Reklama a prawo autorskie

Mieczysław Szaciński

Reklama a prawo autorskie

Palestra 38/1-2(433-434), 10-17

Mieczysław Szaciński

| Reklama a prawo autorskie

i

G o sp o d arcze jed n o stk i organizacyj­ ne (zak łady produkcyjne, usługowe i handlow e) w coraz szerszym zakresie posługują się rek lam ą ja k o środkiem stym ulującym w zrost zbytu i obro tów . Jest to zjaw isko znane i w ystępujące zarów no w krajach o w ysokim stopniu rozw oju ekonom icznego, ja k i w k ra ­ jach , w k tó rych g o sp o d ark a rynkow a

znajduje się w fazie pow staw ania. N ośniki i form y reklam y są ró ż n o ­ ro d n e i rozw ijają się w raz z postępem technicznym . R eklam ie służyć m ogą teksty słow ne, rysunki, m uzyka, pio ­ senka, scenografia, w ystępy artystów itp. N ośn ikam i reklam y są czasopism a, ra d io i telewizja, ulotki, foldery, tra n s­ p aren ty , b ud yn ki w różnych postaciach reklam y ulicznej (np. reklam y świetlne, teksty na ścianach dom ów ) itd. G ranice w ykorzystania reklam y u stalają przepi­ sy chroniące określone p od m io ty przed ujem nym i dla nich jej skutkam i w za­ kresie m aterialn y m lub m oralnym . O graniczenia takie m ogą w ynikać m .in. z przepisów kodeksu cyw ilnego, k o d ek ­ su handlow ego, ustaw y o zakazie nieu­ czciwej konku ren cji, o zn ak ach to w a­ row ych i z p raw a autorskiego.

Poniższe uwagi ograniczają się do om ów ienia relacji m iędzy najczęściej w ystępującym i postaciam i reklam y a praw em au to rskim . W ielość p ro b le­

m ów zm usza d o sk o ncentro w an ia się w k ró tk im op raco w an iu na zag ad n ie­ niach w ybranych i jedynie zasygnalizo­ w an ia n iek tó ry ch kwestii dokładniej nie om ów ionych.

II

P raw o au to rsk ie nie uzależnia o ch ro ­ ny dzieł od ich przeznaczenia. N iek tó re ustaw y w yraźnie w ym ieniają utw ory służące reklam ie ja k o ch ro nio ne p ra ­ wem au to rsk im . O dziełach przezn a­ czonych d o reklam y m ówi przepis art. 12 § 1 p k t 3 ustaw y o praw ie au to rsk im z 1952 r. O ryginalne slogany rek lam o ­ we w ym ienia się ja k o ch ro nio ne p ra ­ wem au to rsk im w art. 2 ust. 1 lit. m p ortu galsk ieg o kodeksu p raw a a u to ­ rskiego i praw sąsiednich z 17 września 1985 r.

R eklam a ch ro n io n a jest praw em a u ­ torskim , jeżeli spełnia ogólne przesłan­ ki kw alifikujące u tw ó r do dzieł c h ro ­ nionych. P od o ch ro n ą p raw a a u to ­ rskiego znajduje się każde dzieło o ce­ chach osobistej tw órczości bez względu na jego w artość, także w tedy, gdy dzie­ ło stw o rzo no dla celów praktycznych, jeżeli przynajm niej pod względem fo r­

my w ykazuje elem enty tw órcze1. T eks­ ty czysto inform acyjne, podające na przykład nazw ę firm y, jej adres i zakres oferow anych p ro d u k tó w lub usług, nie stanow ią oczywiście przedm io tu praw

au to rsk ich , gdyż nie m ają cech oso b is­ tej tw órczości indyw idualizującej u tw ó r. D o n ajkrótszych tekstów re k la­ m ow ych należą slogany.

W literatu rze p o d k reśla się je d n a k , że slogan rzad k o w ykazuje stopień orygi­ nalności u zasadniający o ch ro n ę p ra ­ wem a u to rsk im 2. W edług niektórych au to ró w , pojedyncze słowa lub kró tk ie w yrażenia nie m o g ą stanow ić dzieła literackiego w rozum ieniu p raw a a u to ­ rskiego, gdyż u tw ó r literacki zak ład a istnienie stru k tu ry dzieła, k tó ra z ca ło ­ ści słów tw orzy u tw ó r literacki3.

W d o k try n ie w ypow iadane są jed n ak rów nież poglądy, że slogany m ogą być przedm iotem praw au to rsk ich , jeżeli nie o graniczają się d o zwykłych zw ro ­ tów pow szechnego użytku, lecz w yka­ zują cechy indyw idualne. O ch ro n ę slo­ ganu m oże u zasad niać oryginalność jego w ew nętrznej lub zew nętrznej fo r­

m y4. F o rm a w ew nętrzna przejaw ia się w postaci system u pow iązań (np. u kształtow anie m ateriału , kom pozy c­ ja). F orm ę zew nętrzną stanow ią m .in. b u d o w a i w ybór słów. T ekst słowny łączy się często z elem entam i plastycz­ nym i, np. z rysunkiem .

Nie jest przedm iotem och ro n y form a artystyczna ja k o ta k a ani też m aniera lub technika.

W jednym z orzeczeń sądow ych d o ­ tyczących znanego ilu stra to ra i rysow ­ nika książek przeznaczonych dla dzieci u zn an o , że sposób p rzedstaw iania przez a u to ra postaci en fa c e z n ad m ier­ nie dużym i głow am i i ow alnym i oczam i nie jest c h ro n io n y s. Dzieło plastyczne nie jest przedm iotem praw auto rsk ich , jeżeli postać jest stereotypow a z niew y­

starczająco rozw iniętym i elem entam i indyw idualnym i. Będzie n ato m iast

utw o rem chro n io n y m po stać odpow ie­ d n io zindyw idualizow ana zespołem cech takich ja k np.: wygląd zew nętrzny, nazw a, u b ió r itp .6

Jak o przykład m oże posłużyć proces przeciw ko spółce, k tó ra w 1974 roku zamieściła w sześciu periodykach rekla­ mę handlow ą, zaw ierającą grupę postaci d o k o n u jącą zakupów . Pow odow ie (spa­ dkobiercy a u to ra ) twierdzili, że w re­ klam ie - bez ich zgody - odtw orzona została postać T arzan a oraz jego tow a­ rzyszki - Jane. Powyższe postacie, zwła­ szcza postać T arzan a, stanowiły tw ór literacki i artystyczny utrw alony po raz pierwszy w opracow aniu Tarzan o f the

apes, opublikow anym w czasopiśmie

„T he all-Story” w październiku 1912 roku. Sąd uznał roszczenia pow odów za uzasadnione stwierdzając, że postać T a ­ rzana i jego towarzyszy stanow i przed­ m iot praw autorskich 7.

P o dob nie p ostąpił Sąd Najw yższy, k tó ry w orzeczeniu z 31 g ru dn ia 1974 r., I C R 659/74 w yraził pogląd, że o ch ro ­ nie p raw a auto rsk ieg o podlega postać i k oncepcja literacka b o h a te ra 8.

N a to m ia st co do sam ej nazwy p o ­ staci, tak zresztą ja k np. co do tytułu dzieła, po gląd y nie są jednolite. N azw a p ostaci m oże mieć c h a ra k te r ory gin al­ ny np.: „K in g -K o n g ” , „ T a rz a n ” , „ F a n to m a s ” , „G a rg a m e l” , „B o u li” , ale zdaje się przew ażać pogląd, że w oderw an iu od innych cech postaci, sam a nazw a nie jest ch ron ion a. T akie stan ow isk o zajął Sąd Najw yższy (w orzeczeniu z 16 lutego 1962 r., II C R 528/61) stw ierdzając, że w ykorzystanie im ion z innego utw oru przy oryginalnej treści now ego dzieła, nie stanow i o p ra ­ cow ania cudzego u tw oru , lecz własny oryginalny utw ór.

Mieczysław Szaciński

Inaczej jest n ato m iast z nazw ą firm y, z reguły używ aną w reklam ie, k tó ra jest c h ro n io n a ja k o indyw idualizująca przedsiębiorstw o zgodnie z przepisam i kodeksu handlow ego. Użycie przez in­ ne przedsiębiorstw o tej sam ej nazwy jest niedozw olone w świetle przepisów 0 zw alczaniu nieuczciwej k on kuren cji, jeżeli m ogłoby w pro w adzać w błąd odbiorców co do tożsam ości z innym przedsiębiorstw em .

Przedm iotem praw au to rsk ich m oże być rów nież użyty w reklam ie znak tow arow y lub w zór zdobniczy, jeżeli m ają p o stać dzieła plastycznego c h ro ­ nionego praw em au to rsk im (art. 1 § 2 p k t 3 ustaw y o praw ie au to rsk im ). R ozporządzenie R ady M inistrów z 29 stycznia 1963 r. w spraw ie o ch ro n y w zorów zdobniczych (Dz. U. N r 8, poz. 45) stanow i w § 1, że w zór zdobniczy znajduje w yraz w kształcie, w łaściw oś­ ciach pow ierzchni, układzie linii, ry­ sunku lub barw ie, nadających p rz ed ­ m iotow i sw oisty i oryginalny w ygląd. Z godnie z § 9 powyższego ro z p o rzą d ze­ nia, tw ó rca poza przepisam i o o chro n ie znaków zdobniczych m oże rów nież k o ­ rzystać z ochro ny p raw a auto rsk ieg o .

Posługiw anie się znakiem to w a ro ­ wym w celu reklam y przew iduje a rt. 13 ust. 2 ustaw y z 31 stycznia 1985 r. (Dz. U. n r 5, poz. 17 ze zm .). W edług art. 4 ust. 2 tej ustaw y - znakiem tow arow ym m oże być m .in. rysunek, o rn a m e n t, kom pozycja ko lo ry styczn a i form a plastyczna. Z n ak tow arow y, ja k o ch ro n io n e praw em au to rsk im dzieło plastyczne, w ym ieniony był w ta ­ beli G . IV, poz. B, 2 załączn ik a n r 2 do rozporząd zenia R ady M inistró w z 11 listo p ad a 1977 r. (obecnie uchylonego) w spraw ie zasad i staw ek w y n ag ro d ze­

nia tw órców dzieł plastycznych o raz um ów o w yko nanie lub w ykorzystanie tych dzieł (D z. U. N r 36, poz. 158 ze zm.).

N ajbardziej p op ularn ym i śro d k am i reklam y są rad io i telewizja. R ek lam a w ra d iu zaw iera często nie tylko zw ykłe teksty inform acyjne, ale także slogany, dialogi, piosenki oraz inne teksty słow ­ ne, ja k rów nież p o d k ład m uzyczny. W telewizji dochodzi do tego gra a k ­ torów , scenografia, dekoracje, k tó re są z reguły u trw a lo n e w form ie kró tk ieg o film u reklam ow ego. Z aró w n o teksty słowne, ja k i kom pozycje m uzyczne, scenografia, dek oracje m ogą stanow ić przed m iot praw au to rsk ich , jeżeli czy­ nią zadość p rzesłankom dzieła c h ro n io ­ nego.

W reklam ie m ogą być w ykorzystane nie tylko u tw o ry dla reklam y w y k o n a­ ne, ale także - za zgodą a u to ró w - dzie­ ła stw orzone dla innych celów. M o ż­ liwość w yko rzystan ia w reklam ie cu ­ dzych utw orów w ram ach tzw. d o zw o ­ lonego u ży tk u publicznego jest b ard zo og ran iczo n a i sp ro w ad za się właściwie d o o d tw orzen ia w zakresie utw orów plastycznych dzieł m uzealnych lub znajdujących się w instytucjach i b u ­ dynkach d o stępn ych dla publiczności oraz utw orów architektonicznych. C o więcej takie w ykorzystanie u tw o ru w reklam ie w ym agałoby w ym ienienia źródła i zach ow ania integralności dzie­ ła (art. 20 i 21 p raw a autorskiego).

Polskie praw o autorskie nie upraw nia do cytow ania dla celów reklam y cu ­ dzych dzieł lub ich fragm entów bez zgody tw órców . W ykorzystany w re­ klamie utw ó r m oże mieć zarów no ch a­ rakter oryginalny, ja k i zależny, tzn. stanow iący opracow anie cudzego utw o ­

ru (art. 3 § 1 pr. aut.). U tw orem zależ­ nym będzie n a przykład opracow anie wersji skróconej tekstu albo przekład na inny język chronionego tekstu słowne­ go. Z godnie z przepisem art. 3 § 2 praw a autorskiego w ykonanie praw a a u to ­ rskiego do o p raco w an ia cudzego utw o­ ru zależy od zezwolenia tw órcy orygina­ łu, chyba że autorsk ie p raw a m ajątkow e d o oryginału wygasły.

W reklam ie m o gą być w ykorzystane elem enty k a ry k a tu ry i p aro d ii. K a ry k a ­ tu ra polega na przedstaw ieniu postaci lub p rzed m io tu w sp o só b w yolbrzym ia­ jący pew ne cechy charakterystyczne. P aro d ia jest przede wszystkim n a śla d o ­ w aniem stylu (pastiche). P rzew aża p o ­ gląd, że k a ry k a tu ra i p a ro d ia są dzieła­ mi sam oistnym i. P odk reśla się jed n ak w d o k try n ie, że w ykorzystanie cudzego dzieła uznać m ożn a za dozw olone bez zgody jego tw órcy zależnie od stopnia sam odzielności now ego u tw o ru , tj. ro z­ m iaru w łasnego w kładu tw órczego9.

N a gruncie polskiego p ra w a a u to ­ rskiego z 1926 ro k u , p a ro d ia i k a ry k a ­ tu ra uznaw ane były za dzieła sam oistne i w ykonanie p raw a d o nich nie w ym a­ gało zezw olenia tw órcy o ry g in ału 10. T en sam p o g ląd utrzym ał się n a p o d ­ staw ie przepisów p raw a auto rsk ieg o z 1952 r .n

III

W czasie upływ ającym od p rz y stą­ pienia do tw orzenia dzieła p rzeznaczo­ nego do reklam y aż do jeg o rozpow ­ szechnienia w ystępują osoby fizyczne i praw ne, k tórych u praw n ienia do u tw o ru m ogą być zróżnicow ane. O so­ bam i tymi są: zam aw iający reklam ę, a u to r lub a u to rz y dzieła, przedsiębiors­

tw o reklam ow e o raz instytucja ro z p o ­ w szechniająca utw ór.

U stalenie po d m io tó w p raw a u to ­ rskich d o utw orów reklam ow ych zależ­ ne je st nie tylko od okoliczności fa k ­ tycznych stw orzenia dzieła, ale tak że od sto su n k u praw nego łączącego tw órcę z przedsiębiorstw em reklam ow ym lub w p ro st z p o dm io tem reklam ow ym oraz od rodzajow ej klasyfikacji u tw o ru (np. dzieło filmowe). Sytuację p ra w n ą tw ó r­ cy w obec instytucji zam aw iającej u tw ó r m oże określać um ow a o stw orzenie dzieła i przeniesienie do niego o k reś­ lonych u praw nień lub (albo tak że u m o ­ w a o pracę).

W p rz y p ad k ac h , gdy tw órca nie jest zw iązany z zam aw iającym żadnym in­ nym stosunkiem praw nym p o za u m o ­ w ą, n a podstaw ie której przenosi na zam aw iającego określone p raw a m ają­ tkow e do dzieła, ta k a um ow a stanow i jed y n ą p od staw ę do oceny n abytych przez zam aw iającego u praw nień. U m ow a m oże mieć c h a ra k te r um ow y licencyjnej, upow ażniającej do korzys­ ta n ia z utw o ru , ale nie przenoszącej au to rsk ich praw m ajątkow ych, lub też um ow y przenoszącej część lub ogół au to rsk ich praw m ajątk ow ych (np. um ow a sprzedaży).

Jakk olw iek au to rsk ie d o b ra osobiste są niezbyw alne, tw órca m oże w um ow ie z n iektórych upraw nień zrezygnow ać lub je ograniczyć (np. zrezygnow ać z p o d a n ia swego nazw iska przy ro z­ pow szechnianiu u tw o ru lub zgodzić się na o kreślone m odyfikacje naruszające p raw o d o integralności dzieła).

W d o k try n ie i orzecznictw ie przyj­ m uje się, że ograniczenie au to rsk ich d ó b r osobistych jest możliwe w g ra n i­ cach, k tó re należy uznać za niezbędne

Mieczysław Szaciński

dla k o rzystan ia z n abytych praw m a ją t­ kow ych zgodnie z ich przeznaczeniem . U stalenie podstaw nabycia praw a u to ­ rskich do dzieła (nabycie pierw otne lub p ochodne) nasuw ać m oże w ątpliw ości, gdy reklam a otrzym uje postać u tw o ru film ow ego lub gdy u tw ó r przeznaczony do reklam y zrealizow any został w ra ­ m ach stosu nk u pracy (art. 12 § 1 i art. 13 p ra w a autorskiego). W dok try n ie w ypow iadane są poglądy uznające p o ­ wyższe przepisy za stanow iące p o d sta ­ wę nabycia w sp o sób pierw otny praw au to rsk ich m ajątkow ych a naw et o so ­ bistych12. Pogląd ten nie w ydaje się trafny. K o n stru k cja nabyw ania przez osoby praw ne praw au to rsk ich w sp o­ sób pierw otny jest nie do pogodzenia z ch a rak terem d ó b r niem aterialnych i neguje więź istniejącą m iędzy tw órcą i jego dziełem 13.

P raw a auto rsk ie w sposób pierw otny m ogą pow staw ać jedynie na rzecz o so­ by fizycznej, gdyż tw orzenie dzieła jest czynnością faktyczną a nie p raw n ą i je ­ dynie przy tw orzeniu przez osobę fizy­ czną m ożna mieć do czynienia z in ­ dyw idualnością tw ó rc zą14. A naliza sta ­ nu faktycznego i praw nego, zw iązane­ go z realizacją film u prow adzi do w nio ­ sku, że nabycie praw au to rsk ich przez p ro d u c en ta jest w praw ie polskim n a ­ byciem p o cho dnym i ogranicza się do praw m ajątkow ych. Jeszcze dalej zdaje się iść orzeczenie Sądu N ajw yższego z 29 października 1979 r., IV C R 353/79, w którym Sąd N ajw yższy stwie­ rdza, że skoro na pow stanie dzieła film ow ego składa się tw órczość róż­ nych o só b i to nie tylko utrw alo n a w p ostaci odrębnej od sam ego dzieła film ow ego (scenariusz, scenopis, m uzy­ ka), ale także działalność reżysera, k tó ­

rego tw órczość, identyfikując się z sa­ m ym utw orem film ow ym , nie d a się w yodrębnić, przeto w szystkim tym o so ­ bom przysługują p raw a a u to rsk ie do całego film u 15.

P rodukcję film u p op rzed za zaw arcie um ów z au to ra m i dzieł stanow iących m ateriał literacki, m uzyczny i a rty s­ tyczny film u o raz um ów z realizatoram i film owym i. Ich u tw o ry i p ra ca sta n o ­ wią tw orzyw o, z k tó reg o pow staje film, W pow yższych um ow ach zo staje ok reś­ lony zakres praw p rzenoszonych na p ro d u cen ta. U żyte w art. 13 ustaw y sform ułow anie, że p raw o au to rsk ie słu­ ży przedsiębiorstw u, oznacza jedynie przyznanie p ro d u cen to w i p ra w a a u to ­ rskiego d o dzieła film ow ego, ale nie stanow i, że nabycie tego p ra w a n a­ stępuje w sposób pierw otny.

P odobnie, n a podstaw ie zaw artej um ow y, n abyw a au to rsk ie p raw a m ają­ tkow e do u tw o ru p rzeznaczonego da reklam y lub w ydaw ca dzieła zbiorow e­ go (np. k alend arza reklam ow ego).

T w ó rcą dzieła reklam ow ego może być nie tylko a u to r w y ko nu jący „ w o ln j zaw ó d ” , ale co raz częściej o so b a pozos­ tająca w sto su n k u pracy. U tw ó r re­ klam ow y m oże więc o p ra co w ać zarów ­ no a u to r za tru d n io n y w agencji rekla­ mowej, ja k i w zakładzie pracy, k tó re m u m a służyć reklam a. T ylko nieliczne ustaw y p rzyznają praco d aw cy nabycie praw au to rsk ich w sp o sób p ierw o tn y 16 N iek tó re ustaw y w p row ad zają n ato ­ m iast do m niem anie nabycia p raw a au­ torskiego przez praco daw cę w sp o só t po chodn y z zastrzeżeniem możliwośd innego um ow nego u re g u lo w an ia17. Sze­ reg ustaw odaw stw przyznaje p raw a au ­ torskie pracow nikow i rów nocześnie ei

•cy n a rzecz z a k ła d u p racy lub p rzy ­ znaje praco w n ik o w i p ra w a au to rsk ie lo dzieła stw orzon ego w zakresie jego obow iązków , jeżeli um ow a zaw arta ' p ra co d aw c ą nie stanow i inaczej.

P om im o b ra k u całościow ego u n o r- n o w a n ia w naszym praw ie au to rsk im >raw i o bow iązków p raco w n ik a i za­ kładu p ra cy do dzieła stw orzonego v ra m a ch sto su n k u pracy, m ożna dojść lo w niosków uogóln iających na po d - taw ie przepisów o treści pod m ioto w e- ;o p ra w a au to rsk ieg o i zaw arteg o v art. 22 § 1 k o d ek su pracy określenia to su n k u pracy. Z ak res, w jak im za- :ład p ra cy m oże korzy stać z dzieła tw o rzo n eg o przez praco w n ik a, pow i- lien w ynikać z treści um ow y i zakresu zynności p ra co w n ik a o raz zad ań reali- ow anych przez zak ład pracy. W yna- ;rodzenie za korzy stan ie z dzieła znaj- lować m oże ekw iw alent w u po sażeniu •racow nika, chy ba że w ykorzystanie .zieła w ykracza po za statu to w e zada- j a z a k ła d u p racy lub w ystępuje ewi- e n tn a niead ek w atn o ść w artości utw o- u do w yn agrodzenia za pracę.

IV

W y ko rzystan ie u tw o ru w reklam ie ow inno następ o w ać z przestrzega- iem au to rsk ich d ó b r osobistych. Wszelkie ograniczenia praw autorskich ' tym zakresie m ogą n astępow ać jedy- ie za zg o d ą tw órcy (np. pom inięcie azw iska a u to ra przy u d o stęp n ian iu zieła publiczności lub n aruszenie in- sgralności u tw o ru ) alb o na podstaw ie :osow nych przepisów . Z godnie z art. I p raw a au to rsk ieg o następcy praw - pm u, choćby nabył wszelkie au to rsk ie faw a m ajątko w e, nie w olno czynić

zm ian w utw orze, chyba że są one w yw ołane oczyw istą koniecznością, a tw ó rca nie m iałby słusznej podstaw y za b ro n ić ich d o k o n an ia. Przepis pow y­ ższy, chociaż został zam ieszczony w rozdziale 5 o przejściu au to rskich praw m ajątkow y ch, m a jed n ak szersze zastosow anie. M oże on dotyczyć także licencyjnego w ykorzystania u tw orów oraz dzieł, d o któ ry ch au to rsk ie p raw a m ajątk o w e wygasły.

N aruszenie integralności u tw o ru m oże polegać na w prow adzeniu w u tw orze zm ian, d o d atk ó w lub sk ró ­ tów , k tó re zniekształcają treść lub fo r­ mę alb o pom niejszają w artość u tw o ru (art. 52 p k t 6 p raw a autorskiego).

Z godnie z orzeczeniem Sądu N a j­ wyższego z 14 listo p ad a 1973 r. II C R 5 3 1 /7 3 - naruszenie integralności dzieła m oże polegać na uzupełnieniu utw o ru rysunk am i bez zgody a u to ra dzieła uzupełnianego. P o dobnym n aru sze­ niem będzie zam ieszczenie na ro zpo w ­ szechnianym przez telewizję dziele zn a­ ku graficznego reklam ującego stację lub k an ał telew izyjny18.

Integralno ść u tw o ru m oże n aru szać rów nież zw iększenie lub zm niejszenie fo rm a tu dzieła w zw iązku z jego re­ p ro d u k o w an iem , np. na transp arencie lub ulotce.

Intensyw ność o ch ro n y integralności dzieła zależeć m oże zaró w n o od sy tu a­ cji praw nej, w jakiej o so ba w ykorzys­ tu jąca u tw ó r znajduje się w obec a u to ra , ja k i od form y eksploatacji. M ożn a to w ykazać na dw óch przykładach. Jeżeli dzieło tw o rzą pracow nicy agencji re­ klam ow ej, przedsiębiorstw u przysługu­ je p raw o od działyw ania na k ształto w a­ nie dzieła. P raco daw ca m oże udzielać w skazów ek, a tak że zlecać innym p

ra-Mieczysław Szaciński

cow nikom u d ział w o p raco w an iu dzieła oraz d o ko nyw anie zm ian w utw orze, uzasadnion ych zakresem działalności przedsiębiorstw a, np. w celu uzyskania optym alnej p rzyd atności dzieła d o re a­ lizacji celów reklam ow ych. M ożliw ość uczestniczenia praco daw cy w tw orze­ niu dzieła w ynika ze sto su n k u p o d ­ p o rz ąd k o w an ia p ra c o w n ik a 19. U czest­ niczenie w procesie tw órczym kilku p odm iotów m oże prow adzić d o p o ­ w stania dzieła w spólnego, z czego wy­ n ikają określon e konsekw encje p ra w ­ ne, któ ry ch om ów ienie p rzekraczało by jed n ak ram y niniejszego artykułu.

O graniczen ie p ra w a d o in te g ra ln o ­ ści dzieła m oże być tak że zw iązane z fo rm ą w y k o rz y stan ia u tw o ru . N a przykład w film ie reklam o w ym lub w p ostaci dzieła zbio ro w eg o (fold er reklam ow y). K o n k re ty zac ję p o s ta n o ­ w ień wyżej po w o łan eg o a rt. 31 p ra w a au to rsk ieg o zaw ierały przepisy, uchw alonej ju ż uchw ały n r 194 R ad y M inistrów z 3 w rześnia 1982 r. w s p ra ­ wie za sad i staw ek w y n a g rad za n ia o ra z u m ów w zorcow ych o p race lite ra ­

ckie i p o m ocn icze p ra ce lite rac k ie d o film u (D z. U . N r 23, poz. 197 ze zm .) stan ow iące, że zam aw iający m oże w p ro w ad za ć do u tw o ru zm ian y u z a s a ­ d n io n e w y m ag an iam i arty sty czn y m i lub p ro d u k c y jn y m i film u (§ 12 ust. 1 zał. n r 4 i § 4 u st. 1 zał. n r 5). Z m ian y te m og ą być d alek o idące, gdyż z isto ty tw órczości film ow ej w y n ik a, że nie chodzi tu o w y k o n a n ie , w y d a n ie lub w ystaw ienie dzieła ju ż istn iejącego, lecz o stw orzen ie n ow ego dzieła p rz y w zajem nym d o sto so w a n iu ró żn y ch w kładów tw órczych.

W d ok try n ie p o d k re śla się, że tak że w p rzy p ad k ach w y k o n a n ia dzieła g rafi­ cznego (np. p la k a tu ) dla celów re k la­ my, a u to r m oże być zobow iązany d o znoszenia ingerencji zam aw iającego w treść i form ę dzieła ek sploatow aneg o dla celów h an d lo w y ch 20. N aruszenie integralności dzieła graficznego m oże zn ajdow ać uzasadn ienie w realizacji ce­ lów reklam ow ych, a gdy następuje w ram ach sto su n k u pracy - w u p ra w ­ nieniach p racod aw cy do kierow ania procesem tw orzenia dzieła.

Przypisy:

1 O rzeczenie S ąd u N ajw yższego z 31 m arc a 1953 r., II C 834/52.

2 A. F ra n ę o n : La protection des créations publicitaires par le droit d'auteur, R ID A , 1980, n r 103, s. 11.

3 R. D ittrich : L etrre d ’A utriche, „ L e D ro it d ’a u te u r” 1991, n r 7 -8 , s. 174

4 C. A rq u in t: D er S c h u tz des Slogans nach M arken- W ettbew erbs - und Urheberrecht, Basel, 1958, s. 79.

5 O rzeczenie Sądu A pelacyjnego w A rn h em z 6 m arca 1979 r. p o w o ła n e przez D .W .F . V erkade:

Letrre des P ays-Bas, „ L e D ro it d ’a u te u r” , 1981, n r 5, s. 137.

7 T rib u n a l de G ra n d e In stan ce d e P aris. O rzeczenie z 21 stycznia 1977 r., R ID A , 1987, t. L X X X X V , s. 179-182.

8 Prace z w ynalazczości i ochrony własności intelektualnej UJ, 1984, z. 35, s. 28.

9 M . R intelen: Urheberrecht u nd Urheberertragsrecht nach osterreichschem , deutschem u ndschw eize-

rischem R echt, 1958, s. 85.

10 S. R itte rm a n : K o m en ta rz do ustaw y o praw ie autorskim , 1937, s. 18.

" A. K opff: A u to rsk ie praw a zależne w św ietle teorii o w arstw ow ej budowie utworu, „S tu d ia cyw ilistyczne U J ” 1978, t. X X IX , s. 149; B. M ichalski: P odstaw ow e problem y praw ne zaw odu

dziennikarskiego, 1978, s. 30.

12 J. Serda: Praw o autorskie do dzieła film o w eg o , W arsz aw a 1970, s. 99 i nast.; J. Błeszyński:

K onw encja berneńska a p o lskie praw o autorskie, W arsz aw a 1979, s. 189.

13 H .C . Je h o ram : L a p lace de l'auteur dans la société e t les rapports juridiques entre les auteurs e t les

entreprises de divulgation, „L e D ro it d ’a u te u r” 1978, n r 11, s. 412-413.

14 G . L y on-C aen: L a publication des cours de professeurs d ’université, R ID A , 1967, t. L II, s. 170-171. 15 O S N , 1980, n r 2, poz. 40.

16 N p . p ra w o a u to rs k ie G h a n y z 1961 r. w a rt. 9 stw ierdza, że p ra co d a w c a nab y w a p ra w a au to rs k ie w sp o só b p ierw o tn y (à titre originaire) „L e D ro it d ’a u te u r” 1978, n r 10, s. 301.

17 N p . przepisy u staw y o praw ie a u to rs k im L u x em b u rg a z 29.111.1972 r. „L e D ro it d ’a u te u r ” 1978, n r 11, s. 374.

18 E. W ojnicka: W spółczesne sposoby eksploatacji dzieła audiowizualnego ja k o źródło zagrożenia jeg o

integralności, „ P a ń stw o i P ra w o ” 1991, n r 10, s. 62-63.

19 P or. R. Cuviller: Salariat e t droit d ’auteur, „L e D ro it d ’a u te u r” 1979, n r 4, s. 125-127. 20 S. Sołtysiński: D ysponow anie auto rskim i upraw nieniam i osobistym i. Prace z praw a cyw ilnego P A N , 1985, s. 53.