Ryszard Brykowski
Sprawozdanie z posiedzenia Rady
Ochrony Dóbr Kultury powiatu
ustrzyckiego
Ochrona Zabytków 23/2 (89), 133-135
S P R A W O Z D A N I E Z P O S I E D Z E N I A R A D Y O C H R O N Y D Ó B R K U L T U R Y P O W I A T U U S T R Z Y C K I E G O
P ierw sze in a u g u ra cy jn e p o sied zen ie R ady O chrony Dóbr K u ltu ry przy P rezydium P o w ia to w ej R ady N arod ow ej w U strzyk ach D oln ych 1 odbyło się w dniu 29 g ru d nia 1969 r. J e st to już druga p o w ia to w a R ada p ow ołan a w teren ie w o jew ó d ztw a rzeszow sk iego. P ierw sza p o w sta ła p ra w ie rok w cz e śn ie j p rzy P rezyd iu m PRN w P rzem y ślu , a d ziałaln ość jej jest n ie z w y k le ożyw ion a. D o n a jw a żn iejszy ch za dań R ady n a leży o p in io w a n ie, a w m iarę m ożn ości d alek o n a w et p osu n ięty w s p ó ł u d ział przy op ra co w y w a n iu roczn ych i w ie lo le tn ic h p lan ów w d zied zin ie ochrony i k o n serw a cji z a b y tk ó w oraz m u zea ln ictw a i u d ziela n ie w szelk iej m ożliw ej p o m ocy w rea liza cji tych plan ów .
P rzew o d n iczą cy m R ady jest P o w ia to w y K on serw ator Z abytków . P rzew od n iczącą R ady O chrony Dóbr K u ltu ry w U strzyk ach i P rzem y ślu jest w ie lo le tn i k o n serw a tor za b y tk ó w obu p o w ia tó w — m gr M aria Z ięb iń sk a. N a pozostałych człon k ów R ady, k tórych k ad en cja trw a trzy lata, P rezyd iu m P o w ia to w ej R ady N arodow ej w U strzyk ach D oln ych p ow ołało: m gr. R yszarda B ry k o w sk ieg o z In sty tu tu S ztu k i P A N w W arszaw ie, inż. arch. Ł u k asza J u ra szy ń sk ieg o — k iero w n ik a P o w ia to w ej P ra co w n i U rb a n isty czn ej w U strzy k a ch , k u stosza A lek san d ra R yb ick iego — d y rek tora M uzeum B u d o w n ictw a L u d o w eg o w Sanoku i m gr. Jerzego Tura z M u zeum O k ręgow ego w R zeszo w ie. W zebraniu u c zestn iczy li rów n ież m .in. p rzed sta w ic ie le K on serw a to ra W o jew ó d zk ieg o , W ydziału K u ltu ry PR N , K P PZPR oraz P o w ia to w eg o O środka S portu, T u ry sty k i i W ypoczynku „ P o ło n in y ”. Z abrakło n ie stety p rzed sta w iciela Z arządu M u zeów i O chrony Z ab ytk ów . W p rogram ie p o sied ze nia zn alazły się trzy p o d sta w o w e dla ochrony zab ytk ów na tym teren ie problem y. 1. S tan za ch o w a n ia zab ytk ów arch itek tu ry p ow iatu u strzy ck ieg o oraz n a jp iln iejsze p otrzeb y i zadania w zak resie ich ochrony. R eferen tk a — m gr M. Z i ę b i ń s k a — poru szyła bardzo szerok i w a c h la r z sp raw , które d o ty czy ły m .in.; zab ezp ieczen ia p ozostałych r e lik tó w m u row an ej arch itek tu ry za b y tk o w ej (głów n ie ruin cerkw i), ochrony pozostałości d rew n ia n eg o b u d o w n ictw a św ie c k ie g o zan ik ającego w za stra szającym tem p ie, k o n serw a cji za b y tk ó w d rew n ia n ej arch itek tu ry cerk ie w n ej, (om ów iono zarów n o p rzyk ład y p o zy ty w n e w tej d zied zin ie, jak rów nież k a ta stro fa ln y stan szeregu o b iek tó w , np. w C zarnej PG R , K ro ścien k u , P a n iszcze w ie, S k o - rodnem ), budżetu oraz planu prac k o n serw a to rsk ich na rok 1970, k on ieczn ości d okonania w yb oru p om ięd zy k o n serw a cją in situ a poprzez sk a n sen y , d alszej d zia ła ln o ści w kieru n k u p o zy sk iw a n ia u ż y tk o w n ik ó w i o p iek u n ów d la ob iek tów za b ytk o w y ch , potrzeby u sp ra w n ien ia pracy k on serw atora m ającego sw ą sied zib ę w P rzem yślu .
2. S tan badań oraz d ok u m en tacja zab ytk ów arch itek tu ry pow iatu u strzyck iego w A rch iw u m B iura D ok u m en ta cji Z a b y tk ó w przy W ojew ód zk im K on serw atorze Z ab ytk ów w R zeszow ie. W yp ow ied ź referen tk i m gr B. T o n d o s w y k a za ła , że istn ieją ca d o k u m en tacja jest n iek o m p letn a , a przede w szy stk im — że jest n ie d ostęp n a dla P o w ia to w eg o K on serw a to ra w jego pracach b ieżących. Stąd istn ie je k on ieczn ość p o w ielen ia m a teria łó w zn ajd u jących się w posiadaniu B iura D ok u m en ta cji Z ab ytk ów w R zeszo w ie (kartoteki, fo to g ra fie, plany) oraz w M uzeum B u d o w n ictw a L u d ow ego w San ok u (tzw . skrócona in w en ta ry za cja b u d o w n ictw a św ieck ieg o ), przy rów n oczesn ym k on ty n u o w a n iu tych prac d ok u m en tacyjn ych w t e ren ie oraz p row ad zen iu sy ste m a ty c z n y c h badań arch itek to n iczn y ch , m y k o lo g icz- n ych i in. dla ob iek tów , które zn ajd ą się w p ięcio letn im p la n ie k on serw atorsk im . 3. D w ie k o n cep cje c e rk ie w n eg o sk a n sen u w B ieszczadach. P ierw szy referen t — m gr R. B r y k o w s k i — arg u m en tu ją c rozliczn ym i w z g lę d a m i p rzeciw sta w ił się d oty ch cza so w y m projek tom „ tr a d y cy jn eg o ” sk an sen u , zlo k a lizo w a n eg o w jednym m iejscu (Sm olnik, B ereh y G órne i in.) i p rzed sta w ił sw ą p u b lik o w a n ą 2 już k on
-1 R a d y C c h r c n y D ó b r K u l t u r y p o w o ł y w a n e s ą w o p a r c i u o U s t a w y o R a d a c h N a r o d o w y c h z d n . 25 s t y c z n i a 1958 r . ( D z . U . 1963, n r 29, p o z . 172) o r a z o u s t a w y o o c h r o n i e d ó b r k u l t u r y 1 o m u z e a c h z d n . 15 l u t e g o 1962 r . (D z . U . 1962, n r 10, p o z . 48). Z a k r e s d z i a ł a n i a i o r g a n i z a c j ę R a d o k r e ś l a Z a r z ą d z e n i e M i n i s t r a i K u l t u r y i S z t u k i z d n . 8 Ц р с а 1963 r . ( M o n . P o l s k i 1963, n r 56, p o z . 28.1). 2 R . B r y k o w s k i , B i e s z c z a d z k i s k a n s e n c e r k i e w n y , „ O c h r o n a Z a b y t k ó w ” X X I I (1969) n r 2, s . 134.
133
cep cję b ieszczad zk iego sk an sen u cerk ie w n eg o , u sy tu o w a n eg o w zd łu ż W ielk iej (a w p rzyszłości ró w n ież w zd łu ż M ałej) O b w od n icy B ieszczadzkiej. S k an sen ten w c h ło n ą łb y w sz y stk ie zn ajd u jące się jeszcze przy p ę tli, o b ecn ie n iezagosp od aro w a n e, ob iek ty zab ytk ow e, a jed n o cześn ie o b ją łb y n ow e, p rzen oszon e zab ytk i lo k a lizo w a n e na m iejsca ch , gd zie d aw n iej zn a jd o w a ły się cerk w ie. W ypow iedź ta, rozszerzona w stosu n k u do p u b lik a cji k o ń czy ła się w stęp n y m o m ów ien iem p r o gram u d ziałan ia oraz form o rgan izacyjn ych tak p o m y śla n eg o sk an sen u. D rugi r e feren t — inż. arch. W. N i e z g o d a — p rzed sta w ił p rojek t sk an sen u z lo k a lizo w a n eg o w p ra w d zie w p ew n ej o d le g ło śc i od g łó w n ie j trasy b ieszczad zk iej, ale za to w bardzo krajobrazow o in teresu ją cy m m iejscu — w zd łu ż P otoku C aryńskiego. E k sp ozycja cerk w i w tym sk a n sen ie b y ła b y zorgan izow an a tra d y cy jn y m sp o so bem , z tą jed yn ie in n o w a cją , że o b iek ty nie b y ły b y lo k a lizo w a n e bezpośrednio obok sieb ie, a rozrzucone w gru p ach po 2— 4 c erk w ie w zd łu ż drogi, na obszarze d łu gości ok. 3 km.
P o o żyw ion ej d y sk u sji, od b y w a ją cej się b ezp ośred n io po każdym z w y m ien io n y ch w y żej referatów,, w y su n ię to szereg p rop ozycji i p o stu la tó w oraz pod jęto k ilk a u ch w ał.
P rzed e w sz y stk im p ostan ow ion o zapoznać P rezy d iu m PR N z ak tu aln ą sytu acją w zak resie ochrony zab ytk ów i in n ych dóbr k u ltu ry , na teren ie pow iatu , poprzez op ra co w a n ie d łu g o fa lo w eg o planu d ziałan ia i p rzed sta w ien ie go do za tw ie r d z e nia. W p lan ie tym , obok an alizy a k tu a ln eg o stanu zach ow an ia, zn alazłyb y się r ó w nież: krótka c h a ra k tery sty k a zesp ołów zab y tk o w y ch z w artościu jącą oceną dla p oszczególn ych o b iek tów ; o m ó w ien ie potrzeb w za k resie ich k o n serw a cji w ra z z p rzew id y w a n y m i n ak ład am i fin a n so w y m i; różne p rop ozycje zagosp od arow an ia k on k retn ego zabytku.
W sp ra w ie ochrony resztek b u d o w n ictw a m ieszk a ln o -g o sp o d a rczeg o , g łó w n ie d rew n ian ego, zobow iązano K o n serw a to ra Z ab ytk ów do p on ow n ego p rzed y sk u to w a nia z od p ow ied n im i czy n n ik a m i istn ieją cy ch m o żliw o ści w y k o rzy sta n ia za b y tk o w y c h b u d yn k ów na cele tu ry sty czn e. W ysu n ięto też p rop ozycję organ izow an ia w zab ytk ow ych b u d yn k ach tzw . „izb reg io n a ln y ch ” p o św ięco n y ch dziejom danej w si (ze szczególn ym u w zg lęd n ien iem h isto rii o sta tn iej w o jn y ), m iejsco w y m tr a dycjom i obrzędom , d aw n em u fo lk lo r o w i i k u ltu rze m a teria ln ej oraz w sp ó łc z e s nym p rzem ian om go sp o d a rczo -sp o łeczn y m . W szczeg ó ln y ch w y p a d k a ch p ostan o w io n o dążyć do w y k u p ie n ia n iek tórych o b iek tó w , a w bardziej d ra żliw y ch — do zm ian y w ła śc ic ie la w oparciu o u sta w ę o och ron ie dóbr k u ltu ry.
P o sta n o w io n o jeszcze w b ieżącym roku „zagosp od arow ać” za b y tk i położon e zw ła sz cza przy p ętli b ieszcza d zk iej oraz w jej p obliżu, p rzez założenie ta b lic in fo rm u jących o h istorii i w a r to śc i dan ego ob iek tu oraz d rogow sk azów dop row ad zających do n iego tu rystę. P a ń stw o w y O środek Sportu, T u ry sty k i i W ypoczynku „P o ło n in y ” zob ow iązał się zn aleźć na ten cel od p o w ied n ie fu n d u sze.
P o sta n o w io n o także zw rócić się do w y p ró b o w a n eg o p rzy ja ciela i op iek u n a za b y t k ów — Z jed n oczon ych Z esp o łó w G ospodarczych „Inco” — z prośbą o w y k o n a n ie w czyn ie sp ołeczn ym przez D zia ł In stru k tażu T eren o w eg o w W arszaw ie opinii i ek sp erty z m y k o lo g iczn y ch dla k ilk u o b iek tó w za b y tk o w y ch , które będą rem on to w a n e lub zab ezp ieczan e w n ajb liższym czasie.
R ada O chrony Dóbr K u ltu ry, przy gorącym poparciu p ozostałych u czestn ik ów sp otk an ia, p od jęła u ch w a łę zab ezp ieczan ia in situ , n a w et w sposób p ro w izo ry cz ny, m ak sym aln ej liczb y o b iek tó w za b y tk o w y ch , a w śród nich w p ierw szej k o le j ności cerk w i w Skorod n em , K rościen k u , C zarna PG R . R ó w n o cześn ie stw ierd zon o k on ieczn ość sto p n io w eg o urząd zan ia i zagosp od arow an ia w y rem o n to w a n y ch już o b iek tó w i u d ostęp n ian ia ich tu rystom . Jak o p ie r w sz e w y ty p o w a n o cerk w ie w L u - to w isk a ch i R ów ni.
N astęp n a uch w ała d oty czy ła zab ezp ieczen ia (jako tr w a łe ruiny) tych p ozostałości m u row an ych cerk w i i d zw on n ic, które położone są p rzy szlak ach tu rystyczn ych , oraz zach ow an ia w ca ło ści m u ro w a n y ch cerk w i w S trw ią żk u i U strzyk ach D o l nych. W sp ra w ie teg o o sta tn ieg o zab ytk u p o sta n o w io n o zw rócić s ię do P rezyd iu m PR N z prośbą o p o n o w n e p rzea n a lizo w a n ie sposobu dalszego u ży tk o w a n ia o b iek tu i od stąp ien ia od p lan ów jego rozbiórki.
W jednej z k o lejn y ch u ch w a ł sk iero w a n o pod ad resem W ojew ód zk iej R ady N a ro dow ej w R zeszow ie oraz Z arządu M uzeów i O chrony Z ab ytk ów ^postulat p rzy sp ie szenia d ecyzji w sp ra w ie ew e n tu a ln e g o p ow ołan ia b ieszczad zk iego sk an sen u cer k iew n eg o , gdyż p rak tyczn ie d opiero w ó w cza s, zależn ie od treści u ch w a ły , b ędzie m ożna op racow ać w ła śc iw y program w zak resie ochrony drew n ian ej a rch itek tu ry cerk ie w n ej i to nie ty lk o na te r e n ie p o w ia tu u strzyck iego.
R y s z a r d B r y k o w s k i
P A T R O N A T S P O Ł E C Z N Y Z Z G I N C O N A D B U D O W N I C T W E M L U D O W Y M
W dniu 13 grudnia 1969 r. od b yło się w W arszaw ie sp otk an ie D y rek cji Zarządu M uzeów i O chrony Z a b y tk ó w M in isterstw a K u ltu ry i S ztu k i, W ojew ódzkich K o n serw atorów Z a b y tk ó w i d y rek to ró w m u zeów etn o g ra ficzn y ch z D yrek cją Z jed n o czonych Z esp ołów G osp od arczych Inco. C elem sp otk an ia b yło p od su m ow an ie o sią g n ięć ZZG Inco, a w szczególn ości Z esp ołu C hem ii i jego D ziału In stru k tażu T eren o w ego, w za k resie ochrony za b y tk o w eg o b u d o w n ictw a d rew n ian ego oraz w y ty c z e nie zasad d alszej w sp ó łp ra cy . S p o tk a n iu p rzew o d n iczy ł m gr Jerzy T y m i ń s k i — d yrek tor ek on om iczn y Z arządu P rzem y słu i H andlu ZZG Inco.
M gr M ieczy sła w P t a ś n i k, — dyrek tor Zarządu M uzeów i O chrony Z abytków , w p rzem ów ien iu in a u g u ra cy jn y m om ów ił d on iosłe zn aczen ie problem u za ch o w a nia zab ytk ow ego b u d o w n ictw a d rew n ia n eg o w P o lsce. P roces u p rzem y sło w ien ia kraju, sta ły w zro st b u d o w n ictw a na w si, m im o p ozy ty w n eg o w sw ej istocie ch a rakteru zagrażają b u d o w n ictw u lu d o w em u i krajob razow i w si. J esteśm y św ia d k am i c a łk o w iteg o zan ik an ia form b u d o w n ictw a lu d ow ego; jest to proces n ie u n ikniony. F ak t ten n akłada na słu żb ę k on serw atorsk ą ob ow iązek zach ow an ia i u trw a len ia dla p rzy szły ch p ok oleń n ajbardziej cen n ych i ch a ra k tery sty czn y ch przyk ład ów d rew n ian ej zab u d ow y w si. W ciągu ostatn ich k ilk u lat zn acznie w zrosło zrozum ienie dla tej sp raw y. W yraziło się to m ięd zy in n ym i u tw o rzen iem szeregu parków etn o g ra ficzn y ch i rem on tem cen n iejszy ch b u d yn k ów w teren ie. Ze szcze góln ym zrozu m ien iem sp o tk a ły się organa k o n serw a to rsk ie ze strony ZZG Inco. D ział In stru k tażu T eren o w eg o Z espołu C h em ii nie ty lk o n aw iązał ścisłą w sp ó ł pracę z k o n serw a to ra m i i d y rek cja m i parków etn ograficzn ych , lecz zorgan izow ał szeroko zak rojon e bad an ia nad sk u teczn o ścią w ła sn y c h produktów . D ział C hem ii w ło ż y ł znaczny w y s iłe k w m o d y fik a cję p rod u k tów i in stru k taż teren ow y.
P onad d w u n a sto letn ia , b e zk o n flik to w a w sp ó łp ra ca z ZZG Inco w d ziele och ron y naszych lu d o w y ch dóbr k u ltu ry została w y so k o ocen ion a przez k iero w n ictw o resortu. D zięk u jąc za w sp ó łp ra cę dyrek tor P ta śn ik w y ra ził p rzekonanie, że p rzy szłość p rzy n iesie jeszcze lep sze w y n ik i. N a stęp n ie w r ęczy ł złote odznaki Za O piekę nad Z abytkam i, nadane p rzez M in istra K u ltu ry i Sztu k i. O dznaki otrzym ali: poseł Zenon K ö r n e n d e r , d yrek tor N a czeln y Z arządu P rzem ysłu i Ffandlu ZZG Inco Jerzy R u t k o w s k i , p ra co w n icy D ziału In stru k tażu T erenow ego: k ie r o w nik Z b ign iew S r o c z y ń s k i , dr M ichał C z a j n i k , inż. Z ygm u n t W с z e 1 i k, m gr inż. Jan u sz W i t г у 1 a k.
D yrek tor Jerzy R u tk o w sk i d zięk u ją c w im ien iu odznaczonych stw ierd ził m ięd zy in n ym i, że p od ejm u jąc p ro b lem a ty k ę och ron y drew n a Inco m iało na w zg lęd zie przede w szy stk im ochronę d rew n a p rzem y sło w eg o — zagad n ien ie jeszcze m ało znane. P roblem ochrony d rew n a za b y tk o w eg o został jed n ak bardzo w cześn ie s p o strzeżony. P osiad ając znaczny p o ten cja ł p ro d u k cyjn y i b ad aw czy Inco p ow ażn ie zaan gażow ało się w sp raw ę och ron y zab ytk ów uznając, że w sp ółp raca producenta z czy n n ik a m i ch ro n ią cy m i za b y tk i jest zaszczytn ym obow iązk iem . Inco w y p r a cow ało już p ew ien m odel w sp ó łp ra cy prod u cen ta ze sp ecja lista m i od b iorcam i- -k o n serw a to ra m i zab ytk ów . Inco przechodzi o b ecn ie na w y ższy etap tej w sp ó ł pracy — n ieza leżn ie od dalszego u lep sza n ia p rod u k tów słu żących do k o n serw a cji zab ytk ów , ZZG Inco ch ce sp e łn ia ć r o lę p atron aln ą w stosunku do parków etn o graficzn ych .
