ROCZNIKI GLEBOZNAWCZE Т. ХХШ, Z. 1, WARSZAWA 1972
K A ZIM IER Z B O R A T Y Ń SK I, E LIG IU SZ ROSZYK , M A R IA ZIĘTECK A
PRZEGLĄD BADAŃ PRZEPROW ADZONYCH W POLSCE NAD M IKROELEM ENTAM I
CZĘSC II. CYNK, MOLIBDEN, KOBALT, TYTAN, NIKIEL, CHROM I INNE PIERWIASTKI
K atedra C hem ii R olnej W SR w e W rocław iu
W pierw szej części p racy 1 om ówiono rozwój badań nad m ikroelem en tam i w Polsce oraz opublikow ane do ro k u 1968 w łącznie prace nad borem , m anganem i m iedzią zw iązane z glebą i rośliną.
C Y N K
W zasadzie zarejstrow an o jed n ą pracę nad cynkiem o ch arakterze fizjo logicznym . B a r d z i c k a [2] badała w pływ tego pierw iastk a w dośw iad czeniach w azonow ych na aktyw ność niektórych enzym ów i zaw artość składników m ineraln ych w organach gorczycy, lnu i soi. S tw ierdziła ko rzy stn y jego w pływ na ró w nom ierne pobieranie składników pokarm ow ych przez rośliny w ciągu całego okresu w egetacyjnego. Pod w pływ em naw o żenia Z n S 0 4 zw iększyła się aktyw ność peroksydazy, oksydazy askorbinia- now ej i oksydazy polifenolow ej w liściach b adanych roślin. W konsek w encji jed n a k m ikroelem ent ten nie w p ły n ął w w iększym sto pn iu na plo now anie roślin dośw iadczalnych z w y jątk iem soi w w aru n k ach k u ltu r na piasku kw arcow ym .
W badaniach nad zaw artością cynku w roślinach w w aru n k ach polo- w ych (tab. 1) najw ięcej uw agi poświęcono roślinności łąkow ej i pastw i skow ej. L i w s k i [31, 32, 34] w próbkach roślin łąkow ych pobranych z terenó w w ojew ództw a w arszaw skiego, lubelskiego, bydgoskiego i
286 К. B oratyń sk i i in. T a b e l a 1 Z a w a rto ś ć cynku w r o ś l i n a c h Z in c c o n t e n t i n p l a n t s R o ś lin y P la n ta ppm P o z y c ja l i t e r a t u r y R e fe re n c e ite m Zbożowe - C e r e a lś ż y to - ry e z i a r n o - g r e i n 1 0 ,8 - 1 8 ,0 8 słom a - s tr a w 1 2 ,5 - 2 8 ,2 8 w o k r e s i e k w itn ie n ia - a t f lo w e r in g s t a g e 1 6 ,0 - 2 5 ,0 28 p s z e n ic a -.-.wheat z i a r n o - g r a i n 1 1 ,2 - 1 8 ,0 8 s ło n a - s tr a w 1 2 ,5 - 2 7 ,5 8 w o k r e s i e k w itn ie n ie - a t f l o w e r i n g s ta g e 1 7 ,5 - 4 2 ,5 28 ję c z m ie ń ozimy - w o k r e s i e k w it n i e n i a w i n t e r b a r l e y - a t f l o w e r i n g s ta g e 20, 0- 23,0 28 o w ies - o a t s z i a r n o - g r a i n 1 ,9 - 2 7 ,9 8 s ło n a - s tr a w 3 ,8 - 2 6 ,5 8 w o k r e s i e k w i t n i e n i a - a t f lo w e r i n g s t a g e 1 9 ,3 - 2 9 ,8 2 8 Okopowe - R o o t c ro p s b u r a k i cukrow e - s u g a r b e e t s k o r z e n ie - r o o t s 2 8 -5 3 12 l i ś c i e - l e a v e s 3 5 -6 4 12 Przem ysłow e - I n d u s t r i a l c ro p s g o rc z y c a - m u s ta rd słom a i n a s io n a - s tr a w a n d s e e d 6 2 ,5 - 8 1 ,8 29 c h m ie l - ho p s 1 1 ,3 - 1 9 ,8 41 Motylkowe - I f c p il io n a c e o u s p l a n t s k o n ic z y n a b i a ł a — w h ite c l o v e r 2 2 ,0 - 6 4 ,8 19 k o n ic z y n a łąkow a - r e d c l o v e r 2 1 ,8 - 5 5 ,0 19 m otylkow e ró ż n e - v a r i o u s p a p i l i o n a c e o u s 2 2 ,1 - 5 2 ,5 27 Trawy - G ra sse k o s trz e w a łąkow a — meadow f e s c u e 2 2 ,1 - 5 6 ,6 1 ,1 9 m i e t l i c a b ia ła w a - c r e e p i n g b e n t g r a s s 32 1 kupkówka - c o c k s f o o t 30 1 kupkówka i s t o k ł o s a - c o c k s f o o t a n d b ro m e g re s s 1 4 -3 8 21 k łosów ka w e ł n i s t a - meadow s o f t g r a s s 2 2 ,5 - 7 2 ,5 19 ś m ia łe k darn io w y - t u f t e d h a i r g r a s s 2 9 ,0 - 6 4 ,0 19 t r z c i n a wodna - w a t e r r e e d 4 1 ,9 - 5 9 ,2 19 w y c zy n ie c łąkow y - meadow f o x t a i l g r a s s 2 6 ,3 - 4 3 ,8 19 tra w y - v a r i o u s g r a s s e s 4 , 3 - 4 1 ,3 27 s ia n o - h ay 7 ,2 - 1 6 ,1 1 ,2 7 ,3 2 ,3 3
P rzegląd badań nad m ik ro elem en ta m i w P o lsce 2 8 7
tyńskiego oznaczył zaw artość cynku m etodą polarograficzną. Stw ierdził on, że zaw artość cynku w badanych roślinach była niższa od zaw artości żelaza i m anganu, w yższa nato m iast od boru, m iedzi i kobaltu.
Z aw artość cynku w poszczególnych g atu n k ach tra w oraz w zespołach
roślinności łąkow ej oznaczali rów nież B a l u k , K o c i a ł k o w s k i
i C z e k a l s k i [1, 27]. Spośród badanych tra w najw ięcej cy nku zaw ie rały: kostrzew a łąkow a i m ietlica biaław a. N ajbogatsze w te n składnik okazały się chw asty, które, średnio biorąc, zaw ierały praw ie trz y k ro tn ie w ięcej cynku od traw .
K a b a t a - P e n d i a s [19] badała zaw artość cynku w roślinach p a stew nych rejo n u pom orskiego. Z jej b adań w ynika, że średnia zaw artość Zn jest wyższa od ustalonych norm żyw ieniow ych, przy czym nie stw ier dziła korelacji m iędzy zaw artością cynku w roślinach i w ystępow aniem form rozpuszczalnych tego pierw iastk a w glebach.
M i c i ń s k i , C z e k a l s k i i K o c i a ł k o w s k i [41] przeprow adzili w stępne badania, m iędzy innym i, nad zaw artością cynku w chm ielnikach zdrow ych i porażonych liściozwojem. W konkluzji autorzy w nioskują, że niska zaw artość Zn w glebach oraz duże zróżnicow anie jego zaw artości w roślinach w skazyw ałoby na to, że Zn może mieć duży w pływ na zdro wotność roślin.
W roślinach zbożowych (żyto, pszenica, owies) zaw artość cynku ozna czali C z e k a l s k i i K o c i a ł k o w s k i [8]. W yniki uzyskane przez nich są nieco wyższe od cytow anych w lite ra tu rz e zagranicznej. Spośród badanych roślin najzasobniejsze w Zn były próbki pszenicy, przy czym najw ięcej Zn zaw ierały próbki zebrane w okresie przed strzelaniem w źdźbło. Nie znaleziono korelacji m iędzy zaw artością cynku w roślinach a w ystępow aniem form rozpuszczalnych tego p ierw iastk a w glebach.
P obieranie cynku przez w y b ran e odm iany b u rak a cukrow ego badał G u t m a ń s k i [12] w dośw iadczeniach polow ych przy ogólnie stosow a nym poziom ie naw ożenia NPK. Stw ierdził, że odm iany poliploidalne za w ierały zarów no w liściach, ja k i w korzeniach w iększe ilości cynku niż odm iana diploidalna. A uto r rów nież nie stw ierdził zależności m iędzy za w artością w roślinie a w ystępow aniem w glebie tego m ikroelem entu.
K a b a t a - P e n d i a s , G a j d a i G a ł c z y ń s k a [21] przeprow a dziły dośw iadczenia w egetacyjne (polowe) nad w pływ em naw ożenia fosfo- row o-potasow ego na pobranie cynku przez kupków kę i stokłosę. Z uzy skanych przez au to rk i rezu ltató w w ynika, że szczególnie naw ożenie fosfo row e w pływ ało w yraźnie na obniżenie zaw artości Zn w roślinach, przy czym nie stw ierdzono różnic w zaw artości pom iędzy g atunkam i traw . Rów nież Liwski (33) badał w roślinach łąkow ych pochodzących z dośw iad czeń naw ozow ych zaw artość Zn. T urzyce zaw ierały w ięcej tego m ikroele
2 8 8 К. B oratyń sk i i in.
m en tu w p o rów naniu z roślinam i jedno- i dw uliściennym i, przy czym we w szystkich roślinach w ystępow ały stosunkow o duże ilości tego p ierw ia st ka oscylujące w granicach 39-49 ppm .
W m inionym okresie przeprow adzono niew iele dośw iadczeń naw ozo w ych z cynkiem . Spośród opublikow anych najw ięcej było z burak am i cukrow ym i. L a c h o w s k i [35, 36] w podsum ow aniu szeregu dośw iad czeń, przeprow adzonych n a tere n ie różnych rejonów Polski, stw ierdził,
że najbard ziej odpow iednia — oprócz czarnych ziem kujaw skich — jest daw ka 20 kg Z n S 0 4/ha. N aw ożenie ty m m ikroelem entem powodow ało w jego dośw iadczeniach zw yżkę plonu korzeni średnio o 9% oraz w zrost zaw artości c u k ru w b u rak ach p rzeciętnie o 0,25%. Do podobnych w nio sków doszedł N o w i c k i [44].
L a c h o w s k i [38] badał rów nież w pływ naw ożenia Z n S 0 4 na plon i w artość p ro d u k cy jn ą nasion b u rakó w cukrow ych. I w ty m dośw iadczeniu stw ierdził, że daw ka 20 kg siarczanu cyn k u na h e k ta r daw ała zwyżkę plonu nasion o 10,7% zarów no w latach w ilgotnych, jak i suchych, w p ły w ała rów nież korzystnie na siłę ich kiełkow ania.
Ten sam au to r [37] badał w pływ cynku n a w artość prod u k cy jn ą cy korii. W edług niego naw ożenie tym m ikroelem entem w dawce przy jętej dla b u rak ó w cukrow ych pow odow ało w zrost plonu korzeni o 5%, liści o 10,7%, a w stosow aniu razem z m agnezem — w zrost suchej m asy o 0,40%.
В i a 1 i с [3] naw ożąc m archew pastew n ą cynkiem w ilości 30 kg/ha Z n S 0 4 stw ierd ziła w cyklu 3-letnich doświadczeń, że w jed n y m ro ku n a w ożenie ty m m ikroelem entem spowodow ało obniżenie plonów, a w dwu pozostałych latach okazało się zbędne.
W dośw iadczeniach w azonow ych K o t e r i C h o d a ń [29] stw ie r dzili, że naw ożenie gorczycy osadem poflotacyjnym zaw ierającym cynk w płynęło na podw yższenie zaw artości tego p ierw iastk a w roślinach do św iadczalnych.
M a j e w s k i [40] stosow ał cynk pod chm iel w daw kach 10 g Z n S 0 4 • H 20 pod każdą roślinę. Stw ierdził, że daw ki te zdecydow anie po praw iły zdrow otność roślin (liściozwój), z drugiej jed n ak stro n y w pływ ały u jem nie na jakość chm ielu (obniżenie zaw artości alfa kw asów w szysz kach). Tego ostatniego zjaw iska m ożna uniknąć przez zastosow anie razem z cynkiem m agnezu.
M o r a c z e w s k i w sw ych dośw iadczeniach polow ych [42, 43] z n a w ożeniem łąk torfow ych cynkiem nie stw ierd ził korzystnego działania tego m ik ro elem en tu na w zrost zielonej m asy. Na kom binacjach naw ozo w ych z cynkiem stw ierdzono jed y n ie w zrost jego zaw artości w roślinach. B adaniam i zaw artości cynku w glebach u p raw n y ch (tab. 2) zajm owało się szereg autorów . Oprócz oznaczeń zaw artości całkow itej m etodam i
spek-P rzegląd badań nad m ik ro elem en ta m i w spek-P o lsce 289
trograficznym i lub w roztw orze kw asu fluorowodorowego, w szeregu p ra cach określano form y rozpuszczalne cynku w glebie w różnych stężeniach kw asu solnego, w buforze octanow ym , l n chlorku potasow ym i innych.
M etodam i spektrograficznym i określano ogólną zaw artość cynku w ośrodku puław skim . K a b a t a - P e n d i a s [15, 16, 17] przebadała po dw a profile gleb w ytw orzonych z granitów , bazaltów , piaskow ców i w a pieni, pochodzących z różnych terenów Polski. W glebach w ytw orzonych z granitów , w apieni (rędzina) i piaskow ców stw ierdzono akum ulację Zn w w arstw ach w ierzchnich. G leby bazaltow e na ogół zaw ierały m niej tego m ikroelem entu w porów naniu z podłożem. W już w ym ienionych i w n a stępnych pracach [14, 118, 22] au tork a w skazuje na istotną rolę, jak ą speł nia rodzaj skały m acierzystej na zaw artość cynku w glebie. W glebach w ytw orzonych z piaskow ców stw ierdziła zależność m iędzy zaw artością cynku i żelaza podkreślając również, że ten m ikroelem ent podlega k u m u lacji biologicznej w glebach. Do podobnych w niosków na podstaw ie badań w łasnych gleb w ytw orzonych z granitów , bazaltów i gnejsów doszła G a ł c z y ń s k a [10].
W w ażniejszych glebach Pom orza Zachodniego C h u d e c k i [5] oraz P i s z c z e k , C h u d e c k i i G r e i n e r t [51] poszukiw ali zależności m iędzy w ystępow aniem cynku rozpuszczalnego w 20-procentow ym kw a sie solnym i innym i w łaściw ościam i badanych gleb. I tak, na podstaw ie w yników analitycznych 120 profilów glebow ych w ykazano dodatnią zależ ność pom iędzy zaw artością cynku a ilością części spław ialnych. S tw ier dzono również, że zróżnicow aniu pH tow arzyszy zm ienność form ru cho m ych tego p ierw iastka; nie bez w pływ u była rów nież zaw artość su b stan cji organicznej. Za najbardziej zasobne uw aża au to r gleby bielicow e (w arstw a orna), najm niej ruchom ego cynku zaw ierały gleby o odczynie obojętnym i alkalicznym .
W badaniach form rozpuszczalnych cynku ośrodek poznański stosow ał 10-procentow y roztw ór kw asu solnego. C z e k a l s k i i K o c i a ł k o w s k i [7, 8] oraz K o c i a ł k o w s k i [23] badali zaw artość Zn w glebach m ineralnych. Ogólnie w w arstw ie w ierzchniej b adanych gleb znaleziono większe ilości cynku niż w podglebiu, przy czym b yły i takie profile, w k tó rych poziom y głębiej położone były zasobniejsze w ten składnik niż w arstw y w ierzchnie. A utorzy nie stw ierdzili zależności zaw artości Zn w roślinach od zaw artości w glebie. K o c i a ł k o w s k i , C z e k a l s k i , В a 1 u к [27] badali rów nież gleby łąkow e w dolinie średniego biegu No teci, k tó re okazały się ubogie w połączenia rozpuszczalnego cynku.
Szereg autorów stosow ało do ek strak cji roztw ór 0 ,ln kw asu solnego.
T y s z k i e w i c z [55] stosując ten roztw ór przebadał n iek tóre gleby
u p raw n e z te re n u Dolnego Śląska oraz gleby pochodzące ze szklarni ogrodniczego ZD Piastów koło W rocław ia. U zyskane przez niego w yniki
290 К. B oratyń sk i i in.
T a b e l a t
Zawartość cynku w glebaph Zinc o o n ten t in s o i l Gleby S o i l s G łębokość w om üepth'Cm ppm P ozycja l i t e r a t u r y R eferenoe item 1 2 3 4
C ałkow ita - T otal
b ie lic o w e - p o d z o lic s o i l s 0 -2 0 7-1 82 1 9 ,2 2 < 20 1 3-132 19 brunatne - brown s o i l s 0 -2 0 2 1 -194 1 6 ,1 9 < 20 7-362 1 6 ,1 9 r ęd zin y - rendzina s o i l s 0 -2 0 6 5-1 50 1 4 ,1 7 < 20 4 0 -H O 1 4 ,1 7 czarne ziem ie — b la ck e a rth s 0 -2 0 2 9 -222 19 < 20 1 3-1 36 19 torfow e - p ea t s c i l s 0 -2 0 1 3-2 50 19 < 20 13-1 60 19
W w yciągu wody k r ó le w sk ie j - In the aqua r e g ia e x t r a c t
oic2ic?v;c - p o d z o lic s c i l s C-20 2,1 5 -2 6 ,4 0 23
< 20 3 ,0 0 -2 0 ,6 0 23
brur.£ tne - brown s o i l s 0 -2 0 12 , 54—2 4 , 58 23
< 20 9 ; 2 f -3 4 ,6 0 23 W w yciągu 10* KCl - In the e x t r a c t o f 10* HC1 b ie lic o w e - p o d z o lic s o i l s 0 -2 0 1 ,3 - 2 3 ,0 7 ,8 ,2 3 < 20 1 , 2 - 2 6 ,5 7 ,8 ,2 3 brunatne - brown s o i l s 0 -2 0 1 1 ,0 - 4 8 ,0 7 , 8 ,2 3 < 20 4 ,3 - 2 7 ,8 7 ,8 ,2 3 czarne ziem ie - b la ck e a r th s 0 -2 0 5 ,5 - 1 7 ,5 7 ,8 < 20 7 , 5 - 1 2 ,5 7 ,8 mady - a l l u v i a l e a r t h s 0 -2 0 1 6 ,5 - 2 0 ,6 7 ,8 < 20 1 2 ,4 - 2 3 ,3 7 ,8 torfow e - p ea t s o i l s 0 -2 0 4 ,0 -3 1 ,0 7 ,2 7 < 20 1 ,7 - 1 6 ,0 7 ,2 7 W wyciągu 0>1 n KC1 — I n th e e x tr a o t o f 0 ,1 H HC1 b ie lic o w e - p o d z o lic s o i l s 0 -2 0 0 , 2 - 1 2 ,6 1 8 , 1 9 ,2 2 ,2 5 ,2 8 ,5 5 < 20 1 , 2 - 8 ,0 1 8 ,1 9 ,2 2 ,2 5 ,2 8 ,5 5 brunatne - brown s o i l s 0 -2 0 1 ,3 - 1 7 ,7 1 6 ,1 8 ,1 9 ,2 5 ,2 6 ,2 8 ,5 2 ,5 5 < 20 1 ,0 - 1 2 ,7 1 6 ,1 8 ,1 9 ,2 5 ,2 6 ,2 8 , 52 , 55 czarne ziem ie — b la c k e â r t h s 0 -2 0 1 ,4 -1 5,9 1 8 ,1 9 ,2 6 ,2 8 ,5 5 < 20 1 ,0 - 1 4 ,0 1 8 ,1 9 ,2 6 ,2 8 ,5 5 torfow e - p e a t s o i l s 0 -2 0 1-1 5 1 9 ,2 8 < 20 0 ,6 - 7 1 9 ,2 8 mady - a l l u v i a l s o i l s 0 -2 0 2 ,9 28 j rądziny - rendzina s o i l s 0 -2 0 6 -3 17 < 20 1 -8 17 I
P rzegląd b adań nad m ik ro elem en ta m i w P o lsce 291 c . d e t a b e l i 2 1 2 3
I
_
A ________ szk la rn io w e - g la s sh o u se s o i l s 0-20 4 , 3 - 2 9 »8I
I 55W wyciągu kwasu octow ego z d i t i z o n e -In the e x t r a c t o f a c e t i c a c id w ith d lt iz o n e
b ie ilc o w e - p o d z o llc s o i l s 0-20 1 , 3 - 6 , 9 2 5 , 5 5
brunatne - brown s o i l s 0-20 0, 5 - 4 , 4 2 5 , 5 5
czarne ziem ie - black e a rth s 0-20 0 $ 6 - 3 , 4 55
W w yciągu buforu octanowego S h a w
Deana - In the a c e t a t e b u f f e r e x t r a c t a f t e r Shaw Dean b ie ilc o w e - p o d z o llc s o i l s 0-20 1 , 3 - 3 , 4 4 < 20 0 , 7 — 1 »4 4 brunatne - brown s o i l s 0-20 0 , 7 - 2,6 4 < 20 0 , 4 - 0,8 4
cza rn e z ie m ie - b lack ear.ths 0-20 0 , 6 - 3 , 4 4
<
20 0 , 4 - 1 ,0 4W w yciągu Barona - In the e x t r a o t a f t e r Baron
b ie ilc o w e - p o d z o llc s o i l s 0 -20 0 , 3 5 - 3 , 1 0 2 3 , 2 8
<
20 0,16-1 3,0 2 3 , 2 8brunatne - brown s u l l s 0—20 0 , 4 7 - 5 , 1 5 2 3 , 2 8
<
20 0 , 7 3 - 4 , 6 1 2 3 , 2 8czarne zie m ie - black e a r th s 0-20 0, 54-1 .75 2 8
mady - a l l u v i a l s o i l s 0-20 1 , 6 7 - 2 , 6 6 2 3 g l e b y torfow e - p ea t s o i l s 0-20 0 , 5 7 - 2 , 1 0 2 8 W wyciągu 1 n K.C1 - In the e x t r a c t o f 1 N ULl b i e i l c o w e - p o d z o l l c s o i l s 0-20 0 , 2 0 - 0 , 7 6 28 brunatue - bru*n s o i l s 0-20 0 , 2 5 - 0 , 4 2 2 8 c z a r u e z i e m i e - b lack e a r th s 0-20 0 , 2 5 - 0 , 4 1 23 T.aJv - a l l u v i a l s o i l s 0-20 0 , 2 5 - 0 , 4 1 2 8 to rfo w e - p ea t s o i l s 0-20 0 , 3 0 - 0 , 8 0 2 8 D ostępnego d la A .n ig e r - A v a ila b le f o r A .n ig e r
b ie ilc o w e 1 brunatne - p o d z o llo 0-20 0,2-12 ,0 47
and brown s o i l s
czarn e zie m ie - b lack e a r t h s 0-20 о 1 00 47
rąd zii.y - rendzlna s o i l s 0-20 0,9-8 ,6 4 7 to r f y - p e a ts 0—2U 0 , 3 - 3 5 , 0 47 le sso w e - l o e s s s o i l s 0-20 2 , 6 - 3,6 4 7 mady - a l l u v i a l s o i l s 0-20 2,2- И ,0
I
4 7292 К . B oratyń sk i i in.
analityczne dowodzą, że w glebach u praw n y ch w raz ze w zrostem zaw ar tości w ęgla organicznego w zrosła zaw artość cynku rozpuszczalnego. Stąd też grom adzenie się tego składnika w poziom ie próchnicznym i spadek zaw artości w m iarę schodzenia w dół profilów . W badanych ty p ach gle bow ych zaw artość Zn m alała w szeregu: czarne ziem ie > gleby b ru n atn e > gleby bielicowe. G leby pochodzące ze szklarni odznaczały się w ysoką zaw artością cynku, k tó ra rosła w m iarę u p ły w u czasu użytkow ania gleby w szklarni.
K o c i a ł k o w s k i i C i e ś l a [26] w glebach W ysoczyzny K u jaw
skiej, w ytw orzonych z glin zwałowych, oraz R e i m a n n i K o c i a ł k o w s k i [52] w glebach b ru n atn y c h północnej części R ów niny K ościań skiej stw ierdzili, że zaw artość rozpuszczalnych form cynku jest dostatecz na. Nie stw ierdzono praw idłow ości w rozm ieszczeniu profilow ym tego m ikroelem entu.
G leby ZD JU N G M ałyszyn i W ierzbno badali S z u k a l s k i i w spół pracow nicy [54]. Stw ierdzili u jem n ą korelację m iędzy zaw artością cynku a pH i składem m echanicznym badanych gleb.
K a b a t a - P e n d i a s prow adziła b adania nad zaw artością cynku rozpuszczalnego w O.ln kw asie solnym w glebach pow stałych na utw o rach geologicznych różnego pochodzenia (2 profile gleb w ytw orzonych z piaskow ców [16], 5 profilów rędzin [14, 17], po dw a profile gleb w y tw o rzonych z granitów i bazaltów [15] i dw a profile gleb piaszczystych [22]). W pracach sw ych au to rk a podkreśla duże znaczenie takich czynników , jak skały m acierzystej, procesu glebotwórczego oraz czynnika biologicznego na kum ulację cynku w glebach. C ynk grom adzony jest głów nie w pozio m ie akum u lacyjnym A t , przy czym w niek tóry ch profilach zaznaczały się różne stre fy grom adzenia (np. w przejściow ym poziomie b ru n atn ien ia
B!C). Do podobnych wniosków doszła G a ł c z y ń s k a [10] badając gleby
w ytw orzone z granitów , gnejsów i bazaltu oraz częściowo P i o t r o w s k a [50] w odniesieniu do gleb w ytw orzonych z lessów.
K a b a t a - P e n d i a s zbadał rów nież szereg profilów glebow ych (44 profile) zróżnicow anych pod w zględem typologicznym [18, 19]. W ykazała, że w glebach lekkich zaw artość form rozpuszczalnych wiąże się z zaw ar tością ogólną, a stopień rozpuszczalności (w stosunku do zaw artości ogól nej) dla cynku, spośród badanych 5 m ikroelem entów , jest wysoki. Jej zdaniem w glebach torfow ych i czarnych ziem iach kum ulacja Zn n a stę puje w poziom ie próchnicznym , nato m iast w bielicach i glebach b ru n a t nych m ożna zauw ażyć ten dencję do grom adzenia go w poziom ach głębiej położonych.
N iektórzy autorzy, jak B o r a t y ń s k i i w spółpracow nicy [4] oraz T y s z k i e w i c z [55] stosow ali w sw ych b adaniach w yciąg octanow y w edług Shaw Deana w zględnie K o c i a ł k o w s k i [23] oraz S z u k a ł
-P rzegląd badań nad m ik ro elem en ta m i w -P o lsce 293
s к i i w spółpracow nicy [54] — roztw ór buforow y w edług B arona. Za pom ocą ty ch roztw orów uzyskuje się, średnio biorąc, niższe zaw artości cynku w glebach w p orów naniu z 0 ,ln HC1. Lecz i w ty m p rzy pad ku au to rzy stw ierdzili grom adzenie cynku w w arstw ie górnej gleb w po rów naniu z podglebiem oraz ten dencje w skazujące na to, że w m iarę w zrostu C-org. w zrasta zaw artość form rozpuszczalnych tego m ikroelem entu. Poglądu te go nie rep re z e n tu ją jed n ak w szyscy auto rzy [23].
C z e k a l s k i i K o c i a ł k o w s k i [6] oznaczali zaw artość cynku w w odach drenow ych w różnych okresach i w różnych m iejscach woj. poznańskiego. U zyskane w artości oscylow ały w granicach 5,5-30 \ig na 1 1 wody.
W dośw iadczeniach w azonow ych M а с i а к [39] badał w pływ cynku na n itry fik a cję w torfach surow ych i am oniakow anych. C ynk działał n a j lepiej na grom adzenie N 0 3 w kom binacjach m ieszanek to rfu am oniako w anego w w ysokiej tem p eratu rze.
N o w o s i e l s k a [45] w próbach gleb z poletek z jed nostron ny m w ie loletnim naw ożeniem m ineraln ym i obornikiem oznaczała zaw artość form rozpuszczalnych cynku. Stw ierdziła, że najw ięcej cynku w y stęp u je w gle bach naw ożonych obornikiem . W p orów naniu z poletkiem ko ntrolnym w zrost ten w ynosił 4 mg Zn na 1 kg gleby. Na poletkach naw ożonych naw ozam i m in eralnym i nie stw ierdzono istotnych zm ian w zaw artości tego m ikroelem entu. B adania w ykazały, że zaw artość cynku m aleje w raz z głębokością w p rofilach glebow ych oraz że istn ieje zależność m iędzy form am i rozpuszczalnym i Zn a zaw artością C-org. K a b a t a - P e n d i a s [20] przeprow adziła badania sorpcji Zn przez m inerały ilaste. Sorpcja ta, jej zdaniem , zachodzi w drodze w ym iany i reakcji chem icznych na po w ierzchni m inerałów .
W o statnich latach stosunkow o dużo uw agi poświęcono zagadnieniom m etodycznym oznaczania cynku, głów nie w glebach, i to zarów no całko w itej jego zaw artości, jak i form rozpuszczalnych w specyficznych e k strak - torach.
O środek w arszaw ski dużo uw agi pośw ięcił m etodzie oznaczania form dostępnych m. in. cynku za pomocą A. niger. N o w o s i e l s k i [46, 47, 48] oraz N o w o s i e l s k i i S k ł o d o w s k i [49] w szeregu prac do noszą o badaniach m etodycznych, w prow adzając w iele uproszczeń (hodo w anie zarodników , sterylizacja, czyszczenie pożyw ki i in.) i podając prze pisy w yko n an ia oznaczeń. M etoda ta, zdaniem autorów , pozw ala na ozna
czenie zaw artości Zn w granicach 0,1 do 8,0 (Lig z dokładnością 5%.
W in nych pracach autorzy donoszą o prow adzonych przez nich bada niach m etodycznych nad sposobam i ek strak cji bądź w yw oływ ania kom pleksu barw nego. T y s z k i e w i c z [55] badał 3 roztw ory ek strak cy jn e i stw ierdził, że najw ięcej cynku e k stra h u je 0 ,ln HC1, następnie roztw ór
294 < К. B oratyń sk i i in.
octanow y z ditizonem a n ajm niej l n KC1. W swojej pracy podkreśla, że przy oznaczeniach cynku w w yciągu kw asu solnego przeszkadza C aC 0 3, obecny w badanych glebach.
Nad porów naniem m etod ek strakcji pracow ał rów nież K o c i a ł k o w s k i [23, 25] oraz K o t e r , K r a u z e i B a r d z i c k a [28, 30]. Ci o statni auto rzy do badań użyli 3 roztw ory ek strakcyjne: 0 ,ln kw as solny, roztw ór w edług B arona oraz l n roztw ór chlorku potasowego, a uzyskane w yniki analityczne porów nali z zaw artością tego m ikroelem entu w rośli nach zebranych z ty ch sam ych stanow isk. N ajw ięcej cynku ekstrahow ał roztw ór 0 ,ln kw asu solnego, najm niej — l n roztw ór chlorku potasow ego. A utorzy nie stw ierdzili korelacji m iędzy ilościam i cynku oznaczonego w poszczególnych w yciągach a odczynem badanych gleb. Za najbardziej w łaściw y e k stra k to r uw ażają l n roztw ór chlorku potasowego, poniew aż uw alnia on z gleby ilości cynku zbliżone do p obranych przez rośliny.
Z agadnienie m etod oznaczania cynku om ówiła K a b a t a [13].
Oprócz już w ym ienionych m etod prow adzono rów nież badania nad spektrograficznym oznaczeniem cynku. Ogólną zaw artość za pom ocą m e tody przesypu oznaczali w glebach D o b r z a ń s k i i w spółpracow nicy [9]. a w glebach i m ateriale roślinnym G l i ń s k i i G r a j p e l [11]. Nad oznaczaniem cynku całkow itego w glebie przy zastosow aniu w zbu dzania z k rate ró w elektrod w ęglow ych pracow ał Roszyk [53].
K ociałkow ski [24] oznaczał szereg m ikroelem entów , w ty m rów nież cynk, porów nując m etody w zbogacania w drodze ek strakcji i w spółstrą- cania, oznaczając go następnie m etodą spektro graficzn ą poprzez w zbu dzanie próbek proszkow ych z k rate ró w elektro d węglowych.
LITER A TU R A
[1] B a l u k A., C z e k a l s k i A., K o c i a ł k o w s k i Z.: P.T.P.N., Wydz. Nauk roi.
i leś., Pr. Kom . N auk roi. i K om . N auk leś., 19, 1965, z. 1, 15. [2] B a r d z i c k a B.: R ozpraw a doktorska, W SR O lsztyn, 1965. [3] B i a l i с H.: B ib lioteczk a „Wiad. IM U Z”, nr 17, 1965, 113.
[4] B o r a t y ń s k i K., R o s z у к o w a S., R o s z y k E., T y s z k i e w i c z M., Z i ę t e c k a M.: Rocz. glebozn., 18, 1967, z. 1, 57.
[5] C h u d e c k i Z.: Zesz. nauk. W SR Szczec., 10, 1963, 187.
[6] C z e k a l s k i A., K o c i a ł k o w s k i Z.: Rocz. glebozn., dod. do t. 13, 1963, 238. [7] C z e k a l s k i A., K o c i a ł k o w s k i Z.: Rocz. glebozn., dod. do t. 15, 1965, 273. [8] C z e k a l s k i A., K o c i a ł k o w s k i Z.: P.T.P.N ., W ydz. N auk roi. i leś., Pr.
Kom . N auk roi. i Kom . N auk Leś., 19, 1965, z. 2, 251.
[9] D o b r z a ń s k i В., G l i ń s k i J., M a g i e r s k i J., M a l i c k i M.: A gro- chim ica, 10, 1966, nr 3, 259.
[10] G a ł c z y ń s k a B.: P am puł., z. 34, 1968, 185.
[11] G l i ń s k i J., G r a j p e l A.: Rocz. glebozn., dod. do t. 13, 1963, 247. [12] G u t m a ń s k i I.: B iul. IH AR , nr 3-4, 1966, s. 205.
[13] K a b a t a A.: Pam . puł., P race IU N G , 3, 1961, 81.
P rzegląd badań nad m ik ro elem en ta m i w P o lsce 295
[15] K a b a t a - P e n d i a s A.: Rocz. N auk roi., 9 0 -A -l, 1965, 1. [16] K a b a t a - P e n d i a s A.: Rocz. N auk roi., 92-A -2, 1966, 185. [17] K a b a t a - P e n d i a s A.: Rocz. N auk roi., 92-A -3, 1966, 349. [18] K a b a t a - P e n d i a s A.: Pam . puł., z. 34, 1968, 167.
[19] K a b a t a - P e n d i a s A.: Rocz. N au k roi., 94-A -4, 1968, 567. [20] K a b a t a - P e n d i a s A.: Rocz. glebozn., dod. do t. 19, 1968, 55.
[21] K a b a t a - P e n d i a s A., G a j d a J., G a ł c z y ń s k a B.: Pam . puł., z. 22, 1966, 231.
[22] K a b a t a - P e n d i a s A., G a ł c z y ń s k a B.: Rocz. glebozn., dod. do t. 15, 1965, 261.
[23] K o c i a ł k o w s k i Z.: P.T.P.N ., W ydz. N auk roi. i leś., Pr. K om . N au k roi. i K om . N au k leś., 14, 1963, z. 4, 467.
[24] K o c i a ł k o w s k i Z.: P.T.P.N ., W ydz. N auk roi. i leś., Pr. Kom . N auk roi. i K om . N au k leś., 14, 1964, z. 4, 499.
[25] K o c i a ł k o w s k i Z.: Rocz. WSR Pozn., 30, 1965, 157.
[26] K o c i a ł k o w s k i Z., C i e ś l a W.: Rocz. glebozn., 19, 1968, z. 2, 281.
[27] K o c i a ł k o w s k i Z., C z e k a l s k i A., B a l u k A.: Rocz. N au k roi., 9 3 -A -l, 1967, 155.
[28] K o t e r M., B a r d z i c k a B., K r a u z e A.: Rocz. glebozn., 15, 1965, z. 2, 331. [29] K o t e r M., C h o d a ń J.: Rocz. N auk roi., 82-A -2, 1961, 489.
[30] K o t e r M. , K r a u z e A. , B a r d z i c k a B.: C hem ia anal., 10, 1965, 1247. [31] L i w s k i S.: B iu lety n IM UZ, dod. do m ies. Gospod. w odn., R. 20, 1960, 7, 383. [32] L i w s k i S.: Zesz. probl. Post. N auk roi., 25, 1960, 197.
[33] L i w s k i S., Zesz. probl. Post. N auk roi., 27a, 1961, 237. [34] L i w s k i S.: Rocz. N au k roi., 7 5 -F -l, 1961, 7.
[35] L a c h o w s k i J.: Rocz. N auk. roi., 8 3 -A -l, 1960, 149. [36] L a c h o w s k i J.: N o w e Roi., R. 9, 1960, 8, 11. [37] L a c h o w s k i J.: Rocz. N auk roi., 8 4 -A -l, 1961, 88.
[38] L a c h o w s k i J.: Hod. Roś. A k lim . i N asien., 7, 1963, z. 3, 285. [39] M a c i a k F.: Rocz. N auk roi., 71-A -3, 1955, 443.
[40] M a j e w s k i K.: Pam . puł., z. 28, 1967, 99.
[41] M i c i ń s k i A., C z e k a l s k i A., K o c i a ł k o w s k i Z.: Rocz. N auk roi., 91-A -3, 1966, 617.
[42] M o r a c z e w s k i R.: Rocz. glebozn., 15, 1965, z. 2, 441. [43] M o r a c z e w s k i R.: Rocz. glebozn., 16, 1966, z. 2, 431. [44] N o w i c k i A.: Rocz. N auk Roi., 85-A -4, 1962, 683. [45] N o w o s i e l s k a B.: Rocz. N au k roi., 92-A -2, 1966, 429. [46] N o w o s i e l s k i O.: Rocz. glebozn., 10, 1961, z. 1, 151. [47] N o w o s i e l s k i O.: Rocz. glebozn., 10, 1961, z. 2, 345.
[48] N o w o s i e l s k i O.: Zesz. probl. Post. N auk roi., 34, 1962, 199.
[49] N o w o s i e l s k i O., S k ł o d o w s k i P.: Rocz. glebozn., 13, 1963, z. 2, 439. [50] P i o t r o w s k a M.: Pam . puł., z. 30, 1967, 83.
[51] P i s z c z e k J., C h u d e c k i Z., G r e i n e r t H.: Zesz. nauk. W SR Szczec., 12, 1964, 21.
[52] R e i m a n n B., K o c i a ł k o w s k i Z.: Rocz. glebozn., 19, 1968, z. 2, 293. [53] R o s z y k E.: M ateriały z k o n w ersatoriu m w L u b linie, 1964, 51.
[54] S z u k a l s k i H., M a ć k o w i a k W. , J a k u b o w s k i S., S i k o r a H.: Pam . puł., z. 32, 1968, 181.
296 К. B oratyń sk i i in.
M O L I B D E N
Znaczeniem m olibdenu dla organizm ów niższych zajm ow ali się M a k s i m ó w i D ł u b a k o w s k i [47]. W ykazali oni dodatni w pływ tego m ik roelem entu na intensyw ność przebiegu procesu n itry fik a cji azotu w to rfach am oniakow anych.
B adania nad pobieraniem m olibdenu przez rośliny prow adziła R u s z k o w s k a [62, 63] oraz N o w o t n y - M i e c z y ń s k a i A r a ź n a [58]. W dośw iadczeniach R u s z k o w s k i e j [62] pom idory pobierały w iększe ilości m olibdenu przy żyw ieniu ich azotanam i w k u ltu ra ch w odnych i na glebach kw aśnych, natom iast na glebach obojętnych i zasadow ych — przy żyw ieniu solam i am onow ym i. N aw ożenie fosforow e na glebach kw aśnych zwiększało zaw artość m olibdenu w roślinach. Isto tn y w pływ na pobieranie m olibdenu w y w ierał odczyn podłoża, co podk reślają także K a c - K a c a s i w spółautorzy [31].
W badaniach R u s z k o w s k i e j [63] optym alne zaw artości m olibde n u w m łodych roślinach pom idorów, kalafiorów i szpinaku m ieściły się w zakresie 0,4 do 4,0 ppm . Rośliny grom adziły niekiedy znaczne ilości m olibdenu (do 70 ppm) bez w idocznych objaw ów szkodliwości. Żyw iona dolistnie w ysokim i daw kam i m olibdenu w dośw iadczeniach N o w o t n y - - M i e c z y ń s k i e j i A r a ź n e j [58] lu cern a grom adziła te n pierw ia stek w częściach nadziem nych.
W iększość prac pośw ięconych zaw artości m olibdenu w roślinach upraw n y ch (tab. 3) dotyczy roślinności łąkow ej. Znalezione zaw artości m olibdenu na ogół m ieszczą się w granicach p rzy jęty ch norm . L i w s k i [45] badając siana Żuław ki znalazł w sporadycznych próbkach ilości Mo bliskie szkodliwej dla zw ierząt zaw artości. Rów nież K u c z y ń s k a [42] stw ierdza, że znalezione przez nią zaw artości m olibdenu w sianach z W erb kowic i Żuławki, przy stosunkow o niskiej zaw artości miedzi, m ogą być szkodliwe dla zw ierząt.
Zaw artość m olibdenu w roślinach w edług B a l u k a , C z e k a l s k i e
g o i K o c i a ł k o w s k i e g o [3], K a b a t y - P e n d i a s [28] oraz
L i w s k i e g o [44] zależna jest od g atu n k u rośliny, jak rów nież od fazy rozw ojow ej, o czym donoszą C z e k a l s k i i K o c i a ł k o w s k i [10].
W badaniach К o t e r a i w spółpracow ników [38] zaw artość Mo w roś linach zbożowych w zrastała w raz ze w zrostem pH gleby (gleby kw aśne i lekko kwaśne). K u c z y ń s k a zaś znalazła [42] w iększe ilości Mo w próbkach sian pochodzących z łąk o odczynie zasadow ym (pH 7,4 do 7,8). W b adaniach L i w s k i e g o [44] najw ięcej m olibdenu zaw ierały tra w y rosnące na glebach o pH 7. K a b a t a - P e n d i a s i B o l i - b r z u c h [28] nie stw ierdziły n atom iast w p ły w u odczynu na zaw artość m olibdenu w roślinności łąkow ej.
P rzegląd badań nad m ik ro elem en ta m i w P o lsce 297
T a b e l a 3
Z aw artość m olibdenu w r o ś lin a c h Molybdenum c o n te n t in p la n ts R o ślin a F ia n t ppm Pozycja l i t e r a t u r y łtefe r e n c e item Zbożowe - C e re a ls ży to - rye z ia r n o - g r a in 0 , 0 4 - 0 , 3 5 1 0 , 3 8 słoma - straw 0 , 0 1 - O ,42 Ю , 3 8 p s z e n ic a - wheat zia r n o - g r a in 0 , 1 1 - 0 , 6 3 1 0, '3 słoma - straw 0 , 0 3 - 0,50 1 0 , 3 8 ow ies - o a ts z ia r n o - g r a in 0 , 1 8 - 0 , 2 9 10 słoma - straw 0,12-0 ,24 10 Przemysłowe - I n d u s t r i a l crop s ch m iel - hops 0 , 0 2 - 0 , 4 1 50 Motylkowe - P a p ilio n a c e o u s p la n t s motylkowe - p a p ilio n a c e o u s p la n t s 0 ,1 3 - 5 , 2 0 28, 3 1 , 3 6 , 4 5 , 6 3 Trewy - G rasses trawy - v a r io u s g r a s s e s 0 , 0 6 - 4 , 5 1 36,45,6-3 kupkówka p o s p o lit a - c o c k s f o o t 0 ,4 0 - 4 , 51 2 8 , Ü 9
s to k ło s a b ezo stn a - aw n less brom egrass 0 , 4 0 — 2 , 9 0 3 ,29
kon iczyna b ia ła - w hite c lo v e r 0,1 3 - 5 , 2 0 2 8
kłosówka w e łn is ta - meadow s o f t g r a s s 0,80-'+ ,40 28
kostrzew a łąkowa - meadow fe s c u e 1 , 2 5 - 2 , 2 5 2 8
śm iałek darniowy - tu fte d h a ir g r a s s 0 , 2 j— 1, 9 6 2 8
w ie c h lin a łąkowa - meadow b lu e g r a ss 0, 53-1 ,<*0 28
w yczyn iec łąkowy - meadow f o x t a l l g r a s s U , 9 8 - 1,03 3, 2 8
r a jg r a s w y n io sły - t a l i o a tg r a s s 0 , 7 5 3 sia n o - ha y V , u 7 - 3 , J ù 36,42,<+4,45 Chwasty - Weeds tu rz y c e - sed g es 0 , 0 8 - 3 , 0 2 36,4 5,69 chw asty - v a r io u s weeds 0 , 0 5 - 2 , 5 0 3 6 , 6 9 skrzypy — h o r s e t a i l s 0 , 0 8 - 0 , 7 6 36 ja sk ry - c ro w fo o ts 0 , 2 5 - 0 , 5 5 69 o s t y - t h i s t l e s 0 , 1 0 - 0 , 36 36 z i o ł a - herbs 0 ,1 0 — 4 ,00 4 5
C z e k a l s k i i K o c i a ł k o w s k i [10] znaleźli wyższe zaw artości Mo w roślinach p rzy wyższej jego zaw artości w glebie.
Nieliczne dośw iadczenia w egetacyjne przeprow adzone z naw ożeniem roślin m olibdenem dotyczą głów nie roślin m otylkow ych i w arzyw nych. W dośw iadczeniach M a k s i m o w a i w spółpracow ników [48]
stoso-298 К . B oratyń sk i i in.
w ane naw ożenie m olibdenem w jednym roku nie dało efektu, w innym zaś spowodowało na niek tórych glebach zwyżkę plonu roślin (20 do 100%). Szczególnie silnie na naw ożenie m olibdenem reagow ała sałata i fasola na glebie torfow ej oraz łu b in na glebie m ineralnej. K r a u z e [39, 40] uzy skała pod w pływ em naw ożenia Mo w zrost plonu rajgrasu, natom iast ty m otka i koniczyna czerw ona nie reagow ały zw yżką plonów. W koniczynie czerw onej n astąp ił w zrost zaw artości w itam iny C.
W dośw iadczeniach K a c - K a c a s a i w spółautorów [31], p rzepro w adzonych na trzech kw aśnych glebach z różnym i daw kam i m olibdenu, koniczyna czerw ona reagow ała zw yżką plonu na ornej glebie bielicow ej na w szystkich daw kach, oraz na leśnej glebie bielicow ej na dawce n a j wyższej. G o r 1 а с h [20] z 48 różnych gleb użytych do dośw iadczeń uzy skał n a jed en astu isto tn y p rzyro st (8 do 53%) części nadziem nych plonu rzepaku pod w pływ em naw ożenia m olibdenem . D ziałanie m olibdenu na rośliny w znacznym stopniu uzależnione było od odczynu gleby. A u tor nie stw ierdził reakcji rzep aku na żadnej z gleb o pH w yższym od 5,5, zaw ierających 0,05 do 0,20 ppm przysw ajalnego m olibdenu. W przep ro w adzonych dośw iadczeniach w azonow ych naw ożenie m olibdenem pod wyższało w yraźnie, niekiedy kilkakrotnie, zaw artość tego składnika w roś linach [46, 48, 63]. W zw iązku z dużym grom adzeniem m olibdenu (przy dolistnym naw ożeniu roślin ty m składnikiem ) głównie w częściach nad ziem nych i ew entu alnie szkodliw ym działaniem na zw ierzęta N o w o t- n y - M i e c z y ń s k a i A r a ź n a [58] uw ażają za bardziej celowe sto sow anie tego m ikro elem en tu doglebowo.
W stosunkow o nielicznych dośw iadczeniach polow ych nie uzyskano
także jednoznacznych w yników . Ś w i ę c i c k i [68] stw ierdził pew ną
reakcję koniczyny nasiennej na naw ożenie m olibdenem . W doświadcze niach B e r e ś n i e w i c z a [4] z naw ożeniem koniczyny czerwonej mo libdenem dolistnie w ystąp iły w czasie w egetacji znaczne różnice na ko rzyść roślin opryskiw anych. Różnice w plonach były jed n ak niew ielkie. K o r o h o d a i M i l c z a k [37] stosując zapraw ianie nasion w yki jarej roztw orem m olibdenu nie uzyskali udow odnionej zwyżki plonów. W zro sła jed n ak w aga 1000 nasion i zaw artość w nich białka surowego. Naw o żenie m olibdenem stosow ane przez M o d z e l e w s k ą - J e l i n o w s k ą
[51] nie dało zwyżek plonu nasion lucerny.
N o w i c k i [54] prow adził dośw iadczenia z naw ożeniem buraków cuk row ych obok innych m ikroelem entów także m olibdenem i nie zaobserw o w ał dodatniego w pływ u tego składnika. W badaniach M o r a c z e w - s к i e g o [52] naw ożenie w płynęło dodatnio na wysokość plonu łąki trw a łej na to rfie w pierw szym roku. W dalszych latach nie stw ierdzono tego korzystnego działania. A utor [53] uzyskał w zrost zaw artości m olibdenu w sianie pod w pływ em naw ożenia tym składnikiem .
P rzegląd badań nad m ik ro elem en ta m i w P o lsce 299
B adania nad ogólną zaw artością m olibdenu w glebach (tab. 4) prow a dzili G o r ł a c h [17] w profilach niek tó rych gleb Polski południow ej, C z a r n o w s k a [7] w profilach niektó ry ch gleb N iziny M azowiecko- -Podlaskiej oraz S k a w i n a [66] w glebach górnośląskiego okręgu p rze m ysłowego. Z aw artość m olibdenu w pojedynczych profilach różnych gleb podaje także K a b a t a - P e n d i a s [23, 24, 25] oraz K a b a t a - P e n - d i a s i w spółautorzy [28, 30], a także M a k s i m ó w i w spółpracow nicy [49], P i o t r o w s k a [59, 60] i G a ł c z y ń s k a [15].
C ałkow ita zaw artość m olibdenu w glebach (tab. 4) w aha się w szero kich granicach (od śladów do 13,5 ppm).
T rudno na podstaw ie ta k szczupłego, a jednocześnie różnorodnego m a te ria łu glebowego w yciągnąć w nioski ogólne co do zaw artości tego skład nika w poszczególnych ty p ach glebow ych. W badaniach G o r l a c h a [17] zaw artość Mo układała się w badanych typ ach glebow ych w szeregu m a lejącym : m ady > gleby b ru n atn e > rędziny > gleby bielicow e > gleby pseudobielicow e > czarne ziemie. W badaniach C z a r n o w s k i e j [7] najzasobniejsze były gleby b ru n atn e, natom iast bardzo ubogie gleby bie licowe piaskow e. K a b a t a - P e n d i a s i B o l i b r z u c h [28] n ajw ię cej Mo znalazły w glebach torfow ych.
B adając profilow e rozm ieszczenie m olibdenu K a b a t a - P e n d i a s [23, 24] oraz P i o t r o w s k a [59] stw ierdziły nagrom adzenie się tego składnika w poziom ach aku m ulacy jn y ch gleb. G o r l a c h [17] znalazł nieco więcej m olibdenu w w ierzchniej w arstw ie gleb b ru n atn y c h i pseu- dobielicow ych, natom iast w glebach bielicow ych nieco więcej w pozio m ach głębszych.
C z a r n o w s k a [7], G a ł c z y ń s k a [15] oraz K a b a t a - P e n - d i a s [24, 30] stw ierd zają w y raźny zw iązek m iędzy ogólną zaw artością Mo ogólnego w glebach a jego zaw artością w skale m acierzystej oraz p ro cesam i glebotw órczym i.
K a b a t a - P e n d i a s [24, 25, 27], G o r l a c h [17], G a ł c z y ń s k a [15] zn ajd u ją zależność zaw artości m olibdenu w glebach od ich skła du m echanicznego. C z a r n o w s k a [7] w badanych przez siebie glebach stw ierdziła ścisłą zależność (r = 0,86) m iędzy ogólną zaw artością Mo, a iloś cią części spław ialnych. B adając zaw artość m olibdenu w różnych*frakcjach granulom etryczn ych gleb K a b a t a - P e n d i a s [24, 26] stw ierdziła n a grom adzenie się tego p ierw iastk a we frak cji iłu pylastego (0,2 do 0,08 |i) i iłu grubego ( < 0,02 ji).
G a ł c z y ń s k a [15] stw ierdziła w yższą zaw artość m olibdenu we
frak cji cząstek o średnicy < 20 \i w p orów naniu z całą próbką glebową. W badaniach G o r l a c h [17] pH oraz zaw artość C-org. nie w yw arły większego w pływ u na ogólną zaw artość m olibdenu w glebach.
ozna-300 К. B oratyń sk i i in.
T" a b e 1 a 4 Z awartość m olibdenu w g le b a c h
Molybdenum c o n te n t in s o i l s
Gleby G łębokość w cm ppm P ozycja lit*»~qtury
S o i l s Depth in cm R eference item
1 2 3 4
C ałkow ita , oznaczona r.a s p e k tr o g r a fie T o ta l d e te r m in e d on sp ectro g ra p h
torfow e - p ea t s o i l s 0 -2 0 0 , 3 - 1 0 ,0 4 5 ,4 9
gleb y GOP - s o i l s c f the S i l e s i a n 0 —20 5-7 66
I n d u s t r ia l Keglou 2 5-40 5-3 66 S p a la n ie r 50G°C , odparowywanie z HI-' Combustion in >juüC , ev a p o r a tio n w ith Hi*' b le llc c v .e - p o d z o llc з о !1 з 0-1 5 0 , 4 0 - 7 ,7 5 1 7 ,2 8 <15 0 ,4 0 - 6 ,8 8 1 7 ,2 8 brunatne - brown s o i l s 0-1 5 1 ,8 8 - 3 ,7 5 1 7 ,2 4 ,2 8 <15 0 ,7 5 - 1 0 ,2 5 1 7 ,2 4 ,2 8
czarne zleiriG - b lack e a r th s 0-1 5 0 ,6 0 —6 , ix) 1 7 ,2 8
<15 ś l - 6 , 0 0 1 7 ,2 8 to rio w e - p ea t s o i l s 0-1 5 0 , 50—1 0 ,0 0 28 <1 5 0 ,8 8 -1 3,50 23 rcady - a l l u v i a l s o i l s 0-1 5 1 , 7 - 3 ,4 17 < > 5 1 ,5 - 3 ,4 1 7 ręd zin y - rendzina s o i l s C- ‘ 5 1 ,4 17 <1 5 1 ,8 17
Odparowywanie z wodą królew ską •Evaporation w ith a£U2 r eg ia
b ie ilc o w e - p o d z o llc s o i l s 0 -2 5 0 ,3 2 7 -1 ,520 33 <25 0 ,2 1 5 -3 ,2 8 0 33 brunatne - brown s o i l s 0 -2 5 1 ,173-1 3,5чО 33 <25 1 ,0 ^ 0 —3 ,220 33 czarne ziem ie - b le c k e a r th s 0 -2 5 0 ,3 0 5 33 <25 2 ,5 0 0 33
W w yciągu stężonym + HNO^ + KC1
In th e e x tr a o t o f co n c en tr a te d H^SO^ + HNO-j + KCl b ie ilc o w e - p o d z o llc s o i l s C-1 5 0 ,2 0 - 2 ,0 0 7 <15 ś l - 5 , 1 0 7 brunatne - brown s o i l s 0 -2 0 0 ,5 0 - 4 ,6 3 7 <20 0 ,0 0 —8 , 50 7
czarne zie m ie — bla o k e a r t h s 0-1 5 1 ,0 3 -2 ,7 0 7
< 15 ś l —6 ,00 7
mady - a l l u v i a l s o i l s 0-1 5 0 ,3 0 - 2 ,2 6 7
0 5 ś l - 5 , 1 5 7
W w yciągu 105Ь HC1 - In the e x tr a o t o f Ю* HC1
P rzegląd bad ań nad m ik ro elem en ta m i w P o lsce 301 c*d» t a b e l i 4 1 2 3 4 M elico w e - p o d z o lio s o i l s 0 -2 5 0 ,0 2 -1 ,8 3 9 ,1 0 ,3 3 ,7 0 <25 0 ,0 0 - 2 ,6 0 9 ,1 0 ,3 3 ,7 0 brunatne - brown s o i l s 0 -2 5 0 ,0 3 - 2 ,2 5 9 ,1 0 ,3 3 ,7 0 <2 5 0 ,0 4 - 3 ,9 5 9 ,1 0 ,3 3 ,7 0
czarne ziem ie - black e a rth s 0 -2 5 0 ,0 5 - 3 ,2 5 9 ,1 0 ,3 3
< 25 0 ,0 3 -2 ,7 0 9 ,1 0 ,3 3 mady - a l l u v i a l s o i l s 0-1 5 1 ,6 3 - 2 ,3 6 9,Ю <15 1 ,6 0 -4 ,8 0 9 ,1 0 to r fy - p ea t s o i l s 0 -2 0 0 ,3 2 - 3 ,1 6 9 " <20 0 , H - 1 ,2 5 9 g le b y łąkowe - g r a ssla n d s o i l s 0 -2 5 0 ,2 5-** ,0 0 36 2 5 -5 0 0 , 1 4^ti ,0d 36
W w yciągu barona - In the e x tr a o t a f t e r Ватоп
b i e l l c o « e - p o d z o lic s o i l s 0 -2 5 0 ,0 0 7 -Ю ,040 33
< 2 5 0 ,0 0 7 -0 ,0 8 5 33
brunatne - brown s o i l s 0 - 2 5 0 ,0 0 7 -0 ,0 5 1 - 33
< 25 0 ,0 2 5 -1 ,338 33
ozarne ziem ie - bla ck e a r th s 0 -2 5 0 ,0 4 7 33
< 2 5 0 ,0 2 5 - 0 ,0 35 33
g le b y g ó r sk ie - mountain s o i l s 0 -2 0 0 , 0 ' -0,1 3 2
g le b y ZD Wierzbno i białyszyn s o i l s o f the .Experimental S t a t io n s
Wierzbno snd M ałyszyn 0 -2 0 0 ,0 0 2 - 0 ,0 51
W w yciągu Grigga - In the e x t r a c t a f t e r Grigg b ie lic o w e - p o d z o lio s e l l s 0-1 5 ' 0 ,0 3 - 0 ,4 2 t ! 7 ,2 0 ,2 7 ,2 8 <15 ś l - 0 , 3 5 7 ,2 7 ,2 8 brunatne - brown s o i l s 0-1 5 0 ,0 2 - 0 ,6 0 7 ,2 0 ,2 4 ,2 7 ,3 5 ,3 8 ,6 1 < 15 ś l - 0 , 4 5 7 ,2 4 ,2 7 ,3 5 ,3 8 ,6 1 czarne ziem ie - b la ck e a r th s 0 -1 5 0 ,04*4} ,49 7 ,2 7 ,2 8 ,3 5 ,6 1 <15 0 ,0 0 -1 ,0 0 7 ,2 7 ,2 8 ,3 5 ,6 1 mady - a l l u v i a l s o i l s 0-1 5 ś l - 0 , 2 0 7 ,2 0 <15 0 ,0 5 - 0 ,2 7 7 to r f y - p e a t s o i l s 0 -2 0 0 ,1 0 - 0 ,1 8 23 <20 0 ,1 0 - 0 ,7 6 23 pyłowe - s i l t y s o i l s 0-15 0 ,0 2 - 0 ,2 9 6 ,3 5 < 1 5 0 ,1 1 -0 ,2 7 35 g le b y ZD Wierzbno i K ałyszyn s o i l s o f th e E xperim en tal S t a t io n s о-го 0 ,0 2 - 0 ,1 3 67
Wierzbno and M ałyszyn <50 0 ,0 2 -0 ,C 3 67
czali w glebach w oj. bydgoskiego T u c h o ł k a i w spółpracow nicy [70], w glebach W ielkopolski K o c i a ł k o w s k i [33] w raz z C z e k a l s k i m [9, 10] oraz w glebach łąkow ych doliny N oteci K o c i a ł k o w s k i , C z e k a l s k i i B a l u k [36].
-302 К. B oratyń sk i i in.
c i a ł k o w s k i z C z e k a l s k i m [9, 10] znaleźli w m adach i czarnych ziem iach, n ajm niej zaś w glebach bielicow ych, przy czym w ierzchnie w arstw y gleb bielicow ych i czarnych ziem były bogatsze w ten składnik od poziomów głębiej położonych; odw rotnie natom iast układ ały się sto sunki ilościowe w m adach. W innych badaniach K o c i a ł k o w s k i e g o
[33] zaw artość m olibdenu w glebach b ru n atn y c h w zrastała w raz z głębo kością, w bielicach zaś zm ieniała się nieregularnie.
T u c h o ł k a i w spółpracow nicy [70] znaleźli korelację m iędzy ilością w glebie Mo rozpuszczalnego w 10-procentow ym HC1 a ilością części spła- w ialnych.
Ilości m olibdenu przysw ajalnego oznaczone w glebach polskich przez różnych au to ró w m etodą Grigga w ah ają się od śladów do 1,18 ppm.
Spośród gleb badanych przez C z a r n o w s k ą [7] najw iększe ilości przysw ajalnego m olibdenu zaw ierały gleby b ru n atn e, glëby bielicow e były najuboższe. W badaniach S a d o w s k i e g o i D u n a t a [65] m ady w ykazyw ały w yższą zaw artość tego składnika niż gleby pseudobielico we, b ru n a tn e i czarne ziemie.
K a b a t a - P e n d i a s i B o l i b r z u c h [28] najw ięcej m olibdenu znalazły w glebach torfow ych. W w ielu p rzypadkach oznaczone z a w a r tości przysw ajalnego m olibdenu w glebach zostały ocenione jako nie dostateczne. B adane przez K a b a t ę - P e n d i a s [27] gleby Płaskow y żu Kalbuszow skiego w 70% w y k azu ją niską i w 30% średnią zaw artość Mo. Rów nież gleby woj. w rocław skiego w edług C z u b y [11] zaw ierają w 96% średnie i niskie ilości przysw ajalnego m olibdenu. Mało zasobne w ten składnik, jak donoszą K o t e r , K r a u z e i F i l u ś [38], są także gleby w ojew ództw a olsztyńskiego, częściowo w edług R e i m a n n a i K o c i a ł k o w s k i e g o [61] gleby b ru n a tn e w yługow ane R ów niny K ościań skiej oraz w edług S z u k a l s k i e g o i w spółautorów [67] gleby ZD W ierzbna i M ały szyna
Liczni auto rzy: B o r a t y ń s k i i w spółpracow nicy [6], C z u b a [11] w raz ze S t r a h l e r n i K a m i ń s k ą [12], K a b a t a - P e n d i a s i G a ł c z y ń s k a [30], K o t e r , K r a u z e i F i l u ś [38], L i w s k i [43], R e i m a n n i K o c i a ł k o w s k i [61], S a d o w s k i i D u n a t [65] oraz S z u k a l s k i i w spółautorzy [67] z n a jd u ją w yższą zaw artość m olibdenu w w arstw ach pow ierzchniow ych gleb w poró w naniu z poziom am i głęb szymi. Zdaniem G a ł c z y ń s k i e j [15] oraz K a b a t y - P e n d i a s [23, 24, 25, 27] w w arstw ach w ierzchnich w iększa jest także rozpuszczalność m olibdenu.
G orlach [20] nie zn ajd u je zależności m iędzy ogólną zaw artością m o libdenu i jego form am i p rzy sw ajaln ym i w glebie. Ilości m olibdenu p rz e chodzące do odczynnika szczawianowego w stosunku do ogólnej zaw ar
P rzegląd badań nad m ik ro elem en ta m i w P o lsce 303
tości w ah ają się w badaniach C z a r n o w s k i e j [7], G o r l a c h a [20] i K a b a t y - P e n d i a s [24, 27] w granicach od 0,1 do 48,8%.
W glebach b ru n atn y c h b adanych przez К o t e r a i w spółpracow ni ków [38] zaw artość Mo przysw ajalnego w zrastała w raz ze w zrostem iloś ci części spław ialnych (r = 0,66). N atom iast B o r a t y ń s k i i w sp ółp ra cownicy [6] zn ajd u ją w bad any ch glebach pyłow ych Dolnego Śląska te n dencję odw rotną. C z u b a i Z a n i u k [13] n ie z n a jd u ją istotnych zależ ności pom iędzy zaw artością przysw ajalnego m olibdenu a innym i w łaści w ościam i b ad any ch gleb.
S a d o w s k i i D u n a t [65] n a podstaw ie stw ierdzonych ścisłych za leżności (dodatnich) m iędzy zaw artością m olibdenu przysw ajalnego w glebie a zaw artością części spław ialnych i C-org. sugerują, że te dw a czynniki m ogą stanow ić k ry te riu m do w yciągania w niosków o zasob ności gleb w m olibden. A utorzy ci znaleźli ścisłą zależność zaw artoś ci przysw ajalnego m olibdenu od pH jed y n ie w glebach b ru n atn y ch . Ogólnie jed n ak biorąc zaw artość Mo w glebach o pH powyżej 6,0 była w yższa niż w glebach kw aśnych i bardzo kw aśnych. C z u b a i Z a n i u k [13] oraz K o t e r i K r a u z e [38] n ie z n a jd u ją też zależności, a B o r a t y ń s k i i w spółautorzy [6] stw ierd zają naw et pew ne obniża nie się zaw artości Mo w m iarę w zrostu pH gleb. C z a r n o w s k a [7] znalazła niższą zaw artość przysw ajalnego m olibdenu w poziom ach za w ierających w ęglan w apnia.
W badaniach n ad zaw artością rozpuszczalnego m olibdenu w glebach A n d r z e j e w s k i , C z e k a l s k i i K o c i a ł k o w s k i [1, 2], K o c i a ł- k o w s к i [33] oraz S z u k a l s k i i w spółautorzy [67] stosow ali m etodę Barona. Ilości Mo oznaczone są m etodą przez A n d r z e j e w s k i e g o i w spółautorów [1] w zrastały pod w pływ em naw ożenia obornikiem a ob niżały się nieco pod w pływ em w apnow ania.
Zaw artość m olibdenu w badanych w odach drenow ych oznaczona przez C z e k a l s k i e g o i K o c i a ł k o w s k i e g o [8] w ynosiła od 0,05 do 0,32 (ig n a 1 litr.
N o w o s i e l s k i [55] om ów ił na podstaw ie lite ra tu ry stosow ane m e tody m ikrobiologiczne do oznaczania m ikroelem entów w m ateriałach biologicznych. W badaniach w łasnych a u to ra [56, 57] n ad stosow aniem m etody A. niger do oznaczeń m ikroelem entów w glebach oraz jej uprosz czeniem zakres oznaczalności m olibdenu w ynosił 0,0005 do 0,5 |j,g Mo w 50 m l pożywki, a dokładność oznaczeń ok. 5%.
Opis sposobu oznaczania ogólnej zaw artości m olibdenu w glebie i m a teriale roślin nym podała K a b a t a [22].
Z agadnieniem oznaczania przysw ajalnego m olibdenu w glebach m e todą G rigga zajm ow ali się G o r l a c h [18] oraz B o r a t y ń s k i i w spół pracow nicy [5]. A utorzy w w y n ik u b ad ań w prow adzili znaczne uprosz
304 К. B oratyń sk i i in.
czenia do toku analitycznego m etody Grigga. B oratyński i w spółpracow nicy przystosow ali w ym ienioną m etodę do oznaczeń sery jn y ch oraz za proponow ali przyjęcie do oceny zaw artości Mo w glebach tym czasow ych liczb granicznych podanych przez Bergm anna.
B adając ocenę zaw artości m olibdenu w glebie oznaczonego m etodą G rigga oraz za pom ocą testu roślinnego G o r l a c h [19] stw ierdził dużą przydatność rzepak u ozimego, żywionego azotem w form ie saletrzanej jako rośliny w skaźnikow ej. Z daniem au to ra czulszym w skaźnikiem zao p atrzen ia roślin w Mo niż wysokość plonu jest poziom N -N 0 3 w rośli nach. Zarów no G o r l a c h [19, 20, 21] w badaniach z rzepakiem i lu cerną, jak i R u s z k o w s k a [64] w dośw iadczeniach z kalafioram i uzys kali stosunkow o dobrą zgodność oceny zaw artości m olibdenu w glebie za pomocą testu roślinnego i liczb m olibdenow ych.
W badaniach n ad spektrograficznym oznaczaniem m ikroelem entów w glebach K o c i a ł k o w s k i [34] stosow ał różne m etody w zbudzania. D o- b r z a ń s k i i w spółpracow nicy [14] podają opis m etody oznaczania ogól nej zaw artości m ikroelem entów , m iędzy innym i m olibdenu, w glebach. P race nad bezpośrednim oznaczaniem (bez obróbki chem icznej) m olibde n u w glebach i roślinach prow adzili G liński i G rajpel [16] oraz w rośli nach K u c z y ń s k a [41].
B adania nad w yodrębnieniem m olibdenu z m ieszaniny pierw iastków m etodą chrom atograficzną prow adzili K i e ł c z e w s k i i U c h m a n [32].
LITERATURA
[1] A n d r z e j e w s k i M, C z e k a l s k i A., K o c i a ł k o w s k i Z. : P.T.P.N., Wydz. Nauk roi. i leś., Pr. Kom. Nauk roi. i Kom. Nauk leś., 18, 1964, z. 2, 45. [2] A n d r z e j e w s k i M., C z e k a l s k i A., K o c i a ł k o w s k i Z.: P.T.P.N.,
Wydz. Nauk roi. i leś., Pr. Kom. Nauk roi. i Kom. Nauk leś., 18, 1964, z. 2, 51. [3] В a 1 u к A., C z e k a l s k i A., K o c i a ł k o w s k i Z.: P.T.P.N., Wydz. Nauk
roi. i leś., Pr. Kom. Nauk roi. i Kom. Nauk leś., 19, 1965, z. 1, 15. [4] B e r e ś n i e w i c z W.: Zesz. probl. Post. Nauk roi., 20, 1960, 355.
[5] B o r a t y ń s k i K., Ro s z y k o w a S., Z i ę t e c k a M.: Rocz. glebozn., 16, 1966, z. 2, 301.
[6] B o r a t y ń s k i K., R o s z y k o w a S., R o s z y k E., T y s z k i e w i c z M., Z i ę t e c k a M.: Rocz. glebozn., 18, 1967, z. 1, 57.
[7] C z a r n o w s k a K.: Rocz. Nauk roi., 94-A-4, 1968, 511.
[8] C z e k a l s k i A., K o c i a ł k o w s k i Z.: Rocz. glebozn., dod. do t. 13, 1963, 238. [9] C z e k a l s k i A., K o c i a ł k o w s k i Z.: Rocz. glebozn., dod. do t. 15, 1965, 273. [10] C z e k a l s k i A., K o c i a ł k o w s k i Z.: P.T.P.N., Wydz. Nauk roi. i leś., Pr.
Kom. Nauk roi., i Kom. Nauk leś., 19, 1965, z. 2, 251. [11] C z u b a R.: Nowe Roi., nr 4, 1968, s. 13.
[12] C z u b a R., S t r a h l A., K a m i ń s k a W.: Rocz. glebozn., 19, 1968, z. 1, 151. [13] C z u b a R., Z a n i u k A.: Rocz. glebozn., 19, 1968, z. 2, 249.
[14] D o b r z a ń s k i B., G l i ń s k i J., M a g i e r s k i J., M a l i c k i A.: Agrochi- mica, 10, 1966, nr 3, 259.
P rzegląd badań nad m ik ro elem en ta m i w P o lsce 305
[15] G a ł c z y ń s k a B.: Pam puł., z. 34, 1968, 185.
[16] G l i ń s k i J., G r a j p e l A.: Rocz. glebozn., dod. dot . 13, 1963, 247. [17] G o r l a c h E.: Rocz. glebozn., 13, 1963, 213.
[18] G o r ł a c h E.: Rocz. glebozn., 14, 1964, z. 1, 15. [19] G o r l a c h E.: Rocz. Nauk roi., 92-A-4, 1967, 560. [20] G o r l a c h E.: Acta agr. silv. Ser. agr., 7/1, 1967, 79.
[21] G o r l a c h E., G o r l a c h K., K a r k a n i s M.: Rocz. glebozn., 15, 1965, z. 2,
607.
[22] K a b a t a A.: Pam. puł. Prace IUNG, z. 3, 1961, 81.
[23] K a b a t a - P e n d i a s A.: Rocz. glebozn., dod. do t. 15, 1965, 251.
[24] K a b a t a - P e n d i a s A.: Rocz. Nauk roi., 92-A-2, 1966, 185. [25] K a b a t a - P e n d i a s A.: Rocz. Nauk roi., 92-A-3, 1966, 349. [26] K a b a t a - P e n d i a s A.: Rocz. Nauk roi., 94-A-4, 1968, 567. [27] K a b a t a - P e n d i a s A.: Pam. puł., z. 34, 1968, 167.
[28] K a b a t a - P e n d i a s A., B o l i b r z u c h E.: Rocz. Nauk roi., 88-A-3, 1964, 605.
[29] K a b a t a - P e n d i a s A., G a j d a J., G a ł c z y ń s k a B.: Pam. puł., z. 22, 1966, 231.
[30] K a b a t a - P e n d i a s A., G a ł c z y ń s k a B.: Rocz. glebozn., dod. do t. 15,
1965, 261.
[31] K a c - K a c a s M., R ó ż y c k a T., K a b a t a - P e n d i a s A.: Rocz. N auk roi.,
88-A-4, 1964, 773.
[32] K i e ł c z e w s k i W., U c h m a n W.: Rocz. WSR Pozn., 30, 1966, 145.
[33] K o c i a ł k o w s k i Z.: P.T.P.N., Wydz. Nauk roi. i leś., Pr. Kom. Nauk roi. i Kom. Nauk leś., 14, 1963, z. 4, 467.
[34] K o c i a ł k o w s k i Z.: P.T.P.N., Wydz. Nauk roi. i leś., Pr. Kom. Nauk roi. i Kom. Nauk leś., 14, 1963, z. 4, 499.
[35] K o c i a ł k o w s k i Z., C i e ś l a W.: Rocz. glebozn., 19, 1968, z. 2, 281.
[36] K o c i a ł k o w s k i Z., C z e k a l s k i A., B a l u k A.: Rocz. Nauk roi., 93-A-l, 1967, 155.
[37] K o r o h o d a J., M i l c z a k M.: Rocz. Nauk roi., 91-A-l, 1966, 155.
[38] K o t e r M., K r a u z e A., F i l u ś D.: Zesz. nauk. WSR Olsz., 22, 1966, nr 53,
245.
[39] K r a u z e A.: Zesz. nauk. WSR Olsz., 1962, 12, nr 164, 281.
[40] K r a u z e A.: Praca doktorska. WSR Olsztyn, 1962.
[41] K u c z y ń s k a I.: Materiały z konwersatorium w Lublinie, 1964, s. 80.
[42] K u c z y ń s k a I.: Zesz. probl. Post. Nauk roi., 55, 1965, 161.
[43] L i w s k i S.: Biuletyn IMUZ, dod. do mies. Gospodarka Wodna, R. 20, 1960,
nr 7, 383.
[44] L i w s k i S.: Zesz. probl. Post. Nauk roi., 27a, 1961, 237.
[45] L i w s k i S.: Rocz. Nauk roi., 75-F-l, 1961, 7.
[46] L i w s k i S., P i e c h n a M.: Rocz. glebozn., 13, 1963, z. 2, 491.
[47] M a k s i m ó w A., D ł u b a k o w s k i S.: Rocz. Nauk roi., 66-A-l, 1952, s. 77. [48] M a k s i m ó w A., L i w s k i S., B i e r n a c k a E.: Rocz. Nauk roi., 85-A-2,
1962, 193.
[49] M a k s i m ó w A., L i w s k i S., K o z a k i e w i c z A.: Rocz. Nauk. roi., 74-F-l, 1960, 91.
[50] M i c i ń s k i A., C z e k a l s k i A., K o c i a ł k o w s k i Z.: Rocz. Nauk roi., 91-A-3, 1966, 617.
3 0 6 К. B oratyń sk i i in.
[52] M o r a c z e w s k i R.: Rocz. glebozn., 15, 1965, 441. [53] M o r a c z e w s k i R.: Rocz. glebozn., 16, 1966, z. 2, 431. [54] N o w i c k i A.: Rocz. Nauk roi.. 35-A-4, 1962, 683. [55] N o w o s i e l s k i O.: Rocz. glebozn., dod. do t. 9, 1960, 40. [56] N o w o s i e l s k i O.: Rocz. glebozn., 10, 1961, z. 1, 151.
[57] N o w o s i e l s k i O.: Zesz. probl. Post. Nauk roi., nr 34, 1962, 199.
[53] N o w o t n y - M i e c z y ń s k a A., A r a ź n a J.: Pam. puł., z. 20, 1965, 75. [59] P i o t r o w s k a M.: Rocz. glebozn., dod. do t. 15, 1965, s. 267.
[60] P i o t r o w s k a M.: Pam. puł., z. 30, 1967, s. 99. [61] R e i m a n n B., K o c i a ł k o w s k i Z.: Rocz. glebozn., 19, 1968, z. 2, 293. [62] R u s z k o w s k a M.: Pam. puł., z. 33, 1968, 5 . [63] R u s z k o w s k a M.: Pam. pul., z. 33, 1968, 31. [64] R u s z k o w s k a M.: Pam. puł., z. 33, 1968, 53. [65] S a d o w s k i S.. D u n a t S.: Rocz. glebozn., 19, 1968, z. 2, 267. [66] S k a w i n a T.: Zesz. nauk. AGH Krak., z. specjalny, 1967, 233.
[67] S z u k a l s k i H., M a ć k o w i a k W., J a k u b o w s k i S.. S i k o r a H.: Pam. pul., z. 32, 1968, 181.
[68] Ś w i ę c i c k i C.: Zjazd PTG, Ref. i komun., 1956. 99.
[69] T u c h o l k a Z., B a l u к A., C z e k a l s k i A., K o c i a ł k o w s k i Z.:
P.T.P.N. Wydz. Nauk roi. i leś., Pr. Kom. Nauk roi. i Kom. Nauk leś., 18, 1964, z. 2, 149.
[70] T u c h o ł k a Z., C z e k a l s k i A., K o c i a ł k o w s k i Z.: P.T.P.N., Wydz. Nauk roi. i leś., Pr. Kom. Nauk roi. i Kom. Nauk leś., 13, 1964, z. 2, 161.
K O B A L T
W Polsce nie prow adzono badań nad rolą fizjologiczną kobaltu. P ra ca N o w o t n y - M i e c z y ń s k i e j [65] na ten tem at o parta jest w y łącznie na litera tu rz e obcej.
Większość prac n a tem at zaw artości kob altu w roślinach (tab. 5) opublikow anych przez В a 1 u к a, C z e k a l s k i e g o i K o c i a ł k o w- s k i e g o [3], B a s z y ń s k i e g o [4], C h o d a n i a [7], D o m a ń s k i e - g o [14], K a b a t ę - P e n d i a s [36, 46]. K o c i a ł k o w s k i e g o i w spół auto rów [54], L i w s k i e g o [62, 63, 64] oraz T u c h o ł k ę i w spółautorów [80], dotyczyło roślinności łąkowej i pastw iskow ej, pochodzącej z róż nych kom pleksów u sytuow anych głównie na teren ach torfow ych. W w y cenie zaw artości autorzy kierow ali się różnym i w artościam i krytyczny m i podanym i w litera tu rz e zagranicznej.
R ezultatem tych badań było stw ierdzenie przez К a b a t ę [36] nie doboru kob altu w sianach pochodzących z doliny Noteci i Obry, przez D o b r z a ń s k i e g o i G l i ń s k i e g o [12] z okolic kanału W ieprz-K rzna i C h o d a n i a [7] z pojezierza w arm ińsko-m azurskiego.
