Witold Broniewicz
Jurysdykcja krajowa w postępowaniu
cywilnym według k.p.c.
Palestra 10/2(98), 31-39
1966
Nr 2 (98) Jurysdpkacja krajowa w postąp, cyw. według k.p.k. 31
czy p rak ty c zn e g o — a n ie k w e stia w adliw ości sfo rm u ło w an ia p rzep isu , ta k częstej n ie ste ty w d aw n e j u staw ie.
W sto su n k u do p o stanow ień um ów m iędzynarodow ych w iążących P o lsk ę now a u sta w a , zach o w u jąc sam odzielność ureg u lo w ań , zbliża się do ty c h postan o w ień w ró żn y c h p u n k ta c h , co św iadczy o zam ierzonej zbieżności ro zstrz y g n ięć z p r a k ty k ą m iędzynarodow ą.
P rz y n o rm o w a n iu szeregu k w e stii p rzy ję to , ja k to w idzieliśm y p rzy przeglądzie p o sta n o w ień u staw y , ro zw ią zan ia now e. N a p rz y k ła d w dziedzinie p ra w a m a ł żeńskiego z e rw a n o z k o n s tru k c ją o sta tn ie g o w spólnego p ra w a ojczystego m ałżon ków , k tó ra p rzy sp a rz a ła w p ra k ty c e ty le kłopotów . P rz y ję to p ełn e ró w n o u p ra w n ie n ie m ałżonków , po rzu cając sposób u sta la n ia w łaściw ości w ed łu g p ra w a m ęża. W dziedzinie zaś p ra w a ro d zin n e g o w y su n ię to słusznie łą cz n ik p ra w a ojczystego dzieck a o raz p ra w a ojczystego osób u p ra w n io n y c h (np. p rzy alim en tacji). D zięki w łaściw e m u u sta le n iu p u n k tó w czasow ych oceny u ła tw io n o ro zw iązan ie k o n flik tó w w y stę p u ją c y c h p rzy tzw . zm ian ie sta tu tu . W reszcie p rzy zobow iązaniach uproszczono w dużej m ie rze d aw n ie jsz y sy stem w łaściw ości. To sa m o m ożna
pow iedzieć ró w n ież o u reg u lo w a n iu k o liz ji spadkow ych.
W szystkie pow yższe za le ty n ow ej u sta w y (k tó ry ch m ożna b y było w ym ienić oczyw iście o w iele w ięcej) św iadczą o tym , że poczesne m iejsce, ja k ie przy zn ajem y je j w śró d n ajn o w szy ch p o lsk ich osiągnięć k o d y fik ac y jn y ch , je s t pod każdym w zględem głęboko uzasadnione.
WITOLD BRONIEWICZ
Jurysdykcja krajowa w postępowaniu cywilnym
według k. p. c.'
1. O pracow anie niniejsze, ja k w sk a z u je jego ty tu ł, pośw ięcone je s t w yłącznie om ów ieniu p rzep isó w o ju ry sd y k c ji k ra jo w e j z a w arty ch w k.p.c., n a to m ia st nie z a jm u je się ono p o sta n o w ien iam i dotyczącym i ju ry sd y k c ji, ja k ie są zam ieszczone w um o w ach m iędzynarodow ych, do k tó ry c h n ależ y P o lsk a *. Z aznaczę jed y n ie, że p o sta n o w ien ia um ow y m ięd zy n aro d o w ej dotyczące ju ry sd y k c ji k ra jo w e j m a ją p r io ry te t p rze d p rzep isam i k.p.c. w te j m a te rii. P o stan o w ien ia te bow iem sta ją się — w raz z ogłoszeniem um ow y m iędzynarodow ej w D zienniku U sta w — p rz e p isa m i szczególnym i p ra w a krajo w eg o , k tó re u c h y la ją d ziała n ie ogólnych norm
i J a k o u m o w y te g o r c d z a ju m o ż n a w s k a z a ć : k o n w e n c ję w ie d e ń s k ą o s to s u n k a c h d y p lo m a ty c z n y c h z 18.IV .1961 r. (DZ. U . z 19fiS r. N r 37, poz. 232), u m o w ę z‘ 1.I I .1957 r. z NRD o o b ro c ie p r a w n y m w s p ra w a c h c y w iln y c h , r o d z in n y c h i k a r n y c h (Dz. U . z 1958 r. N r 27, p o z . 114 i 115), u m o w ę 7. 28.XlI.19r>7 r. z Z SR R o p o m o c y p r a w n e j i s to s u n k a c h p r a w n y c h w s p r a w a c h c y w iln y c h , ro d z in n y c h i k a r n y c h (Dz. U . z 3958 r. N r 32, poz. 147 i 148), u m o w ę z 6.I I I .1959 r. z W RL o o b ro c ie p r a w n y m w s p r a w a c h c y w iln y c h , r o d z in n y c h i k a r n y c h (Dz1. U . z 1960 r. N r 8, poz. 54 i 55), u m o w ę z 4.VII.1961 r . z CSRS o u r e g u lo w a n iu o b r o tu p r a w n e g o w s p r a w a c h c y w iln y c h , ro d z in n y c h i k a r n y c h (Dz. U. z 1962 r. N r 23, poz. 103) i In.
32 W i t o l d B r o n i e w i c z Nr 2 (98)
k .p .c .2. Z n alazło to sw o je odbicie w a r t. 1096 k.p.c., w m y śl k tó reg o p rzepisów części trze cie j k odeksu, d otyczących m . in. ju ry s d y k c ji k ra jo w e j, n ie sto s u je się, jeżeli u m o w a m iędzynarodow a, w k tó re j P o lsk a R zeczpospolita L u d o w a je st s tr o n ą , sta n o w i inaczej.
2. W p o lsk im p iśm ien n ictw ie p raw n ic zy m w y ra ż a n y je st pogląd, że ju ry s d y k c ja k ra jo w a oznacza podm iotow y zasięg m ocy obow iązującej k rajo w e g o p ra w a p o s tę p o w an ia cyw ilnego, gdyż r e g u lu je k w estię, ja k ie podm ioty p o d le g a ją w p o stę p o w a n iu cyw ilnym sądom danego k r a ju .3 N ie je s t to pogląd słuszny. Ju ż z sam ego b rzm ien ia p rzepisów k.p.c. o ju ry sd y k c ji k ra jo w e j w y n ik a, że chodzi tu o kw estię, ja k ie s p r a w y m ogą być ro zpoznaw ane p rzez sądy polskie w try b ie p o stęp o w a n ia cyw ilnego. P ra w id ło w o n ależ ało b y za te m o k reślać ju ry sd y k c ję k ra jo w ą ja k o zasięg m ocy o b o w iązującej polskiego p ra w a p o stę p o w an ia cyw ilnego ze w zględu n a ro d zaj sp ra w .4 K ry te riu m p rzynależności sp ra w do jw rysdykcji sądów p olskich m a w p ra w d z ie w w iększości w yp ad k ó w c h a ra k te r podm iotow y (a rt. 1100, 1101, 1103 p k t 1, 1106 § 1 i 2, 1107, 1108 i 1110 k.p.c.), je d n a k ż e n ie k ied y g łó w n ą bąd ź pom ocniczą ro lę o dgryw a p rzy je j o k re śla n iu k ry te riu m p rzedm iotow e (art. 1102, 1103 p k t 3, 1106 § 3 k.p.c.) .5 K ry te riu m p odm iotow e m oże polegać n a o b y w a te l stw ie polskim alb o n a p o sia d an iu przez dan eg o uczestn ik a p o stę p o w an ia m ie jsc a za m ie szk a n ia , p o b y tu lu b siedziby w Polsce. K ry te riu m przedm iotow e m oże p o le gać na p o sia d an iu przez danego u cz estn ik a p o stę p o w an ia m a ją tk u a lb o p ra w a m a ją tk o w eg o w P olsce, n a z n a jd o w a n iu się w P olsce p rze d m io tu sp o ru , n a o tw arc iu sp a d k u w P olsce itp . K ry te riu m ju ry s d y k c ji k ra jo w e j w sk a z u je n a pow iązan ie d an ej sp ra w y z p ań stw em po lsk im ; stą d o k reśla n e byw a n iek ied y m ia n e m łą c z n ik a e.
3. J u ry s d y k c ja k ra jo w a u reg u lo w a n a je st w części trz e c ie j k.p.c., pośw ięconej m ięd zy n aro d o w em u p o stęp o w an iu cyw ilnem u, a ściślej w k siędze p ierw szej tej części. K sięga ta dzieli się n a pięć ty tu łó w . P ierw szy (a rt. 1097—'1099) z a w iera
2 J . J o d ł o w s k i : N o w e p rz e p is y z z a k r e s u m ię d z y n a ro d o w e g o p o stę p o w a n ia c y w iln e g o , n a d b itk a z „ N o w e g o P r a w a ” ( n r 4, 5 i 6 z 1962 r.), s. 9; J . M a k o w s k i : O rg a n a p a ń s tw a w s to s u n k a c h m ię d z y n a ro d o w y c h , z ja z d y m ię d z y n a ro d o w e , u m o w a m ię d z y n a ro d o w a , W a r sz a w a 1957 г., s. 197; S. R o z m a r y n : S k u te c z n o ś ć u m ó w m ię d z y n a ro d o w y c h w s to s u n k a c h w e w n ę tr z n y c h , „ P a ń s tw o i P r a w o ’’ 1962, n r 12, s. 960. 3 J . j o d ł o w s k i , W. S i e d l e c k i : P o s tę p o w a n ie c y w iln e , W a rs z a w a 1958, s. 57; W . S i e d l e c k i : Z a ry s p o s tę p o w a n ia c y w iln e g o , W a rsz a w a 1966, s. 74. 4 J u r y s d y k c j a k r a jo w a o zn a c z a w ła ś c iw o ść s ą d ó w d a n e g o p a ń s tw a d o ro z p o z n a w a n ia o k r e ś lo n y c h ro d z a jó w s p r a w . J a k s tw ie rd z a H . T ra m m e r ( Z a r y s p r o b le m a ty k i m ię d z y n a ro d o w e g o p ro c e s u c y w iln e g o p a ń s tw k a p ita lis ty c z n y c h , W a rsz a w a 1965, s. 18), w y p a d e k b r a k u te j w ła ś c iw o śc i n a le ż y o d ró ż n ia ć od w y p a d k u n ie p o d le g a n ia p e w n e g o p o d m io tu w ła d z y są d o w e j d a n e g o p a ń s tw a , p r z y c z y m o b a t e w y p a d k i są u n a s n a z y w a n e b r a k ie m j u r y s d y k c j i k r a jo w e j. B y ć m o ż e t u n a le ż y u p a tr y w a ć je d n o ze ź r ó d e ł o k r e ś la n ia j u r y s d y k c ji k r a jo w e j ja k o p o d m io to w e g o z a s ię g u m o c y o b o w ią z u ją c e j p r a w a p o stę p o w a n ia c y w iln e g o . N a m a r g in e s ie p r a g n ą łb y m z a z n a c z y ć , że to , c o n a z y w a m y z w o ln ie n ie m d a n e j o so b y sp o d j u r y s d y k c ji k r a jo w e j, je s t — j a k m i się w y d a je — w y łą c z e n ie m p e w n y c h s p ra w sp o d w ła ś c iw o śc i są d ó w d a n e g o p a ń s tw a ze w z g lę d ó w p o d m io to w y c h (m o ż liw e są ta k ż e w y łą c z e n ia p r z e d m io to w e ). W ty m w z g lę d z ie p a tr z p k t 8 n in ie js z e g o o p r a c o w a n ia . 5 L . R o s e n b e r g ( L e h rb u c h d e s d e u ts c h e n Z iv ilp ro z e s s re c h ts , w y d . V II, M o n a c h iu m — B e rlin 1956, s. 410, 411) ro z ró ż n ia d w a r o d z a je ju r y s d y k c j i k r a jo w e j (n ie m ie c k ie j), a m ia n o w ic ie ju r y s d y k c j ę p o d m io to w ą i p rz e d m io to w ą , w. S i e d l e c k i (N ie w a ż n o ść p ro c e s u c y w iln e g o , W a rsz a w a 1965, s. 71) t r a f n i e s tw ie rd z a , że n ie d a się śc iśle p rz e p ro w a d z ić p o d z ia łu p r z e s ła n e k p r o c e so w y c h te g o p u n k t u w id z e n ia , czy o d n o sz ą się o n e d o p o d m io tó w , c z y te ż d o p r z e d m io tu p o s tę p o w a n ia , p o n ie w a ż p r z y w ię k sz o śc i p rz e s ła n e k m o m e n ty p o d m io to w e i m o m e n ty p rz e d m io to w e łą c z ą się ze so b ą . J . J o d ło w s k i ( J . J o d ł o w s k i , W. S i e d l e c k i : o p . c it., s. 58) z a z n a c z a , że p r z y ju r y s d y k c j i k r a jo w e j k r y t e r i a p o d m io to w e m o g ą b y ć n ie k ie d y u z u p e łn io n e k r y t e r i a m i p r z e d m io to w y m i.
N r ? (98) Jurysdykcja krajowa w postęp, cyw. według k.p.c.
p rze p isy ogólne, d ru g i (art. 1100— 1102) — p rz e p isy łączne d la ju ry s d y k c ji k ra jo w e j w p o stęp o w an iu procesow ym i n ieprocesow ym , trzeci (art. 1103— 1105) — p rz e p isy 0 ju ry sd y k c ji k ra jo w e j w procesie, cz w arty (art. 1106— 1110) — p rze p isy o jurys-« d y k c ji k ra jo w e j w p o stę p o w an iu nieprocesow ym , a p ią ty (art. 1111— 1116) -— p rz e p isy o zw o ln ien iu spod ju ry s d y k c ji k ra jo w e j.
4. Do ju ry s d y k c ji k ra jo w e j (sądów polskich) n ależą:
A. S p o śró d spraw rozp o zn aw an y ch zarów no w p rocesie, ja k i w p o stępow aniu n ieprocesow ym —■ sp raw y m ałżeńskie, ze sto su n k ó w rodziców i dzieci oraz d o ty czące p rzysposobienia, jeżeli choćby je d n a ze stro n danego sto su n k u (m ałżonek, rodzic, dziecko, p rzy sp o sa b ia jąc y , przysposobiony lu b m a j ą c y ' być przysposobio nym ) m a o b y w ate lstw o polskie lu b nie p o sia d a ją c żadnego o b y w ate lstw a , m a m ie j sc e za m ie szk a n ia w Polsce, ja k ró w n ież sp ra w y m iędzy cudzoziem cam i m ieszka
ją c y m i w P olsce (art. 1100 § 1 i 3 i 1101 § 1 i 3 k.p.c.);
B. sp o śró d sp ra w rozpo zn aw an y ch w p ro cesie — w szelkie sp ra w y , je że li stro n a pozw an a p rze b y w a , zam ieszk u je lu b m a siedzibę w Polsce w chw ili doręczenia pozw u alb o jeżeli w P olsce m a m a ją te k lu b p rz y słu g u ją je j p ra w a m a jątk o w e , ja k rów n ież sp raw y dotyczące p rz e d m io tu sp o ru zn a jd u ją ce g o się w Polsce, sp ad k u o tw a rte g o w P olsce lu b zobow iązania, k tó r e p o w sta ło lu b m a b y ć wtytoosnane w P ojące ('a:rt. 1103 k.p.c.);
C. spośród sp ra w ro zp o z n aw an y c h w p o stę p o w an iu n ieprocesow ym :
a) sp ra w y o ubezw łasn o w o ln ien ie o b y w ate la polskiego lu b osoby n ie p o sia d a ją c e j żadnego o b y w ate lstw a a m a ją c e j zam ieszkanie w Polsce (art. 1106 § 1 k.p.c.),
b) sp ra w y o u zn a n ie za zm arłego: aa) o b y w ate la polskiego,
bb) osoby n ie p o sia d ające j żadnego o b y w ate lstw a a m a ją c e j zam ieszkanie w Polsce,
cc) cudzoziem ca, jeżeli osoba u p ra w n io n a do zgłoszenia w n io sk u m a m iejsce za m ie szk a n ia w Polsce albo jeżeli cudzoziem iec m ia ł w P olsce m iejsce z a m ieszk an ia lu b tu ta j z n a jd u je się jego m ie n ie (art. 1106 § 1 i 2 k.p.c.), c) sp ra w y o stw ie rd z en ie zgonu, jeżeli n a s tą p ił on w P olsce (art. 1106 § 3 k.p.c.), d) sp ra w y z z a k re su opieki i k u ra te li n a d osobą, k tó ra m a o b y w ate lstw o polskie lu b n ie p o sia d ając żadnego o b y w atelstw a, m a w P olsce m iejsce zam ieszkania, ja k ró w n ież sp ra w y z z a k re su opieki i k u r a te li n a d cudzoziem cem zam ieszkałym lu b p o sia d ający m m a ją te k w Polsce, jeżeli w y d an ie zarząd zen ia w za k re sie opieki 1 k u r a te li okaże się konieczne w jego in te re sie (art. 1107 § 1 i 3 k.p.c.),
e) sp ra w y spadkow e, jeżeli sp a d k o d aw ca w ch w ili śm ierci m ia ł oby w atelstw o p o lsk ie lu b n ie p o sia d ając żadnego o b y w ate lstw a , zam ieszkiw ał w P olsce (art. 1103 § 1 k .p .c.)7,
f) in n e sp ra w y rozp o zn aw an e w p o stę p o w an iu nieprocesow ym , jeżeli choćby je d e n u czestn ik p o stę p o w an ia je s t oby w atelem polsk im albo w P olsce m a m iejsce z a m ie sz k a n ia lu b siedzibę (art. 1110 k.p.c.).
5. Ju ry s d y k c ja k ra jo w a m oże m ie j c h a ra k te r b ąd ź przem ien n y , bąd ź w yłączny. R o zró żn ien ie m iędzy ju ry sd y k a ją k ra jo w ą p rze m ien n ą a w y łąc zn ą m a to znacze nie, że p rz y ju ry sd y k c ji p rze m ien n e j orzeczenie są d u p a ń stw a obcego m oże m ieć sk u teczn o ść n a obszarze P o lsk i czy to z m ocy sam ego p ra w a (art. 1145 § 2 k.p.c.),
7 N a le ż y z a z n a c z y ć , że w m y śl a r t . 1109 k .p .c . s ą d p o lsk i m o że w s to s u n k u d o s p a d k u o tw a r te g o za g r a n ic ą a p o d le g a ją c e g o w m y śl a r t . 1108 § 1 k .p .c . je g o J u r y s d y k c ji w y d a ć p o s ta n o w ie n ie o s tw ie rd z e n iu n a b y c ia s p a d k u ( a r t. 669 i n a s t. k .p .c .) n a w n io s e k p o lsk ie g o p rz e d s ta w ic ie ls tw a d y p lo m a ty c z n e g o lu b u r z ę d u k o n s u la rn e g o . J e s t to J e d n a k z a g a d n ie n ie n ie ju r y s d y k c j i k r a jo w e j, a le le g ity m a c ji d o z g ło s z e n ia w n io s k u o s tw ie rd z e n ie n a b y c ia s p a d k u . 3 — P a le s tr a
czy to n a m ocy u z n a n ia go przez sąd p o lsk i (art. 1145 § 1 k.p.c.) bądź te ż n a m ocy orzeczenia są d u p olskiego o jego w y k o n aln o ści (art. 1150 i n a st. k.p.c.), n a to m ia s t p rz y ju ry sd y k c ji w y łąc zn e j orzeczenie są d u p a ń s tw a obcego n ie m oże m ie ć sk u teczności n a obszarze P o lsk i (art. 1146 § 1 p k t 2 i a rt. 1150 § 1 p k t 3 k.p.c.). W w y p a d k u ju ry sd y k c ji p rze m ien n e j sądom polsk im p rzy słu g u je ju ry sd y k c ja , chociażby w te j sa m e j sp ra w ie zach o d ziła zaw isłość p rze d są d em p a ń s tw a obcego
(lis alibi p endens) — a rt. 1098 k.p.c.8
J u ry s d y k c ja sądów p o lsk ich o c h a ra k te rz e w y ł ą c z n y m zachodzi:
a) w s p ra w a c h m ałżeń sk ich , ze sto su n k ó w rodziców i dzieci o ra z dotyczących przysposobienia, jeżeli obie s tr o n y danego sto su n k u za m ieszk u ją w P o lsce (art. 1100 § 2 i 1101 § 2 k.p.c.) — rzecz oczyw ista, gd y zachodzi w ogóle p o d sta w a ju ry sd y k c ji są d u polskiego, tj. g d y je d n a ze stro n d a n e g o sto su n k u posiad a oby w a te lstw o p o lsk ie lu b n ie p o sia d a ją c żadnego o b y w ate lstw a , m a m ie jsc e zam iesz k a n ia w Polsce,
b) w sp ra w a c h o p r a w a rzeczow e n a n ie ru c h o m o śc i i p o sia d a n ie n ieruchom ości położonej w Polsce, ze sto su n k u n a jm u lu b d zierża w y ta k ie j n ieruchom ości (z w y ją tk ie m s p ra w o czynsz), a ta k ż e w in n y c h sp ra w a c h w ta k im za k resie , w ja k im ro zstrz y g n ięc ie dotyczy nieru ch o m o ści położonej w P olsce (art. 1102 § 1 k.p.c.),
c) w sp ra w a c h o ubezw łasn o w o ln ien ie i u zn a n ie za zm arłego o b y w atela polskiego lu b osoby m a ją c e j m iejsce za m ie szk a n ia w P olsce a n ie p o sia d ające j żadnego ob y w a te lstw a (a rt. 1106 § 1 k.p.c.),
d) w sp ra w a c h o stw ie rd z en ie zgonu, je że li n a s tą p ił o n w P olsce (ant. 1106 § 3 кф .с.),
e) w sp ra w a c h z z a k re su opieki i k u ra te li n a d osobą, k tó ra je st o b y w ate le m polsk im lu b n ie p o sia d a ją c żadnego o b y w ate lstw a , m a w P olsce m ie jsc e zam iesz k a n ia (art. 1107 § 1 k.p.c.),
f) sp raw y spad k o w e, jeżeli sp a d k o d aw ca w chw ili śm ierci b y ł o b y w atelem p o lsk im i z m a rł w P olsce (art. 1108 § 2 k.p.c.).
6. Ze w zględu n a źródło o k re śla ją c e ju ry sd y k c ję k ra jo w ą rozróżnić n a le ż y ju ry sd y k c ję u sta w o w ą i ju ry sd y k c ję um o w n ą. W szystkie om ów ione w yżej w y p ad k i ju ry s d y k c ji d otyczyły ju ry s d y k c ji u sta w o w e j. Ju ry s d y k c ja u m ow na m ożliw a je s t ty lk o w sp ra w a c h rozpo zn aw an y ch w procesie.
U m ow a o ju ry sd y k c ję sądów polsk ich m oże m ieć c h a ra k te r bądź p ozytyw ny (u sta n a w ia ją c y ju ry sd y k c ję ), bąd ź n e g a ty w n y (w y łączający ju ry sd y k cję). O te j d ru g iej m ow a je s t niżej w p k t 8. P o zy ty w n a um ow a o ju ry s d y k c ję sądów polsk ich p rze w id zian a je_t w a r t. 1104 kjp.c., w m y śl k tó reg o stro n y oznaczonego sto su n k u p raw n eg o m ogą um ów ić się o p o d d an ie w y n ik ły c h lu b m ogących w y n ik n ą ć z n ie go sp ra w m a ją tk o w y c h ju ry sd y k c ji sądów polskich.
W tre śc i um ow y o ju ry sd y k c ję n ależ y w sk az ać sp ra w ę b ąd ź sto su n e k p ra w n y , z k tó reg o sp ra w a m oże p o w sta ć w przyszłości, o ra z p ań stw o , k tó reg o są d y m a ją tę sp ra w ę rozpoznać. U m ow a o ju ry sd y k c ję p o w in n a być z a w a rta n a piśm ie.
7. J u ry s d y k c ja k ra jo w ą istn ie ją c a w chw i’i w szczęcia p o stę p o w an ia tr w a n ad a l,
choćby jfej p o d sta w y Odipadly w to k u sp ra w y (art. 1097 k.p.c.). D la p rz y k ła d u : ju ry sd y k c ja k ra jo w a ipolska będzie trw a ła n a d a i, chociażby pozw any, k tó ry w chw ili w ytoczenia p ow ództw a m ia ł m ie jsc e p o b y tu i za m ie szk a n ia w Polsce, w to k u p o stę p o w an ia o b ra ł m iejsce p obytu i zam ie szk a n ia za g ran ic ą. S k u tk iem w szczę cia p o stę p o w an ia je s t za te m u trw a le n ie istn ie ją c e j w te j chw ili ju ry s d y k c ji k r a
8 N a t e m a t z a w isło śc i s p o r u p r z e d s ą d e m z a g r a n ic z n y m p a t r z J . R a j s k i : P ro c e s o w e s k u tk i w y to c z e n ia p o w ó d z tw a za g r a n ic ą , „ P a l e s t r a ” 1961, n r 8, s. 8; H . T r a m m e r: o p . cU ., s. 60 i n a s t .; G . F r a n c h i : L a litis p e n d e n z a , P a d w a 1963, s. 238 i n a s t.
№ 2 (98) Ju rytdykeja Krajowa to postęp, cyto. według k.p.c. 36
jo w ej (p erp e tu a tio iurisdictionis). Je d y n ie w w y p ad k u , gdy osoba, p rzeciw ko k tó re j w szczęto sp raw ę, p rz e sta n ie podleg ać sądom polsk im w to k u sp ra w y ze w zg lę d u n a u zy sk an ie im m u n ite tu ju ry sd y k cy jn eg o , p o stę p o w an ie ulega u m o rze n iu (a rt. 1113 k.p.c.).
8. B ra k ju ry s d y k c ji k ra jo w e j zachodzi w d w o jak iej sy tu a c ji:
a) gdy co do d an e j sp raw y b ra k je s t p rzepisu u sta w y lu b p o sta n o w ien ia um o w y u sta n a w ia ją c e g o ju ry sd y k c ję sądów polskich,
b) gdy co do danej sp ra w y istn ie je w p ra w d zie p rze p is u sta w y b ąd ź p o sta n o w ie n ie um ow y u sta n a w ia ją c e ju ry sd y k c ję sądów polskich, a le z m ocy in n e g o p rze p isu u sta w y (m ającego w d an y m w y p a d k u c h a ra k te r szczególny) alb o z m ocy p o sta n o w ien ia um ow y ju ry sd y k c ja ta je st w yłączona.
S y tu a c ja pie rw sz a n ie n asu w a szczególnej p ro b 'a m a ty k i w p rze ciw ie ń stw ie do sy tu a c ji d ru g iej. M usim y zatem pośw iącić te j o sta tn ie j n ieco uw agi.
W yłączenie ju ry sd y k c ji k ra jo w e j m oże m ieć m iejsce, ja k zaznaczono, b ąd ź n a m ocy u sta w y , b ąd ź n a m ocy um ow y. Może się ono opierać — podobnie ja k u s ta n o w ien ie ju ry sd y k c ji — n a k ry te riu m zaró w n o podm iotow ym , ja k i p rze d m io to w ym . W yłączenie ju ry sd y k c ji k ra jo w e j ze w zględów podm iotow ych u sta w a nazyyya zw o ln ien iem spod ju ry sd y k cji.
Z acznijm y od w yłączenia ju ry sd y k c ji n a m ocy um ow y (n eg aty w n ej um o w y o ju r y sd y k c ję sądów po’«kich). W yłączenie to a k tu a ln e je s t w procesie. W m y śl a r t. 1105 § 1 k.p.c. w za k re sie zobow iązań z um ów p o lsk a je d n o stk a gosp o d ark i u sp o łecznionej m oże się um ów ić n a p iśm ie o w yłączenie ju ry sd y k c ji sądów polskich na rzecz sądów p a ń s tw a obcego, jeżeli zm ian a ta k a je s t sk u te cz n a w ed łu g p ra w a tego p ań stw a . N ie do ty czy to sp ra w n ależących d o w y łącznej ju ry sd y k c ji są d ó w p o l sk ic h , a zatem , ja k n ależy p rzy ją ć, s p ra w dotyczących nieru ch o m o ści położonej w Polsce, o ja k ic h je s t m ow a w a rt. 1102 § 1 k .p c. J a k w idać, w y łączen ie ju ry s
d y k c ji n a m ocy um ow y m a c h a r a k te r przedm iotow y.
Je śli chodzi o w yłączenie ju ry sd y k c ji k rajo w e j n a m ocy u sta w y , to n a jis to tn ie j sze znaczenie m a tu w yłączenie ze w zględów podm iotow ych, czyli zw o lnienie spod ju ry sd y k c ji. Z w olnienie to (im m unitet) a k tu a ln e je s t w procesie (im m u n itet ju r y s d y k cy jn y ) i w postęp o w an iu egzekucyjnym (im m u n itet egzekucyjny) i po leg a na ty m , że przeciw k o p ew n y m osobom nie m ożna w ytoczyć pow ództw a p rze d sąd p o lsk i an i w szcząć egzekucji przed polskim i o rg an a m i egzekucyjnym i.
O sobam i, k tó re nie m ogą być pozyw ane przed sąd p o lski i p rze ciw k o k tó ry m n ie m oże być pro w ad zo n a egzekucja przez polskie o rg an y eg zekucyjne, s ą w m y śl a r t. 1111 § 1 k.p.c.:
a) u w ierz y teln ien i w P olsk iej R zeczypospolitej L udow ej szefow ie p rz e d sta w i cielstw dyplom aty czn y ch p ań stw obcych,
b) osoby należące do p erso n elu dyplom atycznego p rz e d sta w ic ie lstw p a ń s tw ob cych w P olskiej R zeczypospolitej L udow ej,
c) in n e osoby k o rz y sta ją c e z im m u n ite tó w dy p lo m aty czn y ch n a m ocy u sta w , um ów lu b pow szechnie ustalo n y ch zw yczajów m iędzynarodow yoh,
d) członkow ie rodzin osćb w y m ie n io n y ch pod lit. a, b i c, jeżeli p o zo stają z nim i w e w spó’nocie dom ow ej.
Je d n a k ż e osoby te m ogą t y ć pozyw ane zgodn e z a rt. 1111 § 2 k.p.c. w sp ra w a c h : a) z z a k resu p raw a rzeczow ego dotyczących p ry w a tn e g o m ien ia n ieruchom ego położonego w Polsce, chyba że m ienie to je s t w p osiadaniu ty c h osób w im ieniu p ań stw a w ysy łająceg o lu b odpow iedniej o rg an izacji m iędzynarodow ej,
b) dotyczących spadków , w k tó ry c h osoby te w y stę p u ją ja k o spad k o b iercy , z a pisobiercy, w y konaw cy te sta m en tó w , zarząd cy lu b k u ra to rz y sp a d k u w c h a ra k te rz e
36 W i t o l d B r o n l e m i c z N r 2 (98>
osób p ry w a tn y c h , a n ie w im ien iu p a ń s tw a w y sy ła jąc eg o lu b o d pow iedniej o r g a n iz a c ji m ięd zy n aro d o w ej,
c) dotyczących w szelkiego ro d z a ju zaw odow ej lu b han d lo w ej d ziałalności tych osób, w y k o n y w an ej p rze z n ie w P olsce po za f u n k c ja m i urzędow ym i.
P o n ad to zgodnie z a rt. 1112 § 1 k.p.c. n ie m o g ą b y ć pozyw ane p rze d sąd y p o l sk ie w s p ra w a c h w chodzących w za k re s czynności d o k o n an y c h w to k u p ełn ie n ia ic h fu n k c ji u rzęd o w y ch n a s tę p u ją c e osoby:
a) u rzęd n icy p ełn iąc y fu n k c je k o n su la rn e w im ie n iu p a ń s tw obcych — n ie z a leżn ie od posiadanego o b y w ate lstw a ,
b) cudzoziem cy b ęd ący p ra c o w n ik a m i a d m in istra c y jn y m i i te ch n iczn y m i p rz e d sta w ic ie lstw dy p lo m aty czn y ch i u rzę d ó w k o n su la rn y c h p a ń s tw obcych w P olsk iej R zeczypospolitej L udow ej lu b członkam i p erso n e lu słu żb y p rz e d staw ic ie lstw d y p lo m a ty c zn y c h oraz in n e osoby zró w n a n e z n im i n a m ocy u sta w , um ó w lub pow szechnie u sta lo n y c h zw yczajów m iędzynarodow ych.
Je d n a k ż e u rz ę d n ic y p ełn ią c y fu n k c je k o n s u la rn e oraz praco w n icy a d m in is tra c y jn i i te ch n ic zn i u rzę d ó w k o n su la rn y c h m ogą być pozy w an i przed są d y polskie w sp ra w a c h o w y n ag ro d ze n ie szkody spow odow anej w P olsce p rzez p o jazd , s ta te k m orski, rzeczny lu b p o w ietrz n y (ant. 1112 § 2 k.p.c.).
Jeżeli k tó ra k o lw ie k z osób k o rz y sta ją c y c h z im m u n ite tu ju ry sd y k c y jn e g o sam a w ytoczy pow ództw o p rze d sąd polski, będzie ona po d leg ała ju ry sd y k c ji teigo są d u w sto s u n k u do w szelkich pow ództw w za jem n y ch (art. 1114 § 3 k.p.c.).
Im m u n ite t eg z ek u c y jn y p rz y słu g u je ty m sam ym osobom , 'które w yposażone są w im m u n ite t ju ry sd y k c y jn y , chyba że chodzi o sp raw ę, w k tó re j osoby te p o d le g a ją ju ry s d y k c ji sądów polskich (art. 1115 § 1 k.p.c.).
P ań stw o w y sy ła jąc e lu b o d p ow iednia o rg an iz ac ja m ięd zy n aro d o w a m oże się zrzec im m u n ite tu ju ry sd y k c y jn e g o i egzekucyjnego w sto su n k u do osób k o rz y sta ją c y c h z ty c h im m u n ite tó w . Z rzeczenie się to m usi być w y ra źn e , p rz y czym zrze czenie się im m u n ite tu ju ry sd y k c y jn e g o n ie oznacza jednoczesnego zrzeczenia się im m u n ite tu egzekucyjnego. Z rzeczenie się tego o sta tn ie g o m usi być 'sam odzielne (art. 1114 § 1 i 2, 1115 § 2 k>p.c.). Je d n a k ż e narwet w w y p ad k u , gdy pro w ad zen ie eg zek u cji je s t dozw olone, p odlega ona ogran iczen io m przedm iotow ym , o czym niżej.
D oręczenia pism sądow ych osobom p rze b y w a ją c y m w Polsce, k tó re n ie p o d le g a ją sądom p o lsk im , oraz in n y m osobom za m ieszk ały m w b u d y n k a c h lu b pom iesz czeniach, k o rzy sta ją cy c h z n ie ty k aln o ści n a p o d sta w ie u staw , um ów lu b pow szech n ie u sta lo n y c h zw yczajów m iędzynarodow ych, d o k o n u je się za p o śred n ictw em M in iste rstw a S p ra w Z ag ran iczn y ch (art. 1134 k.p.c.).9
M ów iąc o zw oln ien iu spod ju ry s d y k c ji k ra jo w e j o c h a ra k te rz e podm iotow ym , n ie sposób n ie w zm ian k o w ać o zw oln ien iu p rzy słu g u jąc y m obcem u p ań stw u . W edług z a sa d y p rz y ję te j w n a u c e i orzecznictw ie, a n ie k ie d y n a w e t w u s ta w o d aw stw ie i w um o w ach m iędzynarodow ych, n iedopuszczalne je s t pozyw anie p rzed sąd danego k r a ju obcego p a ń stw a , ja k rów nież n iedopuszczalne je st pro w ad zen ie przez k ra jo w e o rgany egzekucyjne eg zek u cji p rzeciw ko obcem u P a ń stw u (par in
p a re m no n h a b et iu risd ic tio n e m ) 10. W a rto t u przy p o m n ieć orzeczenie S ąd u N a j
w yższego z d n ia 14 g ru d n ia 1948 r. C 635/48 u , k tó re d a je w y ra z zasad zie n ie d o
9 D o k ła d n ie js z e o m ó w ie n ie z w o ln ie n ia s p o d j u r y s d y k c j i są d ó w p o ls k ic h d a je F . P r z e - t a c z n i k w a r t y k u l e p t.: „ K o d e k s p o s tę p o w a n ia c y w iln e g o a p ra w o m ię d z y n a ro d o w e , „ N o w e P r a w o ” 1965, n r 9, s. 996. H . T r a m m e r : o p . c it., s. 44; J . J o d ł o w s k i , W. S i e d l e c k i : o p . c it., s. 69. ii „ P a ń s tw o i P r a w o ” 19'9, n r 4, s. 119. P o r . te ż o rz e c z . SN z d n ia 26 m a r c a 1958 r . 2 C R 172/56 x g lo s ą C. B e re z o w s k ie g o , O S P iK A 1959, n r 6, p o i . 16 0.
Nr 2 (98) Jurysdykcja krajowa w postęp* cyw. -według k.p.c. 37
puszczalności p o zyw ania p rzed są d y polsk ie obcego p a ń s tw a . O ch ro n ę p ra w n ą pod m io tó w polskich w sto su n k u d o obcego p a ń s tw a sp ra w u je p a ń stw o p o lsk ie w d ro dze d y p lo m a ty c z n e j12. M ożna uw ażać, że n ie k tó re n iż ej om ów ione o g ra n ic z e n ia egzek u cji, ja k niedopuszczalność eg zekucji z m ie n ia służącego do u ż y tk u u rz ę d o w ego czy też w pom ieszczeniach p rze d staw ic ie lstw a d y p lom atycznego, m is ji z a g ra nicznej lu b u rz ę d u k o nsularnego, są p rz e ja w e m im m u n ite tu egzekucyjnego obcego p a ń s tw a . N ie u le g a bow iem w ątp liw o ści, że p rzed staw icielstw o d y p lo m a ty c zn e (m isja dyplom atyczna), a ta k ż e u rz ą d k o n su la rn y są o rg an am i p a ń s tw a o b c e g o 13.
N a m a rg in esie p ro b le m a ty k i zw olnienia spod ju ry sd y k c ji k ra jo w e j w y ła n ia się zag ad n ien ie zw o ln ien ia osób k o rz y sta ją c y c h z im m u n ite tu ju ry sd y k cy jn eg o od obo w iąz k u zezn a w an ia w c h a ra k te rz e św ia d k a. K odeks P o stęp o w a n ia C yw ilnego z a g ad n ien ia tego n ie reg u lu je , w d o k try n ie zaś je s t ono s p o r n e 14. W p iśm ie n n ic tw ie polskim w y ra ż a n e je s t z a p a try w a n ie , że osoba k o rz y sta ją c a z im m u n ite tu ju ry s dyk cy jn eg o n ie je s t zw olniona od o bow iązku zeznaw ania w c h a ra k te rz e św ia d k a , lecz że zeznania m ogą być od niej o d e b ra n e w zasadzie n ie przez sąd polsk i, ale przez sąd, k tó reg o ju ry sd y k c ji osoba t a p o d le g a 15. W a rto zw rócić uw agę, że w m yśl a r t. 31 u st. 2 ko n w en cji w ied e ń sk ie j o sto su n k a c h dyplom aty czn y ch (p a trz p rzy p . 1) przed staw iciel d y p lo m a ty c zn y n ie je s t obow iązany d o sk ła d a n ia ze z n a ń w c h a ra k te rz e św iadka.
P rz ed m io to w e w y łączen ie ju ry sd y k c ji k ra jo w e j (n a m ocy u sta w y ) a k tu a ln e j e s t zaró w n o w procesie, ja k i w p o stę p o w an iu nieprocesow ym o ra z w p o stę p o w a n iu egzek u cy jn y m . T ak w ięc ro zpoznaniu przez sądy polskie n ie p o d le g a ją sp ra w y 0 p ra w a rzeczow e n a nieruchom ości i o p o sia d a n ie n ieruchom ości położonej zćt g ra n ic ą — n iezależn ie od tego, czy k w a lifik u ją się d o ro zp o z n an ia w p rocesie, cz y te ż w p o stę p o w an iu niep ro ceso w y m (art. 1102 § 2 k.p.c.). W ty c h w y p a d k a c h , w k tó ry c h p rze ciw k o osobom k o rz y sta ją c y m n a p o d sta w ie p rzep isó w k.p.c. ż im m u n ite tu egzekucyjnego może b y ć p ro w a d zo n a egzekucja, a w ięc w s p ra w a c h , w k tó ry c h osoby te p o d le g ają ju ry sd y k c ji sądów polsk ich (albo w ra z ie zrz ecz en ia się im m u n ite tu egzekucyjnego), n ied o p u szczaln a je s t eg zekucja z m ie n ia służącego do u ż y tk u urzędow ego o raz p rzez stosow anie środków p rz y m u su , to je s t g rzy w n y 1 are sz tu , w obec osoby d łu ż n ik a (art. 1115 § 3 k.p.c.). N iedopuszczalna je s t ró w n ież eg zek u cja w pom ieszczeniach zajm o w a n y ch przez p rze d staw ic ie lstw a d y p lo m a ty c zn e , m isje zag ran ic zn e lu b u rzę d y k o n su la rn e p a ń s tw obcych w PoLsce oraz w m ie sz k a n ia c h osób k o rzy sta ją cy c h z im m u n ite tu dyplom atycznego i po zo stający ch w e w spólnocie dom ow ej członków ich rodzin, jeżeli szef p rz e d sta w ic ie lstw a d yplom a tycznego, m isji za g ra n ic z n e j lu b u rzę d u k o n su la rn e g o n ie w y ra z i n a to zgody (art. 1115 § 4 k.p.c.).
9. B ra k ju ry sd y k c ji k ra jo w e j sąd b ierze z u rzę d u p o d rozw agę w k aż d y m s ta n ie sp ra w y (art. 1099 k.p.c.). W y jąte k stan o w i tu b r a k spow odow any n eg a ty w n ą um ow ą o ju ry sd y k c ję sądów polskich, k tó r y to b r a k są d m oże w ziąć pod ro zw ag ę ty lk o n a z a rz u t pozw anego, zgłoszony i n ależycie uzasad n io n y p rze d w d a n ie m sią w sp ó r co do isto ty sp ra w y (art. 1105 § 2 kjp.c.). W raz ie stw ierdzenia, p ierw o tn eg o ,
12 J . J o d ł o w s k i , W. S i e d l e c k i : j w. 13 F . P r z e t a c z n i k : P o d s ta w o w e z a s a d y k o n w e n c ji w ie d e ń s k ie j o s to s u n k a c h d y p lo m a ty c z n y c h , „ P a ń s tw o i P r a w o ” 1964, n r u , s. 722; t e n ż e : I m m u n ite t J u r y s d y k c y jn y p rz e d s ta w ic ie la d y p lo m a ty c z n e g o w ś w ie tle k o n w e n c ji w ie d e ń s k ie j, „ N o w e P r a w o ” 1965, n r 7—8, s. 819—850. 14 K . S t e f k o : D y p lo m a ty c z n e z w o ln ie n ie o d j u r y s d y k c ji w s p r a w a c h c y w iln y c h , L w ó w 1938, s. 319; F. P r z e t a c z n i k : I m m u n ite t ju r y s d y k c y j n y (...), s. 855. 15 K. S t e f k o jw .; J . M a k o w s k i : o p. c it., s. 78.
38 W t ł o l d B r o n i e t o ł c z Nr 2 (98)
t j . d atu jąc eg o s ię od w szczęcia p o stę p o w an ia , b ra k u ju ry sd y k c ji k ra jo w e j — sąd o d rzu c a pozew lu b w niosek (art. 1099 k.p.c.), i to n iezależnie od chw ili, w k tó re j b r a k te n się u ja w n ił. Je d n a k ż e w p o stę p o w an iu egzekucyjnym , jeżeli p ie rw o tn y b r a k ju ry sd y k c ji k ra jo w e j w y jd zie n a ja w ju ż po w szczęciu egzekucji, u le g a ona u m o rz e n iu (art. 824 § 1 p k t 2 k.p.c.). W w y p a d k u następczego, tj. pow stałego w to k u p o stę p o w an ia , b r a k u ju ry s d y k c ji k ra jo w e j, po stęp o w an ie u le g a u m o rze n iu <art. 1113 kjp.c.).
B ra k ju ry s d y k c ji k ra jo w e j sta n o w i je d n ą z p rzy czy n niew ażności p o stęp o w an ia <art. 1099 k.p.c.) i d a je z te j r a c ji p o d sta w ę do w n iesien ia re w iz ji (art. 368 p k t 2 k.p.c.). N iew ą tp liw ie d a je on rów n ież p o d staw ę do w n iesien ia re w iz ji n ad z w y c z a jn e j (rażące n a ru sz e n ie p ra w a — a rt. 417 § 1 k.p.c.). T u w y ła n ia się od raz u za g ad n ie n ie , czy m ożność w n iesien ia re w iz ji n ad z w y cz ajn e j je s t ogran iczo n a t e r m in e m sześciom iesięcznym p rze w id zia n y m w a rt. 421 § 2 k.p.c., a w szczególności, c z y b ra k ju ry s d y k c ji k ra jo w e j należy tra k to w a ć ja k o w y p ad e k , w k tó ry m sp ra w a z e w zględu n a osobę lu b p rze d m io t nie p o d 'e g a orzecznictw u sądów pow szech n y c h , tj. ja k o w y p a d e k p o zw a lając y S ądow i N ajw yższem u u ch y lić z a sk a rż o n e orze cz e n ie bez w zg lęd u n a te rm in założenia re w iz ji n ad z w y cz ajn e j (art. 421 § 3 k.p.c.). P o d rzą d em d aw n eg o k.p.c., k tó reg o a r t. 399 § 2 o d p o w iad a ł a rt. 421 § 3 now ego k o d e k su , za g a d n ie n ie to rozw iązyw ano w sposób p o zy ty w n y p rz y jm u ją c , że sp ra w a n ie po d leg a o rze czn ictw u sądów pow szechnych, m . in. w ów czas, gdy n ie należy c n a do ju ry s d y k c ji k ra jo w e j. D aw ała się n a to m ia st za u w aży ć rozbieżność poglądów ■w k w estii k w a lifik a c ji p ra w n e j w y p a d k ó w niepodleganda sp ra w y orzecznictw u są d ó w pow szechnych. P odczas g d y je d n i u w a ż a li, że n ie podleganie to m oże być ■wynikiem zaró w n o b ra k u ju ry sd y k c ji k ra jo w e j, ja k i niedopuszczalności drogi s ą d o w e jle, in n i za jm o w a li stanow isko, że chodzi tu w y łąc zn ie o niedopuszczalność d ro g i są d o w e j, b r a k zaś ju ry sd y k c ji je st ty lk o je d n y m z w y p ad k ó w te j n ie d o p u sz c z a ln o ś c i17. O sobiście p rzy c h y lam się do tego d rugiego z a p a try w a n ia , gdyż m . zd. p o d rzą d em daw nego k.p.c. ju ry s d y k c ja k ra jo w a nie sta n o w iła o d ręb n e j p rz e s ła n k i procesow ej i b y ła o b ję ta sferą d opuszczalności d ro g i są d o w e j, oo p rz e ja w ia ło się p rz e d e w szy stk im w ty m , że w ra z ie b ra k u ju ry s d y k c ji k ra jo w e j n a s tę p o w a ło o d rzu c en ie pozw u w s k u te k n iedopuszczalności drogi sądow ej (b ra k j u ry s d y k c ji k ra jo w e j ja k o o d rę b n a przy czy n a o d rzu c en ia pozw u b y ł d a w n e m u k.p.c. n ie zn an y ). '
N iew ą tp liw ie tego ro d z a ju s ta n rzeczy n ie b y ł z teorety czn eg o p u n k tu w idzenia n a jw ła śc iw sz y i d la teg o trz e b a z u zn a n ie m p rz y ją ć w p row adzenie przez now y k.p.c. ju ry s d y k c ji k ra jo w e j ja k o o d rę b n e j p rz e sła n k i procesow ej (por. a r t. 1099 k.p.c.), niezależnej od dopuszczalności d ro g i są d o w e j. T rz eb a się w obec tego z a sta n o w ić n a d p y ta n ie m , czy niepo d leg an ie sp ra w y orzeczn ictw u sądów p ow szech n y c h , o ja k im m ow a w a r t . 421 § 3 k.p.c., o b e jm u je obok w y p ad k ó w nied o p u sz c z aln o ści d rogi sądow ej rów n ież w y p a d k i b ra k u ju ry s d y k c ji k ra jo w e j. M oim z d a n ie m n a p y ta n ie to n ależ y dać odpow iedź n eg aty w n ą. R a m y i p ro p o rc je niniejszego o p ra c o w a n ia n ie p o zw a lają n a szczegółow e w n ik n ię c ie w za g ad n ien ie sto su n k u m ię d zy ju ry sd y k c ją k ra jo w ą a dopuszczaln o ścią drogi sądow ej 1B. O graniczę się z a te m je d y n ie do zw ró cen ia u w agi n a to, że b ra k ju ry s d y k c ji p o w oduje n ie d o puszczaln o ść ro zp o z n aw an ia sp ra w y przez s ą d p o l s k i , gd y tym czasem n ie d o puszczalność d ro g i są d o w e j pow oduje niedop u szczaln o ść ro zp o z n an ia sp ra w y przez
i* J . K r a j e w s k i : N a d z ó r J u d y k a c y jn y n a d p ra w o m o c n y m i o r z e c z e n ia m i w p o lsk im p r o c e s ie c y w iln y m , T o r u ń 1963, s. 211. W . S i e d l e c k i : P o s tę p o w a n ie c y w iln e , W a rs z a w a 1959, S. 275.
17 T a k u w a ż a ł J o d ło w s k i (J. J o d ł o w s k i , w . S i e d l e c k i : o p . c it., s. 83). l* B liż e j n a t e n t e m a t p a tr z H . T r a m m e r : o p . c it., s. 18.
№ 2 (08) Kluczowe zagadnienia łnterpr. uttaw y antychuliffartłkiej 39
s ą d p o w s z e c h n y . N iedopuszczalność ro zp o z n an ia sp ra w y przez są d polski n ie oznacza b y n a jm n ie j niedopuszczalności ro zp o z n an ia sp ra w y przez są d pow szech n y . N a jle p ie j w y ja śn ić to n a p rzy k ła d zie : Je ż e li cudzoziem iec zam ieszk ały i p rze b y w a ją c y z a g ra n ic ą zgłosi w sądzie polsk im w n io se k o zm ian ę n az w isk a , będzie zachodzić n ie b r a k ju ry sd y k c ji są d u polskiego, lecz niedopuszczalność drogi sądow ej i w n io se k u le g n ie o d rzu c en iu z te j o sta tn ie j przyczyny, n ie m oże zaś on ulec od r z u c e n iu z pow odu b ra k u ju ry sd y k c ji. Je ż e li n a to m ia st p rze d sąd p olski zostałoby w ytoczone pow ództw o o w y d an ie nieru ch o m o ści położonej za g ran ic ą, będzie za chodzić b r a k ju ry sd y k c ji k ra jo w e j p rzy dopuszczalnej drodze sąd o w ej i pozew u le g n ie o d rzu cen iu w sk u te k b r a k u ju ry sd y k c ji, a n ie z pow odu niedopuszczalności d ro g i sąd o w ej.
W ty m s ta n ie rzeczy n ależ y p rz y ją ć , że a r t. 421 § 3 k.p.c. m oże dotyczyć w y łą cz n ie w y p ad k ó w niedopuszczalności drogi są d o w e j, n ie m oże n a to m ia st dotyczyć w y p a d k ó w b ra k u ju ry sd y k c ji k ra jo w e j. W raz ie zatem w y d a n ia praw om ocnego o rzeczen ia kończącego p o stę p o w an ie w siprawde, isto tn ą rolę — je śli chodzi o m o żność za sk a rż en ia tego orzeczenia w d ro d ze re w iz ji n ad z w y cz ajn e j — o d g ry w a sześciom iesięczny te rm in p rze w id zia n y w a r t. 421 § 2 k .p .c .18
ZYGMUNT WIZELBERG
Kluczowe zagadnienia interpretacyjne
ustawy anfychuligańskiej
1. N a w o k an d z ie S ą d u N ajw yższego — ja k doniosła p ra sa codzienna — z n a la zło się o p rac o w a n ie w ytycznych w y m ia ru sp raw ie d liw o śc i w k w estii ch u lig ań stw a.
J e ś li się w eźm ie p o d uw agę, że u sta w a z d n ia 22 m a ja 1958 r., m ów iąc o zao strz e n iu odpow iedzialności k a rn e j za ch u lig ań stw o oraz o p rz e stę p stw a c h o ch a r a k te rz e chuligańskim , u ch y liła się od sfo rm u ło w an ia tego, co to je s t chuligaństw o, p o z o sta w ia ją c w y ja ś n ie n ie tego p o ję cia orzeczn ictw u sądow em u, oraz je śli się w eźm ie p o d uw agę, że od d a ty w y d a n ia te j u sta w y u p ły n ę ło z górą 7 la t, a orze cznictw o sądow e n ie ty lk o n ie w y ja śn iło w sposób je d n o lity p o ję cia ch u lig ań stw a, a le w y k az ało n a w e t znaczne rozbieżności — to n ie sposób n ie d oceniać dużej w a g i d o k u m e n tu , k tó ry m a o p rac o w a ć w n ajb liż szy m czasie S ąd N ajw yższy w P o łączonych Izb a ch K a rn e j i W ojskow ej.
R óżne m ogą być p o g lą d y w sp ra w ę z a k re su o p rac o w y w a n y ch w y ty cz n y ch i ich treśc i, co — w obec rozbieżności p a n u ją c y c h za ró w n o w dotychczasow ym orzecz n ic tw ie, ja k i w p iśm ien n ictw ie p raw n ic zy m — je st rzeczą n ie u n ik n io n ą . N ie je s t te ż m oim zad an iem a n i p rz e d sta w ie n ie ty c h rozbieżności, an i ich k ry ty c z n a ocena. N ie czas te ra z n a tego ro d z a ju ro zw ażan ia, k tó re za p ełn iły b y n ie w ą tp liw ie nie ty lk o ra m y p ublicystycznego a r ty k u łu praw niczego, a le n a w e t sp o rą książkę. C ho dzi m i t u — w przed d zień u ch w a le n ia w y ty cz n y ch — o p rz e d sta w ie n ie sk o n k re
19 O dm iennie W, S i e d l e c k i : Z ary s postęp o w an ia cyw ilnego, s. 3D5 o ra z N iew ażność p ro c esu cyw ilnego, s. 163.
