Stanisław Mędala
"Tradiciones mesiánicas en el
Targum Palestinense : estudios
exegéticos“, Miguel Pérez Fernández,
Jerusálen-Valencia 1981 : [recenzja]
Studia Theologica Varsaviensia 23/2, 315-319
ks. M u szy ń sk i k o ń czy stw ie rd z e n ie m : „D opiero n a tle podłoża ą u m ra ń s k ie g o m ożna d o strzec w łaściw ą n o v ita s o ręd z ia n o w o te - sta m e n ta ln e g o . P om im o liczn y ch p u n k tó w zb ieżn y ch p om iędzy d o k try n a m i Q u.m rańczyków a N T o raz w y ra ź n y c h p o d o b ie ń stw w o b ra z ie i tre ś c i p rz e n o śn i fu n d a m e n tu , k a m ie n ia w ęg ieln eg o i sk a ły , N T w y k a z u je w y ra ź n ie now e, w ła sn e i n ie p o w ta rz a ln e zp am ię, k tó re nie z n a jd u je żad n e j p a ra le li w Q u m ran . Z aró w n o b o w iem sa m a p ra w d a o z m a rtw y c h w s ta n iu , ja k i ch ry sto lo g iczn y a s p e k t te jże , sta n o w ią c y n a jb a rd z ie j c h a ra k te ry s ty c z n e zn am ię w sz y stk ic h a n a liz o w a n y ch te k stó w , n ie m a żad n eg o d o k ład n eg o o d p o w ie d n ik a w p ism ac h ą u m ra ń s k ic h . Je g o ź ró d łe m m oże b y ć je d y n ie osoba Je z u s a C h ry stu sa , Je g o zbaw cze o ręd zie o raz sa m a rzeczy w isto ść z m a rtw y c h w s ta n ia ” (s. 252).
W całości p ra c a ks. M uszyńskiego w nosi p o w ażn e o siągnięcie n ie ty lk o do b ib lis ty k i p o lsk ie j, a le i św iato w ej. S ta n o w i ona w sz e c h stro n n e i w n ik liw e stu d iu m n o w o te sta m e n ta ln e j m y śli te ologicznej w y ra ż o n e j ję z y k ie m o b razo w y m i p rze n o śn y m . Pod w zg lęd em m eto d o lo g iczn y m p ra c a ta m oże służyć ja k o w zorzec do o p ra c o w y w a n ia an alo g iczn y ch p ro b lem ó w . M ożna się z n iej uczyć a k r y b ii n a u k o w e j, w n ik liw e j a n a liz y arch eo lo g iczn e j, filologicz n e j, lite ra c k ie j i teologicznej. C elem u d o stę p n ie n ia c z y te ln ik o w i po lsk iem u całości w y n ik ó w żm u d n y c h i o ry g in a ln y c h b a d a ń ks. M uszyńskiego n a te m a t p o jęc ia fu n d a m e n tu w P iśm ie Ś w ię ty m w a rto b y ło b y p rz e tłu m a c zy ć n a ję z y k p o lsk i d w ie p ie rw sz e ro z p ra w y n a p isa n e w ję z y k u niem ieck im .
Stanisław Mędala
Miguel Pénez F e r n a n d e z ,
Tradiciones mesiânicas en el
Tar gum Palestinense. Estudios exegéticos (Instituto Espanol Bi-
iblico y Arqueolôgico de Jerusalén 3), Jerusalén—Valencia 1981,
stro n 359.
J e s t to ro z p ra w a d o k to rsk a p rz e d sta w io n a w 1975 r. n a W y d z iale H e b ra is ty k i i A ra m a is ty k i U n iw e rs y te tu K o m o lu teń sk ieg o
w M adrycie, u zu p e łn io n a w 1980 r.. b a d a n ia m i p rz e p ro w a d z o n y m i w Je ro z o lim ie . P rz e d p u b lik a c ją A u to r m ia ł m ożność zap o z n a n ia się z k sią ż k ą o p u b lik o w a n ą n a te n te m a t w S ta n a c h Z je d noczonych w 1984 r. (S. H. L evey,
The Messiah: An Aramaic
Interpretation. The Messianic Exegesis of the Targum,
C in n c in n a - ti 1974). A u to r stw ie rd z ił, że k sią ż k a S. H. L ev ey a, b ę d ą c a ro z p ra w ą d o k to rs k ą z 1955 r., n ie u w z g lę d n iła ta rg u m u do P ię c io 3 1 6 R E C E N Z J E
k s ię g u z k o d e k su N e o fiti 1, z a k re se m o b e jm u je ta k ż e t a r gu m do p ro ro k ó w i p ism o raz m a c h a r a k te r a n to lo g ii te k s tó w m e s ja ń sk ich z ta rg u m ó w w ra z z ich k o m e n ta rz e m . N a to m ia st M. P é re z F e rn a n d e z o g ra n icz a się w y łą c z n ie do a n a liz y te k s tó w m e s ja ń sk ich w ta rg u m ie p a le s ty ń s k im do P ięc io k sięg u , o p ie ra ją c się g łó w n ie n a k o d e k sie N e o fiti 1 i sto su ją c m e to d ą eg zegetyczną.
D zieło zaczyna się od w p ro w a d z e n ia (s. 9— 18), w k tó r y m A. D iez M acho, z n a n y ta rg u m is ta , o d k ry w c a k o d e k su N e o fiti w B i b lio te c e W a ty k a ń sk ie j w 1955 r., ja k o p ro m o to r ro z p ra w y p r e z e n tu je rozw ój stu d ió w ta rg m isty c z n y c h w H iszp an ii o ra z p rz e g lą d p u b lik a c ji w te j d zied zin ie w m in io n y m dziesięcioleciu.
N a p ra c ę sk ła d a się słow o w p ro w a d z a ją c e (s. 19—22), w y k az sk ró tó w (s. 23— 24), w stę p (s. 25— 30), c z te ry ro z d ziały (s. 31— •—-286), zak o ń czen ie (s. 287—289), b ib lio g ra fia (s. 293— 312), in d e k sy (s. 313— 329) o ra z sy n o p ty c z n e ze sta w ie n ie te k stó w p rz e a n a li zo w an y c h w poszczególnych ro z d z ia ła ch (s. 331— 359). Z e sta w ie n ie o b e jm u je te k s t ta rg u m u O nkelosa, ta rg u m P se u d o -J o n a ta n a , ta r g u m N e o fiti 1 o ra z ta rg u m z Ms. 440 B ib lio te k i W a ty k a ń sk ie j.
W e w stęp ie A u to r c h a ra k te ry z u je zasad y i m e to d y e g ze g ety cz- n e sto so w an e p rz e z ta rg u m istó w . T a rg u m y są to litu rg ic z n e p rz e k ła d y te k s tó w b ib lijn y c h n a ję z y k a ra m e jsk i, p rzezn acz o n e do u ż y tk u sy n ag o g aln eg o . P rz e k ła d y te z a w ie ra ją jed n o cz eśn ie i n te r p re ta c ję te k s tu i jeg o p ra k ty c z n e zasto so w an ie. T a rg u m iśc i jak o egzegeci i k a z n o d z ie je s ta r a li się pod ać słuchaczom te k s t b ib lij n y w ta k i sposób, żeby ro z u m ie li on·! jego tre ś ć re lig ijn ą w k o n k r e tn e j s y tu a c ji h isto ry c z n e j. W p rz e k ła d a c h te k stó w b ib lijn y c h ściśle trz y m a li się d w ó ch zasad teo logicznych: P ism o Ś w ię te je st ż y w y m słow em B ożym , a k tu a ln y m o ręd ziem Boga; P ism o Ś w ię te s ta n o w i jedność. T e z asad y z n ala zły w y ra z w ró ż n y c h m e to d a c h egzeg ety czn y ch , ja k n a p rz y k ła d w sz u k a n iu p o d w ó jn eg o se n su słów , z m ien ian ia w o k a liz acji, sto so w an ia in n eg o p o d z ia łu słów , p o ró w n y w a n ia m iejsc p a ra le ln y c h , n a d a w a n ia w y razo m w a rto śc i liczb o w ej (g em a tria) itp . T ec h n ik i eg zeg ety czn e m ia ły na. celu w y k azać, że a k tu a ln a w ia ra z g ro m a d zen ia litu rg ic z n e g o z n a jd u je sw oje o p arcie w P iśm ie Ś w iętym .
R ozdział p ie rw sz y p t.
Targum palestyński do Rdz 3, 14— 15
(s. 31— 94) z a w ie ra a n a liz ę te k s tu h e b ra jsk ie g o , a n alizę ta rg u m u p a le sty ń sk ie g o z k o d e k su N eo fiti 1 w ra z z in n y m i w e rs ja m i tego ta rg u m u i ta rg u m u O nkelosa, an alizę tr a d y c ji eg zeg ety czn y c h b ęd ący ch n a zapleczu ta r g u m u do R dz 3, 14— 15 o ra z w sk a zan ie m ie jsca ty c h tr a d y c ji eg ze g ety cz n y ch w N T (cu d o tw ó rcza d z ia łaln o ść Je z u sa , Rz 16, 20; 1 T m 2, 13— 15 i A p 12).
95— 169) p rz e d s ta w ia rozw ój id e i m e sja ń sk ie j w ta rg u m ie na trz e c h płaszczy zn ach : w o b ja w ie n iu J a k u b o w i (tg R dz 49, 1), w w y ro c z n i o J u d z ie (tg R dz 49, 8— 12) i w w y ro czn i o D an ie (tg R d z 49, 16— 18). W y stę p u ją t u ró żn e fu n k c je i ty tu ły M esjasza: pocieszyciel, n au czy c iel P ra w d , p o słan ie c Boga, nadzieja, lu d u , w o jo w n ik , k ró l. A u to r b a d a te ty tu ły m e sja ń sk ie w in n y c h te k sta c h sta ro ż y tn e g o ju d a iz m u i u k a z u je p a ra le le n o w o te sta m e n ta l- ne.
W ro z d z ia le trz e c im p t.
Temat mesjański w targumie palestyń
skim do W j 12, 42
(s. 171— 209) F e rn a n d e z u z u p e łn ia dzieło R. Le D éau t,La nuit pascale,
R om e 1963. T a rg u m do W j 12, 42 to p o e m a t sy n a g o g a ln y n a te m a t c z te re ch nocy: nocy stw o rz e n ia , nocy o fia ry Iz a a k a , nocy u w o ln ie n ia z E g ip tu i nocy esch ato lo g iczn ej z w ią z a n ej z p rz y jśc ie m M esjasza. A u to r p o d a je te k s t p o em atu , jeg o p rz e k ła d n a ję z y k h isz p a ń sk i, egzegezę te k s tu , om ów ienie k o n te k s tu litu rg ic z n e g o o raz u w y d a tn ie n ie tr a d y c ji o dw óch p r z y w ó d cach esch ato lo g iczn y ch : M ojżeszu i M esjaszu.R ozdział c z w a rty a n a liz u je w y ro c z n ie B a la a m a (Lb 23— 24) w in te r p r e ta c ji ta rg u m is tó w (s. 211— 286). A n alizę ta r g u m u p o p rz e d za k ró tk ie stu d iu m d o ty czące h is to rii i osoby B a la a m a o raz w y ja ś n ie n ie w y ro czn i B a la a m a ze z w ró ce n iem u w a g i n a ich sens m e sja ń sk i. W ta rg u m ie A u to r e k sp o n u je ty tu ł m e sja ń sk i g e b e r (a n th ro p o s) m a ją c y zw iązek z ty tu łe m S y n a C złow ieczego oraz m o ty w M esjasza ja k o w y b a w ic ie la i zw ycięzcy, k tó ry łączy
się
z p o w o ła n ie m do is tn ie n ia now ego Iz ra e la . J a k o p rz e c iw n ic y M e sjasza, w w alce esch ato lo g iczn ej p o ja w ia ją się w ta rg u m ie Gog i M agog. W zw iązk u z ty m A u to r a n a liz u je te n m o ty w w s ta ro ż y tn e j lite r a tu r z e ju d a isty c z n e j i w N T (Ap 20, 7— 15).W zak o ń cz en iu (s. 287— 289) A u to r p o d a je trz y sp o strzeżen ia k o ń co w e. N a jp ie rw p o d k re śla , że w ty m d ro b ia zg o w y m s tu d iu m tr a d y c ji m e sja ń sk ic h w ta rg u m ie p a le s ty ń s k im chodziło m u o u k a z a n ie sp e c y fik i m e sja n iz m u w ty c h w y ją tk o w y c h te k sta c h ju d a isty c z n y c h . Po w tó re , w b a d a n ia c h re la c ji m ięd z y poszczegól n y m i w e rs ja m i ta rg u m u p a le sty ń sk ie g o i ta rg u m u O nkelosa ( ta r g u m b a b ilo ń sk i) m ożna zau w aży ć w ta r g u m ie O n k elo sa p rz e ró b k i ta r g u m u p a le sty ń sk ie g o ; ta k n a p rz y k ła d w p ro w a d z a on o b raz M esjasza ja k o n a u czy c iela P r a w a n a m iejsce o b ra z u M esjasza k r ó la. S y n o p ty c z n a a n a liz a poszczególnych ta rg u m ó w p ro w a d z i do o d k ry c ia ró ż n y c h e ta p ó w re d a k c y jn y c h , ró ż n o ro d n y c h tra d y c ji m e sja ń sk ic h , zróżn ico w an eg o S itz im L e b e n o raz ró ż n y ch szkół eg zeg ety czn y c h .
W k o ń c u A u to r zau w a ż y ł w sw oich an a liz a ch re tu sz e p o staci M esjasza. W ta rg u m ie p a le s ty ń s k im n acz eln e m iejsce z a jm u je
3 1 8 R E C E N Z J E
m e sja n iz m n aro d o w y : M esjasz k ró l, k ró l z p o k o len ia J u d y , w y zw oliciel n a ro d u , g ro m a d z ą c y w szy stk ic h u ciem ię żo n y ch z I z r a e la i w sz y stk ic h Ż y d ó w z d ia sp o ry , p rz e w o d n ik w ra z z M ojże szem w n o w y m i d e fin ity w n y m w y jściu , p a n u ją c y n a d n a ro d a m i, p rz y w ra c a ją c y k ró le stw o Iz ra e la , w o jo w n ik i sędzia, m ściciel I z r a ela, zw ycięzca G oga i M agoga. A le te cechy M esjasza n aro d o w eg o p o d le g a ją re tu sz o m p rze z w p ro w a d z a n ie in n y c h e lem e n tó w . M e sja sz n ie b ęd z ie to le ro w a ł k r w i n ie w in n e j a n i k rz y w d y , zap o c z ą tk u je epokę d o b ro b y tu , w k tó re j n a ró d będ zie się cieszył w o l n o ścią i p o k o jem , za jego d n i będzie zach o w y w an e P ra w o i s ta n ie się ono le k a rs tw e m leczą cy m ra n y za d a n e p rz ez w ęża w r a ju , M esjasz będ zie w y sła n n ik ie m B oga i p rz y jd z ie „z g ó ry ” , będzie u w ie rz y te ln io n y sło w em J a h w e i p rz y n ie sie zb aw ien ie. C zas p o ja w ie n ia się te j ta je m n ic z e j p o staci je st je d n a k ta je m n ic ą Bożą. M a on p rz y jść w noc p a s c h a ln ą i p o ja w ić się w śró d lu d u o d d a ją ceg o się ro z w a ż a n iu i p ra k ty k o w a n iu P ra w a .
T ra d y c je m e sja ń sk ie z a w a rte w ta rg u m a c h p o d le g a ły p rz e o b ra ż e n io m pod w p ły w e m s y tu a c ji p o lity cz n y ch (ro ztro p n o ść i lęk p rz e d R zy m ian am i), psych o lo g iczn y ch (fru s tra c je i n iep o w o d ze n ia ru c h ó w m e sjań sk ich ) o raz z m o ty w ó w teo lo g iczn y ch (prze c iw sta w ie n ie się p o g ląd o m ch rz e śc ijań sk im , że P ra w o zostało zniesione). W te n sposób ju d a iz m p rz e k sz ta łc a ł i e lim in o w a ł m e sja n iz m w o jo w n iczy i n a ro d o w y , k tó ry d o m in o w ał w czasach d y n a s tii h a sm o n e jsk ie i i d o chodził do g łosu w p o w sta n iu B a r K ochby.
P ra c a F e rn a n d e z a d a je n a m w g ląd w k o n c ep cje m e sja ń sk ie , k tó re b y ły ow ocem ro z w a ż a ń P ism a Ś w iętego w litu rg ii sy n a g o - g a ln e j. S zczególnie c e n n e je s t u k a z a n ie ró ż n y c h tr a d y c ji m e s ja ń sk ich z a w a rty c h w ta rg u m a c h , ic h tra n s fo rm a c ji i z az ęb ian ia się
z tr a d y c ja m i m e sja ń sk im i N ow ego T e sta m e n tu . C hociaż A u to r n ie b a d a ł m e sja n iz m u w ta rg u m a c h ja k o tła te k stó w n o w o te sta m e n - ta ln y c h , to je d n a k jeg o stu d iu m w n o si dużo m a te ria łu do g łę b szego z ro zu m ien ia tr a d y c ji m e sja ń sk ic h z a w a rty c h w NT. T ak n a p rz y k ła d a n a liz u ją c w ta rg u m ie do R dz 3, 14— 15 zapow iedź eschatologicznego le k a rs tw a p rz e c iw ra n ie z a d a n e j p rz e z w ęża w r a ju , A u to r u k a z a ł te n m o ty w w ró żn y c h p ism a c h s ta ro ż y tn e go ju d a iz m u i d oszedł do w n io sk u , że n ig d zie w lite r a tu r z e ży d o w sk iej M esjasz n ie w y s tę p u je ja k o u z d ro w icie l, g d y ż czynność ta z a re z e rw o w a n a je s t d la sam ego Boga. N a ty m tle ła tw ie j d o strz e c w o pisach u zd ro w ic ie lsk ie j d z iałaln o ści Je z u sa w e w a n g e lia c h tra n sp o z y c ję te m a tu zare z erw o w a n e g o w S T i w w ie rz e ży d o w sk iej ty lk o d la B oga n a osobę Jez u sa. Do in te r p r e ta c ji triu m fa ln e g o w ja z d u Je z u sa do J e ro z o lim y m oże b y ć p o m o cn e
w y k a z a n ie , że w litu r g ii sy n a g o g a ln e i łączono te k s t m e s ja ń s k i R dz 49, 1,0 z Z a 9, 9 (s. 132).
Tradycje mesjańskie w Targumie Palestyńskim,
sta n o w ią c d zie ło d o jrz a łe i su m ie n n ie w y k o n an e , św iad czą o u trw a lo n y c h ju ż tra d y c ja c h n a u k o w y c h ta rg u m is ty k i h isz p a ń sk ie j. Z u w a g i n a z a g a d n ie n ie w n im p o ru sz a n e g o d n e je s t p o le cen ia nie ty lk o sp e cja listo m z z a k re s u ta rg u m is ty k i, lecz ta k ż e n o w o te sta m e n ta listo m i sp e c ja listo m d z ied zin p o k re w n y c h .Stanisław Mędala
Ks. Wojciech
G ó r a l s k i ,
Kapituła katedralna w Płocku
X II— X V I w. S tu diu m z dziejów organizacji praw nej kapituł
polskich. Rozprawa habilitacyjna przedłożona na Wydziale
P raw a Kanonicznego Katolickiego U niw ersytetu Lubelskiego,
(Płock) 1979, Płockie W ydawnictwo Diecezjalne, ss. 322.
G ru p y k le r u zw an e k a p itu ła m i w łaściw ie n ig d y n ie schodziły z k rę g u z a in te re s o w a ń h isto ry k ó w i to ro z m a ity c h dzied zin : h i sto ry k ó w K ościoła, h is to ry k ó w p ra w a i u s tro ju , ale ta k ż e b a d a czy h is to rii g o sp o d arczej. J e s t to s k u tk ie m p rz e d e w szy stk im tego, iż g ru p y te za jm o w a ły poczesne m iejsce w c h rz e śc ijań s k ich sp o łec zeń stw ach E u ro p y , zw łaszcza śred n io w ie czn ej. Do sz e reg u p ra c (odnaleźć je m ożna choćby w o b sz e rn y m z e sta w ie n iu b ib lio g ra fic z n y m re c e n z o w an e j książk i: ss. 15— 24) do łączy ło p o k aź n e stu d iu m ks. W. G ó ralsk ieg o p o św ięcone je d n e j z n a js ta rs z y c h k a p itu ł p o lsk ich , .zaliczanych zaw sze do g ro n a „ c a p itu la in s ig n ia ” — k a p itu le pło ck iej.
Z a zn aczm y ju ż na w stęp ie, że je s t to stu d iu m h is to ry c z n o -p ra - w ne, stu d iu m z d z ie jó w o rg a n iz a c ji p ra w n e j k a p itu ł p o lsk ich , a n ie stu d iu m z h is to rii K ościoła czy z d z ie jó w k le ru polskiego. A u to r p rz y g o to w y w a ł się do te j p u b lik a c ji stopniow o i p rz ez w ie le la t. R ozpoczął od p ra c n ad k a p itu łą p u łtu s k ą , zn acznie ła tw ie j szą do o g a rn ię c ia i o p isan ia, m łodszą i n ie d o ró w n u ją c ą sw oim zn a czen iem p ło ck iej, a w p ro st sw o je d alsze z a in te re so w a n ia w ty m za k re sie zasy g n a liz o w a ł w „S tu d ia c h P ło c k ic h ” (t. IV , 2) p rz e d s ta w ie n ie m s ta n u b a d a ń n a d k a te d r ą p ło ck ą i je j k a p itu łą , i szkoda, że p rz e d sta w ie n ie to n ie w eszło „ ży w cem ” i w całości do p u b lik a c ji k siążk o w e j.
S p o śró d sześciu ro zdziałów , n a ja k ie A u to r p o d zielił sw o ją ro z p ra w ę , w a ż n y m p rz y c z y n k ie m do d y s k u s ji n a d w ie lu p ró b ie
