Ocena ryzyka dla środowiska glebowego pochodzącego od substancji i preparatów chemicznych - Cz. I. Ocena narażenia

(1)

ROCZNIKI GLEBOZNAWCZE TOM LV NR 2 WARSZAWA 2004: 139-150

B A R B A R A G W O REK , A N D RZEJ B A RA Ń SK I, A N N A B O JA N O W IC Z, KR ZY SZTO F C ZA R N O M SK I

OCENA RYZYKA DLA ŚRODOWISKA GLEBOWEGO

POCHODZĄCEGO OD SUBSTANCJI I PREPARATÓW

CHEMICZNYCH - CZ. I. OCENA NARAŻENIA

R ISK A SSE SSM E N T OF C H EM IC A L SU BSTAN CES

A N D PREPARATIONS FO R SOILS - PART I. EX PO SU R E

A S SE SSM E N T

Instytut O chrony Środowiska, W arszawa

A b s tr a c t: T he aim o f this w ork w as to p re se n t the m ethod o f e x p o su re assessm en t o f chem ical substances and prep aratio n s and release assessm ent in reg ard to soil e n v iro n m ent. The calculations o f substance concentration from point sources (P E C |oc ) and from spread sources (PEC .) were considered. The fate o f the substances after release to soil

r . v . re g io n a l7

environm ent was also analyzed.

Słowa kluczow e: ocena ryzyka, substancje i preparaty chemiczne, gleba, ocena narażenia. K ey words: risk assessment, chemical substances and preparations, soil, exposure assessment.

WSTĘP

W Europie, wzorując się na amerykańskich doświadczeniach, wprow adzono m etodę oceny ryzyka środow iskow ego jako obow iązującą przy ocenie w pływ u na środow isko substancji chem icznych istniejących oraz nowych, w prow adzanych na rynek. W Białej K siędze - d okum encie końcow ym K om isji W spólnot E u rop ejsk ich (2001 r.) - przedstaw iona została propozycja zm ian system u gospodarow ania i kontroli nad chem ikaliam i przy uw zględnieniu nadrzędnego celu, jak im jest ochrona środow iska i zrów now ażony rozwój.

(2)

140 В. Gworek, A. Barański, A. Bojanowicz, K. C zarnom ski

Produkcja substancji chem icznych na świecie zw iększyła się z 1 m iliona ton w roku 1930 do 400 m ilionów ton w 2001 roku. Aktualnie w środowisku jest 30 tys. substancji chem icznych (tzw. istniejących) wprow adzonych na rynek do 1981 r., których w pływ u na środowisko dotąd nie scharakteryzowano. Spośród nich 140 uznano za priorytetowe, czyli szczególnie niebezpieczne dla zdrowia człow ieka oraz środow iska i dlatego stały się one przedm iotem oceny ryzyka, a ich stosow anie poddaw ane je st stosow nym ograniczeniom . Dzięki unifikacji m etod postępow ania ocena ryzyka w ykonana w dow olnym państwie należącym do Unii Europejskiej jest w ażna we wszystkich krajach stow arzyszonych.

Do ilościow ego oszacow ania praw dopodobieństw a w ystąpienia negatyw nych skutków w środowisku (w tym glebowym) mogących wydarzyć się lub wydarzających się w w yniku stosow ania substancji i preparatów chem icznych - zw iązanych z działalnością człow ieka - stosuje się ocenę ryzyka [Gw orek i in. 2002].

Celem pracy je st przedstaw ienie sposobu oceny narażenia będącego w ynikiem uw alniania substancji chem icznych do środow iska oraz obliczania przew idyw anych stężeń substancji (PEC) w środowisku glebow ym (szczególnie w skali lokalnej), które są składow ym i analizy ryzyka.

OCENA NARAŻENIA ŚRODOWISKOWEGO

Gleba może być narażona na działanie substancji chemicznej na wszystkich etapach życia substancji, począw szy od jej w ytw arzania do usuw ania lub odzysku. R ozpatruje się n astęp ujące etapy życia substancji: w ytw arzanie, p rzetw arzanie, tran sp o rt i m agazynow anie, tw orzenie preparatów, zestaw ianie m ieszanek, w ykorzystanie oraz usuw anie, w łączając w to gospodarkę odpadami.

Rozpatrując substancje istniejące należy uwzględnić uwolnienia do środowiska, które miały miejsce w przeszłości. M ogą one ulegać akumulacji i tym samym powodować wzrost stężeń tła glebowego. Ze względu na konieczność zredukowania do minimum niepewności w ocenie narażenia środowiska, poziomy narażenia powinny wynikać, jeśli to możliwe, z danych pomiarowych oraz z obliczeń modelowych. Do obliczeń modelowych w ykorzystuje się dane dotyczące substancji zbliżonych pod w zględem sposobu wykorzystania, wzorca narażenia oraz właściwości [Technical guidance..., 1996].

Specjalną uw agę poświęca się substancjom, które ulegają degradacji biotycznej i abiotycznej, dając w rezultacie stabilne lub toksyczne produkty rozpadu. Informacje takie dotyczące nowych substancji najpewniej nie będą dostępne, tak więc w tym wypadku m ożliwe będzie wykonanie tylko oceny jakościowej. Substancje wytwarzane w dużych ilościach, jeśli są znane produkty ich degradacji, także podlegają ocenie ryzyka.

Z pow odów oczyw istych nie ma dotąd danych dośw iadczalnych w odniesieniu do substancji now ych. D latego ich stężenie w środow isku należy oszaco w ać przy zastosow aniu m etod obliczeń modelowych. Dostępne natom iast są dane doświadczalne dotyczące substancji istniejących. Przyjmuje się, że dane doświadczalne dają pewniejsze w yniki niż oszacow ania m odelow e, jed n ak charakteryzuje je w łasna zm ienność przestrzenna i czasowa. O ba podejścia należy jednak uw ażać za kom plem entarne, a posiadanie danych eksperymentalnych nie wyklucza wykonania obliczeń modelowych.

(3)

O cena narażenia środow iska glebo w ego ze strony su b sta n cji chem iczn ych 141

W obliczeniach modelowych należy uwzględnić różnicę między punktowymi źródłami emisji oraz emisjami zachodzącymi w wyniku uwolnień dyfuzyjnych. Źródło punktowe m a najw iększy w pływ na PEC w skali lokalnej oraz podnosi w artość sum arycznego stężenia w skali regionalnej.

Zgodnie z § 3.4 załącznika III do dyrektyw y 93/67/EEC [Com m ission D irective..., 1993] wyznaczanie stężeń PEC substancji nowych na podstawie informacji na poziom ie podstaw ow ego zbioru lub substancji w ytw arzanych w ilościach do 10 M g • rok-1 dotyczyć będzie głów nie środow iska w skali lokalnej. Jeżeli jed n ak są to substancje trw ałe i/lub w ysoce toksyczne, należy oszacować narażenie w skali regionalnej, naw et jeżeli poziom ich w ytw arzania klasyfikuje je w skali lokalnej.

Stężenie substancji pochodzące z punktowych źródeł em isji (P E C loeal) ocenia

się w lokalnym środow isku, które je s t je d n o stk ą h ip o tety czn ą o zd efin io w an ej charakterystyce zw aną "środow iskiem standardow ym ". W artości stężeń m ogą być w artościam i średnim i lub w artościam i reprezentującym i "najgorszy p rzy p ad ek "1 . W artości PEC local oblicza się na podstawie dobowych w ielkości emisji, bez w zględu na to, czy depozyt je st ciągły czy okresowy. W yniki reprezentują stężenia oczekiw ane w pew nej odległości od źródła. Przy w yznaczaniu PEC |oca| bierze się pod uw agę procesy rozprzestrzeniania się i degradacji substancji. Jednakże, z pow odu w zględnie małej skali przestrzennej, wartości stężeń w yznaczanych w przedziałach środow iskow ych zależą na ogół tylko od jednego lub dwóch procesów m ających znaczenie kluczow e (na przykład adsorpcji lub odparowania).

Stężenia uw zględniające rozm ieszczenie przestrzenne i los substancji po jej uwolnieniu do środowiska (PECrcgional) sąjednocześnie wartościam i stężenia tła, które

m uszą być w prow adzone do obliczeń stężeń PEC local. Podobnie definiuje się środowisko standardowe. Stężenie PECrcgional uważa się za stacjonarny stan stężenia danej substancji.

OBLICZANIE LOKALNYCH PRZEWIDYWANYCH STĘŻEŃ

SUBSTANCJI W ŚRODOWISKU GLEBOWYM

Stężenia te oblicza się się uw zględniając następujące drogi narażenia: a) zastosow anie osadów ściekow ych w rolnictwie,

b) sucha i m okra depozycja z atmosfery.

N ie bierze się natom iast pod uw agę takich substancji chem icznych, ja k pestycydy czy naw ozy [Technical guidance..., 1996].

Przy stosow aniu osadów ściekow ych na terenach rolniczych przyjm uje się daw kę rów ną 5000 kg s.m. - ha-1 • rok-1, a na łąkach daw ka ta wynosi 1000. D epozyt zarów no suchy, ja k i m okry szacuje się na podstaw ie obliczenia em isji ze źródeł punktow ych i odnosi się do obszaru w odległości 1000 m od źródła. D epozycję z atm osfery rozw aża się jak o ciągły strum ień zanieczyszczeń dopływ ających w ciągu całego roku. N ie odpow iada to jed n ak rzeczyw istości, poniew aż przepływ zanieczyszczeń zw iązany z depozycją zachodzi w pojedynczych w ypadkach emisji. Dlatego przeprow adza się uśrednienie celem ułatw ienia obliczenia poziom u stacjonarnego. Co więcej istotny jest

N ajgorszy przypadek (worst case) definuje się jako jednoczesne wystąpienie najbardziej nieko rzystnych okoliczności.

(4)

142 В. Gworek, A. Barański, A. Bojanowicz, K. Czarnoms/ci

term in emisji, poniew aż na początku sezonu wegetacyjnego narażenie roślin w w yniku depozycji będzie w iększe niż w późniejszym okresie. Z racji, że na ogół m om ent emisji nie je st znany, stosuje się wartości uśrednione reprezentujące konkretny przypadek.

Stężenie PEC w glebie uprawnej oblicza się z dwóch powodów: * w celu oszacow ania ryzyka dla ekosystem ów lądowych,

■ jako punkt w yjściow y do obliczenia pośredniego narażenia ludzi przez płody rolne i produkty hodowli bydła.

Obecnie stosuje się wiele matematycznych modeli rozprzestrzeniania zanieczyszczeń do gleb i w ód gruntow ych (dotyczą one głównie pestycydów ), jednakże m odele te w ym agają szczegółowych danych dotyczących gleb i środowiska. Ponieważ w ocenach ryzyka w ykonyw anych w krajach Unii Europejskiej stosow anie tych m odeli staje się często ogran iczo n e, d latego do w stępn ych oszacow ań w y k o rzy stu je się m odel uproszczony. Górna warstwa gleby taktowana jest jako oddzielny przedział, z dopływem substancji w w yniku depozycji atm osferycznej i jej usuw aniem w skutek rozkładu, odparowania, wym ywania i innych procesów. Stężenie w tym przedziale można wyrazić za pom ocą prostego rów nania różniczkow ego. Warunki wstępne, С (0), są ustalane przed wprowadzeniem substancji chemicznej wskutek zastosowania osadów ściekowych.

d ą s a l i _ К _ f - , Г)

d t w ',/r 0 )

gdzie:

D . - dopływ substancji w w yniku atm osferycznej depozycji w przeliczeniu na kg gleby [mg • kg"1 • cT'],

t - czas [d],

к - stała szybkości reakcji pierw szego rzędu usuw ania substancji z górnej w arstw y gleby [d"1],

С - stężenie substancji w glebie [mg • kg-1].

Parametr można obliczyć przekształcając całkowity średni roczny strumień depozycji w następujący sposób:

D = D E P to ta limn

D E P T H so irR H O soil (2)

gdzie:

D E P total - średni roczny strum ień depozycji [mg • m -2 • d_1], D E P T H soil - uśredniona głębokość gleby [m],

R H O - średnia gęstość objętościow a gleby wilgotnej [kg • i r f 3], D . - strum ień depozycji w przeliczeniu na kg gleby [mg * kg-1 • d_1]

(5)

O cena n arażenia środow iska glebow ego ze strony su b sta n cji ch em iczn ych 143

R ów nanie różniczkow e m a następujące rozwiązanie:

(3)

gdzie: e_kt je s t czynnikiem w prow adzającym do rów nania k in ety kę u suw ania substancji z górnej w arstw y gleby.

Przedstawione równanie pozw ala obliczyć stężenie substancji w każdym mom encie, pod warunkiem , że jej początkow e stężenie je st znane.

A kum ulacja substancji chemicznej m oże nastąpić, jeżeli osady ściekow e stosuje się w kolejnych latach. W zw iązku z tym przyjęto najbardziej niekorzystny przypadek narażenia zakładając, że osady ściekow e stosuje się co roku przez kolejne 10 lat. Określenie potencjalnej trwałości substancji wiąże się z obliczaniem w arunków stanu stacjonarnego. Stężenie substancji chemicznej będzie w ysokie zaraz po zastosow aniu osadów ściekow ych (a więc na początku sezonu w egetacyjnego), a niższe pod koniec roku, z pow odu działania procesów pow odujących jej m obilność. D latego w celu ustalenia narażenia, stężenie uśrednia się w ciągu pew nego okresu, który m oże być różny. N a przykład z punktu w idzenia ochrony ekosystem ów używ any jest term in 30-dniowy, a przy określeniu biom agnifikacji2 i pośredniego narażenia ludzi przyjm uje się term in uśredniania 180 dni.

Stężenie substancji chemicznej w glebie w skali lokalnej definiuje się jak o średnie stężenie w określonym czasie (T), co opisuje równanie:

R ozw iązaniem tego równania jest w zór na średnie stężenie substancji chemicznej w glebie w czasie od 0 do T:

D air- dopływ substancji zachodzący w wyniku depozycji z pow ietrza w przeliczeniu na kg gleby [mg • kg"1 • d“1],

T - czas uśrednienia [d],

(4)

gdzie:

2Przez biomagnifikację rozumie się procesy zachodzące w ekosystemie w wyniku których wystę puje wzrost stężenia substancji toksycznej w organizmie, zajmującym wyższy poziom w łańcuchu żywieniowym.

(6)

144 В. Gworek, Л. Barański, A. Bojanowicz, K. C zarnom ski

к - stała szybkości reakcji pierw szego rzędu usuw ania substancji chem icznej z górnej w arstw y gleby [d_1],

С (0) - początkow e stężenie substancji chemicznej (po zastosow aniu osadów ście kow ych) [mg • kg-1],

C localxoj - średnie stężenie substancji chemicznej w glebie w okresie T dni [mg • kg“1].

Przyjm uje się, że na w artość stałej szybkości usuw ania substancji chem icznej z gleby m ają w pływ następujące procesy: biodegradacja, odparowanie substancji z gleby oraz w ym yw anie substancji do głębszej warstwy gleby. W niektórych wypadkach m ogą m ieć znaczenie inne jeszcze procesy, np. pobieranie substancji przez rośliny.

Jeżeli stałe szybkości tych cząstkow ych procesów są znane, pow inny one zostać uw zględnione jako składniki całościow ego procesu usuw ania substancji chem icznej i w ów czas ogólną stałą szybkości usuw ania substancji z gleby określa się w edług równania:

gdzie:

/Су - stała szybkości pseudopierw szego rządu parow ania substancji z gleby [d_1], к - stała szybkości pseudopierw szego rzędu w ym yw ania substancji z górnej w ar

stwy gleby [d"1],

kbio - stała szybkości pseudopierw szego rzędu biodegradacji substancji w glebie [d_1],

k - stała szybkości pierw szego rzędu usuw ania substancji z górnej w arstw y gleby [d"1].

Stałą szybkości odparow ania danej substancji z gleby określa równanie:

(7) gdzie:

kaslQir - w spółczynnik cząstkow ego przepływ u m asy po stronie pow ietrza na grani cy faz [m • d_1], w ynoszący 120,

kasl _{so licit}- w spółczynnik cząstkow ego przepływał m asy z pow ierzchni gleby m ającej_e _« kontakt z pow ietrzem na granicy faz [m • d ], w ynoszący 0,48,

kasl^ojhvate — w spółczynnik cząstkow ego przepływ u m asy z pow ierzchni gleby m ającej kontakt z w odą na granicy faz [m • d-1], w ynoszący 4,8 • 10-5,

(7)

O cena n arażenia środow iska glebow ego ze strony su b sta n cji ch em icznych 145

К - w spółczynnik podziału substancji m iędzy pow ietrze i w odę [m3 • m~3], oil water ~~ w spółczynnik podziału substancji m iędzy glebę i w odę [m3 • m -3], D E P T H - głębokość ujednorodnionej w arstw y gleby [m],

к - stała szybkości pseudopierw szego rzędu odparow ania substancji z gleby T d '-'].

Stała reakcji pseudopierw szego rzędu procesu w ym yw ania obliczan a je s t na podstaw ie ilości w ody deszczowej przepłukującej ciekłą fazę przedziału glebowego:

= F i n f mil RAINrate

leach г. Г» ^ '

К soil-water ‘ I H S()jj

gdzie:

F in f n - część w ody deszczowej infiltrującej do gleby, w artość przyjm uje się rów ną 0,25,

R A IN rate - w ielkość opadów (700 m m • rok-1) [m • d"1], co odpow iada 1,92-10"3 m m • d-1,

K soii water - w spółczynnik podziału substancji m iędzy glebę i w odę [m3 • m -3], D E P T H ^ - głębokość ujednorodnionej w arstw y gleby [m],

^leach ~ Sta^a szybkości pseudopierw szego rzędu w ym yw ania substancji z gleby [d-1]. W prow adzenie stężenia początkow ego po kolejnych 10 latach stosow ania osadów ściekowych. Wybierając najbardziej niekorzystne warunki narażenia środowiska zakłada się, że zastosow anie osadów ściekow ych m a m iejsce corocznie w ciągu 10 kolejnych lat. W celu obliczenia stężenia uśrednionego w ciągu tego czasu, należy w yprow adzić początkow e stężenie substancji w roku przyjętym do obliczeń. Z tego pow odu udziały pochodzące od depozycji i w wyniku zastosow ania osadów ściekow ych traktow ane są oddzielnie.

Stężenie substancji chemicznej obecnej w glebie w w yniku dziesięciu lat ciągłej depozycji określone je st następującym równaniem:

C d e p u„no ( 0 ) = % - % . e - * * 1 w (9)

к к

przy czym przez depozycję ciągłą rozum ie się na przykład depozycję z pow ietrza.

W przypadku stosow ania osadów ściekow ych m am y do czynienia z procesem nieciągłym i tym sam ym sytuacja staje się bardziej skomplikowana. Stężenie substancji po pierw szym roku stosow ania osadów ściekow ych określa wzór:

(8)

gdzie:

С - stężenie substancji w osadach ściekow ych w przeliczeniu na suchą m asę

A P P L s - daw ka zastosow anych rocznie osadów w przeliczeniu na suchą m asę

D EPTH ^ - głębokość ujednorodnionej w arstw y gleby [m],

R H O - średnia gęstość objętościow a gleby wilgotnej [kg • r r f 3],

Csludge^oil(0) - stężenie substancji w glebie pochodzące od osadów ściekow ych w pierw szym roku przy t = 0 [mg • kg-1].

M asa substancji pozostającej w górnej w arstw ie gleby w końcu roku określa następujące równanie:

gdzie:

к - stała szybkości reakcji pierw szego rzędu procesu usuw ania substancji z górnej w arstw y gleby [d-1],

F a c c - m asa substancji podlegająca akum ulacji w ciągu jednego roku.

W końcu każdego roku określona część wprow adzanej m asy substancji pozostaje w górnej w arstw ie gleby. P oczątkow e stężenie po 10 latach stosow ania osadów ściekow ych m ożna zatem w yliczyć z następującego równania:

Sum ę obu stężeń (dla depozycji ciągłej oraz depozycji z osadam i ściekow ym i) na początku dziesiątego roku stosow ania osadów określa wzór:

( U)

( 12)

(9)

O cena narażenia środow iska glebow ego ze stro ny su b sta n cji ch em iczn ych 147

W skaźnikow a trwałość substancji w glebie. Dziesięć kolejnych lat akum ulacji

m oże nie być w ystarczającym okresem do osiągania stanu rów now agi dla niektórych substancji. Takie substancje m ogą się akum ulow ać naw et przez setki lat. W celu uw zględnienia potencjalnych problem ów zw iązanych z trw ałością takich substancji w g leb ie, n ależy o k reślić część sub stan cji zdolnej do o siąg n ięc ia stęże n ia stanu stacjonarnego. W artość tę oblicza się z następującego równania:

gdzie:

Csouj0(0) - stężenie substancji w glebie po 10 latach [mg • kg-1],

С ou ^ ( 0 ) - stężenie początkow e substancji dla sytuacji stanu stacjonarnego [mg • kg-1],

F st-st - część substancji osiągająca stan stacjonarny.

Stężenie początkow e substancji w stanie stacjonarnym określa równanie:

gdzie:

D aj - strum ień depozycji substancji z pow ietrza w przeliczeniu na kg gleby [mg • kg“1 • d“1],

к - stała szybkości reakcji pierw szego rzędu procesu usuw ania substancji z górnej w arstw y gleby [d-1],

F a c c — m asa substancji podlegająca akum ulacji w ciągu jednego roku, C sludgesoiU{0) - stężenie substancji w glebie pochodzące od osadów ściekow ych w

pierw szym roku przy t = 0 [mg ■ kg-1],

C.o// (0) - stężenie początkow e dla sytuacji stanu stacjonarnego [mg • kg-1].

O bliczanie stężeń P E C localsoiI. W glebie oblicza się trzy różne stężenia PEC przy

(10)

TABELA 1. Parametry wykorzystywane do oceny docelowych charakterystyk ekologicznych TABLE 1. Parameters used for ecological endpoint assessment

Stężenie PEC, ,_local Concentration PEC ,_local ! ! Głębokość gleby Depth of soil [m] Czas uśredniania Averaging period [d] Masa osadów ściekowych użyta do nawożenia [kg s.m. • m 2 • rok '] Mass of sludge used during fertilization [ k g ^ - m ^ y ' ] Docelowa charakterystyka ekologiczna Ecological endpoint assessment PEClocalsoil 0 , 2 0 3 0 0 ,5 ekosystemy lądowe terrestrial ecosystems P E C kłcabsx_soil 1 0 , 2 0 1 8 0 0 ,5 plony przeznaczone do

spożycia przez ludzi crops for the human consumption

P ^ С ]oca]gry ss tiikI 0 , 1 0 1 8 0 0 ,1 trawa dla bydła

grass for the cattle

G łębokość przedziału glebowego uznano za rów ną 20 cm ze w zględu na najw iększą gęstość strefy korzeniowej w tej w arstw ie oraz stosow aną najczęściej głębokość orki. Dla łąk przyjęto głębokość m niejszą w ynoszącą 10 cm. Przeciętny okres w egetacji przyjęto równy 180 dni, a dla łąk będzie to liczba dni wypasania zw ierząt w ciągu roku. W ekosystem ach 30 dni reprezentuje okres chronicznego n arażenia organizm ów glebowych.

Stężenie substancji chem icznej w skali regionalnej w ykorzystuje się jako stężenie tła do obliczeń stężeń w skali lokalnej. W tym wypadku bierze się pod uw agę jed yn ie stężenie glebowe substancji wynikające z depozycji, ponieważ w przeciwnym wypadku stosowanie osadów ściekow ych uwzględniono by dwukrotnie.

P oniższe rów nanie w ykorzystuje się do określenia p rzew idyw anego stężenia substancji w glebie:

P E C lo c a lsoil = C lo c a lsail + P E C regionaL mmml wil (16)

gdzie:

Clocal'so - stężenie substancji chemicznej w glebie w skali lokalnej [mg • kg-1], P E C regionalnatwabo~ przew idyw ane stężenie substancji chem icznej w glebie w skali

regionalnej [mg • kg-1],

(11)

O cena narażenia środow iska glebo w ego ze stron y su b sta n cji ch em icznych 149

Równanie pozwalające obliczyć stężenie substancji chemicznej w wodzie kapilarnej je st następujące:

"soil ~ Przew idywane stężenie substancji w glebie [mg • kg-1],

К soii wate,- ~ w sPÓłczyrmik podziału substancji m iędzy glebę i w odę [m3 • m-3], RH O ^ojl - średnia gęstość objętościow a gleby wilgotnej [kg • m -3],

P E C lo c a lsoilporew - przew idyw ane stężenie substancji w w odzie kapilarnej [mg • I" 1].

Bezpieczne użytkowanie substancji chemicznych na poziom ie globalnym zapewnia M iędzynarodow e Forum B ezpieczeństw a C hem icznego (Intergoverm ental Forum on C hem ical S a fe ty - IFCS), które prom uje i nadzoruje w drażanie program u gospodarki chem ikaliam i w sposób uw zględniający wym ogi ochrony środow iska, co zaw arto w rozdziale 19 A gendy 21, zatw ierdzonej przez K onferencję ONZ w spraw ie O chrony Środow iska i R ozw oju na Szczycie Ziem i w Rio de Janeiro, w roku 1992.

PODSUMOWANIE

Do o szacow ania p ra w dopodobieństw a w y stąp ien ia n egatyw n ych skutk ów w środow isku glebow ym w wyniku stosow ania substancji i preparatów chem icznych w ym agana jest m iędzy innymi analiza uw alniania zanieczyszczeń do środow iska oraz ich p rzem ieszczan ia w środow isku. A naliza uw alniania do środow iska pow in na uw zględniać substancje ju ż istniejące, których w prow adzenie do gleb m iało m iejsce w przeszłości, a tym sam ym m ogło spow odow ać w zrost stężeń tła. W odniesieniu do substancji now ych stosuje się oszacow ania m odelow e uw zględniające zm ienność przestrzenną i czasow ą oraz różnicę pom iędzy punktow ym i źródłam i em isji oraz em isjam i zachodzącym i w wyniku uwolnień dyfuzyjnych. Zgodnie z dyrektyw ą 93/67/ EEC w yznaczenie przewidywanych stężeń nowych substancji w środowisku glebowym (PEC) zw ykle będzie dotyczyć tylko skali lokalnej, ale dla substancji trw ałych i/lub w ysoce toksycznych oszacowania PEC należy dokonać w skali regionalnej. Obliczanie przew idyw anych stężeń dla substancji i preparatów chem icznych w glebie w ykonuje się przede w szystkim uw zględniając dwie drogi narażania, to je st stosow anie osadów ściekow ych w rolnictw ie oraz dla suchego i m okrego depozytu z atmosfery.

(12)

LITERATURA

COMMISSION DIRECTIVE 93/67/EEC o f July 1993 laying down the principles for assessment o f risks to man and the environment o f substances notified in accordance with Council Directive 67/548/EEC.OJ L 227: 9-18 ss.

G W OREK B., BARAŃSKI A., BOJANOWICZ A., SIENKIEWICZ J., CZARNOMSKI К. 2002: Ocena ryzyka środowiskowego pochodzącego od substancji i preparatów chemicznych. IOS: 152 ss.

TECHNICAL GUIDANCE document in support o f Commission Directive 93/67/EEC on risk as sessment for new notified substances and Commission Regulation (EC) No 1488/94 on risk assessment for existing substances. Part II. Office for Official publications o f European Com munities, Luxembourg, 1996.

prof. dr hab. B arbara G worek Instytut O chrony Środow iska ul. K rucza 5/11, 00-548 Warszawa