Ród Hagenów (Indagine) w średniowieczu : z heraldyki i genealogii rycerstwa Nowej marchii i Pomorza Zachodniego

Grzegorz Jacek Brzustowicz

Ród Hagenów (Indagine) w

średniowieczu : z heraldyki i

genealogii rycerstwa Nowej marchii i

Pomorza Zachodniego

Nadwarciański Rocznik Historyczno-Archiwalny nr 2, 58-77

Grzegorz Jacek Brzustowicz

Granowo

RÓD H AGENÓW (IN D A G IN E)

W ŚREDNIOW IECZU. Z HERALDYK I

I GENEALOGII RYCERSTW A NOW EJ M ARCHII

I POM ORZA ZACHODNIEGO*

N iewiele znam y pośw iadczonych przypadków spokrew niania się w Nowej M archii rodzin rycerskich pochodzenia niem ieckiego i sło­ w iańskiego. M usiało ich być najw ięcej n a przełom ie X III/X IV wieku, lecz w źródłach tru d n o n a nie n atrafić. Z tego też pow odu sta ra m y się d o k ład ­ nie rozpoznać ju ż znane. N iektóre z pow iązań rodzinnych doprow adzały do pow staw ania związków p o nadrodzinnych. T akie clenodia, sk ład ające się z dwóch lub więcej rodzin o p a rte były n a więzach genealogicznych, a przejaw iały się w przejm ow aniu im ion, w zajem nym dziedziczeniu dóbr, zam ieszkiw aniu tych sam ych miejscowości oraz u p o d a b n ia n iu swoich her­ bów. Istn ieją p rzesłanki, aby dom yślić się takiego clenodium pom iędzy H agenam i a B o jtin a m i w XIV wieku.

Hagenowie wywodzili się z okolic Lipska, z zam ku Indago, inaczej nazyw anego Hogen (H ain). S tą d też w źródłach w ystęp u ją początkow o po d nazw ą Indagine, a p o tem von dem H agen1.

Przedstw icieli tej rodziny ju ż w X III wieku odnotow ano w M eklem ­ burgii, w H olsztynie, n a P om orzu Z achodnim i n a Ś ląsku.2 Koło R ostoki (R ostock) w M eklem burgii i w K sięstwie R ugijskim są w ym ieniani n a dyplom ach z la t 1213-12183. Z tej linii w yw odził się, d ziałający n a P o­ m orzu, Teodoryk „de Indagine” , od którego z kolei pochodzą H ageno­ wie żyjący w K sięstwie Z achodniopom orskim i Nowej M archii.4 Istn ieją

*W trakcie prac redakcyjnych poniższy tekst przekazano do zrecenzowa- nia dr. E. Rymarowi. Obszerne fragmenty jego recenzji zamieszczone zostały w dziale „Polemiki, sprostowania, uzupełnienia.”

R ód H agenów (Indagine) w średniowieczu.

liczne p rzy k ład y n a to, że rody osiadające n a Pom orzu i w Nowej M archii głów ną sw oją siedzibę nazyw ały swoim nazw iskiem .5

W okolicach Bierzw nika, w początkach XIV wieku, is tn ia ła wieś In­ dagine. Nie m am y o niej żadnych inform acji poza tym , że w 1306 roku pleban z tej wsi przebyw ał w klasztorze bierzw nickim .6 Zazwyczaj um iej­ scawia się j ą w pobliżu K lasztornego. Czy m ożna tę osadę w iązać z Ha- genam i? N iepew nym i przesłankam i są: zbieżność nazw, fak t p o siad an ia przez rodzinę v.d. Hagen sołtysostw a w pobliskim K lasztornem do 1406 roku7 i lenna w niezbyt oddalonym K rzęcinie, od 1313 ro k u 8 .

Hagenowie byli lennikam i Wedlów z K orytow a i D raw na. O trzy m ali od nich 19 kw ietnia 1313 roku sołectwo, p a tro n a t nad kościołem , czyn­ sze z 40 łanów , dochód z karczm y i 340 kur w B oguszynach (ziem ia pełczycka).9 N adanie przyjm ow ał rycerz H enning (H ennyngo, Jo an n es) „dieto de Indagine” , k tó rem u ci sam i Wedlowie dołożyli jeszcze 10 ła­ nów w Sławęcinie (ziem ia choszczeńska), 66 łanów z lasem i p a tro n a ­ tem kościelnym w R ad u n iu (ziem ia choszczeńska) oraz 28 łanów z fol­ warkiem 8-łanow ym i trz e m a pobliskim i jezio ram i w K rzęcinie (ziem ia choszczeńska).10

Praw dopodobnie b ra te m H enninga był ra jc a pełczycki, W ich m an H a­ gen (Indagine), wraz z k tó ry m przebyw ał w Lubieniowie koło Recza w lutym 1315 ro k u .11 Byli ta m św iadkam i n ad ań czynionych n a rzecz cystersek pełczyckich.12

L atem tego sam ego roku d o b ra Hagenów w Pełczycach i B oguszynach znalazły się w granicach K sięstw a Szczecińskiego. W układzie zaw artym 27 sierpnia 1315 roku, dotyczącym sprzedaży ziemi pełczyckiej księciu szczecińskiemu O ttonow i I, m ag rab ia W aldem ar zaznaczył, że: „wszy­ scy (jego) wasale, m ający do b ra w rzeczonym okręgu pełczyckim , są zobowiązani do posłuszeństw a i służby ... księciu (szczecińskiem u) i jego dziedzicom, chociażby inne lenna posiadali w naszych ziem iach” .13

W ty m czasie Hagenowie stali się podw ójnym i lennikam i. W 1318 roku utracili Boguszyny, k tó re zadłużeni Wedlowie zastaw ili m ieszcza­ nom sta rg a rd z k im .14 H enning n a d a l w ystępuje w otoczeniu W edlów. W tym sam ym roku przebyw ał w B locksdorf koło C hoszczna, gdzie był świadkiem tran sak cji z m ieszczanam i.15

Za w ierną służbę, 26 lutego 1319 roku, m a g ra b ia W aldem ar potw ier­ dził Henningowi n a d an e wcześniej przez W edlów posiadłości. Z zachow a­ nego dokum entu wiemy, że teraz rycerz te n p o siad ał 60 łanów z p ełn y m i

60

Grzegorz Jacek B rzustow icz

praw am i w R ad u n iu , wraz z p a tro n a te m kościelnym , z wyższym i niż­ szym sądow nictw em oraz z „c ałą rów niną, w granicach tak ich w jakich (wcześniej) posiadali W edlowie.” 16 A „ p o n a d to we wsi K rzęcin 31 ła­ nów ze w szystkim i p raw am i, pożytkam i ja k ie pierwej mieli w posia­ d an iu i w tak ich sam ych granicach rycerze Wedlowie, a k tó re uwolnili i jem u (H enningow i) przekazali” . D odatkow o tem u sam em u rycerzowi przyznano las (3 łany) „z tej stro n y (gdzie są) jego d o b ra ...” oraz uwol­ niono jego siedziby od służebności ogrodowej, stróży czy rem o n tu um oc­ nień na sześć l a t .17

S y tu acja polityczna H agenów, podobnie ja k i innych now om archij- skich rodów, uległa zm ianie jeszcze w ty m sam ym roku, gdy 14 sierpnia zm arł m a rg ra b ia W aldem ar, a w 1320 roku o s ta tn i z d y n astii askańskiej - m łody H enryk II.

W 1319 roku rozpoczęła się w Nowej M archii ryw alizacja pom ię­ dzy spokrew nionym i z A skańczykam i d y n astia m i o objęcie rządów . Po­ czątkowo przew agę zdobyli k siążęta zachodniopom orscy, ale walki we­ w nętrzne i rozboje trw a ły n a d a l. Gryfici spraw ow ali regencję głównie przy p oparciu m iast C hoszczna i Lipian oraz okolicznego rycerstw a. O d 1324/1325 roku przew agę zaczął zdobywać Ludw ik W ittelsb ach , prze­ ciwko k tórem u k siążęta pom orscy zaw arli w 1325 roku u k ład z kró­ lem polskim , W ładysław em Łokietkiem . W ielka w ypraw a wojsk polsko- -litew skich w 1326 roku nie przyniosła opanow ania tego obszaru na dłużej, a jed y n ie zniszczenia. K oalicja an ty b ran d em b u rsk a ro z p a d ła się w kilka la t p o tem , co przypieczętow ał u k ład gorzowski w 1331 r.

P om orzan w trakcie ryw alizacji o Nową M archię p o p a rło m iasto Choszczno i okoliczne rycerstw o. W gronie zwolenników znaleźli się We­ dlowie ze Złocieńca, Segefeldowie z G órzna i Zabicka, G iintersbergow ie z K alisza Pom orskiego, H eynon Liebenow z W ałecczyzny oraz H agenowie i B ojtinow ie.18

Ju ż 28 lip ca 1319 roku H enryk „de Indagine” przebyw ał w Suchaniu u boku księcia O tto n a szczecińskiego, gdy n ad aw ał wieś Lipki (Lynde) Heningowi de Liebenow .19 P o p ierając G ryfitów , weszli Hagenowie w po­ siadanie Laskowa, położonego n a zachód od Pełczyc. W znieśli tu ta j obronny dw ór, w k tó ry m 28 lipca 1320 roku gościli księcia szczecińskiego, w spom agającego b r a ta W arcisław a w walkach o Nową M archię. W roli gospodarzy w ystąpili rycerze i b racia, H enning i H enryk.20 Możemy u sta ­ lić ju ż pierw szą generację H agenów w Nowej M archii i n a P om orzu. O bok H enninga i H enryka „de H agene” (wsp. 1319-22) należeli do niej:

wymię-R ód Hagenów (Indagine) w średniowieczu.

niony wcześniej ra jc a pełczycki W ichm an (wsp. 1315) i chyba m łodsi - Ludwik i H anczekin. Czołową rolę odgryw ał H enning (wsp. 1313-1333).21

N ajm łodszych Hagenów poznajem y w la ta c h 1321-1322. P rzy po­ tw ierdzaniu d la H enninga praw do R a d u n ia i K rzęcina, 29 w rześnia 1321 roku, św iadkam i czynności H assona, H enninga i B etekina Wedlów byli rycerz H enryk i gierem ek Ludwik de H agen. Ten o sta tn i m ieszkał w Choszcznie jeszcze w 1359 ro k u .22

Do roku 1322 w pom orskim Laskowie m iał sw oją siedzibę Hanczekin. Wraz z żoną G e rtru d ą zdecydował się przekazać swoich 21 łanów w tej wsi cystersom z B ierzw nika.23 W ty m sam ym czasie Hagenowie posiadali dwór rycerski w Blocksdorff koło C hoszczna.24

P o d p o rą rządów książąt zachodniopom orskich w Nowej M archii w la­ tach 1320-1323 byli Wedlowie oraz ich lennicy, tacy ja k Hagenowie i B ojtinow ie.25 W raz z upadkiem regencji W arcisław a IV i O tto n a w 1323 roku przedstaw iciele tych dwóch rodzin zn ik ają z now om archijskich do­ kum entów . Hagenowie praw dopodobnie przenieśli się do dóbr położo­ nych n a P om orzu, drudzy wycofali się do Człopy. W ładzę o b ję ła dy­ na stia W ittelsbachów . Gryfici, w spierani siłą z Nowej M archii, stali się teraz n a tu ra ln y m sojusznikiem króla polskiego, W ład y sław a Łokietka. Wedlowie w 1324 roku przeszli n a stronę W ittelsbachów i p rzy stąp ili do wojny z P o m o rzan am i, nie zw racając uwagi n a los ich pom orskich len n .26

P o d o b n ą postaw ę mogli wymusić n a H agenach, ale w latach 1322-32 słyszym y o H enningu w Jasionow ie i Nowielinie, enklaw ach b ran d en b u r­ skich położonych n a P om orzu.27

Zaprow adzanie spokoju w Nowej M archii trw a ło do 1330 roku. Mo­ gli wreszcie O stenow ie osiąść w D rezdenku, a resztę oponentów o b jął układ gorzowski z 1331 roku.28 Hagenowie do swoich posiadłości n a ziemi choszczeóskiej m ogli wrócić najpóźniej w 1333 roku. W czerwcu tegoż roku sam odzielne rządy w państw ie o b ją ł m a rg ra b ia Ludw ik, k tórem u zależało n a n aw iązaniu dobrych stosunków z sąsiadam i. 28 czerwca w Li­ pianach p o d p isa ł rozejm z książętam i szczecińskim i O tto n em I i B arni­ mem III, a 25 lipca zaw arto podobny u k ład z Polską.29 W układzie przew idziano, że „rycerze, którzy w czasie w ojny utracili sw oje lenna, m a ją je zgodnie z posiadanym i upraw nieniam i odzyskać.” 30 T eraz o sta tn i przeciwnicy s k ła d a ją broń. L atem 8 lipca 1333 roku w Choszcznie skła­ d a ją hołd m arg rab iem u Ludwikowi W edlowie ze Złocieńca, Św idw ina i K rzywnicy.31 Hagenowie także ju ż są w swoich dobrach. W 1333 roku w swojej siedzibie „in villa C ran tzin ” był rycerz H enning. Jesiennią, 25 li­

62

G rzegorz Jacek B rzustow icz

sto p a d a , przebyw ał w klasztorze bierzw nickim , gdzie był św iadkim zapi­ sów n a rzecz cystersów ze strony rycerza L udw ika Hasselowa z R akow a.32 Je st to jednocześnie o s ta tn ia inform acja o ty m rycerzu. H enning von Hagen zm arł m iędzy 25 listo p a d a 1333 a 13 m a ja 1337 roku, kiedy to lennam i d y sp o n u ją ju ż jego syn i b ra t.33

Na Pom orzu słyszym y wówczas o E b erh ard zie „de Indagine” , rajcy trzebiatow skim w 1336 roku, i o Ja n ie von Hagen, opacie w E ldenie.34 H agenowie z K rzęcina byli spokrew nieni z w ielkopolskim rodem B ojti- nów herbu D rogosław . D okum enty tylko raz w ym ieniły stopień pokre­ w ieństw a pom iędzy dw om a ich przedstaw icielam i. W 1347 roku m arg ra ­ b ia, n a d ając lenno Hińczy B ojtinow i, określił go term in em „avunculus” w stosunku do O tto n a H agena z R ad u n ia i K rzęcina.35 Pierwszy z nich był b ra te m lub synem J a k u b a B o jtin a, a drugi - synem H enninga Ha­ gena.

„A vunculus” może znaczyć tyle co „spokrew niony” , zazwyczaj je d ­ nak przyjm uje się, że odnosi się do w uja, ew entualnie do krewnego ze stro n y m a tk i - k u zy n a lub pow inow atego, w ty m tak że krewnego zwią­ zanego z czyjąś sio strą .36 E. R y m ar opow iada się za określeniem „w uj” , ew entualnie za „kuzynem ” w ty m konkretnym p rz y p a d k u .37 P. v. Nie- ssen je st za „w ujem ” lub „stry jem ” O tto n a H agena.38 Niewykluczone, że chodzi tu ta j je d n a k o w uja. Przypuszczalnie żoną H enninga H agena b y ła niezn an a z im ienia córka J a k u b a B o jtin a. Jeżeli ta k było, to od razu nasuw a się p y tan ie, kiedy zawarcie takiego zw iązku było możliwe? W 1337 roku O tto n znajdow ał się pod opieką s try ja Henczekina, w tedy seniora rodu, i nie był chyba w zaaw ansow anym w ieku.39 Jeszcze w 1344 roku O tto n był gierm kiem .40 H ipotetycznie urodziny tego H agena kładę n a la ta 1315-1320, bliżej je d n a k tej drugiej daty. P rzem aw iałoby za nią im ię H agena, k tó ry w yraźnie o trz y m a ł je n a cześć księcia szczecińskiego, a ten - ja k w iem y - 28 lipca 1320 roku odw iedził w Laskowie H enninga i H enryka H agenów .41

To założenie pozw ala z kolei n a wyznaczenie te rm in u zaw arcia ewen­ tu aln eg o zw iązku m ałżeńskiego pom iędzy ojcem O tto n a H agena a Boj- tin ó w n ą najp ó źn iej n a przełom 1319/1320 roku. Zbiegł się on z okresem , kiedy H enning H agen wraz z Ja k u b e m B o jtin em znaleźli się w stro n n ic­ tw ie księcia W arcisław a IV .42

O tto n H agen był zw iązany z linią W edlów ze stargardzkiej K rzy­ wicy (U chtenchagen). Przedstaw icielow i tej linii, A rnoldow i z Recza (de R etz), znanem u p o te m (1343) w ójtow i w okręgu m yśliborskim , przeka­

R ód Hagenów (Indagine) w średniowieczu.

zał podczas p o b y tu w Choszcznie 6 łanów swoich w R a d u n iu .43 Ten sam Hagen posiadał jeszcze lenna w K rzęcinie, Sławęcinie i Zeńsku. Lenno w R ad u n iu n ad al m alało . W 1344 roku O tto n od sp rzed ał tu ta j dalszych kilka (4) łanów m ieszczanom choszczeńskim .44 Św iadkiem tej czynno­ ści był Hińcza B o jtin . W 1347 roku (16 g ru d n ia) m a rg ra b ia pozw olił przekazać B ojtinow i, krew nem u („avunculus” ) O tto n a H agena, 6 łanów w Krzęcinie wraz z siedzibą w R ad u n iu i całością jego len n a.45

Hińcza m iał tak że zagw arantow ane praw a do dziedziczenia innych lenn H agena. W 1358 roku O tto n H agen za pozw oleniem swojego sp a d ­ kobiercy, Hińczy B o jtin a , sprzedał 9 łanów w R ad u n iu koło jezior D iabel­ skiego i G rodowego. Ja k o rekom pensatę B ojtin o trz y m a ł 300 grzyw ien. Transakcję H agena zatw ierdził 5 listo p a d a W edegon v. W edel.46 O O t­ tonie ju ż więcej nie słyszym y, m oże zm arł w 1358/59 roku, skoro jego lennam i zarządza spadkobierca.

W 1359 roku, przy sprzedaży n a rzecz Choszczna 3 łanów w R a d u ­ niu przez Hińczę B o jtin a , w gronie świadków,,, przew ażnie B ojtinów ” , w y stąp ił M ikołaj-syn O tto n a H agena.47

O s ta tn ią tra n sa k c ją zaw artą pom iędzy przedstaw icielam i dwóch spo­ krew nionych rodów b y ła sprzedaż bedy posiadanej przez B ojtinów w Żeńsku (1373). Za 200 m arek n ab y ł j ą G erard v. H agen.48

N a Pom orzu H agenowie posiadali m niejszy kom pleks dóbr niż w No­ wej M archii. Położony w pom orskiej ziemi pyrzyckiej Nowielin był właściwie enklaw ą b randenburską. T u ta j Hagenowie p osiadali warow ny dwór, sp ełn iający rolę bazy wypadowej w kierunku P y rzy c.49 W 1369 roku m ieszkaniec Choszczna Jenek von Hagen wraz z B artło m ie ­ jem von Brederlow przekazali 4 łany położone w Nowielinie jo a n n i- tom z C hoszczna.50 Ten sam H agen posiadał Jesionowo, gdzie ko­ lejnych 5 swoich łanów przeznaczył w 1373 roku d la kościoła N M P w P yrzycach.51 Za potom stw o H enczekina uw ażam rycerzy z Laskowa i Brzeziny: T eodoryka (V I), M arkw arda (V), H enninga (III) i ich siostrę G ertrudę, k tó ra dziedziczyła swoje im ię po m atce.52

G e rtru d a przed 1348 rokiem z o stała żoną P io tra v. S chultebolte. Jej mąż przejął w posagu 8 łanów w Laskowie. P osiadał je ju ż w 1348 ro k u .53 W późniejszym czasie z nieznanych powodów w ybuchł spór pom iędzy nim a braćm i żony. W 1350 roku zm uszono braci T eodoryka i M ark w ard a Hagenów do przekazania zakonnikom z Bierzw nika 12 łanów ze swojej części we wsi Laskowo. W ó jt now om archijski przeznaczył n a razie 4 łany

64

Grzegorz Jacek B rzu sto w icz

d la m nichów , a 8 d la krew niaka i jego żony. P o śm ierci G e rtru d y i jej m ęża łany te m iały przejść n a w łasność klasztoru bierzw nickiego.54

P io tr nie zastosow ał się do umowy, skoro w 1358 roku sp rz ed ał po­ siadane łany w Laskowie m ia stu C hojnie.55

S ąsiednia B rzezina n a leż ała w latach 1350-60 do H enninga (III) v. Ha­ gen, lennika cystersów kołbackich.56

W okolicach C hoszczna posiadali d o b ra b racia M ikołaj i Ja n ek , sy­ nowie O tto n a z R a d u n ia i K rzęcina. Do nich należało 10 łanów w Zeń- sku, z których 8 sprzedali za 160 m arek grzyw ien sołtysow i choszczeń- skiem u M ateuszow i H einsbergow i i radzie m ia sta C hoszczna. Św iadkiem tej tran sak cji był m ieszczanin choszczeński Ludw ik de H agen.57 W 1373 roku bedę w tej wsi m ia ł G erard von Hagen, k tó rą pow iększył o część należącą do B o jtin ó w .58 S io stra G e ra rd a - K u negunda - b y ła m niszką w klasztorze w P ełczycach. 21 lipca 1375 roku o trz y m a ła od b r a ta 2 łany z ojcowizny z Żeńska.59

Po trzeciej generacji Hagenów w ypadnie nam zaliczyć B e rn d ta, wspo­ m nianego w Choszcznie w 1380 roku (po to m ek Ludw ika ?), rycerza Mel­ chiora (wsp. 1372) i B olte (w sp. 1372-1392) oraz G o tfry d a II (wsp. 1380- -1388) z Liineburga, sy n a now om archijskiego rycerza G o tfry d a I (wsp.

1350).60

C zw artą generację H agenów rep rezen tu ją b rac ia M arkw ard (V I) i Lu­ dwik (II), którzy w 1392 roku posiadali - wraz z B olte v. d. H agen - p raw a do m ły n a koło B arlin k a.61 W 1400 roku należały do nich liczne lenna n a Pom orzu i w Nowej M archii, tj. R ad u ń , K rzęcin, Żeńsko koło Choszczna, Sulinierz i R ad zim koło M yśliborza oraz Laskowo, B rzezina 1 Nowielin w ziem i pyrzyckiej.62 W 1400 roku M arkw ard z Sulim ierza sp rzed ał swoje lenno w Brzezinie cystersom kołbackim za 600 grzyw ien, z zachow aniem praw do dożyw ocia d la żony b ra ta , L udw ika.63 P raw ­ dopodobnie t a o d p ra w a (w dow a?) z o sta ła zniszczona p odczas n a ja z d u P om orzan w la tach 1411-14.64

W R ad u n iu lennem n a d a l zarzą d zała linia w yw odząca się od Hen­ n in g a II. Syn O tto n a , M ikołaj, 5 kw ietn ia 1405 roku przekazał m iastu Choszczno, za 25 m arek , sw oją rentę z karczm y w tej wsi w wysokości 2 funtów .65 W rok p o te m , 19 m a ja , sprzedał m iastu posiad an e lenno soł­ tysie w K lasztornem koło Bierz winka oraz 6 swoich łanów w R a d u n iu .66 W początkach XV wieku posiadłości Hagenów ucierpiały w skutek n a­ jazdów polsko-pom orskich. W czasie walk m ógł zginąć J o h a n (fl4 1 0 ).67

R ód Hagenów (Indagine) w średniowieczu.

W latach 1411-14 zniszczono posiadłości H anusza H agena oraz Krzęcin - siedzibę M arkw arda, H ansa (braci?) i jeszcze jed n eg o M arkw arda. La­ tem 1417 roku w ó jt Nowej M archii inform ow ał wielkiego m istrza, iż od najazdu polskiego staro sty , A rnolda v. d. B orne (B rodzkiego), ucierpiały ponownie posiadłości H anusza H agena.68

H ans i H anusz to zapew ne ten sam rycerz z K rzęcina, odnotow any w gronie rycerzy now om archijskich z okolic C hoszczna w 1433, p o tem od 1455 do 1458 ro k u .69 W ty m sam ym 1458 roku w ym ieniono obok H ansa jeszcze G e rard a H ag en a.70 W Nowielinie w 1445 roku sw oją siedzibę miał nadal M arkw ard, a w 1499 - Jerzy v. d. H agen.70 Może to ten sam rycerz, którego odnotow ano tu ta j jeszcze w 1540 ro k u .71 W Choszcznie Hagenowie m ieszkali do początków X V II w .72

Pom orsko-now om archijska linia Hagenów używ ała w herbie półksię­ życa odw róconego barkiem w lewo, przestrzelonego s trz a łą pom iędzy gwiazdami. N a jsta rsz a pieczęć z 1540 roku u jaw n ia w godle średnio­ wiecznym Hagenów tylko przestrzelony s trz a łą księżyc, bez gw iazd. O pie­ rając się n a późniejszych herbarzach m ożem y odtw orzyć herb w b a r­ wach: w polu b łęk itn y m srebrny księżyc, przestrzelony z ło tą lub czer­ woną strz a łą .73 J e s t to herb pod względem barw i sym boli bardzo po­ dobny do polskiego herbu D rogosław , takiego ja k i był używ any przez rodzinę B o jtin ó w .74 Z powyższego m a te ria łu w ynika, że więzi rodzinne zadzierzgnięte pom iędzy B o jtin am i, o d ła m em w ielkopolskich D rogosła- wiców, a niem ieckim rodem von dem H agen przejaw iły się w trzech płaszczyznach. P o pierwsze - w zajem nie dziedziczono d o b ra lub sprze­ dawano je tylko w obrębie krew nych. T ransakcje ta k ie m iały m iejsce między 1347 a 1373 rokiem i objęły one trzy pokolenia. Przedstaw iciele obu rodzin razem zam ieszkiw ali w K rzęcinie, R a d u n iu i Zeńsku. Trochę mniej pokrew ieństw o zaznaczyło się w im iennictw ie. M ożne po d w pły­ wem B ojtinów Hagenow ie przyjęli m ian o J a n k a (Jan eck in ), a B ojtinow ie pod wpływem H agenów -im iona H enning i H enryk?75 W reszcie po trzecie - związek rodzinny doprow adził do u p o d o b n ien ia się herbów obu rodzin. Był on w obu przypadkach D rogosław em .76

Herby spokrewnionych rodzin v. Bojtin i v. d. Hagen

w średniowieczu

Tablica genealogiczna: Pokrewieństwo Hagenów i Bojtinów

I

Mikołaj v Bojtin wsp. 1356 w Raduniu

72

G rzegorz Jacek B rzu stow icz

Przypisy

1. H.Schieckel, H errschaftsbereich und M in iste ria litä d t der M ark g ra­ fen von M eisen im X II und X III J a h rh u n d e rt. U ntersuchungen über S tan d u n d S ta m m e rt der Zeugen m arkgräflischen U rkunden, Köln 1965, s. 107-108 i n. P odw ójne nazw isko ro d zin a w zięła od swej głównej siedziby.

2. W latach 1249-51 w otoczeniu księcia legnickiego Bolesław a Ro­ g atk i w y stąp ił V olrad II de Indagine. Pow rócił je d n a k do rodzinnej siedziby w okolice Lipska, gdzie razem z b ra te m H enrykiem II zo­ sta ł odnotow any w dokum entach W ettynów z la t 1251-54. M. Ce- tw iński, R ycerstw o śląskie do końca X III w ieku. B iogram y i ro­ dowody, W rocław 1982, s. 204, C. 915. Innego przedstaw iciela rodziny H agenów odnotow ano n a D olnym Śląsku w końcu X III wieku. J a n de Indagine, k an to r w rocław skiej kolegiaty był w latach 1295-1300 kanclerzem księcia głogowskiego H enryka III. R. Zerlik, D okum enty i kancelaria H enryka III księcia głogowskiego. A cta U niversitatis W ratislavienis, nr 643, W rocław 1984, s. 68-69, 92. J. M ularczyk, W ła d z a książęca n a Śląsku w X III wieku. A cta U ni­ v ersitatis W ratislaviensis, nr 603, W rocław 1984, s. 173.

3. R. K lem pin, M atrikeln un d Verzeichnisse der Pom m erschen R it­ terschaft vom XIV bis in das XIX J a h rh u n d e rt, B erlin 1863, s. 115- -116. Za ty m a u to re m p rzy jąłem num erację poszczególnych człon­ ków rodziny von dem H agen (Indagine) i n a tej podstaw ie konty­ nuuję j ą dalej odnośnie innych jej przedstaw icieli.

4. Tam że, s. 116.

5. W śród nazw miejscowości, które b ra ły p o cząte k w nazw iskach w ła­ ścicieli m ożem y w ym ienić np. N adarzyn - Billerbeck (von Bil­ lerbeck), P ło tn o - Blanckensee (von B lanckensee?), Pełczyce - B ernstein (von B ehr), Bole wice - Beerfelde (von B ehr), D raw no - Neuwedel (von W edel), Sicko - A ltenw edel (von W edel), No­ sowo - G ü n tersb erg (von G ü n tesb erg ), B lockshagen, Blocksdorff (von Block), Jagów - Jagow (von Jagow ), Zydowo - Siede, Sydow (von Sydow ), Lubieniów - Liebenow (von Liebenow ), Płociczno - S pechtsdorf (von Speck, Specht), Zabicko - Seegefelde (von Sege- feld t), R adlice - S ch u lten d o rf (von S chutte) oraz wiele innych.

Ród Hagenów (Indagine) w średniowieczu..

6. C odex d iplom aticus B randenburgensis, hrsg. A. D. R iedel, seria A, Berlin 1838-1869, Bd. XIX, s. 449. (D alej C D B) J . M . Piskorski, K olonizacja w iejska P om orza Zachodniego w X III i w początkach XIV w ieku n a tle procesów osadniczych w średniow iecznej E uro­ pie, P o znań 1990, s. 98, 139.

7. R ep erto riu m der in Kgln. S taatsarch iv e zu K önigsberg und Preus- sischen befindlischen U rkunden zur G eschichte der N eum ark, be- srb., E. Joachim , hrsg. P. v. Niessen. „Schriften des Vereins für G eschichte der N eum ark” , Heft III, L andsberg 1895, s. 33, n r 170. 8. Tam że, s. 2, n r 7.

9. P om m erscher U rkundenbuch, (dalej P U B ), S tettin -K ö ln 1868- -1961, t. VI, s. 426.

10. R e p erto riu m ..., s.2, n r 7; H. v. W edel, G eschichte des schlossgeses­ senen Geschlechts der G rafen und H erren von Wedel (1212-1402), Leipzig 1894, s. 246, PU B , VI, s. 426

11. C D B , A. X V III, s. 74. 12. Tam że.

13. Tam że, s. 75; B I, s. 374; G . W inter, R egesten der M arkgrafen von B randenburg aus askanischen H ause, B erlin 1933, s. 678, n r 2427. 14. PU B , V, s. 408.

15. R ep erato riu m , s. 3, nr 10.

16. W 1313 roku Hagenowie posiadali tu ta j 66 łanów , z a te m w 1319 roku ich lenno uległo zm niejszeniu. P raw d o p o d o b n ie owych 6 ła­ nów trz y m a ła ju ż in n a rodzina. W 1315 roku w spom niano w Lubie- niowie rycerza M ikołaja z R ad u n ia, którego przynależność rodow a nie je s t znana. Może był to M ikołaj B oytin, b ra t Hińczy, wiemy, że w R a d u n iu p o siad ał lenno w 1359 roku. R o d zin a Boytinów w Ra- d uniu m ia ła praw dopodobnie lenno ok. 1347 roku. D o 1359 roku m iał tu ta j jeszcze posiadłość A rnold Sw ann. T am że, s. 8, n r 35. 17. Tam że; C D B , A. X V III, s. 103-104; H. v. W edel, G eschichte...,

74

Grzegorz Jacek B rzustow icz

18. C D B, B I, s. 448; A Czacharow ski, Społeczne i polityczne siły w walce o Nową M archię w latach 1318-1373, ze szczególnym uw zględnieniem m ożnow ładztw a now om archijskiego, T o ru ń 1968, s. 38.

19. R e p erto riu m , s. 3, nr 13.

20. C D B , A X IX , s. 457-458; R ep erto riu m , s. 4, n r 17. 21. R. K lem pin, s. 116.

22. C D B , A X IX , s. 457, 458; R ep erto riu m , s. 4, n r 17.

23. „Nos H entzekinus, m iles de Indagine, p resen tib u s..., G h ertru d ies nostre ux o ris...” . C D B , A XIX, s. 458. Ś w iadkiem n a d a n ia był Ludw ik de Indagine.

24. C D B, X IX , s. 458; Z iem ia Choszczeńska, red. S. Laska, Szczecin 1976, s. 51.

25. E. R ym ar, R ód Drogosławiców - B ojtinów w Nowej M archii i W ielkopolsce, w pow iązaniu z zabiegam i W ład y sław a Ł okietka o odzyskanie ziem zanoteckich, „ S tu d ia i M a te ria ły do Dziejów W ielkopolski i P om orza” . T . XVI, z. 1, W arszaw a-P oznań 1985, s. 34.

26. Tam że, s. 35.

27. PU B , VI, s. 155; V II, s. 84-85; H enning b y ł fu n d a to re m o łta rz a w kościele w G ryfinie. 28. CD B, II, s. 344; E. R y m ar, s. 39, 40, 43. 29. A. Czacharow ski; s. 115-116. 30. Tam że, s. 115. 31. PU B , V III, n r 5076. 32. C D B , X IX , s. 459. 33. R ep erto riu m , s. 5, n r 21. 34. PU B , V , n r 152, 5368.

Ród Hagenów (Indagine) w średniowieczu.

36. O. Balzer, G enealogia Piastów , K raków 1895, s. 144; E. R y m ar, Krew ni i powinowaci k siążąt pom orskich w źródłach średniowiecz­ nych (X II - XVI w .), „M ate riały Z achodniopom orskie” , T . XX XI, Szczecin 1985, s. 232.

37. E. R ym ar, R ód..., s. 29.

38. A. Jo u g an , Słow nik kościelny łacińsko-polski, W arszaw a 1992, s. 63.

39. R ep erto riu m , s. 5, n r 21; O bok O tto n a de Indagine, odnotow ano w R ad u n iu 13 m a ja 1337 H enczekina de Indagine „zu C ranczyn” . 40. Tam że, s. 6, nr 25.

41. CD B, A XIX, s. 457-458. 42. A. Czacharow ski, s. 100.

43. R ep erto riu m , s. 5, nr 21; A rnold był kuzynem Wedlów z K orytow a i D raw na, zwierzchników lennych Hagenów.

44. Tam że, s. 6, nr 25. 45. H. v. W edel, s. 246. 46. R ep erto riu m , s. 7, n r 34. 47. Tam że, s. 8, n r 36. 48. Tam że, s. 10, n r 47.

49. E. R ym ar, Czy książę szczeciński O tto I prow adził w 1302 roku w ojnę z B ran d en b u rg ią? „P rzegląd Z achodniopom orski” , R. 1988, z. 1-2, s. 544.

50. C D B , A. V III, s. 32-33. 51. PU B , V III, s. 123. 52. C D B , A XIX, s. 458.

53. J . M. Piskorski, Inw entarze posiadłości klasztoru kołbackiego w 1348 roku. „R oczniki H istoryczne” , R. L III, W arszaw a-Poznań 1990, s. 161.

54. E. R ym ar, O pactw o cysterskie w B ierzw niku. Rozwój u posażenia i osadnictw a. „P rzeg ląd Z achodniopom orski” , T . XV, R . 1971, z. 3, s. 46-47.

76

Grzegorz Jacek B rzu stow icz

55. J. M. Piskorski, Inw entarze, s. 161.

56. F. Dreger, C odex P o m eran iae diplom aticus, t. X n r 1880. 57. R ep erto riu m , s. 8, nr 37.

58. Tam że, s. 10, n r 45, 47. 59. Tam że, s. 11, n r 48. 60. R. K lem pin, s. 116. 61. R ep erto riu m , s. 14, nr 66.

62. R. K lem pin, s. 116; A. Ledebur, A delslexicon der Preussischen M onarchie, Berlin 1855, t. II, s. 309.

63. G eschichte des G eschlechts von der O sten U rkundenbuch, hrsg., O. G rotefend, S te ttin 1914, t. I, s. 294, 296. 64. R ep erto riu m , s. 131, n r 744; s. 65, nr 359. 65. Tam że, s. 30, n r 157. 66. Tam że, s. 33, nr 170. 67. CD B, A I, s. 7, 493; III, s. 217; D, s. 36. 68. R ep e rto riu m , s. 65, nr 359. 69. Tam że, s. 131, n r 744.

70. E. H. Kneschcke, Neues allgem eines D eutsches Adels-Lexicon im Vereine m it m eheren H istorikern herausgegeben, Leipzig 1860, t. II, s. 141. W Nowielinie mieszkali jeszcze w X V III wieku. H. v. Sydow, G enealogie der Fam ilie v. Sydow, D obberphul 1877, s. 40.

71. E. H. Kneschcke, s. 141.

72. W spisach mieszczan w 1599 i 1623 roku w ym ieniony je s t Jo ach im H agen. K. Berg, A rnsw alde im 16 Ja h rh u n d e rt, „Schriften d. Ve­ reins für der G eschichte d. N eum ark” , L andsberg, t. 1 1902, t 2 1904.

73. I. T . B agm ihl, Pom m ersches W appenbuch, S te ttin 1845, t. II, ta b l. VI; E. H. Kneschcke, s. 141; R. K lem pin, M atrikeln, s. 115- -116; O. G rotefend, die Em blem e der Siegel, W appen u n d Helm ­ zieren des pom m erschen Adels, B altische S tu d ien 19 (1916), s. 87,

Ród Hagenów (Indagine) w średniowieczu.

74. A. M ülverstedt, A bgestorbener Adel der Preussischen Provinz P om m ern, N ürnberg 1894, s. 10, ta b l. 5; S. Krzyżanow ski, Słow­ nik heraldyczny d la pom ocy w poszukiw aniach archeologicznych, K raków 1870, s. 18-19.

75. R ep erto riu m , s. 10, nr 47; s. 46, n r 244; CD B, A, X V III, s. 24, s. 32; R. K lem pin, s. 115-116.

76. O d Red.: Tezy swojego a try k u łu A u to r ilu stru je 2 tablicam i ge­ nealogicznym i, 2 m apkam i oraz rek o n stru k cjam i herbów i pieczęci om aw ianych rodów - s. 66-71.