o ś ć , a l e w id z i
p r z y n a j m n i e j , j a k i c e l ma o s i ą g n ą ć , by c i e s z y ć s i ę t ą s z c z ę ś l i w o ś c ią ^ ^ . Św. A u g u sty n c z ę s t o f o r m u ł u j e w n io s e k z e swego dowodu
na i s t n i e n i e Boga t w i e r d z ą c , że m yśl w id z ą c praw dę w id z i w n i e j praw o w y ższe od s i e b i e i n a t u r ę n ie z m ie n n ą , k t ó r a j e s t Bogiem: p ierw szy m Ż yciem , p i e r w s z ą Normą p o s tę p o w a n ia , p i e r w s z ą M ądro ś c i ą . W " S o l i l o k w i a c h " p i s a ł :
"Deus p a t e r v e r i t a t i s , p a t e r s a p i e n t i a e , p a t e r v e r a e summaeąue v i t a e , p a t e r b e a t i t u d i n i s ,
p a t e r b o n i e t p u l c h r i " ! ^ .
W t y c h o s t a t n i c h s ło w a c h k r y j e s i ę r ó w n ie ż o d p o w ied ź na p y t a n i e : "U bi e s t Deus t u u s ? " Tam, g d z i e j e s t Bóg, tam j e s t p ra w d a , dobro i p ię k n o .
Ważnym momentem w a u g u s t y ń s k i e j t e o r i i p o z n a n ia t a k c z ł o -A* w ie k a j a k i p r z e d e w s z y s tk im sam ego Boga j e s t ^ i l l u m i n a t i o d i -
v i n a " . Z dobyw anie m ą d ro ś c i w ed łu g św. A u g u s ty n a n a s t ę p u j e d z i ę k i o ś w ie c e n iu p raw d ą B ożą, c z y l i p r z e z tw ó rc z y wpływ B oga. D z ię k i niem u d u s z a u c z e s t n i c z y n i e t y l k o w z m ie n n y c h fo rm a c h ż y c i a
o k r e ś lo n y c h czasem i p r z e s t r z e n i ą /w b y c i e s u b s t a n c j a l n y m , w ży c i u m o raln y m , w % yciu w eg etaty w n y m , w p o z n a n iu zm ysłow ym /, a l e ró w n ie ż w j a k i ś s p o s ó b w n ie z m ie n n e j d o s k o n a ł o ś c i sam ej p raw d y . J u ż w 387 r . w " S o l i l o k w i a c h " A u g u s ty n p o ró w n a ł Boga do s ł o ń c a um ysłów , u m o ż liw ia ją c e g o p o z n a n ie praw d p o ję c io w y c h 17 P ó ź n ie j
i8 c z ę s t o w r a c a ł do t e j m y ś li n a z y w a ją c Boga " ś w ia tłe m d u s z y " a j e j z n a c z e n ie d l a ż y c i a m o ra ln e g o c z ło w ie k a p o d k r e ś l a ł z w ła s z - 19 c z a w d i a l o g u "0 w o ln e j w o l i " . T e o r i a i l u m i n a c j i j e s t c e n tr a ln y m z a g a d n ie n ie m a u g u s t y ń s k i e j t e o r i i p o z n a n ia i tz w . " e t y c z n e j m ą d r o ś c i ż y c i o w e j " . Umysł p o z n a je praw dy w ie c z n e , a ź ró d łe m te g o p o z n a n ia n i e j e s t a n i św ia t zm ysłow y, a n i sam a m y ś l; ź r ó d ł o je g o j e s t w B ogu, k t ó r y t e prawdy
o b ja w ia d u s z y p o p rz e z j e j b e z p o ś r e d n i e o ś w i e c e n i e . S t ą d t e ż Bóg 15 16 17 18 19 P o r . De l i b e r o a r b i t r i o I I 13, 3 5 , CCL 2 9 , 2 6 1 ; E. G i l s o n , W prow adzenie do n a u k i ś w i ę t e g o A u g u s ty n a , d z . c y t . , 1 7 . S o l i l o ą u i a I 1, 2 , PL 3 2 , 8 7 0 . Tamże, I 8 , 15, PL 3 2 , 8 7 7 . P o r . DF I I I 2 3 9 -2 4 0 . P o r . De l i b e r o a r b i t r i o I I 9 , 2 6 , CCL 2 9 ,
- 85
20
nazyw any j e s t c z ę s t o " v e r i t a s , lum en c o r d i s " , n a u c z y c ie le m 2 i
praw dziw ym . O ś w ie c e n ie w e d łu g św. A u g u s ty n a p r z y b i e r a k o n k r e t ny k s z t a ł t w ia r y w C h r y s t u s a . W yrażona w t e r m i n o l o g i i , n i e d o ś ć u s t a l o n e j m y ś li B is k u p a H ip p o n y w tym p u n k c ie j e s t j e d n o c z e ś n i e m ocna w swym n u r c i e w iodącym i t r u d n a do p r z e ś l e d z e n i a w s z c z e
g ó ł a c h . C a łk ie m w y r a ź n ie wiemy t y l k o , że - p e ł e n w spom nień
z w ła s n e g o d o ś w ia d c z e n ia - A u g u sty n z a c h ę c a do p o r z u c e n i a l u d z k i e j p y ch y i p r z y j ę c i a p ra w d y , k t ó r ą nam Bóg d a j e , z a m i a s t c h ę c i z d o b y c ia j e j . W ia ra j e s t p i e r w s z a , i n t e l e k t i d z i e z a n i ą : " S i n o n p o t e s i n t e l l i g e r e , c r e d e u t i n t e l l i g a s . P r a e c e d i t f i d e s , s e ą u i t u r i n t e l l e c t u s " 2 2 ; ro z w a ż a j ą c t o d o d a : "E rg o n o l i ą u a e r e r e i n t e l l e g e r e " t c r e d a s , s e d c r e d e u t i n t e l l e g a s " 2 3 .
D la św . A u g u s ty n a w ażn a j e s t p raw d a e w a n g e lic z n a , i n t e r p re to w a n a t a k ż e f i l o z o f i c z n i e , w y ra ż o n a s ło w a m i: " S z u k a j c i e
a z n a j d z i e c i e . . . " /M t 7 , 7 / . I w y d a je s i ę , że s ło w a t e o k r e ś l a j ą t a k ż e im p e ra ty w n a w r ó c e n ia i sam p r o c e s n a w r a c a n ia s i ę . Wie
on z w ła s n e g o d o ś w i a d c z e n i a , czym b y ła b y " m ą d ro ś ć " b e z w i a r y , a m ia n o w ic ie , n i e u d o l n ą p r e t e n s j ą do p ra w d y , z a k t ó r ą i d ą n i e p o w o d z e n ia w io d ą c e do s c e p ty c y z m u z a w a r te g o w s ło w a c h : " d e s p e -r a t i o ve-rum i n v e n i e n d i " . D la n ie g o k -r e s owego " z n a l e z i e n i a " , 2! A u to ż s a m ia s i ę p o n ie k ą d z k re s e m n a w r ó c e n ia , p r z y czym s i ł ą 20 21 C o n f e s s i o n e s X II 10, 1 0 , CSEL 3 3 , 3 1 6 . Można mówić o to ż s a m o ś c i " s z c z y t u k o n t e m p l a c j i " i w id z e n ia u s z c z ę ś l i w i a j ą c e g o . W ynika t o d o ś ć j a s n o z "De T r i n i t a t e " IV 1 8 , 2 4 , CCL 5 0 , 1 9 1 -1 9 3 ; IX 1 , 1, CCL 5 0 , 2 9 2 -2 9 4 ; E n a r - r a t i o n e s i n p s a lm o s 1 2 3 , 2, CCL 4 0 , 1 8 2 5 -1 8 2 6 ; Serm o 3 4 6 , 2 , PL 3 9 , 1 5 2 3 -1 5 2 4 ; C o n tr a F au stu m M anichaeum X II 4 6 , CSEL
2 5 / l , 6 3 7 - 6 3 9 . P o r . t a k ż e : F . C a y r e , La c o n t e m p l a t i o n a u g u - s t i e n n e , P a r i s 1 9 2 7 , 2 1 6 -2 3 5 . 22 23 Serm o 11 1 , PL 3 8 , 6 7 2 . I n I o a n n i s E v a n g e liu m 29 p o z n a n ia u św . A u g u s ty n a n a u k i ś w i ę t e g o A u g u s ty n a 6 , CCL p o r . E. d z . c y t 3 6 , 2 8 7 . G i l s o n , . 3 3 -1 5 2 Na te m a t s t o p n i W p ro w ad zen ie do P o r . E. G i l s o n , W p ro w ad zen ie do n a u k i ś w ię te g o A u g u s ty n a , d z . c y t . , 3 9 .
86
-w io d ą c ą -w cały m tym p r o c e s i e pozna-wczym i ety c zn y m j e s t " d o c ta 25
i g n o r a n t i a " . J e s t on św iadom te g o / a u ś w ia d o m ił to s o b i e
w cały m p r o c e s i e e ty c z n e g o i r e l i g i j n e g o n a w r a c a n ia s i ę / , że " s c i e n t i a n o s t r a s c i e n t i a e / d i v i n a e / c o n p a r a t a i g n o r a n t i a
e s t " 2 6
D la B is k u p a H ippony j e s t czym ś o c z y w is ty że Bóg j e s t
w ew nętrznym n a u c z y c ie le m c z ł o w i e k a , je d y n y m n a u c z y c ie le m praw dziw ym . L i n i a t e g o " n a u c z a n i a " p r z e b i e g a p o p r z e z d z i e ł a s tw o r z o n e i w y d a r z e n ia h i s t o r i i z b a w i e n ia , k o n c e n t r u j ą c s i ę w okół d o b r a , praw dy i p i ę k n a . W "De T r i n i t a t e " , s z u k a j ą c o b r a z u T ró jc y Ś w ., w s k a z u je n a w s p ó ł s u b s t a n c j a l n o ś ć t r z e c h w ład z osoby l u d z - 27 k i e j , a m ia n o w ic ie na p a m ię ć , um ysł i w o ln ą w o lę . W s z y s tk ie te t r z y w ła d z e w s p ó łtw o r z ą j e d e n p r o c e s n a w r ó c e n ia t a k w p o rz ą d k u
poznaw czym , j a k i bytow y I w tym w s z y s tk im d l a c z ł o w i e k a waż n e j e s t t o , i ż Bóg j e s t Kimś n ie z m ie n n y m . J e s t On p o z a praw am i z m ie n n o ś c i, j a k i e d o k o n u ją s i ę w c z a s i e i w c z ł o w i e k u . D z ię k i tem u j e s t on fu n d am en tem i w s z e lk ą p o d s ta w ą do n a w r ó c e n ia s i ę
c z ł o w i e k a , g d y ż n ig d y n i e o d w o łu je i n i e możo o d w o ła ć sw ej praw d y , d o b r a i p i ę k n a . A u g u s ty n d o b r z e w ie o tym , że f i l o z o f i a j e s t m i ł o ś c i ą m ą d r o ś c i . M ąd ro ść t a n i e ma n i c w sp ó ln e g o z " c z y s ty m rozumem K a n ta i z j e j podobnym i k o n c e p c j a m i . C elem a u g u s t y ń s k i e j f i l o z o f i i j e s t p o s i a d a n i e m ą d r o ś c i u s z c z ę ś l i w i a j ą c e j . W idzim y w ię c , że c e l t e n j e s t r ó w n o c z e ś n ie k re s e m " n a w r ó c e n i a " . Św. A u g u sty n n i e w ą tp i w t o , że rozum może w ła sn y m i s i ł a m i p o z n a ć n p . praw dę
28 m a te m a ty c z n ą , a l e b e z pomocy w ia r y n i e może o s i ą g n ą ć j e j o s t a -26 27 / d o t e j p u b l i k a c j i o d w o łu je s i ę s z e r e g n o w szy ch o p ra c o w a ń , p o r u s z a j ą c t a k i e z a g a d n i e n i a j a k : p raw d a i p e w n o ść , praw da t r w a ł a / B ó g / , p ra w d a t w ó r c z a , p raw d a o ś w i e c a j ą c a , p raw d a u ś w i ę c a j ą c a / . C o n f e s s io n e s XI 4 , 6 , CSEL 3 3 , 2 8 4 . P o r . De T r i n i t a t e X 1 1 , 1 8 , CCL 5 0 , 3 3 0 -3 3 1 ; p o r . s z e r z e j j u ż n ie m a l k l a s y c z n e o p r . : A. K r a t z e r , D ie E r k e n n t n i s d e s A u r e l i u s A u g u s t i n u s , MMnchen 1913; J . H e s s e n , B eg rtin d u n g d e r E r k e n n t n i s n a c h dem h l . A u g u s t i n u s , M M nster 1 9 1 6 . P o r . E. G i l s o n , W p ro w ad zen ie do n a u k i ś w ię te g o A u g u s ty n a , d z . c y t . , 3 9 .
87
-to c z n e g o fu n d am en tu t j . m ą d r o ś c i. M ądrość z a ś z a w ie r a w s o b ie
s p e k u l a c j e um ysłow e, o ś w ie c e n ie w i a r ą , św ia d e c tw o B i b l i i , w io - 29
d ą c e aż do u s z c z ę ś l i w i a j ą c e g o o g l ą d a n i a Boga . N ic w ięc d z iw n e g o , że u św . A u g u sty n a b a rd z o ła tw o o p r z e j ś c i e z a rg u m e n ta c j i c z y s t o s p e k u la ty w n e j , i n t e l e k t u a l n e j do e s t e t y c z n e j , od mo
tywów i l u m i n a c j i do zach w y tu k o n te m p la c y jn e g o , od s tu d iu m do e k s ta z y m i s t y c z n e j . W szystko t o je d n a k odbywa s i ę pod wpływem u c z e s t n i c t w a w M ą d ro ś c i. Ona t e ż tłu m a c z y to p a r a d o k s a ln e w y ra
ż e n ie : " d o c ta i g n o r a n t i a " . J e ś l i " i n t e l l e c t u s " j e s t n a g ro d ą w ia r y , t o j e s t j a s n e , że w ia r a , k t ó r a pod w s z y s tk o p r z e k s z t a ł c a j ą
cym d z i a ł a n i e m m i ł o ś c i p r z e c h o d z i w z r o z u m ie n ie , n ie może z o s t a ć p o m ie sz a n a z tym , co nazywamy n a tu ra ln y m rozumem. W s w o je j wy
k o ń c z o n e j p o s t a c i d o k tr y n a a u g u s ty ń s k a o s to s u n k a c h m iędzy r o z u mem a w i a r ą z a w ie r a zatem t r z y momenty: p rz y g o to w a n ie do w ia ry p r z e z rozum , a k t w ia r y , z r o z u m ie n ie t r e ś c i w ia r y . W szystko z a ś z m ie rz a ć w inno k u M ą d ro ś c i. W n a w ró c e n iu w ia r a r z e c z y w i ś c i e s z u k a , a l e i n t e l e k t z n a j d u j e : " f i d e s ę u a e r i t , i n t e l l e c t u s i n v e n i t " . Z ro z u m ie n ie j e s t n a g ro d ą w ia r y : " i n t e l l e c t u s / . . . / m erces e s t 30 f i d e i " . I t u t a j dochodzim y do z a s a d n i c z e j k w e s t i i n a w ró c e n ia w edług św. A u g u s ty n a , k t ó r y p o d k r e ś l a , że m ąd ro ść p ro w a d z i n as do Boga i n i e d o s i ę g a s i ę Boga bez B oga. J e ś l i bowiem praw dą
j e s t , że w ia r a s z u k a , a rozum z n a j d u j e , t o T en , k t ó r e g o z n a jd u j e , j e s t t a k i , że po z n a l e z i e n i u Go s z u k a s i ę j e s z c z e
w i ę c e j: " e t r u r s u s i n t e l l e c t u s eum quem i n v e n i t ad h u c q u a e r i t „31 Te p r a w id ła m a ją o c z y w iś c ie z a s to s o w a n ie w w ypad k ach , w k t ó r y c h
rozum lu d z k i ro z w a ż a t a j e m n i c ę , a w o la z m ie r z a do ta je m n ic y zbaw c z e j,32 29 30 31 32 P o r . L. A l i c i , 11 l i n g u a g g i o comc se g n o e come t e s t i m o n i a n z a . Una r i l e t t u r a d i A g o s tin o , Roma 1976.
I n I o a n n i s E v an g eliu m 2 9 , 6 , CCL 3 6 , 2 8 7 . Z a s a d a , że " w ia r a
s z u k a , a rozum z n a j d u j e " domaga s i ę p o s z e r z e n i a a n a l i t y c z n e g o w p o ł ą c z e n i u z a u g u s ty ń s k im i w y ra ż e n ia m i o z n a c z a ją c y m i n aw ró
c e n i e : p o r . M. L. A n g r is a n i S a n f i l i p p o , I I l in g u a g g io d e l l a c o n v e r s io n e i n a lc u n e o p e re d i S . A g o s tin o , a r t . c y t . , 2 8 1 -2 9 6 P o r . E. G ils o n , W prow adzenie do n a u k i ś w ię te g o A u g u sty n a ,
d z . c y t . , 4 0 .
P o r . S . B io lo , R e c ip r o c o i n f l u s s o t r a l a c o n v e r s io n e e l a c o n v e r s io n e r e l i g i o s a i n S . A g o s tin o , a r t . c y t . ,
m o ra le
I I . "DEUM ET ANIMAM SCIRE CUPIO"
I s to tn y m tworzywem " m ą d ro ś c i ż y c io w e j" j e s t w ed łu g św. A u g u sty n a p o z n a n ie Boga i p o z n a n ie c z ło w ie k a ; w pewnym s e n s i e
33 c e le m n a w r ó c e n ia j e s t t a k ż e : "Deum e t animam s c i r e c u p io " .
W a u g u s t y ń s k i e j a n t r o p o l o g i i mocno s k r y s t a l i z o w a ł a s i ę d o k t r y n a , że c z ło w ie k j e s t j e d n o ś c i ą d u sz y i c i a ł a . J e s t on b y tem ,
k t ó r y w y sz e d ł z r ą k D obrego B oga, i d l a t e g o t a k d u s z a , j a k i c i a ł o s ą dobrem s tw o rz o n y m " ^ . C i a ł o ma w a r to ś ć sam ą w s o b i e z t e j r a c j i , że j e s t ś w i ą t y n i ą D ucha Ś w ię te g o i j e s t p r z e z n a c z o n e do z m a r tw y c h w s ta n ia . Z o s t a j e ono je d n a k w z ie m sk im ż y c i u p o d d an e prawom d u c h a l u d z k i e g o . D u sza n a t o m i a s t j e s t t o " s u b s t a n t i a 35 ąuaedam r a t i o n i s p a r t i c e p s , r e g e n d o c o r p o r i a c c o m o d a ta " . T y l ko d z i ę k i n i e ś m i e r t e l n e j d u sz y l u d z k i e j c z ło w ie k ma m o ż liw o ść s t a w a n i a s i ę p e ł n i e j c z ło w ie k ie m , p o z n a w a n ia - d u d z k ie g o , c h c e n i a , m iło w a n ia - słow em , ma m o ż liw o ść a k ty w n o ś c i r ó ż n i ą c e j go
od z w i e r z ę c i a . C a ła z a ś j e g o w i e l k o ś ć tk w i w tym , że s tw o r z o n a p r z e z Doga d u s z a n i e ś m i e r t e l n a ma w s o b i e p o d o b ie ń s tw o B oże: "Magna enim ąuaedam r e s e s t homo, f a c t u s ad im aginem
e t s i m i l i t u d i n e m D e i, non i n ąu an tu m m o r t a l i c o r p o r e i n c l u d i 37
t u r , s e d i n ąu an tu m b e s t i a s r a t i o n a l i s an im ae p r a e c e d i t " . A u g u s ty ń s k a k o n c e p c ja n a w r ó c e n ia o so b o w eg o , n a w r ó c e n ia c z ł o w i e k a , p r z y w o łu je z a te m p ra w d ę : "m agna enim r e s e s t homo"
o r a z praw dę o " o c z y s z c z a n i u o b r a z u B ożego w c z ł o w i e k u " . Św.
A u g u sty n s t o i n a s t a n o w i s k u , że n i e ma n i c l e p s z e g o n ad d u s z ę 38
z je d n o c z o n ą z Bogiem . D u sza sam a n i c j e s t B ogiem , p o n ie w a ż
33 A u g u s tin u s , S o l i l o ą u i a I 2 , 7 , PL 3 2 , 8 7 2 . 34 P o r . L . C e c c h i n i , 11 p ro b le m a m o ra le i n S . A g o s t i n o , d z . c y t . , 3 9 . 35 De ą u a n t i t a t e a n im a e , I 13, 2 2 , PL 3 2 , 1 0 4 8 . 36 P o r . n a te m a t p o c h o d z e n ia , n a t u r y , w ła d z d u sz y k l a s y c z n e j u ż d z i ś o p r a c o w a n ie : M. F e r r a z , De l a p s y c h o l o g i e d e S a i n t A u g u s tin , P a r i s 1 8 6 2 . 37 De d o c t r i n a C h r i s t i a n a , I 2 2 , 2 0 , CCL 3 2 , 16. 38 P o r . L. C e c c h i n i , 11 p ro b le m a m o ra le i n S . A g o s t i n o , d z . c y t . , 4 0 .
89
-Bóg j e s t n ie z m ie n n y , n i e p r z e n i k n i o n y , n ie o g r a n ic z o n y , n i e p o d l e g a ją c y z e p s u c i u , n i e s k o ń c z e n i e d o s k o n a ły . D usza n a t o m ia s t s z u k a
39
p raw d y , j e s t s k a ż o n a g rz e c h e m , ma p o tr z e b ę z b a w ie n ia . D la te g o t e ż o d w o łu je s i ę do t e g o , co j e s t j e j w ła ś c iw e - do " m ą d ro ś c i ży c io w e j" ro z p o z n a w a n e j w s u m ie n iu .
J e g o d o k tr y n a o d u ch o w o ści i d u szy w y k a z u je l i c z n e e c h a
m y ś li p l a t o ń s k i e j . Ma je d n a k sw ój n u r t o r y g i n a l n y , a m ia n o w ic ie w s z y s tk o t o , co d o ty c z y p o z n a n ia i s u m ie n ia . N iem o żliw ą j e s t b o
wiem r z e c z ą p o z n a n ie d u s z y , b ez p o z n a n ia " s t a n u " lu d z k ie g o s u m ie n ia . "Animam s c i r e " z n a c z y t a k ż e d l a A u g u sty n a t y l e , co w n i k a ć w t a j n i k i d u sz y p o p rz e z z g ł ę b i a n i e t a j n ik ó w lu d z k ie g o s u
m ie n ia . N a jk r ó c e j c a ł ą r z e c z u jm u ją c można p o w ie d z ie ć , że B isk u p H ippony p o z o s t a j e w ie rn y d o k t r y n i e o w io d ą c e j r o l i p o z n a n ia
w w i e r z e . W tym t e ż u j ę c i u p o z o s t a j e je g o n a u c z a n ie d o ty c z ą c e s u m ie n ia l u d z k i e g o . D la o k r e ś l e n i a s u m ie n ia i p o z n a n ia "w s u
m ie n iu " św. A u g u sty n używa z a s a d n ic z o t r z e c h k lu czo w y ch zw rotów ję z y k o w y c h , a m ia n o w ic ie " c o n s c i e n t i a D e i" , " c o n s c i e n t i a coram
40 Deo" i " c o n s c i e n t i a mea" .
" C o n s c i e n t i a D ei" w s k a z u je na f a k t o b e c n o ś c i B ożej w ś w ię c i e i c z ło w ie k u . O becność t a p r z e j a w i a s i ę w ty że Bóg S tw ó r ca i Zbawca p o z o s t a j e Kimś "w szechw iedzącym " i " w sz y stk o p o z n a ją c y m " . T ak i t o Bóg j e s t zaw sze obecnym wobec k o n k r e tn e g o c z ł o w iek a i c a ł e j h i s t o r i i , b ęd ąc d l a n ic h " in s p e k to r e m " / " i n s p e -
c t o r " / : " c o n s c i e n t i a m tuam Deus i n s p i c i t " ^ ^ . W tym t e ż s e n s i e " c o n s c i e n t i a " s t a j e s i ę d l a c z ło w ie k a św ia d o m o ś c ią " z o b o w ią z u - j ą c ą " , j a k a w y n ik a z j e g o ł ą c z n o ś c i m o r a l n o - r e l i g i j n e j ^ ^ . 39 P o r . s z e r z e j : J . A. M o u ra n t, Remarks on th e "De i m m o r t a l i t a - t e an im ac" " A u g u s tin ia n S t u d i e s " 2 / i 9 7 i / 2 1 3 -2 1 7 . 40 P o r . A. M o lin a ro - A. V a l s e c c h i , La c o s c i e n z a , B ologna 1971, 3 3 . 41 Sermo 8 3 , 6 , 7 , PL 3 8 , 5 1 8 . 42 W tym t e ż ś w i e t l e ro z w a ż a św. A u g u sty n n p . " i n s p i r a c j ę p r o
f e t y c z n ą " a w n i e j moc z o b o w ią z u ją c ą p o z n a n ia - d o m ag ająceg o s i ę m ę c z e ń stw a : p o r . De C i v i t a t c Dei I 21^ CCL 4 7 , 23; I 2 6 , CCL 4 7 , 2 6 -2 7 .
9 0
-W yrażenie " c o n s c ie n t ia coram Deo" w sk a zu je na s y t u a c j ę c z ło w ie k a p o z n a ją c e g o z ł o i dobro o ra z d z i a ł a j ą c e g o ź l e lu b
d o b rze p r z e d B o g ie a . Prawda t a w ynika m .in . z t a k ic h
słów św. Augustyna:
" V i d i s t i , Domine, / . . . / quoniam c u s t o s meus iam e r a s / . . . / " ^ ^ "Etiam s i c in t u s e s t e le e m o sy n a tu a i n a b s c o n d it o ; u b i s o l u s i l l e c u iu s g lo r ia m
ą u a e r i s , t e v i d e t hoc q u a e r e r e " 4 4 .
Według H ippończyka a k t i p r z e ż y c ie e t y c z n e dokonują s i ę w ła ś n ie "przed Bogiem ", gdyż w o ln o ść osobow ego podm iotu n ie może
być w o ln o ś c ią "poza prawdą", ja k ą Bóg o b ja w ia p o p rzez s u m ie n ie . S tą d t e ż możemy p o w ie d z ie ć , że p ow in n ość m oralna " i s i ę
podm iotu z a w s z e i t y l k o ja k o prawda rozp ozn an a
w s ą d z i e s u m ie n ia o św ie c o n e g o Bożą o b e c n o ś c ią . N ic w ię c d ziw n e g o , że s u m ie n ie j e s t tym " sa n k tu a riu m " , g d z ie c z ło w ie k przebywa sam na sam z Bogiem: "Neque enim homo par t u u s , f r a t e r t u u s , in -
45
t r a r e p o t e s t i n c o n s c ie n t ia m tuam , quam n o v i t Deus" . Poznawcze "przebyw anie" c z ło w ie k a p rze d B o g ie a c h a r a k te r d i a l o g i c z n y :
" C o n s c ie n t ia tu a 46
c ó r a Deo e s t , c o n v e r s a t i o tu a corai f r a t r e tuo" . D ia lo g t e n jed n ak r o z c ią g a s i ę na w s z y s t k i e ob s z a r y in ty m n o ś c i c z ło w ie k a , na c a ł ą s f e r ę j e g o k on tak tów z Bo
g ie m , z innym i ludźm i i ze so b ą samym. Symbolami t e g o wewnętrzni go p orozu m iew an ia p ozn aw czego s ą : " cor meum", " in tu s h o m in is" ,
" p e c tu s " , "anim a"^?. W s z y s tk ie t e term in y w sk a z u ją t y l k o różn e a k c e n ty j e d n e j r z e c z y w i s t o ś c i , ja k ą j e s t s u m ie n ie , b ęd ą ce w ładzą poznaw czą i w a r t o ś c iu j ą c ą z g o d n ie z prawe oralnym w yp isan y
w " s e r c u " . B isk u p Hippony o k r e ś l a t o w sło w a c h :
"Non d u b ia , se d c e r t a c o n s c i e n t i a , Dom ine, amo ^g t e . P e r c u s s i s t i c o r meum v erb o t u o , e t amavi te" .
43 44 45 46 47 48 C o n f e s s io n e s I i i , 1 7 , CSEL 3 3 , 1 5 . Sermo 1 4 9 , 1 3 , 14, PL 3 8 , 8 0 5 . Sermo 4 7 , 9 , 11, PL 3 8 , 3 0 1 . Tamże. P o r . A. M o lin a ro - A. V a l s e c c h i , La C o n f e s s io n e s X 6 , 8 , CSEL 3 3 , 2 3 1 . c o s c i e n z a , d z . c y t . , 34
91 7 . . . / ubicuj i l l u c i n t u s h o m in is quod c o n s c i e n t i a v o c a t u r ; que a l i b i p a s s u s f u e r i t t r i b u l a t i o n e s , c o n f u g i e t , e t i b i i n v e n i e t Deum"^^.
"Znać d u szę " w ed łu g n ie g o o z n a c z a c z ę s t o t y l e , c o "znać s t a n lu d z k ie g o s u m ie n ia " . P o n iew a ż z a ś w su m ie n iu s k u p ia s i ę n ie j a k o c a
ł e p o z n a n ie prawdy o Bogu i o c z ło w ie k u , n ic zatem d ziw n ego^ że Augu s t y n o k r e ś l a s u m ie n ie "pobożnych" mianem " s t o l i c y " / s e d e s / :
" N ih il t a l e c o g i t e t i s de D eo, q u i n u l l o c a p it u r l o c o , c u i s e d e s e s t c o n s c i e n t i a piorum ; e t i t a s e d e s D ei e s t i n c o r d ib u s h o m i-num, u t s i homo c e c i d e r i t a D eo, Deus i n s e m an eat, non q u a s i
50
c a d a t , non in v e n ie n d o u b i s i t " . N ie j e s t w ię c z a s k o c z e n ie m ,
że B isk u p H ippony i n t e r p r e t u j e p a u liń s k ą " p i s t i s " ja k o s u m ie n ie o r a l n e :
"Aut certu m e s t e s s e id o lo th y tu m a u t certu m e s t
non e s s e a u t i g n o r a t u r . S i erg o certum e s t e s s e , m e liu s C h r is t ia n a v i r t u t e r e s p u it u r ; s i autem v e l
non e s s e s c i t u r v e l ig n o r a t u r , s i n e u l l o c o n s c i e n - t i a e s c r u p u lo i n usum n e c e s s i t a t i s a d su m itu r " 5 1 .
S u m ien ie ja k o w ła d z a p ozn aw cza j e s t r ó w n o c z e ś n ie m ie jsc e m , w którym u w i e r z y t e l n i a s i ę "mądrość życiow a" c z ło w ie k a . W nim
bowiem c z ło w ie k o d n a jd u je św iad om ość w ła sn e g o dobra i z ł a ,
w nim ta k ż e o d n a jd u je Boga ja k o " s ę d z ie g o " i " s tr ó ż a " c a łe g o sw ego lu d z k ie g o p o s tę p o w a n ia . D la te g o t e ż c z ło w ie k p o w in ie n
" o d s ła n ia ć " sw e s u m ie n ie "coram Deo", w n ieu sta n n y m "kolokwium" w s łu c h iw a n ia s i ę i o d p o w ia d a n ia Bogu. I t y lk o w tedy lu d z k ie s u m ie n ie b ę d z i e p ra w d z iw e , z g o d n ie z z a s a d ą "Deu c u p io " 5 2 . e t animam s c i r e 49 E n a r r a tio n e s i n P salm os 4 5 , 3 , CCL 3 8 , 5 1 9 . 50 T a m ż e ,4 5 , 9 , CCL 3 8 , 5 2 3 . Na te m a t r o z p o z n a n i a p ra w a n a t u r a l n eg o i " g ł o s u Boga" w s u m ie n iu p o r . A. M o lin a ro - A. V a l s e c c h i , La c o s c i e n z a , d z . c y t . , 3 5 - 3 6 . 8 0 0 -51 E p i s t u l a 4 7 , 6 , CSEL 3 4 , 136; p o r . Seruio 149, 2 , 3 , PL 3
8 0 1 ; p o r . t a k ż e s z e r z e j d o k tr y n ę o w zajem nych w pływ ach m y ś li o s u m ie n iu : J . D u p o n t, S y n e i d e s i s . Aux o r i g i n e s de l a n o t i o n c h r ^ t i e n n e de l a c o n s c i e n c e m o r a le , " S t u d i a i l e l l e n i s t i c a " 5 / 1 9 4 8 / 1 1 0 -1 5 3 . P o r . wpływ m y ś li a u g u s t y ń s k i e j na d o k tr y n ę o s u m ie n iu : A. H o r t e l a n o , E v o lu c ió n d e l a c o n c i e n c i a m o r a ł, " O r b is C a th o - l i c u s " 5 / 1 9 6 2 / 3 6 9 -3 9 4 ; P h . D e lh a y e , La c o n c i e n c i a m o ra ł d e l 52
92
-"Poznanie d u s z y ", zdaniem św. A ugustyna, j e s t czymś n ie odłącznym od "poznania su m ie n ia ", a p rzez n ie od "ro zp o zn an ia"
w w ie r z e , od nawrócenia in te le k tu a ln e g o , r e l i g i j n e g o i m oralne- 53
go . J e s t to z r e s z tą zgodne z augustyńską k o n cep cją g rze ch u . Bardzo c z ę s to bowiem w d z ie ła c h w ie lk ie g o Biskupa Hippony po
wraca m yśl, że grzech j e s t to " a v e r s io " od Boga i "co n v e rsio ad ..54
creaturai Tak np. w "De lib e r o a r b i t r i o " p i s a ł :
" / . . . / p e c ca ta omnia hoc uno genere c o n t i n e r i, quisque a v e r t it u r a d i v i n i s vereque manentibus m u ta b ilia atque in c e r t a c o n v e r titu r " 5 5 .
cum
et ad
W i nny i e j s c u natom iast wypowie zd a n ie : "Y o lu n tas / . . . / a v e r - bo-Podobnie te ż sa ab incom m utabili e t communi bono e t con versa ad p ro p riu
num, aut ad e x te r iu s aut a d .i n t e r i u s , p e c c a t" .
wyraża s ię w innym d z i e le : "E s t autem peccatum / . . . / a p r e s ta n - 57
t io r e co n d lto re a v e r s io et ad c o n d ita i n f e r i o r a c o n v e r s io " .
Umiłowanie m ądrości j e s t jednak tą s i ł ą , k tó r a pozwala c z ło w ie kowi na zam ianę.
Skoro więc grzech j e s t zwróceniem s i ę ku rzeczom "niepew nym" /ad in c e r ta c o n v e r t it u r / , n ic więc dziw nego, że nawróce
n ie j e s t odw rotnością t e j s y t u a c j i : j e s t między innymi p o szu k i waniem "p ew n o ści". Wyraża s ię to tak że w m od litw ie a u g u sty ń sk ie j
58 d a ją c e j s ię s t r e ś c i ć w słow ach: "Noverim me, noverim t e " .
53 54
c r i s t i a n o , B arcelon a 1969, 85-119.
P o r. S . B io lo , K eciproco i n f lu s s o tr a l a co n versio n e morale e la con version e r e l i g i o s a in S . A g o s tin o , a r t . c y t . , 303 nn. P o r. D. M o n g illo , P e c c a to , w: L . R o ssi n a rlo e n c ic lo p e d ic o d i t e o lo g ia morale b i b l i o g r ./ . - A. V a ls e c c h i Roma 1976, 73 * D iz io/zo b . 55 56 57 58 De lib e r o a r b i t r i o I 16, 35, CCL 29, 235. Tamże I I 19, 53, CCL 29, 272.
De d iv e r s is q u a e stio n ib u s ad Sim plicianum I 2, 1
45: p or. De C i v i t a t e Dei X I I 6, CCL 48, 359-362. CCL 44, S o li lo q u ia I I i , 1; S . A g o s tin o , Torino do psaimów, p o r. A. mes. P a r is 1980. p o r. J . Del C o l l e , I salm i p r e g a ti da 1986, 15-16. Id ea o r y g in a ln a komentarza G. Hamman, S a in t A u g u stin p r ie le s Psau
- 93
P o z n a n ie t o je d n a k d o k o n u je s i ę za w sze "coram Deo" n i u .
w su
I I I . NAWRÓCENIE I AUTORYTET
Wiemy, ż e m ięd zy pow rotem p l o t y ń s k i e j d u sz y "na s w o je
m i e j s c e " , ku w łasnem u ś w i a t ł u i swemu ź r ó d ł u , a stop n iow ym w zno s z e n ie m s i ę m y ś li a u g u s t y ń s k ie j ku t r a n s c e n d e n t n e j p r a w d z ie , z a c h o d z i r ó ż n i c a n i e t y l k o s t o p n i a , a l e p r z e d e w s z y s tk im n a t u r y .
J e ś l i bowiem d l a P lo t y n a n i e s t a n o w i ł a ża d n ej t r u d n o ś c i t e z a , że praw da, z i s t o t y sw ej b o s k a , może m ie s z k a ć w r ó w n ie b o s k i e j d u s z y , t o d l a A u g u sty n a w i e l k ą t r u d n o ś ć s t a n o w i ł o w y j a ś n i e n i e , w j a k i s p o s ó b p raw d a, k t ó r a j e s t B o sk a , może je d n a k s t a ć s i ę
prawdą s t w o r z e n i a , i t o s t w o r z e n i a g r z e s z n e g o . B isk u p H ippony r o z w ią z u j e t r u d n o ś ć o d w o łu ją c s i ę do p r z e n o ś n i , ż e " ś w i a t ł o
3 o ż e d o ty k a " c z ł o w i e k a . Z naczy t o , ż e Bóg n i e s t w o r z y ł w c z ł o w iek u t o m is t y c z n e g o i n t e l e k t u , z d o ln e g o do t w o r z e n ia praw dy,
t y l k o z w y k łą m y śl z d o ln ą j ą p r z y j ą ć , d z i ę k i owemu Bożemu w p ły - 59
wowi ś w i a t ł a , j a k i e c z ł o w i e k a o ś w ie c a .
Jednym z p rzeja w ó w owego " o ś w ie c e n ia " j e s t - j e g o zd an iem - r o l a a u t o r y t e t u . P rob lem t e n omawia m .i n . w I I k s i ę d z e "De
60 o r d in e " . N ie m n ie j je d n a k " a u t o r y t e t " ma d l a n ie g o z n a c z e n ie o w i e l e g ł ę b s z e , g d y ż b ez j e g o u z n a n ia n i e ma p ra w d ziw ej "mą d r o ś c i " i n i e ma n a w r ó c e n ia . Ludzka w ie d z a i sam p r o c e s j e g o n a w r a c a n ia s i ę , ta k i n t e l e k t u a l n e g o ja k i m o r a ln e g o , o p ie r a c i e s i ę na dwóch c z y n n ik a c h , a m ia n o w ic ie , na m i e " 6 1 . " a u t o r y t e i r o z u " C h r o n o lo g ic z n ie a u t o r y t e t w y p rzed za rozui l o g i c z n i e z a ś - rozum j e s t na p ierw szym m i e j s c u / . . . / . W ynika s t ą d , że bramy do
59 P o r . E. G i l s o n , S ur q u e lq u ^ s d i f f i c u l t e s de l ' i l l u m i n a t i o n a u g u s t i n i e n n e , w: Hommage a M. de W u lf, L o u v a in 1 9 3 4 , 3 2 1 - 3 3 1 ; J . B a r io n , P l o t i n und A u g u s t in u s , B e r l i n 1 9 3 5 , 151 n n . 60 P o r . De o r d in e I I 9 , 2 6 - 2 7 , PL 3 2 , 1 0 0 7 -1 0 0 8 .
94
p rz y b y tk ó w w ied zy tym , k t ó r z y c h c ą p o z n a ć j e j
w i e l k i e i n ie z b a d a n e s k a r b y , o t w i e r a t y l k o a u t o r y t e t " ^ .
K to k o lw ie k je d n a k bram ę t ę p r z e k r o c z y , p r z e s t r z e g a b e z n a jm n ie j s z e g o w a h a n ia z a s a d ż y c i a d o s k o n a łe g o . D z ię k i nim , gdy s t a n i e
s i ę p o j ę t n y , u ś w ia d a m ia s o b i e w r e s z c i e , na j a k s i l n y c h p o d s t a wach rozum ow ych o p i e r a ł o s i ę to w s z y s tk o , czym s i ę k i e r o w a ł ,
zan im z a c z ą ł używ ać ro zu m u . C z ło w ie k w samym a k c i e n a w r ó c e n ia p o jm u je ró w n ie ż t o , czym j e s t rozum , z a k tó ry m d ąży i d z i ę k i k tó re m u p o jm u je , w y s z e d łs z y s i l n y i sp raw n y z p o w ijak ó w a u t o
r y t e t u ^ ^ .
Wiemy s k ą d in ą d że A u to r " C o n f e s s i o n e s " zajm o w ał p r z e z d ł u g i c z a s sw o je g o ż y c i a p o s ta w ę a m b iw a le n tn ą wobec a u t o r y t e t u W ydaje s i ę , że z j e d n e j s t r o n y m ia ł on n ie z w y k łe z a p o tr z e b o w a -
64
n i e n a a u t o r y t e t : tale o d n o s i ł s i ę do a u t o r y t e t u m a tk i i ta k n p . o c e n i a ł a u t o r y t e t S y m p lic ja n a :
"O d w ie d z iłe m w ięc S y m p l i c j a n a , k t ó r y b y ł duchowym o jcem b is k u p a A m brożego j a k o t e n , k t ó r y mu ł a s k i B o żej u d z i e l i ł . M iło w a ł go Ambroży n ap ra w d ę j a k
o j c a . O p o w ie d z ia łe m , j a k s i ę b łą k a m po b e z d r o ż a c h . W spom niałem , że c z y ta łe m k i l k a k s i ą ż e k f i l o z o f ó w
p l a t o ń s k i c h , p r z e ło ż o n y c h n a ł a c i n ę p r z e z W ik to -
r y n a / . . . / . W ik to ry n b y ł c z ło w ie k ie m n i e p o s o p o l i c i e uczonym . Z n ał do g ł ę b i w s z y s t k i e s z t u k i w y zw o lo n e. I l e ż d z i e ł f i l o z o f i c z n y c h p r z e s t u d i o w a ł , o c e n i ł ,
sk o m e n to w a ł / . . . / " 6 5 .
Z d r u g i e j je d n a k s t r o n y wobec a u t o r y t e t u zachow yw ał A u g u sty n p o s ta w ę b a r d z o n i e u f n ą i d e fe n s y w n ą :
" N a j b a r d z i e j z a ś zd u m iew ało m n ie i d r ę c z y ł o t o , że t a k w i e l e j u ż c z a s u u p ł y n ę ł o od owego d z i e w i ę t n a s t e g o ro k u mego ż y c i a , gdy z a c z ą łe m p i l
n i e p o s z u k iw a ć m ą d r o ś c i , p o s t a n a w i a j ą c s o b i e , że
62 De o r d i n e 11 9 , 2 6 , PL 3 2 , 1007, DF 1 2 0 2 . 63 P o r . ta m ż e .
64 P o r . C o n f e s s io n e s X 12, 19, CSEL 3 3 , 2 4 0 -2 4 1 .
95
-gdy w r e s z c i e j ą z n a j d ę , p o rz u c ę w s z y s t k i e p u s t e
a m b ic je i n i e d o r z e c z n e z ł u d z e n i a . A o to m iałem j u ż t r z y d z i e ś c i l a t i c i ą g l e sz a m o ta łe m s i ę w tym samym b a g n i e , c h c iw ie w y c ią g a ją c r ę c e po t o , co ś w i a t m ia ł mi do o f i a r o w a n i a , c h o c ia ż t o w s z y s tk o t y l k o m nie
m am iło i r o z p r a s z a ł o m oje s i ł y / . . . / " 6 6 .
O s t a t e c z n i e je d n a k w " C o n f e s s i o n e s " / i n ie t y l k o / o p o w ia d a s i ę " z a a u t o r y t e t e m " , k t ó r y ja w i mu s i ę J a k o " g ł o s " . G łos t e n j e s t ta k k a te g o r y c z n y i a b s o l u t n y , że n i e może p o c h o d z ić a n i od i d e i lu b id e a łó w , a n i od n ie o so b o w y c h praw , l e c z ź ró d łe m je g o
m usi być r z e c z y w i s t o ś ć o so b o w a, o s o b a a b s o l u t n a , t z n . Bóg. Św. A u g u sty n d o s k o n a le z d a w a ł s o b i e sp ra w ę z t e g o , i ż c z ło w ie k j e s t
i s t o t ą e g z y s t e n c j a l n i e " z a g r o ż o n ą " , p o d d a n ą zm ianom , p o d o b n ie , j a k zm ien n e mogą być o cen y j e g o s u m ie n ia . To, że s ą d s u m ie n ia
j e s t d e c y d u ją c y , w c a le n i e o z n a c z a , że j e s t on d e c y d u ją c ą norm ą I d l a t e g o z t e j w ł a ś n i e p r z e s ł a n k i w y c ią g a A u to r " C o n f e s s io n e s " p o t r z e b ę i t e z ę o s iln y m a u t o r y t e c i e , k t ó r y w n a j b a r d z i e j z a s a d n ic z y c h m om entach c h r o n i ł b y c z ło w ie k a od f a łs z y w y c h d e c y z j i , 69 u s u w a ją c m o ż liw o ś c i z b ł ą d z e n i a .
B isk u p ilip p o n y j e s t św iadom t e g o , i ż w f a k c i e n a w r ó c e n ia O bow iązek m o ra ln y H
" p o w in n o ść w y b ra n a " s t a j e s i ę " o b o w ią z k ie r
z a ś s ta n o w i " k o n ie c z n o ś ć m o r a ln ą " c z y n i e n i a d o b r z e , a u n i k a n i a
z ł e g o , w y n ik a ją c ą z p o z n a n i a , że Bóg - N ajw y ższy P a n , domaga s i ę te g o w s p o s ó b b ezw aru n k o w y . Tak w ię c w samym p r z e ż y c i u p o w in n o ś c i i o b o w iązk u s u m ie n ia s t y k a s i ę d o ś w ia d c z e n ie n a w r a c a ją c e g o s i ę
c z ło w ie k a z a u t o r y t e t e m h o l i B o ż e j, b ę d ą c e j ź ró d łe m m o ra ln e g o p ra w a . Mówiąc in n y m i s ło w y , A u g u sty n j e s t z d a n i a , że o s o b i s t e s u m ie n ie w p r o s t w o ła o a u t o r y t e t 70 66 67 68 69 C o n f e s s io n e s VI l i , 18, CSEL 3 3 , 132, K u b iak 1 0 0 -1 0 1 . P o r . De C i y i t a t e Dei XIX 14, CCL 4 8 , 6 8 0 -6 8 2 . P o r . ta m ż e , IV 3 , CCL 4 7 , 1 0 1 -1 0 2 ; IV 3 3 , CCL 4 7 , 1 2 6 -1 2 7 ; XIX 5 , CCL 4 8 , 6 6 9 -6 7 0 . P o r . G. G a t t i , A u t o r i t a , L. R o s s i - A. V a l s e c c h i , D i z i o n a r i o E n c i c l o p e d i c o d i t e o l o g i a m o r a le , d z . c y t . , 6 5 - 6 6 . 70 P o r . De C i v i t a t e D ei XIX14 i 1 6 . CCL 4 6 8 0 -6 8 2 i 6 8 3 .
96
W "De o r d i n e " sp o ty k atay s i ę z tw ie r d z e n ie m , że " i s t n i e j e 71
z j e d n e j s t r o n y a u t o r y t e t b o s k i , z d r u g i e j z a ś l u d z k i " . Praw dziwym je d n a k i s iln y m j e s t j e d y n i e a u t o r y t e t B o s k i. Boskim z a ś nazyw a t e n a u t o r y t e t , k t ó r y w sw o ic h o b ja w a c h d o s tę p n y c h l u d z
k iem u p o z n a n iu p r z e k r a c z a w s z e l k i e m o ż liw o ś c i l u d z k i e i k i e r u
j e samym c z ło w ie k ie m p o z o s t a j ąc zaw sze " w ia ry g o d n y m ". Będąc z a ś w iary g o d n y m , n i e d o p u s z c z a n ig d y m o ż liw o ś c i b ł ę d u , s t a j ą c na s t r a ż y tz w . " m ą d ro ś c i ż y c io w e j" . A u t o r y t e t Boży s p e ł n i a wobec c z ło w ie k a d w o ja k ie z a d a n i e . Z j e d n e j s t r o n y s t a w i a on k a ż d e go c z ło w ie k a w k o n t e k ś c i e ż y c i a i h i s t o r i i z b a w ie n ia : " / . . . / ów b o s k i a u t o r y t e t p o u c z a n a s o sw ej w ład z y p o p r z e z f a k t y , o m i ł o s i e r d z i u - p r z e z swe u n i ż e n i e , o sw ej n a t u r z e - p r z e z p o u c z e n i a ; p ra w d y , w k t ó r e z o s t a l i ś m y w t a j e m n i c z e n i , p o d a j ą nam t o w s z y s tk o w s p o s ó b u k r y ty i pewny z a ra z e m i d z i ę k i nim ż y c i e l u d z i d o b r e j w o li ła tw o s t a j e s i ę c z y sty m / . Z d r u g i e j s t r o n y n a t o m i a s t a u t o r y t e t Boży z a b e z p i e c z a s p o ł e c z n o ść Ludu B ożego / C i v i t a s D e i / p r z e d egoizm em i b łę d a m i j e d n o s t e k . P o n iew aż s u m ie n ie in d y w id u a ln e b a r d z o s i l n i e z a l e ż y od św ia d o m o śc i s u b i e k t y w n e j , d l a t e g o t e ż - w ed łu g św . A u g u s ty n a - n ie o d z o w n ą j e s t r z e c z ą k s z t a ł t o w a n i e o d p o w ie d z ia ln e g o s u m ie -n i a mocą "B ożego a u t o r y t e t u " . " J e ś l i z a ś c h o d z i o a u t o r y t e t 74 l u d z k i , to c z ę s t o n a s on z w o d z i" . Po w ie lu b o le s n y c h d o ś w ia d c z e n i a c h n a d r o d z e sw ego n a w r a c a n ia s i ę , A u g u s ty n t w i e r d z i o s t r o ż n i e : "w y d a je s i ę , że a u t o r y t e t e m o d z n a c z a j ą s i ę l u d z i e z a s ł u ż e n i , k t ó r z y d a j ą l i c z n e p ró b y sw ych p o g ląd ó w / . . . / i k t ó r z y ż y j ą t a k , j a k sam i ż y ć z a l e c a j ą " ? " . '.V t e n d a n i a t e ż s p o s ó b a u t o r y t e t u B isk u p H ippony w y ra ż a p o g lą d św n i e s ą n iczy m in n y j a k t y l k o P a w ła , żc " z a - f u n k c j ą " s łu ż b y 71 72 73 74 75 De o r d in e 11 9 , 2 7 , PL 3 2 , 1 0 0 8 , DF 1 2 0 3 . De o r d in e 11 9 , 2 7 , PL 3 2 , 1 0 0 8 , DF 1 2 0 3 . P o r . C. de M e n a sc e , D is c o r s o s u l l ' ;a u t o r i t a De o r d i n e 11 9 . 2 7 . PL 3 2 . 1008, DF 1 2 0 3 . Tam że, DF I 2 0 3 -2 0 4 . Roma 1 9 7 0 . 76 R. ^ c h n a c k e n b u r g , M e ssa g g io m o ra le d e l Nuovo T e s ta m e n to , Roma 1 9 5 3 , 7 6 - 9 8 .
97*
w K o ś c i e l e " /o ik o d o m ia - Rz 13, 1 -7 ; K ol 3 , 1 8 -2 5 ; E f 5 , 2 1 - 2 8 / . O s t a t e c z n i e je d n a k w s z e lk i " l u d z k i " a u t o r y t e t z n a j d u j e
lą z a n ą z n a w ra c a n ie sw o je n a j g ł ę b s z e u z a s a d n i e n i e , sw o ją " w ia ry g o d n o ś ć " i z a s a d
n o ść w a u t o r y t e c i e Bożym i w p o w o ła n iu c z ło w ie k a p r z e z B oga.
Św. A u g u sty n o d n a l a z ł w a u t o r y t e c i e je g o t r a n s c e n d e n t a l
ny c h a r a k t e r . Ten z a ś z k o l e i " s w o ją mocą" / p r o p t e r s e m e tip s u m / o d s ł a n i a c z ło w ie k o w i pew ność z a w a r tą w podwójnym p r z y k a z a n iu
m i ł o ś c i Boga i b l i ź n i e g o i ta k ś c i ś l e 77 s i ę i n t e l e k t u a l n y m . N ic w ię c d z iw n e g o , że w sw ej r e f l e k s j i ta k g łę b o k o m e t a f iz y c z n e j i w e w n ę trz n e j A u to r " C o ń f e s s io n e s " r a z j e d e n " n a w r ó c ił s i ę " f o r m a l n i e . W n a w ró c e n iu tym je d n a k p o z o s t a j ą do s i e b i e k o m p le m e n ta rn ie p r o c e s y n a w r a c a n ia s i ę i n t e l e k t u a l n e g o , r e l i g i j n e g o i m o ra ln e g o .
W podsum ow aniu t r z e b a zau w aży ć, że n a w ró c e n ie m o ra ln e i r e l i g i j n e j e s t w pewnym s e n s i e owocem a u g u s ty ń s k ie g o p o s z u k iw a n ia m ą d r o ś c i. Ta o s t a t n i a n a t o m ia s t b y ł a tr a k to w a n a p r z e z W ie lk ie g o M y ś l i c i e l a ja k o l u d z k i dynamizm p ro w ad zący do c e l u
o s t a t e c z n e g o c z ło w ie k a . M ądrość z a te m b y ł a zaw sze i n t e r p r e t o - 78 wana p r z e z św. A u g u sty n a t e l e o l o g i c z n i e . I n t e r p r e t a c j a t a k a p r z y w o łu je z pewną k o n i e c z n o ś c i ą p o zn aw czą i e g z y s t e n c j a l n ą n a ś w i e t l e n i e a r e t o l o g i c z n e m ą d r o ś c i: z n a c z y t o , że B isk u p H ippony o d c z y tu je m ąd ro ść w p e r s p e k ty w ie c n ó t , a p r z e d e w szy -s t k i i ł o ś c i s ta n o w ią c e j b a z ę ż y c i a duchowego i m o ra ln e g o .
Bez m i ł o ś c i n ie może być żad n eg o praw dziw ego d o b r a : " f r u c t u s non e s t bonus q u i de c a r i t a t i s r a d i c e non s u r g i t " . Z g ł ę b i a j ą c
zatem s e n s ż y c i a i m o r a ln o ś c i b u d u je on e t y k ę , k t ó r a n i e ma n ic w sp ó ln eg o z e l e n c h i z a c j ą p r z y k a z a ń czy maksym ż y c io w y c h ; j e
go e ty k a j e s t d o k tr y n ą p u l s u j ą c ą r e a ln y m i k o n k re ta m i c i ą g ł e g o
76 U. S c h n a c k e n b u rg , M e ssa g g io m orale d e l Nuovo T e s ta m e n to , Roma 1953, 7 6 - 9 8 . 77 P o r . S . B i o l o , R e c ip r o c o i n f l u s s o t r a l a c o n v e r s io n e mo r a l e e l a c o n v e r s io n e r e l i g i o s a i n S . A g o s tin o , a r t ^ c y t . , 3 0 3 -3 0 4 . 7 P o r . C o n f e s s io n e s X 2 0 , 2 9 , CSEL 3 3 , 2 4 8 -2 4 9 ; De l i b e r o a r b i t r i o I I I 7 , 2 0 , CCL 2 9 , 2 8 6 -2 8 7 ; De m o rib u s E c c l e s i a e c a t h o l i c a e e t de m o rib u s M anichaeorum I I 1, i , PL 3 2 , 1345; E n a r r a t i o n e s i n p sa lm o s 3 0 , 2, 6 , CCL 3 8 , 2 0 6 -2 0 7 ; p o r . ta k ż e L. C e c c h i n i, 11 p ro b le m a m o ra le i n S . A g o s t i n o , d z . c y t 4 7 - 5 2 .
98
u o b e c n i a n i a m i ł o ś c i 79 P o n a d to m ą d ro ść j e s t , w ed łu g n i e g o ,
tworzywem d o b r a m o ra ln e g o i t a k zw anego w e w n ę trz n e g o d z i a ł a
n i a c z ło w ie k a . Z naczy t o , że k a ż d o d z i a ł a n i e m o ra ln e p o c h o d z i z lu d z k ie g o " w n ę t r z a " . W t e n s p o s ó b c a ł a m o ra ln o ś ć j e s t r o z u
m ia n a n i e j a k o z g o d n o ś ć z z e w n ę trz n y m praw em , l e c z j a k o c i ą g ł y p r z e ja w p ra w ie n i e o g r a n i c z o n e j a k ty w n o ś c i d u c h a , d ą ż ą c e g o do
sw ego s z c z ę ś l i w e g o k r e s u w B o g u ^ .
Wiemy, że n i e małym z a g a d n ie n ie m d l a św. A u g u s ty n a b y ł zaw sze p ro b le m z ł a . L e k t u r a c y c e r o ń s k i e g o " H o r t e n s j u s z a " z a p a l i ł a je d n a k w Młodym A fry k a ń c z y k u m i ł o ś ć m ą d r o ś c i t a k , że
"z n ie w ia ry g o d n y m w p r o s t żarem s e r c a z a c z ą ł t ę s k n i ć do n i e - ś m i e r t e l n o ś c i , j a k ą d a j e m ą d ro ś ć " . B yłoby czym ś b a r d z o i n t e r e s u j ą c y m p r z e ś l e d z i ć d o k ł a d n i e j , j a k o n o d c h o d z i od d o k t r y ny m a n i c h e j s k i e j , p r z e c h o d z ą c p o p r z e z r ó ż n e s t o p n i e m ą d r o ś c i p l a t o ń s k i e j , a ż do c h r z e ś c i j a ń s t w a , b ę d ą c o s o b i ś c i e d o t k n i ę - 82
tym p r z e z m ęczący go p ro b le m z ł a . Tale w I k s i ę d z e "De l i b e r o a r b i t r i o " , j a k i na p ie r w s z y c h s t r o n i c a c h " C o n f e s s i o n e s " Au g u s t y n c i ą g l e p y t a : "u n d e malum / . . . / ? " Na p y t a n i e t o d a j e o s t a t e c z n i e j a s n ą o d p o w ie d ź , że k a ż d e z ł e d z i a ł a n i e ma s w o je ź r ó d ł o w w o ln e j w o li c z ł o w i e k a , w spom aganej s i ł a m i p o ż ą d l i w o ś c i , i jedynym j e g o p r a g n ie n ie m b y ł a t ę s k n o t a r o z s t r z y g n i ę c i a te g o p ro b le m u " r a z n a z a w s z e " ; n a t o m i a s t owo " r a z n a z a w s z e " p o c h o d z i ł o z m ą d r o ś c i8 3 . 79 P o r . n p . De s p i r i t u e t l i t t e r a 1 3 , 2 i , PL 4 4 , 2 1 3 -2 1 4 ; De g r a t i a C h r i s t i e t de p e c c a t o o r i g i n a l i I 2 6 , 2 7 , CSEL 4 2 , 1 4 7 -1 4 8 ; De m o rib u s E c c l e s i a e c a t h o l i c a e e t d e m o rib u s H a- n ic h a e o ru m I 15, 2 5 , PL 3 2 , 1322; De C i v i t a t e D ei XIV 7 , CCL 4 8 . 4 2 1 -4 2 3 . 0 P o r . De c o n t i n e n t i a 2 , 4 ; 2 , 5 ; 8 , 19; 13, 1 4 6 , 1 6 3 -1 6 4 , 1 7 9 -1 8 0 ; De C i v i t a t o D ei I 2 2 9 , CSEL . CCL 47 4 1 , 143 2 8 - 3 0 . 81 P o r . C o n f e s s io n e s I I I 4 , 7 - 1 0 5 -1 0 8 . V 1 0 , 1 8 - 2 0 , CSEL 3 3 , 4 8 - 5 0 , 82 P o r . L. C e c c h i n i , 11 p r o b le m a m o ra le i n S . A g o s t i n o , d z . c y t . 70 n n . 83 Na te m a t k a t e g o r i i " r a z n a z a w s z e " , " o n c e b o m " , " t w i c e b o m " p o r . s z e r z e j F . P a r e n t e , L 'i d e a d i c o n v e r s i o n e d a N ockad o g g i , " A u g u s tin ia n u m " 2 7 / 1 9 8 7 / 7 - 2 5 .
99
-^w. A u g u sty n z d a j e s o b ie d o s k o n a le sp raw ę z t e g o , że w c ią g ły m p o s z u k iw a n iu m ą d ro ś c i i n a w ró c e n ia t r z e b a m y ś le ć ,
a n i e t y l k o k o j a r z y ć w y d a rz e n ia i f a k t y . P o n iew aż d u s z a p r z e z swą w e w n ętrz n ą n i e z a l e ż n o ś ć od m a t e r i i i n i e ś m i e r t e l n o ś ć z a
w ie r a w s o b ie c o ś b o s k ie g o , w ięc t e ż c o ś b o s k ie g o może p r z e z j e j m y ś l i , j e j w olę i j e j m iło ś ć na z e w n ą tr z w y p ro m ien io w ać. D la te g o t e ż sw o isty m zw o rn ik iem a u g u s ty ń s k ic h p o sz u k iw a ń mą d r o ś c i i n a w ró c e n ia p o z o s ta n ą na zaw sze je g o k o n c e p c je j e d n o ś c i , w o ln o ś c i w o li i Ł a s k i , p rz y z a c h o w a n iu ic h o d rę b n o ś c i ^ .
K s. A lo jz y D ro żd ż - Tarnów
DIE AUGUSTINISCHE INTELLEKTUELLE SUCHEN NACH WEISHEIT UND GOTT /Z u s a m m e n fa ssu n g / D er h l . A u g u s tin u s h a t s e h r v i e l s e i n e r A h fm e rk sa m k e it a u f d a s P ro b le m d e r W c i s h e i t . Man d a r f s i c h a l s o n i c h t w u n d ern , d a s s e r d i e W e is h e it a i s d a u e rn d e A u fg ab e fU r E th ik und E r k e n n t - n i s t h e o r i e b e h a n d e l t . I n d ie se rn S in n i s t d e r h l . A u g u s tin u s V a te r d e s p e rm a n e n t P a ra d o k s d e s C h r is te n tu m s : Der M ensch f i n - d e t G o t t , um I h n w e i t e r zu s u c h e n . D ie A u g u s t in i s c h e i n t e l l e k t u e l l e S u ch en n ach G o tt fO h re n m it a l l e n K o n se ą u e n z e n z u r m o ra le B e k e h ru n g . D er A u s d ru c k : "C u iu s p h i l o s o p h i a e d u p le x e s t : u n a de a n im a , a l t e r a de Deo" /D e o r d i - ne I I 1 8 , 4 7 / i s t j e n e s a u g u s t i n i s c h e s P r i n z i p , d as i n d e n A u- g u s tin u s -W e rk e n e p i s t e m o l o g i s c h e und e t h i s c h e E n tw ic k lu n g g e - w in n t. D ie s e s P r i n z i p b e stim m t und a u s s p r i c h t d i e G rundgedanke d es v o r l i e g e n d e n B e i t r a g e s . D ie F r u c h t d e r E r k e n n t n i s , A u g u s tin u s n a c h , i s t k c i n e S k e - p s i s , s o n d o m d i e W e is h e it d e r B e k e h ru n g . D ie s e W e is h e it w iederum i s t n i c h t a n d e r e s , a i s Lohn d e s G la u b e n s , w e i l " f i d e s ą u a e r i t , i n t e l l e c t u s i n v e n i t " und " i n t e l l e c t u s m o rces e s t f i - d e i " . M it a n d c r e n W o rten A u g u s tin u s n a c h d i e S i c h e r h e i t d e r E x is te n z d e s d e n k e n d e n S u b je k t v e r a n k e r t i s t i n d e r e x i s t e n z i a - le n W e i s h e i t , d i e e i n g an z b e s o n d e r e s L i c h t d e r b e k e h re n d e n S e e le P o r . r a l e do S . p o g lą d y na t e n te m a t: L. i n S . A g o s tin o , d z . c y t . , , A u g u s tin s u r l a l i b e r t e C e c c h in i, 11 p ro b le m a mo- 8 n n . ; I . B e r s o t , D o c tr in e e t l a P r o v id e n c c , P a r i s 1956.
100
-i s t . -i Es s t e h t i n v o l l e r E in k la n g m it anderem a u g u s t in is c h e n
P r in z ip : " n u lla e s t h om in i c a u s a p h ilo s o p h a n d i, n i s i u t b e a tu s s i t " .
