Marek Jagodziński
"Jezus Chrystus w kontekście ludzkiej
komunikacji", Andrzej Jeż, Tarnów
2002 : [recenzja]
Studia Theologica Varsaviensia 42/2, 228-230
2 2 8 KS. M AR EK JA G O D ZIŃ SK I [ 4 2 ]
kom unikacyjnego ujęcia ich pochodzenia, liczby, działania, kom unikacyjnego uj m ow ania obecnej w nich iaski Bożej, ch arak teru sakram entalnego, kom unikacyj nego traktow ania zaangażow anych w sakram encie ludzi, nauki o opus operatum i opus operantum , calościowości sakram entalnej celebracji, godności p a rtn e ra ko m unikacji sakram entalnej i znaczenia eklezjalnej w spólnoty kom unikacji.
Praca M e u f f e 1 s a jest znakom icie przem yślana, m a jasną i przejrzystą stru k tu rę, o p arta jest na bogatej i dobrze dobranej literaturze. Stanowi - zgodnie za słowa mi au to ra - znakom itą podstaw ę do podjęcia dalszych, zintensyfikowanych i b a r dziej szczegółowych badań, które zawsze są możliwe i konieczne, tak dla dobra re fleksji systematycznej, jak i dla kom unikacyjno-kom unijnej praktyki Kościoła.
Ks. M arek Jagodziński
Ks. A ndrzej J e ż , Jezus Chrystus w kontekście ludzkiej kom unikacji, W ydawnic two D iecezji Tarnowskiej „B iblos”, Tarnów 2002, ss. 467.
S tosunkow o rzadko (ale coraz częściej) pojaw iają się w polskiej literatu rze te o logicznej prace ujm ujące rzeczywistość teologiczną p od kątem jej w ym iaru k o m u nikacyjnego. We w stępie do om aw ianej książki a u to r pisze, że Kościół przepow ia dający orędzie ew angeliczne staje n ieu stan n ie w obec zm ieniającej się rzeczywisto ści kulturow ej, języka, znaków, symboli i zróżnicowanych typów m entalności, toteż musi szukać coraz bardziej kom unikatyw nych form teologicznego dyskursu i ewangelizacji. N owa k u ltu ra kom unikacyjna nie zawsze jed n ak służy kulturze k o m unikacji międzyosobow ej, czasem w ręcz zagraża jej, a przecież człowiek jest isto tą kom unikacyjną - „nie m oże nie kom unikow ać się” . N aukow e b ad an ia nad ko m unikacją doprow adziły do pow stania ogrom nej wiedzy na jej tem at, któ ra ciągle jeszcze pozostaje na teren ie oddziaływ ania różnych dyscyplin naukow ych, b ad ają cych kom unikację własnymi m etodam i. Jest więc rzeczą konieczną, aby uniw ersal ny i antropologiczny wymiar kom unikacji został poszerzony o wymiar teologiczny, uw zględniający aspekty trynitarne, chrystologiczne, pneum atologiczne i eklezjalne - tym bardziej, że teologia zawsze rozw ijała się kontakcie z rzeczywistością k o m u nikacyjną i kom unikacji ciągle potrzebuje.
G łów nym celem pracy ks. J e ż a stała się teologiczna analiza osoby i dzieła J e zusa C hrystusa w świetle kom unikacji in terp erso n aln ej, opisywanej przy pom ocy k onkretnej teorii i funkcjonującego w niej m odelu kom unikacji. A u to r realizuje ten cel w szeregu dobrze pom yślanych pociągnięć badawczych, któ re doprow adzi ły do pow stania bardzo logicznej i konsekw entnej struktury pracy.
[ 4 3 ] R E C E N Z JE 2 2 9
Zaczyna od najbardziej ogólnego przedstaw ienia teorii kom unikacji. Uwypukla najpierw uniwersalny c h arak ter zjawiska kom unikacji, próbując zdefiniować jej pojęcie, ukazując kom unikacyjną strukturę całej rzeczywistości, komunikacyjny wymiar natury ludzkiej, a w związku z tym kom unikacyjną funkcję znaku, symbolu, języka w erbalnego i niew erbalnych form kom unikacji oraz komunikacyjny wymiar kultury. N astępnym krokiem je st zaprezentow anie teorii kom unikacji jako m ode lowego ujęcia zjawiska kom unikacji. W ram ach tego au to r mówi o roli teorii i m o delu w badaniach naukow ych, ukazuje interdysyplinarność badań nad kom unika cją oraz różnorodne m odele kom unikacji interpersonalnej. Podkreślając, że w po szczególnych m odelach istnieją elem enty funkcjonujące właściwie tylko we wła snych konstrukcjach modelowych, redukuje do m inim um różnorodne elem enty stru k tu raln e różnych ujęć. W ślad za innymi autoram i za istotne elem enty uważa: nadaw cę, kod, kom unikat, kontekst, kanał i odbiorcę (w poglądowym schem acie na s. 91 pomyłkowo zam iast słow a „k an ał” pojaw iło się słowo „k o n tak t”). E lem en ty te porządkuje w najogólniejszy m odel obejm ujący najistotniejsze zjawiska i p ro cesy kom unikacji, oparty na lingwistycznym m odelu R. J a k o b s o n a . Na koniec tej prezentacji om aw ia przebieg procesu kom unikacji interpersonalnej (etap in- trapersonalny, kodow ania i dekodow ania) oraz w arunki jej optymalizacji.
W rozdziale drugim ks. J e ż zajm uje się problem atyką recepcji teorii kom uni kacji w chrystologii. Z aczyna od om ów ienia teologicznego ujm ow ania zjawiska ko m unikacji przez M agisterium K ościoła: ukazuje kom unikacyjno-kulturow e tło sy tuacji K ościoła, kom unikacyjny c h arak ter II Soboru W atykańskiego i ocenę kom u nikacji zaw artą w jego dokum entach, posoborow e nauczanie K ościoła w tej kwe stii (zwłaszcza instrukcji Papieskiej Komisji ds. Środków Społecznego Przekazu
C om m unio et progressio) oraz chrystologiczny wymiar kościelnego nauczania o ko
munikacji. W tej perspektyw ie om aw ia dalej problem recepcji ujęcia kom unikacyj nego w teologii i przedstaw ia istniejące teologiczne m odele kom unikacji, by na końcu zaakcentow ać fakt w cielenia jak o podstaw ę chrystologicznego m odelu ko m unikacji i ukazać C hrystusa jak o doskonałego K om unikatora.
W oparciu o d o konane wcześniej ustalenia au to r przystępuje wreszcie do uka zania w perspektyw ie horyzontalnej osoby i dzieła Jezusa Chrystusa jako w zorco w ego m odelu kom unikacji międzyosobowej. N ajpierw uwypukla kom unikacyjną stru k tu rę Ewangelii: tekst jej je st uobecnieniem w ydarzenia kom unikacyjnego J e zusa Chrystusa, jej przekaz m a wymiar m etakom unikacyjny i w różnorodny sposób ukazuje kom unikację dokonującą się w Chrystusie. N astępnie rekonstruuje - w naw iązaniu do o branego wcześniej m odelu - podstaw ow e elem enty Jezusowego m odelu kom unikacji oraz przebieg procesu tej kom unikacji.
N a końcu swego dzieła ks. J e ż ukazuje w ertykalną perspektyw ę kom unikacji chrystologicznej - autokom unikację Boga w Chrystusie. O m aw ia najpierw
tryni-2 3 0 KS. M AR EK JAG ODZIŃSKI [ 4 4 ]
tarn ą stru k tu rę catej historii zbaw ienia, zaczynając od kom unikacji i kom unii we- w nątrztrynitarnej, poprzez kom unikację historiozbaw czą w stw orzeniu świata i człow ieka jak o właściwej przestrzeni tej kom unikacji, aż do jej kryzysu wywoła nego przez grzech. O m aw iając fakt w cielenia jako kulm inacyjny p u n k t osobowej kom unikacji Boga z człow iekiem , w skazuje na bóstwo i człow ieczeństw o C hrystu sa jako przestrzeń tej kom unikacji, kom unikację Jezusa z O jcem i D uchem Świę tym, pośredniczącą rolę C hrystusa w kom unikacji ludzi z pozostałym i O sobam i Trójcy Świętej oraz ukazuje G o jak o doskonały m odel kom unikacji Boga z czło w iekiem . N a zakończenie analizuje - znowu w naw iązaniu do o branego wcześniej m odelu - podstaw ow e elem enty autokom unikacji Boga w C hrystusie oraz analizu je proces jej przebiegu, akcentując w ostatnim fragm encie jej w ym iar eschatolo giczny.
O publikow ana przez ks. J e ż a praca zasługuje na w ielkie uznanie. Z aw iera w sobie ogrom ny i dobrze sklasyfikowany m ateriał w spółczesnej wiedzy kom uni kacyjnej, który m ożna i trzeba - jak pokazał au to r - zastosow ać skutecznie i z w iel kim pożytkiem nie tylko w działalności duszpasterskiej (taki był główny ten o r pierwszych wypowiedzi kościelnych na tem at kom unikacji), lecz także w teologicz nej refleksji system atycznej. K tokolw iek będzie próbow ał podejm ow ać w przyszło ści w b adaniach w ątki teologiczno-kom unikacyjne, w om aw ianej pracy znajdzie ogrom ną pom oc i źródło inform acji, a także swego rodzaju w zorzec refleksji. R e spekt budzi bibliografia pracy, chociaż w yraźnie m ożna zauważyć, że a u to r bardzo ostrożnie w kraczał na teren literatu ry niem ieckojęzycznej, gdzie publikacji z za kresu styku kom unikacji i teologii je st o wiele więcej. Z astrzeżen ia budzi n a to m iast zam ieszczony w książce wykaz skrótów - inform acje są n iek o m p letn e i nie zawsze pozw alają na jednoznaczne zidentyfikowanie oznaczonych skrótam i pozy cji. D ro b n e braki nie m ogą je d n a k o d eb rać pracy jej ogrom nych w alorów , zwłasz cza że, ja k słusznie pisze w zakończeniu jej autor: Jednym z podstawowych utrud
nień był brak zamkniętej, uściślonej metodologicznie i zarazem jednolitej teorii k o m u nikacji. W sytuacji bardzo szerokiego oddziaływania tego fenom enu, poszczególne dyscypliny naukow e zajm ujące się jego analizą wprowadzają nowe dane, które m im o procesu syntezy, wpływają ogromnie na rozbudowywanie teorii kom unikacji, czyniąc ją w ten sposób wciąż otwartą i chłonną na nowe elementy. Z kolei zam knięcie prób budowania teorii w ram ach jednej z dyscyplin zawęża znacznie obszar badań n ad k o m unikacją m iędzyludzką i gubi niepowtarzalny charakter tego zjawiska (s. 411). W ar
to więc sięgnąć po tę książkę, odnaleźć w niej wiele inspirującego m ateriału i w łą czyć go w dalszą refleksję kom unikacyjno-teologiczną, dotyczącą rozległej p rze strzeni rzeczywistości będącej przedm iotem badań teologii chrześcijańskiej.
